Agraryzm - doktryna uznająca chłopów za najbardziej wartościową warstwę społ., stworzona przez chłopskie elity, by upodmiotowić chłopów, przywracając im poczucie własnej wartości; II poł XIX w, Niemcy, Polska- Miłkowski, Niećko, Solan; agranius - dot roli, agraryzm odpowiedzią na socjalizm. Wartości agraryzmu: wolność - na swoim, brak szefa, niezależność gosp; chłopskość - pracowitość, uczciwość, patriotyzm, wolność, niezależność - stan lepszy od szlachty; wiejskość - modernizacja infrastruktury wiejskiej, nie propaguje się stagnacji; spółdzielczość - modernizacja rolnictwa, banki, ubezpieczenia, przetwórstwo rolne, sprzedaż i handel żywnością, kółka sprzętu rolniczego - forma nienastawiona na zysk np. banki żywności
Konsekwencje agraryzmu w świadomości chłopskiej - poczucie własnej wartości chłopów, przywiązanie do prywatnej własności ziemi - klęska kolektywizacji w PRL, poczucie stanowej wspólnoty i solidarności, partia Polit jako skuteczne reprezentacja chłopów do dziś, siła chłopskiego etosu, trwanie w rolnictwie i poczucie wspólnoty chłopskiej
Kolektywizacja - tworzenie wspólnej własności tzw spółdzielnie produkcyjne na wzór sowieckich kołchozów i sowchozów. VI 48 Kominform w Bukareszcie nakazuje powoływanie spółdz. prod w KDLach. Łącznie w 55 istniało w Polsce ok. 10 tys spółdzielni prod na obszarze ok. 11% gruntów rolnych - 2 mln ha zrzeszających 800 tys członków. Metody zmuszania do kolektywizacji rolnictwa: 1. 5x wyższy podatek gruntowy dla rolników niż dla spółdzielni, od 54 PGR z podatku zwolnione 2. W 52 ustawa o obowiązku sprzedania państwu produktów rolnych po określonych cenach - kontyngenty lub obowiązkowe dostawy. Były wyższe niż za okupacji, sprzeciw lub niewywiązanie z umowy do więzienia. 3. represje: w latach 51-55 za sprzeciw wobec kolektywizacji i niewywiązywanie się z dostaw w więzieniu 200 tys rolników. W 51 podczas konfiskaty ziemniaków starcie rolników z żołnierzami radzieckimi we Wrocławskiem - ofiary śmiertelne 4. opór bierny - kilka mies po 58 8 tys spółdzielni (80%) przestało istnieć. Efektem deficyt w PGR 2 mld w 53 i 3,5 mld w 55, dochody w spółdzielniach o połowę niższe niż w gosp prywatnych
Bezrobocie na wsi - w 05 42,6% ogółu bezrobotnych jest na wsi, w 06 stopa bezrobocia na wsi 13,3% (miasto 14,6), ale w rodzinach bezrolnych 26%. Wśród absolwentów szkół stopa na wsi 39,8% (miasto 22,9). Stopa bezrobocia w mieście większa niż na wsi, jako bezrobotnych nie traktuje się osób mających gosp nieprzynoszące dochodów; wśród osób szukających pracy poza rolnictwem stopa większa dla mieszkańców wsi. Bezrobocie ukryte w gosp rolnych. Szacunkowo w poł 90tych w rolnictwie indywidualnym ukryte bezrobocie ok. 900 tys ludzi - „zbędnych”. Najwięcej ich w gosp do 5 ha, czyli rolnictwie rozdrobnionym, Polska płd-wsch, ziemia świętokrzyska. W latach 89-93 wśród „zbędnych” 50% poniżej 34 lat - skutek powrotu na wieś upadających budów socjalizmu. Na wsi bezrobocie rejestrowane oraz ukryte - stąd nieefektywność w porównaniu do UE. W miastach brak ukrytego, bo firmy nie zatrudniają ludzi bez funkcji, którzy nie wnoszą nic dla rozwoju firmy.
Konsekwencje polityki PRL dla chłopskiej świadomości - 1. zaniżona samoocena, naruszona i zdegradowana tożsamość 2. rozdrobnienie struktury agrarnej, reforma i walka z kułakami 3. poczucie zagrożenia przed utratą własności ziemi 4. niechęć do idei spółdzielczości i spółdzielni 5. brak zaufania do władzy, elity postrzegane jako źródło zagrożenia dla chłopów 6. postawa maksymalizowania produkcji rolnej (gosp. niedoboru) 7. zanik umiejętności rynkowych a) uzależnienie od państwowych punktów skupu b) uzależnienie od państwowych cen c) całkowita zależność od państwa d) brak umiejętności prowadzenia rachunkowości w gosp rolnym.. Poza tym zostały wszystkie problemy rolnictwa sprzed PRL, bo nie zostały rozwiązane w tym czasie.
Wielofunkcyjny rozwój wsi: CO? 1 przedsiębiorczość, małe i średnie firmy, infrastruktura tech i społ, pozarolnicze miejsca pracy; 2 agroturystyka; 3 turystyka wiejska, rewitalizacja, odnowa wsi, tradycyjne rzemiosło, regionalne potrawy, kulturowe dziedzictwo wsi; 4 przetwórstwo rolne, nowe i tradycyjne formy przetwórstwa rolnego, rolnictwo ekologiczne; 5 ochrona środowiska i krajobrazu wiejskiego; 6 parki narodowe, krajobrazowe, ścieżki ekologiczne, przyrodnicze; JAK? 1 edukacja szkolna i pozaszkolna, doradztwo, szkolenia; 3 wspracie finansowe, kredyty, dotacje, pomoc dla samorządów, 4 komunalna własnośc, marketing, reklama, 5 kluby pracy, 6 tworzenie prawa służącego regionalnemu rolnictwu; KTO? 1 samorządy, elity wsi, NGO, lokalne, 2 NGO krajowe, 3 agencje rządowe i rolne, ośrodki naukowe, doradcze, fundacje; 4, 5 kapitał prywatny 6 organizacje komercyjne