Zajęcia 8
Zindywidualizowane programy nauczania specjalnego
1. Ustawa IDEA - akt prawny tworzący ramy dla edukacji specjalnej; opracowana przez Departament Edukacji USA; gwarantuje wszystkim uczniom z niepełnosprawnościami:
- bezpłatną i dostosowaną do ich potrzeb edukację publiczną (FAPE) od chwili urodzenia do ukończenia 21 r.ż.,
- zindywidualizowany program nauczania (IEP),
- jak najmniej ograniczające środowisko (LRE),
- adekwatne ocenianie,
- uczestnictwo rodziców i uczniów w podejmowaniu decyzji,
- zabezpieczenia proceduralne.
2. W skład wielodyscyplinarnego zespołu świadczącego różnorodne usługi niezbędne dla wielu uczniów z niepełnosprawnościami wchodzi:
- nauczyciel klasowy (jako główny usługodawca i koordynator zespołu),
- lekarz,
- fizjoterapeuta,
- audiolog,
- logopeda,
- terapeuta zajęciowy,
- okulista,
- rodzice,
- inni specjaliści.
3. Różne modele kształcenia specjalnego w klasie szkolnej (tabela 2.1 Opcje świadczonych usług, s. 88-89).
4. Ustawa IDEA nakazuje, aby w przypadku każdego dziecka z niepełnosprawnością opracować i realizować ZINDYWIDUALIZOWANY PROGRAM NAUCZANIA (IEP). Tworzenie zindywidualizowanego programu składa się z siedmiu kroków:
Krok 1: Działania poprzedzające skierowanie - proces (cykl) IEP inicjowany jest w wyniku serii działań poprzedzających skierowanie dziecka do specjalistów. Celem ich jest uniknięcie nieuzasadnionych skierowań, które wiążą się z kosztami, stratą czasu i innych środków. Najpierw nauczyciele powinni wypróbować różne podejścia i dokonać adaptacji programu nauczania w ramach standardowej indywidualizacji nauczania oraz skorzystać ze wsparcia i konsultacji dostępnych w szkole (dyrektor, n-le pracujący w resource room, pedagodzy specjalni). Jeżeli zabiegi te okażą się niewystarczające należy skierować dziecko na ścieżkę nauczania specjalnego, co wiąże się z zainicjowaniem procesu IEP.
Krok 2: Skierowanie do poradni diagnostyczno-orzekającej - w spotkaniu, podczas którego komisja decyduje, czy problemy ucznia są na tyle poważne, że uzasadniają formalne orzeczenie o specjalnych potrzebach edukacyjnych, muszą uczestniczyć rodzice dziecka. Komisja przegląda dostępną dokumentację a rodzice muszą wyrazić zgodę na kolejny krok IEP i muszą otrzymywać zaproszenia na wszystkie zebrania, podczas których analizuje się rozpoznanie, ocenę i formę organizacji kształcenia ich dziecka. Skierowania mogą pochodzić z wielu źródeł:
- w wieku przedszkolnym - od rodziców, instytucji opieki społecznej, pielęgniarki publicznej służby zdrowia, wychowawcy placówki opieki dziennej czy przedszkola lub od lekarza,
- w wieku szkolnym - zwykle od nauczyciela kształcenia ogólnego, który jest zaniepokojony zachowaniem lub osiągnięciami w nauce danego ucznia.
Krok 3: Diagnoza - celem tego etapu procesu IEP jest określenie, czy dziecko ma niepełnosprawność, czy wymagane jest nauczanie specjalne i jakie rodzaje usług specjalnych są mu potrzebne. Diagnoza musi być prowadzona przez zespoły wielodyscyplinarne i musi obejmować ocenę mocnych i słabych stron ucznia oraz jego potrzeb. Zespół musi wziąć pod uwagę wszelkie informacje przekazane przez rodziców. Ważne są również dane dotyczące stanu zdrowia, informacje o relacjach społecznych w szkole i w domu, dane o zachowaniu adaptacyjnym w społeczności, wyniki w nauce, itp. W diagnozie należy wykorzystać zestaw narzędzi i procedur diagnostycznych: testy formalne (testy inteligencji, osiągnięć szkolnych, pomiar ostrości wzroku i słuchu, badanie stylu uczenia się), obserwacja zachowań społecznych w klasie, pomiary oparte na programie nauczania (CBM), analiza wybranych prac szkolnych. Istotne są również informacje dotyczące głównych obszarów aktywności życiowej dziecka: jak sobie radzi w domu, szkole, w relacjach, w czasie wolnym. Zatem jedną z metod diagnozy będą wywiady z osobami bliskimi dla dziecka, znającymi je.
Nieprawidłowe zdiagnozowanie dziecka jako osoby mającej niepełnosprawność może mieć negatywny wpływ na dziecko i jego rodzinę. Wyniki diagnozy muszą być wykorzystywane w opracowaniu planu edukacji dostosowanej do potrzeb dziecka niepełnosprawnego. Informacje zebrane na tym etapie służą w trakcie całego procesu. ORZECZENIE JEST PODSTAWĄ PROCESU PLANOWANIA. Wyniki diagnozy powinny stanowić bazę do tworzenia i rozwijania zindywidualizowanego programu nauczania, a następnie być wykorzystane w ewaluacji jego użyteczności i skuteczności.
Krok 4: Kwalifikacja - w procesie diagnostycznym najpierw określa się, czy uczeń ma niepełnosprawność, a następnie określa się jej rodzaj (niepełnosprawność intelektualna, trudności w uczeniu się, zaburzenia emocjonalne i/lub zaburzenia zachowania, niedowidzenie i niewidzenie, niedosłuch i niedosłyszenie, zaburzenia rozwoju mowy i/lub języka). Zwykle u dzieci w wieku poniżej 5 lat nie określa się kategorii niepełnosprawności, sugeruje się także, aby w przypadku osób z lekką niepełnosprawnością nie ustalać kategorii niepełnosprawności ani specjalnych potrzeb edukacyjnych. Jeżeli jednak już rozpoznano u dziecka niepełnosprawność, to komisja IEP musi stwierdzić, czy dziecko wymaga kształcenia specjalnego.
Krok 5: Opracowanie IEP - nauczanie specjalne przewidziane jest jedynie dla tych uczniów, którzy mają niepełnosprawność. Następnym krokiem jest podjęcie decyzji w sprawie dostosowania edukacji, usług i wyboru miejsca kształcenia (wykorzystujemy tu wyniki diagnozy). W tym właśnie momencie rozpoczyna swoją pracę ZESPÓŁ IEP.
W skład zespołu IEP muszą wejść:
- co najmniej jeden n-l kształcenia ogólnego (jeżeli dziecko było objęte tym kształceniem),
- co najmniej jeden pedagog specjalny lub inny specjalista,
- przedstawiciel administracji okręgu szkolnego,
- rodzice,
- uczeń (jeżeli to możliwe i potrzebne),
- inne osoby zaproszone przez szkołę lub rodziców.
Członkowie zespołu powinni posiadać wiedzę na temat ucznia, środków i usług dostępnych w okręgu szkolnym, ogólnego programu kształcenia, wniosków wynikających z diagnozy dla dalszego kształcenia ucznia oraz procesu IEP. Spotkanie wszystkich poświęcone jest ustaleniu celów i zadań, wskaźników osiągnięć oraz usług służących zaspokojeniu potrzeb dziecka.
Krok 6: Wdrożenie IEP - po opracowaniu IEP czas na jego realizację. W przypadku wprowadzania niewielkich zmian w jego celach i zadaniach lub wskaźnikach osiągnięć nie ma potrzeby organizowania nowego zebrania i opracowania nowego IEP. Jednak każda większa zmiana programu i miejsca kształcenia ucznia wymaga pisemnego zawiadomienia rodziców i organizacji dodatkowego spotkania. Za większe uznaje się zmiany wprowadzone z powodu problemów związanych z zachowaniem ucznia. Realizacja IEP może być trudniejsza w przypadku tych uczniów z niepełnosprawnościami, których zachowania silnie zakłócają proces kształcenia w klasie lub są niebezpieczne dla innych uczniów. Przedstawiciele szkoły mogą (nie dłużej niż na 10 dni) przenieść ucznia do tymczasowej zastępczej placówki edukacyjnej, innej placówki, a nawet zawiesić ucznia w wykonywaniu obowiązków szkolnych, podobnie jak w przypadku uczniów bez niepełnosprawności. Podczas tych 10 dni członkowie zespołu IEP muszą spotkać się, żeby określić, czy zachowanie ucznia wynikało z jego niepełnosprawności, czy też z niepowodzenia szkoły we właściwym wdrażaniu IEP. Jeśli wynikają z niepełnosprawności zespół musi dokonać analizy aktualnego planu korygowania zachowania i dokonać jego niezbędnych modyfikacji lub przeprowadzić funkcjonalną ocenę zachowania i wykorzystać jej rezultaty do opracowania planu korygowania zachowania.
Krok 7: Ewaluacja roczna - służy ona upewnieniu się, że uczeń osiąga cele i zadania wyznaczone w IEP. Sprawdza się, czy uczeń osiągnął cele lub czy przynajmniej robi postępy. Proces IEP wymaga jedynie corocznej ewaluacji, ale zindywidualizowany program nauczania musi zwierać częste oceny osiągnięć. Celem oceny zindywidualizowanego programu ucznia jest ukierunkowanie nauczania, upewnienie się, że zaplanowane interwencje są skuteczne oraz ponowna ocena potrzeb ucznia. Podczas corocznej ewaluacji IEP opracowywany jest nowy program. Zapadają decyzje dotyczące placówki, do której powinno uczęszczać dziecko, niezbędnych usług wspierających dziecko, wyznaczane są cele i zadania na nowy rok.
5. Rodzaje zindywidualizowanych planów edukacyjnych:
a) ZINDYWIDUALIZOWANE PLANY USŁUG RODZINNYCH (IFSP) - dzieci od urodzenia do 2 r.ż. mające niepełnosprawność lub nią zagrożone mają prawo do programów wczesnej interwencji;
b) ZINDYWIDUALIZOWANE PROGRAMY NAUCZNIA (IEP) - dla dzieci 3-letnich i starszych
c) KOMPONENT IEP DOTYCZĄCY USŁUG PRZYGOTOWUJĄCYCH DO DOROSŁEGO ŻYCIA - uczniowie 16-letni i starsi.
1