Zajęcia prowadzone metodą symboli dźwiękowych to zajęcia o charakterze muzykoterapeutycznym, ponieważ w dużej mierze opierają się one na muzyce. Przy czym nie jest to muzykoterapia w dosłownym znaczeniu tego słowa. Często jest ona przez dzieci nazywana zabawą z dźwiękami. Metoda ta stworzona została przez Barbarę Kaję.
Metoda ta przeznaczona jest dla dzieci w wieku przedszkolnym, czyli 5 - 6 letnich
z zaburzeniami rozwoju. Można je prowadzić z dziećmi przejawiającymi opóźnienia rozwoju spostrzeżeń wzrokowych, słuchowych, opóźnienia rozwoju umysłowego, zahamowanie psychoruchowe, a także nadpobudliwość psychoruchową. W późniejszym terminie została ona również dopasowana do pracy z dziećmi z dysleksją.
Najważniejszymi elementami w terapii są ruch i muzyka. Na tle odpowiednio dobranej muzyki prowadzi się zajęcia usprawniające zaburzone funkcje i procesy. Czynnikiem wyzwalającym aktywność dziecka jest tutaj podkład muzyczny. Z kolei odpowiedni dobór ćwiczeń pozwala na aktywizację rozwoju psychicznego i ruchowego. Osiąga się to dzięki wprowadzeniu kilku grup ćwiczeń:
Sfera ruchowa - pobudzenie ruchowe całego ciała w zakresie ruchów dowolnych
i kontrolowanych, stymulacja rozwoju ruchów manualnych.
Procesy poznawcze - ćwiczenia rozwijające procesy myślowe, zwłaszcza analizę, syntezę i porównywanie poprzez ćwiczenia w operowaniu symbolami dźwięków.
Procesy emocjonalne - ćwiczenia odreagowujące napięcia emocjonalne (relaksacyjne), wzmagające wiarę we własne siły (rola wzmocnień pozytywnych).
Sfera społeczna - ćwiczenia zespołowe umożliwiające współdziałanie.
Aby zapewnić wielostronne oddziaływanie na osobowość dziecka, zajęcia prowadzi się
wg następującego toku:
Ekspresja ruchowa na dowolne tematy muzyczne (spontaniczna i kontrolowana) - celem tej grupy ćwiczeń jest ogólne pobudzenie (ekspresja spontaniczna), jak również kształcenie orientacji w schemacie ciała, koncentracji uwagi, kontroli ruchu (ekspresja kontrolowana). Ważna jest tutaj muzyka, która ma pobudzić dziecko, rozluźnić
je i ożywić. Najpierw zalecamy dzieciom swobodne poruszanie się, nie ingerujemy
w ich ruch. W drugiej części zaczynamy kontrolować ruchy dziecka (np. na krótką przerwę w muzyce dziecko ma zareagować zatrzymaniem się, uniesieniem obu rąk itd.). W ostatniej fazie ćwiczenia należy ograniczyć zbędne ruchy dziecka, uporządkować jego ruch za pomocą rytmu. W tym celu wprowadza się np. rytmiczny marsz, połączony z klaskaniem, tupaniem itd.
Interpretacja plastyczna utworów muzycznych - celem tych ćwiczeń jest ćwiczenie wyobraźni dziecka, rozwijanie wrażliwości estetycznej oraz odreagowanie konfliktów. Ćwiczenia te mają szczególne znaczenie dla dzieci z zahamowaniem psychoruchowym. Początkowo zadaniem dzieci jest ilustrowanie nastroju wysłuchanego utworu za pomocą plam wykonywanych na dużych arkuszach papieru (najpierw szmatkami zamoczonymi w farbie, w późniejszym etapie terapii pędzelkiem). W późniejszym etapie dzieci malują jakieś obrazki, które kojarzą im się ze słyszaną muzyką.
Poznawanie i operowanie symbolami dźwięków - ćwiczenia takie służą rozwojowi umysłowemu dzieci, przyczyniając się jednocześnie do rozwijania procesów percepcyjnych. Polegają one na wprowadzeniu takich dźwięków, jak wysoki - niski, długi - krótki, głośny - cichy i przyporządkowaniu im pewnych graficznych umownych znaków. Dziecko powinno więc zatem różnicować sześć dźwięków i sześć odpowiadających im znaków. Ćwiczenie to rozpoczyna się od makroprzestrzeni - dzieci słuchają jakiegoś dźwięku i ustawiają się przy znaku umieszczonym w sali symbolizującym dany dźwięk. W późniejszych seansach przeprowadza się ćwiczenia w mikroprzestrzeni - dzieci np. zapisują na kartkach symbole prezentowanych przez terapeutę dźwięków. Bezpośrednim celem ćwiczeń jest umiejętność zapisywania symboli usłyszanych dźwięków. Aby do tego doszło należy wykonać szereg ćwiczeń poprzedzających, jak:
Kształcenie pojęć: wysoki, niski, długi, krótki itd.
Stopniowe przybliżanie dzieciom abstrakcyjnej formy znaku
Utrwalanie znaku - symbolu danego dźwięku.
Zabawy słowno - muzyczno - ruchowe - ważnym elementem jest tutaj mowa nauczyciela i dziecka. Celem jest rozwijanie zdolności mowy dziecka oraz jego umiejętności słuchania. Rozpoczynamy od prostych ćwiczeń w mówieniu i prostych utworów wierszowanych, które przy odpowiednim podkładzie muzycznym mogą przybrać formę melorecytacji. Punktem wyjścia tych zabaw mogą być również ilustrowane muzycznie bajki lub ich fragmenty opowiadane przez terapeutę. Mogą być one podstawą do inscenizacji lub ćwiczeń pantomimicznych. W ostatniej fazie terapii, znany już dzieciom podkład muzyczny z bajek powinien wyzwalać chęć do samodzielnej wypowiedzi, improwizacji związanej z bajką.
Relaksacja - mająca na celu zwolnienie napięcia mięśniowego i psychicznego. W tym ćwiczeniu ważną rolę odgrywa mowa nauczyciela wprowadzającego dziecko w stan relaksu oraz zdolność do słuchania i współodczuwania.
Terapia metodą symboli dźwiękowych powinna być prowadzona systematycznie
i intensywnie. Najczęściej ciągnie się ona przez 3 miesiące z częstotliwością trzech 45 minutowych jednostek w ciągu tygodnia.
3