Nadciśnienie tętnicze jako przewlekłe schorzenie układu krążenia charakteryzuje się nieprawidłowymi parametrami ciśnienia, tzn. trwale podwyższonymi ponad poziom: 140 mm Hg podczas skurczu i 90 mm Hg w czasie rozkurczu serca. To jeden z najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia ostrych zespołów wieńcowych, udaru i zgonu z przyczyn sercowych. Nadciśnienie dzielimy na 2 typy: pierwotne oraz wtórne. Nadciśnienie wtórne jest symptomem chorób nerek, gruczołów wydzielania wewnętrznego, czy też zwężenia tętnicy nerkowej. Pierwotne natomiast to wynik działania czynników patogenetycznych, do których należą:

1. czynniki genetyczne- dotyczy genów wpływających na mechanizmy przekaźnikowe, jak enzymy, receptory, i mechanizmy tkankowe

(Przykładem są badania z Kanady, w których rodzice badani mieli nadciśnienie. Dzieci adoptowane miały niższe wyniki pomiaru ciśnienia niż dzieci rodzone.)

2. czynniki środowiskowe- czyli styl życia, a wśród nich właśnie niewłaściwe nawyki żywieniowe, jak i mała aktywność fizyczna, palenie tytoniu,

3. czynniki regulacyjne - za pomocą układu nerwowego i czynników hormonalnych

4. wiek- częściej kobiety >65 rok życia, a mężczyźni> 55 rok życia

Układ współczulny odgrywa istotną rolę w regulacji ciśnienia tętniczego. Pobudzenie układu współczulnego prowadzi do przyspieszenia akcji serca i skurczu naczyń oporowych. To podstawowy mechanizm zapobiegający nadmiernym spadkom ciśnienia tętniczego. Podstawową rolę w rozwoju nadciśnienia tętniczego odgrywają zaburzenia ośrodkowej regulacji czynności układu krążenia. Regulacja zmian ciśnienia odbywa się za pomocą neurotransmiterów, które powstają w układach regulacyjnych: katecholaminergiczny, nitergiczny, serotoninergiczny, wazopresynergiczny.

Rozwój wiedzy nad patogenezą nadciśnienia tętniczego przedstawia poniższa rycina:

Schorzenie należy do najbardziej rozpowszechnionych chorób układu krążenia w wielu krajach, zwłaszcza bardziej ucywilizowanych. Świadomość wartości ciśnienia krwi uległa obniżeniu z 71% w roku 1994 do 59,5% w roku 2002. Z danych uzyskanych z National Health and Nutrition Survey III stwierdzono, że tylko 24,4% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym w Stanach Zjednoczonych w wieku od 18 do 74 lat ma ciśnienie krwi poniżej 140/90 mmHg. W Polsce na nadciśnienie choruje około 29% ludności (w tym u ponad 30% jest ono jeszcze niewykryte), dalsze 30% populacji naszego kraju ma ciśnienie wysokie prawidłowe, a skuteczność leczenia hipotensyjnego wynosi tylko 12,5%. Choć aż 68,6% ankietowanych ma aparat do mierzenia ciśnienia krwi, to tylko 48,7% dokonuje regularnych pomiarów. Ocenia się, iż liczba osób dotkniętych tą chorobą w Polsce sięga 6,26 mln kobiet i 6,47 mln mężczyzn. Dane demograficzne wskazują na stały wzrost odsetka osób chorych powyżej 60. roku życia w populacjach zachodnich, oraz stały wzrost liczby osób w wieku powyżej 80 lat. Z wyników badań- czy nadciśnienie zmienia jakość życia wyniki są następujące: Tylko w 34,8% przypadków pacjenci nie odczuwali zmian w jakości życia. Aż 15,9% pacjentów w następstwie nadciśnienia przeszło na rentę, a tylko 1,2% zmieniło pracę w wyniku choroby. Natomiast 48,2% chorych odnotowywało ograniczenie aktywności życiowej lub stwierdzało występowanie dolegliwości pogarszających jakość życia. Warto podkreślić, że pogorszenie jakości życia w następstwie nadciśnienia tętniczego występowało prawie 1,5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Profilaktyka żywieniowa

Niefarmakologiczne leczenia nadciśnienia tętniczego (wg Raportu JNC7)

Zmiana	Zalecenie	obniżenie ciśnienia skurczowego
Zmniejszenie masy ciała	Utrzymywać prawidłową masę ciała: BMI <18,5-24,9 kg/m2>	5-20 mmHg/10 kg redukcji m.c.
Stosowanie diety DASH	Spożywać dużo owoców, warzyw i produktów mlecznych ze zmniejszoną zawartością tłuszczów nasyconych i tłuszczu ogółem	8-14 mmHg
Zmniejszenie spożycia sodu	Zmniejszyć spożycie sodu do ilości nieprzekraczającej 100 mmol dziennie	2-8 mmHg
Zwiększenie aktywności fizycznej	Wykonywać regularne ćwiczenia aerobowe, takie jak szybkie chodzenie (przynajmniej 30 min dziennie)	4-9 mmHg
Ograniczenie spożycia alkoholu	Ograniczyć spożycie do > 2 standardowych porcji alkoholu (28 g lub 30 ml etanolu, np. 680 g piwa) dziennie u większości mężczyzn i jednej porcji dziennie u kobiet i osób o małej masie ciała	2-4 mm Hg

Sód jest pierwiastkiem niezbędnym do życia. Spożywany w nadmiarze, przyczynia się do podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi i rozwoju nadciśnienia tętniczego. Badania prowadzone na wyspach leżących na Oceanie Spokojnym, porównujące dwa plemiona - stosujące i nie stosujące wody morskiej do przygotowania potraw, wykazało wyższe ciśnienie tętnicze u członków plemienia spożywającego słoną wodę. Z kolei badania osób migrujących ze środowisk o niskim spożyciu soli do środowisk miejskich o wysokim spożyciu soli, prowadzone m.in. w Kenii wykazały, że migracja prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego. W latach 50-tych w Japonii zwrócono uwagę na wybrane rejony, szczególnie na północy kraju, w których spożycie soli kuchennej było bardzo wysokie i w których częstość zgonów z powodu udarów mózgu należała do najwyższych w świecie. Stwierdzono, że częstość występowania udarów mózgu w poszczególnych rejonach Japonii jest wprost proporcjonalna do poziomu spożycia soli kuchennej. Obserwacje te przyczyniły się do podjęcia kampanii wspieranej przez rząd centralny na rzecz obniżenia spożycia soli. Kampania osiągnęła sukces - w ciągu dekady średnie spożycie dla całego kraju spadło z 13,5 do 12,1 grama soli na dobę, spożycie w rejonach północnych spadło z 18 do 14 gramów na dobę.

W badaniu InterSalt, które objęło 52 populacje w 32 krajach i oceniało związek między ciśnieniem tętniczym krwi a 24-godzinnym wydalaniem elektrolitów z moczem, jedynie cztery społeczności miały niskie spożycie sodu (tj. poniżej 3 gramów dziennie), pozostałe wykazywały spożycie między 6 a 12 gramów dziennie. Średnio powinniśmy spożywać do 5 gramów dziennie soli, w tym najlepiej jodowanej. Wykazano, że u osób dorosłych, dzienne spożycie ok. 10 g soli prowadzi do podwyższenia konsumpcji płynów o 350 ml na dobę, w porównaniu do ilości płynów, przyjmowanych przy zalecanym spożyciu 5 g soli/dobę. Ponieważ znaczny udział w spożyciu płynów mają napoje słodzone, spożycie soli przyczynia się pośrednio do wzrostu przyjmowanej ilości kalorii i rozwoju nadwagi i otyłości

Problem nadmiernego spożycia soli będzie powszechniał- obecnie głównym źródłem soli w diecie są produkty przetworzone (konserwy, dania gotowe), których udział w diecie zwiększa się wraz z rozwojem cywilizacji oraz stylem życia, który nie sprzyja samodzielnemu przygotowywaniu posiłków z produktów nieprzetworzonych. Sól można łatwo zastąpić, używając kminku, majeranku lub innych ziół, które zdecydowanie podnoszą smak potraw. Również zwiększająca się grupa osób regularnie spożywająca posiłki w restauracjach i barach szybkiej obsługi jest narażona na wysokie spożycie sodu z uwagi na motyw ekonomiczny - dodanie soli do potraw zapewnia właścicielom wysoką sprzedaż napojów.

Przy wyższych wartościach ciśnienia powinniśmy unikać tłuszczów zwierzęcych (słoniny, smalcu, masła). Zamiast nich lepiej wybierać tłuszcze roślinne, czyli oleje i oliwy. Warto używać oleju z orzechów włoskich i sezamu oraz olej rzepakowy, gdyż zawierają dużo kwasu linolenowego (omega-3) i linolowego (omega-6). Te związki przyczyniają się do obniżenia ciśnienia tętniczego.

Do warzyw i owoców, które obniżają ciśnienie i mają mało kalorii, należą: żurawina, aronia, cytryny, jarzębina, buraki, pomidory, papryka, rzodkiewka, cebula, czosnek, pietruszka, sałata, brokuły, kalafior, szpinak, kapusta pekińska, groszek zielony, seler korzeniowy i naciowy, a także rokitnik.
Większość wymienionych warzyw zawiera sporo potasu, a ten obniża ciśnienie skurczowe o ok. 5 mmHg, a rozkurczowe o blisko 4 mmHg. Przyczyną nadciśnienia może być stały niedobór witaminy C. Powoduje on utrzymywanie się przez długi czas skurczu naczyń krwionośnych. Do innych zaleceń należą: Dieta powinna być bogata w magnez. Zawiera go m.in. kasza gryczana, płatki owsiane, musli oraz ciemne pieczywo; dwa razy w tygodniu zastąp mięso tłustą morską rybą (łosoś, halibut). Zawiera kwasy, które sprzyja ją obniżeniu ciśnienia; ograniczenie picia kawy do 2 filiżanek dziennie. Kofeina podwyższa ciśnienie krwi, a obniża poziom potasu.

Reasumując, by ustrzec się schorzeniu jakim jest nadciśnienie, należy znacznie stosować się do powyższych zaleceń, bowiem niewłaściwa dieta to pierwszy czynnik wpływający na rozwój tej jednostki chorobowej.

Bibliografia:

1. Banach M. (2004), Aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia nadciśnienia tętniczego, Medycyna Rodzinna, nr 6

2. Knypl K. (2003), Czytając nowe wytyczne o leczeniu nadciśnienia tętniczego, Medycyna Rodzinna, nr 3-4

3. Knypl K. (2002) Przestrzeganie zaleceń lekarskich oraz motywacja do leczenia wśród chorych na nadciśnienie tętnicze, Medycyna Rodzinna, nr 1

4. Kawecka-Jaszcz K., Stolarz-Skrzypek K. (2009), Ograniczenie spożycia soli kuchennej jako metoda prewencji nadciśnienia tętniczego, Postępy Nauk Medycznych, nr 1

5. Januszewicz A. W., Prejbisz A. (2009), Ważne badania w dziedzinie nadciśnienia tętniczego, Postępy Nauk Medycznych, nr 1

6. Ciechanowicz A., Czekalski S. (2004), Mechanizmy i znaczenie sodowrażliwości ciśnienia tętniczego, Postępy Nauk Medycznych, nr 4

7. Narkiewicz K.(2002), Rola układu współczulnego w rozwoju nadciśnienia tętniczego i jego powikłań, Postępy Nauk Medycznych, nr 2-3

---