fraktura (łc. fractura `złamanie' od frangere, fractum `łamać, złamać') 1.poligr. powstała ze szwabachy w XVI w. odmiana pisma gotyckiego. 

Szwabacha (niem. Schwabacher) to pismo gotyckie, przez wielu paleografów uznawane za odmianę bastardy. Szwabacha dała początek narodowemu pismu niemieckiemu stosowanemu do naszych czasów, zwłaszcza jako niemiecka kursywa.. Szwabacha należy do grupy pism łamanych. Powstała w XV wieku, była grubsza, bardziej otwarta i szersza niż tekstura gotycka. Szwabacha była od końca XV do połowy XVI wieku przodującym pismem niemieckim. Wyparta została przez frakturę, jednak była nadal popularna do XX wieku.

Drukarze w XVI wieku adoptowali Szwabachę dla potrzeb alfabetu polskiego w celu zapisu tekstów w języku polskim, w odróżnieniu od antykwy, która służyła do zapisu tekstów łaciny. Odstąpiono od tego w XVII wieku, ale nadal była używana w społecznościach polskich zamieszkujących Prusy Książęce, czyli Mazurów. Ich ewangelickie przekłady Biblii i książki w języku polskim pisane były gotykiem.

Bibliografia

Karol Górski, Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI-XX, PWN, Warszawa 1978, wyd. III.

Antykwa, pismo humanistyczne - bardzo obszerne pojęcie oznaczające kroje pisma opartego na alfabecie łacińskim, które w dzisiejszych czasach są dominującym typem krojów wśród pism drukarskich.

Praktycznie wszystkie współczesne książki, czasopisma oraz inne typowe zastosowania pisma drukowanego w językach narodowych zapisywanych alfabetami wywodzącymi się z łaciny (zachodniosłowiańskie, romańskie, anglosaskie, nordyckie, ugrofińskie itp.) są drukowane jakąś odmianą antykwy. Kroje nieantykwowe w pismach łacińskich używane są obecnie tylko w szczególnych sytuacjach, jako pismo ozdobne (np. w tytulariach, zdobnictwie literniczym, grafice reklamowej itp., ale bywają także np. przy druku poezji). Do zapisu języka irlandzkiego używane jest pismo gaelickie.

Historia antykwy

Początki antykwy sięgają II poł. XV w., kiedy na fali prądów myślowych epoki renesansu wenecki mistrz pisma Mikołaj Jenson opracował nowy rodzaj pisma odręcznego, znacząco różniącego się od dominującego wówczas, ale niezbyt czytelnego pisma gotyckiego. Majuskuły (wielkie litery) antykwy oparto na kapitale rzymskiej - piśmie monumentalnym starożytnego Rzymu, a minuskuły (małe litery) oparto na wczesnośredniowiecznej minuskule karolińskiej - piśmie kodeksowym epoki Karola Wielkiego.

Z początku wobec antykw, czyli krojów wzorowanych na pismach z minionych epok, stosowano określenie littera antiqua, poprzez porównanie do rozpowszechnionego wówczas pisma gotyckiego zwanego littera moderna. Dziś zdecydowanie pismo gotyckie wydaje się pismem archaicznym, za to kroje pierwszych antykw przetrwały do dziś w praktycznie niezmienionej postaci, nie tracąc niczego ze swojej użyteczności i nadal chętnie są stosowane. Z czasem jednak zbiór krojów określanych jako antykwy uległ olbrzymiemu rozszerzeniu pod względem wizualnym o postaci, które zupełnie pierwszych antykw nie przypominają. I tak dziś do antykw zalicza się zarówno kroje szeryfowe, jak i bezszeryfowe, a jednocześnie w obu tych rodzajach mogą to być kroje jedno- lub dwuelementowe.

Antykwę wymyślono praktycznie w tych samych czasach, kiedy nastąpiło upowszechnienie się druku w Europie, i choć druki ksylograficzne (z formy drukowej rzeźbionej w drewnie) oraz pierwsze druki złożone ruchomą czcionką (łącznie z Biblią Gutenberga) były drukowane gotykiem, to jednak również pierwsze antykwowe czcionki drukarskie powstały w tych czasach, a z czasem i w sumie dość szybko, wyparły one gotyckie na większości obszarów Europy i w większości zastosowań. W krajach romańskich antykwa miała dominującą pozycję już w XVI w., w Polsce skutecznie wyparła pismo gotyckie dopiero w XVII w. (aczkolwiek pierwszej antykwy na ziemiach polskich użył już w 1517 r. krakowski drukarz Florian Ungler). Najdłużej, bo do 1941 r., równoległe stosowanie antykw i krojów gotyckich przetrwało na niemieckojęzycznym obszarze kulturowym.

Chronologia krojów antykwowych

• antykwa renesansowa (mediewalowa) - dwuelementowa, szeryfowa, o niewielkim kontraście pomiędzy liniami poziomymi i pionowymi

• antykwa barokowa - dwuelementowa, szeryfowa, o zwiększonym kontraście w porównaniu do a. renesansowej, za to mniej skośnych szeryfach

• antykwa klasycystyczna - dwuelementowa, szeryfowa, o większym kontraście w porównaniu do a. barokowej, prostych szeryfach, podkreślająca linie pionowe i poziome

• egipcjanka (I poł. XIX w.) - antykwa jednoelementowa szeryfowa

• grotesk (I poł. XIX w.) - antykwa jednoelementowa bezszeryfowa

• antykwa modernistyczna

Klasyfikacja krojów antykwowych

W klasyfikacji krojów pism drukarskich zaproponowanej przez Andrzeja i Romana Tomaszewskich kroje antykwowe zostały uznane za jedną z czterech podstawowych klas, obok pism gotyckich,pisankowych oraz „worka” z wszelkimi pozostałymi, nietypowymi krojami, zwanego ksenotypami.

Natomiast w jednej z najpopularniejszych w Europie klasyfikacji krojów - niemieckiej klasyfikacji DIN, spośród jedenastu podstawowych klas siedem poświęcono właśnie antykwom (w oparciu o ujęcie chronologiczne).

Inne znaczenie antykwy

Potocznie, w innym znaczeniu, antykwami nazywa się również ogólnie wszelkie kroje w odmianach prostych w przeciwieństwie do krojów pochylonych, czyli kursyw.

---