Rozdział dwudziesty siódmy

UMOWA AGENCYJNA



ż 87. Umowa agencyjna - wzmianka

Szeroko rozpowszechniony jest ten rodzaj świadczenia usług, który polega na
pośredniczeniu przy zawieraniu umów przez inne podmioty, co staje się doniosłe
wraz z rozwojem stosunków handlowych i ich specjalizacją. Zakres tego
pośredniczenia może być bardzo różnorodny. Pośrednictwo może mieć charakter
dorywczy lub stały. Jest z reguły odpłatne i często traktowane jako działalność
zawodowa.
W warunkach poprzedniego modelu gospodarczego pośrednictwo zawodowe
występowało w zakresie raczej ograniczonym. Było ono unormowane w ramach
umów agencyjnych, a w sferze prawa morskiego - w ramach przepisów dot. tzw.
maklerów morskich. Instytucję tę wykorzystywano w stosunkach handlowych z
zagranicą, a w stosunkach wewnętrznych - w sferze pośredniczenia przez j.g.u. przy
sprzedaży biletów kolejowych, autobusowych, teatralnych czy kinowych itp. ("Orbis",
"Ruch", różnego typu "agencje"). Natomiast w warunkach gospodarki rynkowej
umowa agencyjna odgrywa ważną rolę. Działalność agentów spotykana jest np. we
wszystkich dziedzinach stosunków gospodarczych.
Kodeks cywilny normuje umowę agencyjną w tytule XXIII księgi III (art. 758-
764) jako umowę pośrednictwa zawodowego. Pełnienie doraźne usług nie zostało
osobno uregulowane.

Według kodeksu, przez umowę agencyjną agent zobowiązuje się do stałego
pośrednictwa przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz dającego
zlecenie albo do zawierania takich umów w jego imieniu (art. 758). Umowę traktuje
się jako zobowiązującą, odpłatną i wzajemną. Jest ona niewątpliwie zbliżona do
umowy zlecenia, lecz wykazuje wiele różnic (zob. bliżej art. 759 i n.).
W ujęciu kodeksowym umowa agencyjna może więc występować w dwóch
postaciach, a mianowicie jako umowa agencyjna o typie pośrednictwa oraz jako
umowa agencyjna o typie przedstawicielstwa. W tym drugim przypadku agent musi
mieć stosowne umocowanie do działania w imieniu dającego zlecenie (art. 758 ż 2
k.c.).

Co do charakteru umowy agencyjnej zob. orz. NSA z 7 XI 1991 r., Sa/Po
1198/91, OSP 1993, nr 10, poz. 204, z glosą B. Brzezińskiego i M. Kalinowskiego
(tamże).

Nie wdając się w szczegóły warto podkreślić dwie obserwacje. Istotny jest
obowiązek lojalności ze strony agenta. Powinien on w każdej sytuacji przestrzegać
interesów dającego zlecenie, a gdy działa jako pośrednik - także w interesie osoby
trzeciej, nie może podjąć działań, które byłyby sprzeczne z interesem kontrahenta z
umowy agencyjnej.
Wynagrodzenie agenta, zwane prowizją, należy mu się jedynie od umów
zawieranych z jego udziałem czy to jako pośrednika, czy to jako przedstawiciela
dającego zlecenie (art. 761 ż 1 zd. 1 k.c.). Uzależnia to odpłatność umowy
agencyjnej od faktu dojścia do skutku podejmowanych starań. Ryzyko niedojścia do
skutku wyników tych starań stanowi zatem ryzyko zawodowe agenta. Wysokość
prowizji wynika najczęściej z taryf lub zwyczajów. Jeśli umowa stron tego nie
określa, należy się prowizja w wysokości przyjętej w danych stosunkach (art. 761 ż 1
zd. 2).
Warto zaznaczyć, że dla zabezpieczenia roszczeń o prowizję oraz roszczeń o
zwrot wydatków i zaliczek udzielonych dającemu zlecenie przysługuje agentowi
ustawowe prawo z a s t a w u na rzeczach dającego zlecenie otrzymanych w
związku z umową agencyjną, przy zachowaniu warunków zastrzeżonych w
przepisach (art. 764 ż 1 k.c.).

Zob. co do tej umowy W. Czachórski: Prawo zobowiązań, s. 567 i n. oraz J.
Kufel: Istota umowy agencyjnej, RPEiS 1970, z. 4. Agentami w rozumieniu
przepisów k.c. są także tzw. akwizytorzy.
W systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej stworzony został specyficzny
typ umowy, tzw. umowa agencyjna. Umowy takie zawierane były z osobami
prowadzącymi punkty drobnej sprzedaży detalicznej, kioski, stacje benzynowe,
niewielkie zakłady gastronomiczne itp. - zob. S. Grzybowski: O nowe spojrzenie na
tzw. umowy agencyjne, "Zesz. Nauk. Akademii Ekonomicznej w Krakowie", 1979, nr
1 I 5, s. 17 i n. i tam cyt. lit. Zostało tu podkreślone zarówno niewłaściwe stosowanie
terminologii, jak i wielkie zróżnicowanie sytuacji faktycznych obejmowanych wspól-
nym nazewnictwem. Szerzej na ten temat A. Szpunar: (w) System, t. III, cz. 2, ż 77-
79.

Należy zwrócić uwagę na istnienie regulacji pozakodeksowych odnoszących
się do wyspecjalizowanych postaci pośrednictwa w różnych sferach stosunków
prawnych, np. w dziedzinie obrotu papierami wartościowymi (zob. art. 22 i n. ustawy
o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21 VIII 1997 r., Dz.U. z 1997 r., nr
118, poz. 754 ze zm., dotyczące działalności maklerskiej) czy w dziedzinie
ubezpieczeń (zob. art. 37d i n. dotyczące pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz
działalności brokerskiej w ustawie o działalności ubezpieczeniowej z 28 VII 1990 r.,
tj. Dz.U. z 1996 r., nr 11, poz. 62).
W zakresie stosunków międzynarodowych przyjęte zostały regulacje w
ramach konwencji genewskiej o agencji w międzynarodowej sprzedaży towarów z 17
II 1983 r. (konwencja ta opracowana w ramach UNIDROIT nie weszła jeszcze w
życie); zob. w tej kwestii E. Rott-Pietrzyk: Umowa agencyjna w świetle konwencji
genewskiej o agencji w międzynarodowej sprzedaży towarów z 1983 r., KPP 1994,
nr 1, s. 123-162. W ramach prawa wspólnotowego obowiązuje natomiast dyrektywa
o niezależnych agentach handlowych z 18 XII 1986 r., nr 86/653/EEC, zob. w tej
kwestii E. Rott-Pietrzyk: Agencja wyłączna w prawie polskim a standardy
europejskie, "Rejent" 1997, nr 4, s. 52 i n.