teksty źródłowe

zobowiązania

UWAGA:

Tłumaczenie tekstów Gajusa dostępne jest bibliotece.

W nawiasach kwadratowych umieściłem słowa dodane w tłumaczeniach.

1. Źródła zobowiązań i ich klasyfikacja:

Jaka jest geneza zobowiązań? Jak można klasyfikować zobowiązania?

G. 3.88:

Et nunc transeamus ad obligationes. Omnis enim obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto.

Przejdźmy teraz do zobowiązań. Każde bowiem zobowiązanie powstaje albo z umo­wy albo z deliktu.

G. 3.89-91 (niżej nr 5)

89 Et prius videamus de his, quae ex contractu nascuntur. Harum autem quattuor genera sunt: aut enim re contrahitur obligatio aut verbis aut litteris aut consensu. 90 Re contrahitur obligatio velut mutui datione; mutui autem datio proprie in his fere rebus contingit, quae res pondere numero mensura constant, qualis est pecunia numerata vinum oleum frumentum aes argentum aurum; quas res aut numerando aut metiendo aut pendendo in hoc damus, ut accipientium fiant et quandoque nobis non eaedem, sed aliae eiusdem naturae reddantur. Unde etiam mutuum appellatum est, quia quod ita tibi a me datum est, ex meo tuum fit. G.3.91 Is quoque, qui non debitum accepit ab eo, qui per errorem solvit, re obligatur; nam proinde ei condici potest si paret eum dare oportere, ac si mutuum accepisset. Unde quidam putant pupillum aut mulierem, cui sine tutoris auctoritate non debitum per errorem datum est, non teneri condictione, non magis quam mutui datione. Sed haec species obligationis non videtur ex contractu consistere, quia is qui solvendi animo dat, magis distrahere vult negotium quam contrahere.

D. 44.7.1 pr.

Gaius ii aureorum sive rerum cottidianarum:

Obligationes aut ex contractu nascuntur aut ex maleficio aut proprio quodam iure ex variis causarum figuris

Gaius, ks. 2 Złotych zasad lub Jurysprudencji na co dzień:

Zobowiązania powstają albo z umowy, albo z czynu zabronionego, albo wedle samego prawa z innych przyczyn.

Jak można pogodzić te dwa przekazy Gaiusa? Jakie teorie na ten temat powstały w doktrynie? Jaka jest podstawa jego podziałów.

D. 50.16.19

Ulpianus libro 11 ad Ed.: Labeo libro primo praetoris urbani definit, quod quaedam agantur, quaedam gerantur, quaedam contrahantur: et actum quidem generale verbum esse sive verbis, sive re quid agatur ut in stipulatione vel numeratione: contractum autem ultrocitroque obligatione, quod Graeci sunãllagma vocant, veluti emptionem venditionem, locationem conductionem, societatem: gestum rem significare sine verbis factam.

Labeo w pierwszej księdze o pretorze miejskim ustalił, że co innego [znaczy] działać, co innego prowadzić sprawy, a co innego zawierać umowy. Działanie jest bowiem ogólnym terminem opisującym to, co czynimy za pomocą słów czy rzeczy jak w sty­pu­lacji czy odliczeniu pieniędzy. Kontrakt to zobowiązanie dwustronne, które Grecy zwą synallagmą (wzajemnością), takie jak kupno sprzedaż, najem/wynajem, spółka. Prowadzenie spraw określa zaś rzecz uczynioną bez słów.

2. Mutuum & Depositum Irregulare

G. 3.89-91

90 Re contrahitur obligatio velut mutui datione; mutui autem datio proprie in his fere rebus contingit, quae res pondere numero mensura constant, qualis est pecunia numerata vinum oleum frumentum aes argentum aurum; quas res aut numerando aut metiendo aut pendendo in hoc damus, ut accipientium fiant et quandoque nobis non eaedem, sed aliae eiusdem naturae reddantur. Unde etiam mutuum appellatum est, quia quod ita tibi a me datum est, ex meo tuum fit. G.3.91 Is quoque, qui non debitum accepit ab eo, qui per errorem solvit, re obligatur; nam proinde ei condici potest si paret eum dare oportere, ac si mutuum accepisset. Unde quidam putant pupillum aut mulierem, cui sine tutoris auctoritate non debitum per errorem datum est, non teneri condictione, non magis quam mutui datione. Sed haec species obligationis non videtur ex contractu consistere, quia is qui solvendi animo dat, magis distrahere vult negotium quam contrahere. G.3.92 Verbis obligatio fit ex interrogatione et responsione, velut dari spondes? Spondeo, dabis? Dabo, promittis? Promitto, fideipromittis? fideipromitto, fideiubes? Fideiubeo, facies? Faciam.

D. 12.1.11.1:

Ulpianus libro vicensimo sexto ad edictum

Si tibi dedero decem sic, ut novem debeas, Proculus ait, et recte, non amplius te ipso iure debere quam novem. sed si dedero, ut undecim debeas, putat Proculus amplius quam decem condici non posse.

Ulpian, księga 26 komentarza do Edyktu

Jeśli dam ci dziesięć, tak abyś był mi winny dziewięć, Prokulus twierdzi - i słusznie - że tym prawem nie jestem ci winien więcej niż dziewięć. Lecz jeśli dam w taki spo­sób, abyś był mi winny jedenaście, Prokulus sądzi, że więcej niż dziesięć żądać nie mogę.

Jakie zasady rządzą pożyczką? Czy można się domagać odsetek? Jak można je zastrzec? Spróbuj odtworzyć obydwie sytuacje: jak wyglądy umowy? Na czym polega ich odmienność? Czym jest -1 w pierszym przypadku, a czym +1 w drugim? Czy druga sytuacja byłaby dopuszczalna, gdyby zawarto umowę depozytu nieregularnego?

D. 12.1.15:

Ulpianus libro xxxi ad edictum

Singularia quaedam recepta sunt circa pecuniam creditam. nam si tibi debitorem meum iussero dare pecuniam, obligaris mihi, quamvis meos nummos non acceperis. quod igitur in duabus personis recipitur, hoc et in eadem persona recipiendum est, ut, cum ex causa mandati pecuniam mihi debeas et convenerit, ut crediti nomine eam retineas, videatur mihi data pecunia et a me ad te profecta.

Ulpian, księga 31 komentarza do Edyktu

Odnośnie pożyczonych pieniędzy mają zastosowanie szczególne przepisy. Jeśli bo­wiem polecę swojemu dłużnikowi dać ci pieniądze, stajesz się zobowiązany w sto­sunku do mnie, chociażbyć nie przyjął moich pieniędzy. I to co prawdziwe jest dla dwóch osób, za prawdziwe przyjąć należy w odniesieniu do tej samej osoby: jeśli był­byś mi winien pieniądze z powodu mandatu, a zostałoby uzgodnione, że zatrzymasz je tytułem pożyczki, wydaje się, że w ten sposób pieniądze przejdą ode mnie do ciebie.

D. 12.1.32

Celsus, ks. piąta digestów

Poprosiłeś mnie i Titiusa o pożyczkę, a ja poleciłem swojemu dłużnikowi obiecać ci stypulacyjnie pieniądze. Jeśli dokonałbyś stypulacji sądząc, że zawierasz ją z dłuż­ni­kiem Titiusa, czy zobowiązujesz się w stosunku do mnie? Proponuję przyjąć, że nie zawarłeś ze mną żadnej czynności prawnej. Właściwiej byłoby jednak, abym uznał, że jesteś w stosunku do mnie zobowiązany. Nie dlatego, że pożyczyłem ci pieniądze (to mo­że się zdarzyć tylko pomiędzy zgadzającymi się stronami), ale dlatego, że moje pieniądze dostały się tobie. Dobre jest i słuszne aby mi zostały przez ciebie oddane.

Jak uzasadnia się w powyższych przypadkach udzielenie pożyczki? Czy zachowany został rzeczowy charakter pożyczki?

D. 12.1.11 pr.:

Ulpianus libro xxvi ad edictum

Rogasti me, ut tibi pecuniam crederem: ego cum non haberem, lancem tibi dedi vel

massam auri, ut eam venderes et nummis utereris. si vendideris, puto mutuam pecuniam factam. quod si lancem vel massam sine tua culpa perdideris prius quam venderes, utrum mihi an tibi perierit, quaestionis est. mihi videtur Nervae distinctio verissima existimantis multum interesse, venalem habui hanc lancem vel massam nec ne, ut, si venalem habui, mihi perierit, quemadmodum si alii dedissem vendendam: quod si non fui proposito hoc ut venderem, sed haec causa fuit vendendi, ut tu utereris, tibi eam perisse, et maxime si sine usuris credidi.

Ulpian, księga 26 komentarza do Edyktu

Poprosiłeś mnie, abym pożyczył ci pieniądze. Ponieważ ich nie miałem dałem ci misę lub bryłę złota, abyś ją sprzedał i użył pieniądze. Jeśli sprzedasz, sądzę, że doszło do pożyczenia pieniędzy. [A co wtedy, gdy] utraciłeś misę czy bryłę jeszcze przed sprzedażą nie ze swej winy? Powstaje pytanie czy stratę ponosisz ty czy ja. Wydaje mi się zaiste prawdziwe rozróżnienie przeprowadzone przez Nerwę: jest bowiem istotna różnica, czy miałem zamiar sprzedać misę czy też nie. Jeśli bowiem miałem ją zamiar sprzedać stratę ponoszę ja, tak jakbym dał ją komukolwiek innemu, aby została sprzedana. Lecz jeśli nie było mym zamiarem, by ją sprzedać, lecz to było przyczyną sprzedaży, abyś użył pieniądze, stratę poniesiesz ty, i tym bardziej jeśli pożyczyłem ci bez procentów.

Jaka jest przyczyna dwóch odmiennych rozwiązań? Która strona ponosi ryzko kontraktowe?

D. 12.1.9.9:

Ulpianus libro vicensimo sexto ad edictum

Deposui apud te decem, postea permisi tibi uti: Nerva Proculus etiam antequam moveantur, condicere quasi mutua tibi haec posse aiunt, et est verum, ut et Marcello videtur: animo enim coepit possidere. ergo transit periculum ad eum, qui mutuam rogavit et poterit ei condici.

Ulpian, księga 26 komentarza do Edyktu

Złożyłem u ciebie w depozycie dziesięć, a potem pozwoliłem ci je użyć. Nerwa i Pro­culus twierdzą, że jeszcze zanim pieniądze zostaną poruszone, można ich żądać skar­gą jakby z pożyczki od ciebie. I jest to zdanie prawdziwe, tak jak wydało się Mar­cel­lusowi. Samą bowiem wolą (animo) zaczął posiadać. Ryzyko przechodzi zatem na tego, który poprosił o pożyczkę i można przeciw niemu wystąpić z condictio.

Porównaj mutuum z depositum irregulare. Jak mogła być geneza depozytu nieregularnego? Spróbuj przed­stawić praktyczne zastosowanie przedstawionego rozwiązania Prokulejanów. Jakie mogło być zdanie Sabinów. Na czym polegała kontrowersja między Szkołami odnośnie nabycia posiadania? Jakie są konsekwencje przyjętego rozwiązania?

TPSulp. 55, tab I, pag. 2 (graphio, scriptura interior)

1. C(aio) Pompeio Ga[llo Q(uinto)] Vera[nio] co(n)sulibus

2. V nonas Mar[tia]s (3.03.49)

3. P(ublius) Verg[ili]us Am[pliatus] scripsi

4. me accepisse m[utu]a e[t deb]ere

5. Sex(to) [Gr]anio Num[eni]o sestertia

6. [quin]que mi[llia num]mum

7. [ea]q[ue HS V m(illia n(ummum) quae supra s[cript]a

8. sunt pr[o]ba recte dari s[tip]u-

9. latus est S[e]x(tus) Gr[a]nius [Numerius]

10. [spopondi P(ublius) Vergil]ius A[mpliatus.]

TPSulp. 55, tab I, pag. 1 (atramento, koniec scripturae exterioris rozpoczętej na niezachowanej pag. 4)

1. [spopondi P(ublius)] Vergiliu[s Ampliatus.]

2. C(aio) Pom[peio] Gallo Q(uinto) Vera[nio co(n)sulibus]

3. [V] nonas Mar[tia]s (3.03.49)

4. P(ublius) [V]ergilius Ampliatus sc[ripsi me]

5. dedisse Sex(to) Granio Num[enio]

6. pignori argentum p(ondo) X[ _ _ ]

7. plus minus, quod est sig[no]

8. meo signatum, ab HS V m(illia) [n](ummum)

9. [quae] ab eo mutua accepi [hac?]

10. [die? pe]r [c]h[iro]graphum meu[m.]

11. Actum Puteo[lis].

Za konsulatu Caiusa Pompeiusa Gallusa i Quintusa Veraniusa, na pięć dni przed idami marca (3.03.49). Ja, Publius Vergilius Ampliatus napisałem, że ja otrzymałem pożyczkę i jestem winien Sextusowi Graniusowi Numeriusowi pięć tysięcy sesterców pieniędzy. I te HS 5 tysięcy pieniędzy wyżej wymienione dokładnie zostanie oddane. Zapytał o to uroczyście Sextus Granius, przyrzekłem (ja) Publius Vergilius Ampliatus.

Za konsulatu Caiusa Pompeiusa Gallusa i Quintusa Veraniusa, na pięć dni przed idami marca (3.03.49). Ja, Publius Vergilius Ampliatus napisałem, że ja dałem Sextusowi Graniusowi Numeriusowi jako zastaw ? funtów srebra opieczętowanego moim znakiem za HS 5 tysięcy sesterców pieniędzy, które otrzymałem od niego jako pożyczkę dzisiaj(?) poprzez swoje chirographum. Sporządzono w Puteoli.

3. Emptio Venditio

1. Zasady ogólne, cena, towar, consensus

G. 3.139-141

Emptio et venditio contrahitur, cum de pretio convenerit quamvis nondum pretium numeratum sit ac ne arra quidem data fuerit: nam quod arrae nomine datur, argumentum est emptionis et venditionis contractae. 140 Pretium autem certum esse debet. Nam alioquin si ita inter nos convenerit, ut quanti titius rem aestimaverit, tanti sit empta, Labeo negavit ullam vim hoc negotium habere; cuius opinionem cassius probat. Ofilius et eam emptionem et venditionem; cuius opinionem Proculus secutus est. 141 Item pretium in numerata pecunia consistere debet. Nam in ceteris rebus an pretium esse possit, veluti homo aut toga aut fundus alterius rei pretium esse possit, valde quaeritur. Nostri praeceptores putant etiam in alia re posse consistere pretium; unde illud est, quod vulgo putant per permutationem rerum emptionem et venditionem contrahi, eamque speciem emptionis venditionisque vetustissimam esse; argumentoque utuntur graeco poeta Homero, qui aliqua parte sic ait:

¶nyen ér' ofin€zonto karhkomÒvntew 'Axaio€,

êlloi m¢n xalk“, êlloi d' a‡yvni sidÆrƒ,

êlloi d¢ =ino›w, êlloi d' aÈtªsi bÒessi,

êlloi d' éndrapÒdessin et reliqua.

diversae scholae auctoresdissentiunt aliudque esse existimant permutationem rerum, aliud emptionem et venditionem; alioquin non posse rem expediri permutatis rebus, quae videatur res venisse et quae pretii nomine data esse, sed rursus utramque rem videri et venisse et utramque pretii nomine datam esse absurdum videri. Sed ait Caelius Sabinus, si rem tibi venalem habenti, veluti fundum, acceperim et pretii nomine hominem forte dederim, fundum quidem videri venisse, hominem autem pretii nomine datum esse, ut fundus acciperetur.

D. 18.1.1.1

Paulus libro iii ad edictum

Sed an sine nummis venditio dici hodieque possit, dubitatur, veluti si ego togam

dedi, ut tunicam acciperem. Sabinus et Cassius esse emptionem et venditionem putant: Nerva et Proculus permutationem, non emptionem hoc esse. Sabinus Homero teste utitur, qui exercitum Graecorum aere ferro hominibusque vinum emere refert, illis versibus:

¶nyen ér' ofin€zonto karhkomÒvntew 'Axaio€,

êlloi m¢n xalk“, êlloi d' a‡yvni sidÆrƒ,

êlloi d¢ =ino›w, êlloi d' aÈtªsi bÒessi,

êlloi d' éndrapÒdessin.

sed hi versus permutationem significare videntur, non emptionem, sicuti illi:

¶ny' aÔte GglaÊkƒ Kron€dhw fr°naw §j°leto ZeÊw,

˘w prÚw Tude€dhn DiomÆdea teÊxe' êmeiben.

magis autem pro hac sententia illud diceretur, quod alias idem poeta dicit:

pr€ato kteãtessin •o›sin.

sed verior est Nervae et Proculi sententia: nam ut aliud est vendere, aliud emere, alius emptor, alius venditor, sic aliud est pretium, aliud merx: quod in permutatione discerni non potest, uter emptor, uter venditor sit.

Paulus ks. trzydziesta trzecia komentarza do Edyktu

I dziś wątpić można czy da się nazwać sprzedażą (transakcję) bez pieniędzy, na przykład kiedy dałem ci togę, po to by otrzymać tunikę. Sabinus i Cassius sądzą, że jest to kupno-sprzedaż. Nerwa i Proculus, że zamiana, nie kupno. Sabinus używa na potwierdzenie swych słów tekstu Homera, który opowiada, że wojsko Greków kupowało wino za spiż, żelaazo i niewolników, tymi właśnie słowami:

Zatem ruszyli po wino o bujnych włosach Achaje

Jedni za spiż je dostają, drudzy za czarne żelazo

Jedni za skóry wołowe, a drudzy za same woły

Inni za jeńców wojennych … (Iliada, VII 472-475, K. Jeżewska)

Te wersy jednakoż wydają się opisywać zamianę, nie kupno. Tak jak i te:

Wtedy to Dzeus Glaukosowi widocznie rozum odebrał,

Gdyż ten wymienił się z synem Tydeusa, Diomedem, dał zbroję

Złotą wartości stu wołów za spiż wołów dziewięciu (Iliada, VI 234-236)

Bardziej przemawiają za tym zdaniem (Sabinusa), te wersy, w których gdzie indziej ten sam poeta mówi:

Kupował ze swych dóbr (Odyseja, I 430).

Prawdziwsze jest jednak zdanie Nerwy i Proculusa. Co innego bowiem jest kupować, co innego sprzedać, kim innym jest kupiec, kim innym sprzedawca, tak też czym innym jest towar, a czym innym cena. W zamianie nie można bowiem rozróżnić który z dwóch jest kupcem, a który sprzedawcą.

Spróbuj opisać umowę kupna sprzedaży. Jakie są essentialia negotii? Jakie różnice występowały w dok­try­nie na temat kupna-sprzedaży między Szkołami? Czy osoba trzecia może ustalić cenę towaru? Czy cena towaru może zostać wyrażona w innym towarze? Jak możnaby uzasadnić każdy z prezentowanych poglądów? Spróbuj argumentować, pokazując konkretne przypadki praktyczne. Która z opinii prze­ważyła w danym przypadku i dlaczego?

D. 19.1.6.1

Pomponius libro ix ad Sabinum

Si vendidi tibi insulam certa pecunia et ut aliam insulam meam reficeres, agam ex vendito, ut reficias: si autem hoc solum, ut reficeres eam convenisset, non intelllegitur emptio et venditio facta, ut et Neratius scripsit.

Pomponius księga 9 komentarza do dzieł Sabinusa

Jeśli sprzedałem ci dom czynszowy za pewną sumę pieniędzy oraz za to, abyś odnowił mój inny dom, mogę przeciwko tobie wystąpić ze skargą ze sprzedaży abyś go od­no­wił. Gdbyśmy się jednak umówili tylko o to, że go odnowisz, nie doszło do zawarcia kup­na i sprzedaży, jak napisał Nerwa.

D. 18.1.7.1.

Ulpian ks. 28 komentarza do dzieł Sabinusa

Kup­no w ten sposób „za tyle, za ile ty go kupiłeś“, „ile ceny będę miał w skarbcu“ jest ważne: cena nie pozostaje bowiem nieokreślona przy tak oczywistej sprzedaży. Nie cena bowiem jest niekoreślnona, tylko za ile zostanie kupione.

Dlaczego w powyższym przypadku zachowana została zasada określoności ceny? Co stanie się w sytuacji, gdy w skarbcu nie mam ani miedziaka?

D. 18.1.8 pr.-2

Pomponius, ks. 9 komentarza do dzieł Sabinusa

Pr. Nie uważa się, aby mogło dość do kupna i sprzedaży bez sprzedawanej rzeczy. Jednak przyszłe owoce i płód kupuje się prawnie, pod warunkiem, że dojdzie do ich powstania. Jednak już w chwili dokonania czynności prawnej zawarto umowę sprze­daży. I jeśli z powodu działania sprzedawcy nie dojdzie do narodzin, czy wydania owoców, można przeciwko niemu prowadzić postępowanie z umowy kupna.

1. Czasem jednak dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży i bez rzeczy. Na przy­kład wtedy, gdy kupuje się jakby losowo. Dzieje się tak, gdy kupuje się połów ryb lub ptaków czy to co zostanie schwytane z podarków możnych. Dochodzi do kupna nawet i wtedy, gdy nic się nie stanie, ponieważ jest to kupno nadziei (emptio spei). Gdy­­by zaś podarki zostały odebrane, nie powstaje z tego powodu żadne zo­bo­wią­za­nie z tytułu kupna, albowiem uważa się, że strony zawarły konktrakt uwzględniając ten warunek.

Jaka jest różnica między emptio rei speratae i emptio spei?

D. 18.1.9 (Ulpian ks. dwudziesta ósma komentarza do dzieł Sabinusa)

Pr. Oczywiste jest, że w kupnach i sprzedażach musi dojść do porozumienia. I jeśli (strony) nie zgadzają się czy to co do (warunków) samej sprzedaży, czy to co do ceny, czy w czymś innym, nie dochodzi do zawarcia sprzedaży. Jeśli więc ja sądziłbym, że kupuję grunt korneliański, a ty byś sądził, że sprzedajesz grunt semproniański, nie doszło do kupna, jakoże różnimy się co do przedmiotu.

1. Oczywiste jest jednak, że jeśli różnimy się co do nazwy, zaiste zaś co do przed­mio­tu doszło do ugody, bez wątpienia sprzedaż i kupno są ważne. Nic nie czyni bowiem błąd co do nazwy, jeśli jest zgoda co do przedmiotu.

2. Można by zatem zapytać, czy dochodzi do kupna i sprzedaży, jeśli nie mylą się co do samego przedmiotu, lecz do jego substancji (weź sobie na przykład, że ktoś wino sprzeda jako ocet, złoto lub ołów sprzeda jako srebro lub coś srebru podobnego). Marcellus napisał w ks. szóstej Digestów, że w tych przypadkach dochodzi do kupna i sprzedaży, ponieważ jest zgoda co do przedmiotu [corpus] nawet jeśli myli sie co do materii. Ja zgadzam się z tym poglądem w przypadku wina ponieważ jego oÈs€a [substancja] pozostaje ta sama nawet jeśli się wino skwasi. Jeśli jednak wino się nie skwasiło lecz od samego początku było octem, na przykład balsamicznym, wydaje się, że jedna rzecz została sprzedana jako inna. W innych przypadkach sądzę natomiast, że nie doszło do sprzedaży, ponieważ był błąd co do substancji [rzeczy sprzedanych].

D. 18.1.11.1

Ulpianus ks. 28 komentarza do dzieł Sabinusa

I jeśli sądziłbym, że kupiłem dziewicę, która już byłaby kobietą, kupno doszło do skut­ku. Nie ma bowiem pomyłki co do płci. Lecz gdybym sprzedawał kobietę, a ty są­dziłbyś, że kupiłeś chłopca, nie ma żadnego kupna, ani sprzedaży, ponieważ zaszedł błąd co do płci.

D. 18.1.41.1

Julian ks. 3 komentarza do prac Urseiusa Feroksa

Nierozważnie sprzedałeś mi nieświadomemu srebrzony stół jako wykonany z litego kruszcu. Nie doszło do kupna i pieniędzy można żądać z tego powodu za pomocą condictio.

D. 18.1.14

Ulpian ks. dwudziesta ósma komentarza do dzieł Sabinusa

Co zatem powiemy jeśli obaj różnią co do substancji i jakości? I weź sobie na przy­kład taką sytuację: ja sądziłbym, że sprzedaję, a ty że kupujesz złoto, a tymczasem był­by to brąz. Albo inna sytuacja: współdziedzice sprzedali jednemu z dziedziców za wyszukaną cenę bransoletkę, o której sądzonoby, że jest złota, a tymczasem okazało się, że była w większej cześci brązowa. Będzie to sprzedaż jeśli miała coś ze złota. I jest jasne, że sprzedaż ma miejsce jeśli coś jest tylko pozłocone, a ja sądzę, że wy­ko­na­ne zostało z litego kruszcu: jeśli jednak brąz sprzedaje się jako złoto, nie ma miejsca.

Jakie różne poglądy wyrażają juryści na temat nieporozumienia co do cech konstytutywnych przed­miotu sprzedaży?

2. Przejście ryzyka

D. 18.6.8 pr.

Paulus ks. 33 komentarza do Edyktu

Koniecznie trzeba wiedzieć kiedy dokonano kupna. Wtedy bowiem wiedzieć mo­że­my, kto ponosi ryzyko. Po dokonaniu bowiem kupna, ryzyko przechodzi na ku­pu­ją­ce­go. Kupno zaś jest dokonane kiedy ustali się, jaka jest rzecz, ile jej jest, jaka jest cena, i kiedy zostaną spełnione wszystkie warunki…

D. 18.6.3

Paulus ks. 5 komentarza do dzieł Sabinusa

Sprzedawca odpowiada za custodia jak ci, który oddaje się rzecz w użyczenie. Jego staranność winna być wyższa niż ta, która ma w swoich sprawach.

Kto ponosi ryzyko w umowie kupna-sprzedaży? Za jaki stopień winy odpowiada sprzedawca? Skonstruuj przykłady ilustrujące przedstawione w źródłach 20-21 zasady.

D. 19.1.54 pr.

Labeo ks. druga poprawnych poglądów

Jeśli niewolnik, którego sprzedałeś, na twoje polecenie coś zrobił i z tej przyczyny złamał sobie nogę, ta szkoda nie policzy się na twoje ryzyko, jeśli poleciłeś zrobić to, co niewolnik miał zwyczaj czynić i przed sprzedażą, i jeśli to, co poleciłeś uczynić, poleciłbyś i niesprzedanemu niewolnikowi.

Paulus: Bynajmniej! Jeśli bowiem miał zwyczaj czynić coś niebezpiecznego przed sprzedażą, wydaje się, że szkoda dokonała się za przyczyną twego niedbalstwa. I weź sobie na przykład niewolnika-linoskoczka lub czyściciela kloak. I podobnie jest zgodne [z samym] prawem, jeśli [przed sprzedażą] miałbyś zwyczaj zlecać temu nie­wol­nikowi coś, czego nie poleciłby mu roztropny i sumienny ojciec rodziny. Co się jed­nak stanie jeśli zostanie zawarte jakieś porozumienie co do tych spraw? Wtedy mo­że temu niewolnikowi polecić rzecz zupełnie nową, której by nie polecił gdyby go nie sprzedał. Na przykład mógłbyś mu polecić, by szedł do nabywcy, który znaj­do­wałby się poza granicami. Oczywiście z tej przyczyny nie ponosisz ryzyka. I tak cała ta sprawa, ściśle biorąc, powinna być sprowadzono do winy umyślnej i nieumyślnej sprzedawcy.

Za jaki stopień winy odpowiada sprzedawca?

3. Skargi z Edyktu Edylów Kurulnych

D. 18.1.43 pr.

Florentinus ks. 8 Instytucji

To co zostało powiedziane w celu zareklamowania towaru podczas sprzedaży jeśli jest oczywiste nie zobowiązuje sprzedawcy. Na przykład jeśli powiedzą, że niewolnik jest śliczny, albo dom dobrze zbudowany. Jednak jeśli powiedział, że niewolnik umie czytać, albo, że jest rzemieślnikiem powinien to świadczyć. Dzięki temu sprzedał bowiem za więcej.

D. 19.1.13 pr.

Ulpian ks. 30 komentarza do Edyktu

Julian wskazuje w księdze piętnastej na różnicę w zasądzeniu z actio empti między tym, który sprzedaje świadomie i nieświadomie. Twierdzi bowiem, że jeśli ktoś sprze­da nieświadomie chorą trzodę lub wadliwe belki, jest zobowiązany z tytułu actio empti tylko do świadczenia tyle o ile mniej bym zapłacił gdybym wiedział o wadzie. Jeśli jednak świadomie zataił i oszukał kupca, odpowiada za wszelkie szkody, jakieby z tego powodu poniósł kupujący. I tak jeśli dom się zawali z powodu wadliwego bu­dulca, tyle ma świadczyć, ile dom by był warty; jeśli zaś owce padną zaraziwszy się od chorej owcy, tyle, ile byłoby korzyści ze sprzedarzy zdrowych.

Jaka jest przyczyna dwóch różnych rozwiązań przedstawionych w powyższym tekście?

D. 21.1.1.1.

Ulpian ks. 1 komentarza do Edyktu edylów kurulnych

Edylowie ogłaszają „Ten kto sprzedaje niewolników, niech powiadomi nabywcę, co by nich było chorego czy wadliwego, czy niewolnik nie jest chętny do ucieczki, wa­łę­sa­nia albo nie ciąży na nim odpowiedzialność noksalną“

D. 21.1.1.11.

Paulus ks. 11 komentarza do dzieł Sabinusa

Komu brak zęba nie jest chory [morbosus]: wielkiej bowiem części ludzi brak któregoś zęba i nie stają się przez to chorzy. [Zauważmy] zwłaszcza, że rodzimy sie bez zębów i nie jesteśmy przez to mniej zdrowi niż wtedy kiedy mamy zęby. Z tej przyczyny i żaden starzec nie byłby zdrowy!

D. 21.1.4.2.

Ulpian ks. i komentarza do Edyktu edylów kurulnych

Pomponiusz odpowiedział w opinii prawnej, że nie są objęci edytkem hazardziści, pi­ja­cy podobnie jak obżartuchy, oszuści, kłamcy czy też skłonni do kłótni.

4. Locatio Conductio

G. 3.142-147

142 Locatio autem et conductio similibus regulis constituitur; nisi enim merces certa statuta sit, non videtur locatio et conductio contrahi.

143 Unde si alieno arbitrio merces permissa sit, velut quanti titius aestimaverit, quaeritur, an locatio et conductio contrahatur. Qua de causa si fulloni polienda curandave, sarcinatori sarcienda vestimenta dederim, nulla statim mercede constituta, postea tantum daturus, quanti inter nos convenerit, quaeritur, an locatio et conductio contrahatur.

144 Vel si rem tibi utendam dederim et invicem aliam rem utendam acceperim, quaeritur, an locatio et conductio contrahatur.

145 adeo autem emptio et venditio et locatio et conductio familiaritatem aliquam inter se habere videntur, ut in quibusdam causis quaeri soleat, utrum emptio et venditio contrahatur, an locatio et conductio, veluti si qua res in perpetuum locata sit. Quod evenit in praediis municipum, quae ea lege locantur, ut quamdiu id vectigal praestetur, neque ipsi conductori neque heredi eius praedium auferatur; sed magis placuit locationem conductionemque esse.

146 Item quaeritur si gladiatores ea lege tibi tradiderim, ut in singulos, qui integri exierint, pro sudore denarii xx mihi darentur, in eos vero singulos, qui occisi aut debilitati fuerint, denarii mille, quaeritur, utrum emptio et venditio an locatio et conductio contrahatur. Et magis placuit eorum, qui integri exierint, locationem et conductionem contractam videri, at eorum, qui occisi aut debilitati sunt, emptionem et venditionem esse; idque ex accidentibus apparet, tamquam sub condicione facta cuiusque venditione aut locatione. Iam enim non dubitatur, quin sub condicione res veniri aut locari possint.

147 Item quaeritur, si cum aurifice mihi convenerit, ut is ex auro suo certi ponderis certaeque formae anulos mihi faceret et acciperet verbi gratia denarios cc, utrum emptio et venditio an locatio et conductio contrahatur. Cassius ait materiae quidem emptionem venditionemque contrahi, operarum autem locationem et conductionem ; sed plerisque placuit emptionem et venditionem contrahi. Atqui si meum aurum ei dedero mercede pro opera constituta, convenit locationem conductionem contrahi.

Scharakteryzuj locatio conductio. Jakie problemy stawia Gaius? Jakich możnaby się spodziewać roz­wiązań? Jakie są różnice, a jakie podobieństwa między najmem a kupnem/sprzedażą?

D. 19.2.18.1

Ulpian ks. trzydziesta druga komentarza do Edyktu)

Jeśli ktoś nieświadomie wynajął nieszczelne beczki, i z tego powodu wyciekłoby wino, będzie odpowiadał za (utracone) korzyści, a jego nieświadomość nie może być wy­baczona. I tak napisał Cassius. Inaczej jednak jeśli oddałeś w najem leśne pas­t­wis­ko, na którym rosły trujące rośliny. I tak jeśli owce z tej przyczyny padną, albo ich stan się pogorszy, (utracone) korzyści trzeba świadczyć, jeśli wiedziałeś o tym. Jeśli nie wiedziałeś, nie będziesz żądał czynszu, i to się pdobało Serviusowi, Labeonowi i Sa­binusowi.

Jakie przesłanki przemawiają za dwoma różnymi rozwiązaniami przedstawionymi przez jurystę w obu przypadkach? Porównaj źródło nr 24. Jak wpływa świadomość locatora na jego odpowiedzialność? Za jakie stopnie winy odpowiada locator?

D. 19.2.7

Ulpian ks. trzydziesta druga komentarza do Edyktu

Jeśli wynajmę ci cudzy dom czynszowy za pięćdziesiąt, a ty następnie podnajmiesz go Titiusowi za sześćdziesiąt, temu zaś właściciel domu zabroni mieszkać, uznać należy, że ty możesz prowadzić postępowanie actio conducti na sześćdziesiąt, jako że ty sam od­powiadasz wobec Titiusa na sześćdziesiąt.

D. 19.2.8

Tryphoninus dziewiąta księga rozważań

Lecz rozważmy czy aby, ani nie sześćdziesiąt, ani nie pięćdziesiąt należałoby świad­czyć, lecz tyle ile korzyści było z wzięcia w najem. Tyle więc powinien otrzymać środ­ko­wy, ile powinien świadczyć temu, który od niego wynajął, jako że zysk z wzięcia w najem obliczony na uzyskanie wyższego czynszu powoduje większe zasądzenie. Pier­wszy jednak wynajemca będzie mógł przedstawić [w procesie] do rozliczenia pięć­dzie­­siąt, które by mu się dostały, jeśliby właściciel czynszówki nie zabronił ostat­niemu najemcy [tam] mieszkać. I taki jest stan prawny.

Właściciel domu

50 60

Ja Ty Titius

(Oddający w najem) Biorący w najem Podnajemca

D. 19.2.38

Paulus, księga zasad

Pr. Ten, który wynajął swoją pracę, powinien otrzymywać zapłatę za cały czas, jeśli nie zależy od niego, że nie może świadczyć pracy.

1. Także adwokaci nie muszą oddawać honorariów, jeśli to nie od nich zależy, że nie prowadzą sprawy.

D. 19.2.9.5

Ulpian, ks. trzydziesta druga komentarza do Edyktu

Celsus napisał w księdze ósmej Digestów, że również brak biegłości należy zaliczyć do niedbalstwa (culpa). Jeśli ktoś przyjął cielaki, by je paść czy jakieś ubranie do wy­czysz­czenia, powinien odpowiadać za niedbalstwo, a ponieważ zgrzeszył nie­umie­jęt­noś­cią, jest to niedbalstwo; bo zaiste przyjął w najem jak sprawny rzemieślnik.

D. 19.2.13.6

Ulpian księga trzydziesta druga komentarza do Edytku

Jeśli pracz przyjął ubrania do oczyszczenia, zaś te zostały pogryzione przez myszy, od­­po­wiada z actio locati, ponieważ pownien strzec przed tym wypadkiem. I jeśli pracz za­mienił płaszcz i dał komuś należący do kogoś innego, opowiada z actio locati, nawet jeśli zrobił to nieświadomie.

Czym różnią się oba przypadki?

D. 19.2.25.7

Gaius, ks. dziesiąta komentarza do Edytku prowincjonalnego

Ten, kto przyjął kolumnę do transportu, powinien ponosić ryzyko, w przypadku gdy­by ta pękła czy to przy załadunku, transporcie, czy ustawianiu, jeśli wydarzyło się to z powodu niedbalstwa jego samego czy też osób, z których pracy korzystał. Nied­bal­s­t­wa zaś nie da się wykazać, jeśli uczyniono wszystko to, co najstaranniejszy czło­wiek powinien wziąć pod uwagę. Podobnie ma się rzecz jeśli ktoś przyjął do transportu czy to naczynia czy deski. Podobna zasada ma zastosowanie i do innych rzeczy.

D. 19.2.54.1

Zawarto porozumienie o następującej treści pomiędzy wynajmującym a najemcą: Seius, najemca nie zostanie usunięty wbrew swej woli z gruntu będącego przed­miotem najmu przed upływem czasu najmu, jeśli zaś zostanie, to wynajmujący Titius zapłaci mu karę w wysokości 10. Jeśli zaś najemca postanowi odstąpić od umowy przed upływem terminu najmu, podobnie zechce zapłacić wynajmującemu 10. Co do tego nazwajem [Seius i Titius] złożyli sobie stypulacje. Pytam, czy jeśli Seius nie za­pła­ci przez dwa lata czynszu będzie mógł zostać usunięty bez strachu przed karą. Paulus odpowiedział, że chociaż w stypulacji karnej nie wspomiano nic o zapłacie czyn­szu, to jednak jest prawdopodobne, że strony się ułożyły, że kolon nie zostanie usunięty przed upływem określonego czasu jeśli płaci czynsze oraz uprawia (grunt) jak trzeba. I zatem jeśli ten, kto nie zapłacił czynszu pozwie z tytułu stypulacji karnej, wynajmujący będzie się bronił exceptio doli mali.

P. Babatha 21

16,5 cm ^x 27,9 cm. 11 września 130

W czternastym roku panowania Imperatora Trajana Hadriana Cezara Augusta, za konsulatu Marka Flawiusza Apra i Kwintusa Fabiusza Katullinusa, trzeciego dnia przed idami wrześniowymi, wedle rachuby nowej prowincji Arabii roku dwudziestego piątego, dwudziestego czwartego (dnia) miesiąca Gorpiaios, w Maoza koło Zoara.

Szymon, syn Jezusa, syna Ananiasza (?), Babathcie, córce Szymona, oboje zamieszkali w Maoza, pozdrowienie.

Oświadczam, że kupiłem od ciebie zbiór daktyli z gajów Judy, syna Chtusiona, twojego zmarłego męża, (które znajdują się) w Maoza, zwanych gajem Pherora, gajem Nikarkos i trzeciego zwanego (gajem) Molchaiosa, które ty zajmujesz, jak twierdzisz, tytułem swojego posagu i wierzytelności. Za wyżej wzmiankowany rok zapłacę ci za te gaje czterdzieści dwa talenty pierwszych i drugich daktyli patetae („pękających od soku”) oraz dwa koroi i trzy sata [daktyli] syryjskich i naareńskich (?) ważąc dla ciebie, w twoim domu, według wagi maozeńskiej i podobnie mierząc, dla ciebie, w twoim domu, według miary maozeńskiej. (Wszystko zostanie dokonane) za pośrednictwem mojego gwaranta i poręczyciela, Sammuosa, syna Menachema, z tejże Maoza. Cokolwiek byłoby ponad (to) w wyżej wzmiankowanych gajach, wezmę (to) dla siebie w zamian za swoje prace i wydatki. Jeśli zaś nie zapewnię ci wyżej wzmiankowanych daktyli w czasie suszenia, dam ci za każdy jeden talent (daktyli patatae (pękających od soku)) dwa denary i za syryjskie, i za naareńskie (daktyle) jedną melaine. Twoje prawo egzekucji, na mnie i z moich majętności lub od mojego gwaranta, z czegokolwiek by zechciał ktoś działający przez ciebie lub dla ciebie, będzie ważne wszędzie. Zapytano o dobrą wiarę (stron) i uzyskano (jej) potwierdzenie.

[podpis po aramejsku]: Shim`on syn Yeshu`a: Kupiłem od Babathy...

[podpisy świadków w alfabecie hebrajskim (brakuje 1-3 imion)]: Yeshu'a syn Yeshu'a świadek; Yohsef syn H*ananiah, świadek; [ ];

[greka]: Zostało napisane przez Germanosa, librariusa.

[ponownie w alfabecie hebrajskim]: Yehoh*anan syn Menahema, świadek

[z tyłu dokumentu, po aramejsku]: Shammu`a syn Menah*ema napisał: czterdzieści <dwa> talenty i ... koroi dwa, pięć sata.

5. Mandatum

G. 3.155-162

D. 17.1.3.2

Paulus, ks. 32 komentarza do Edyktu

Jeśli ustanowiłem cenę, a ty kupiłeś za więcej, niektórzy prawnicy nie dopuszczają do udzielenia ci actio mandati, nawet gdybyś był gotów zarzucić nadwyżkę ceny. Jest bowiem niesłuszne, że ja nie mam przeciwko niemu skargi, gdy nie chce [się ze mną procesować], on zaś, jeśli chce, ma przeciwko mnie.

D. 17.1.3.4

Gaius, ks. 2 Jurysprudencji na codzień

Lecz Prokulus uważa, że słusznie można żądać do wysokości określonej ceny. I ta opi­nia zaiste jest lepsza.

D. 17.1.12.7

Ulpianus, ks. 31 komentarza do Edyktu

Marcellus pisze, że jeśli ktoś zlecił, aby po jego śmierci wybudować mu nagrobek, jego dziedzic będzie mógł prowadzić postępowanie z mandatu. Sądzę, że ten, który mandatu się podjął i za swoje pieniądze wzniósł nagrobek, może wystąpić z actio man­dati, o ile w treści mandatu nie było by to zrobił za swoje pieniądze. Może również prowadzić postępowanie ze zleceniodawcą, by ten zapewnił mu środki na wykonanie pracy, zwłaszcza jeśli już coś do wykonania prac przygotował.

6. Negotiorum Gestio - Solutio Indebiti - Contractus Reales Innominati

D. 3.5.10 (11)

Pomponius, ks. 21. komentarza do dzieł Quintusa Muciusa

Jeśli prowadzisz sprawy nieobecnego lub nieświadomego powinieneś odpowiadać za culpa i dolus. Prokulus uważa jedak, że powinieneś również odpowiadać za przypadek (casus), na przykład wtedy jeśli podejmiesz się w imieniu nieobecnego nowych działań, których nieobecny nie miał zwyczaju prowadzić, tak jak wtedy kiedy kupujesz nowych niewolników albo podejmując się innej czynności. Gdyby z tej przyczyny pow­stała szkoda, poniesiesz ją ty, zysk natomiast przypadnie osobie nieobecnej. Jeśli jednak częściowo jest i zysk, i strata, nieobecny powinien rozliczyć zysk ze stratą (compensatio lucri cum damno).

Jaka jest geneza negotiorum gestio? Jakie typowe działania podejmował gestor? Za jaki stopień winy odpowiada gestor?

D. 3.5.9(10).1

Ulpian, ks. 10 komentarza do Edyktu

Ten kto prowadzi sprawy nieobecnego może użyć tej skargi nie tylko wtedy, gdy czynność ma skutek. Wystarczy jeśli działał użytecznie, nawet jeśli nie doszło do (za­mie­rzonego) skutku. I tak jeśli podparł dom czynszowy, albo leczył chorego nie­wol­nika, będzie miał skargę z negotiorum gestio, nawet jeśli dom się spalił, a niewolnik zmarł. Prokulus jednak zauważa, że nie zawsze należy mu jej udzielić. Co bowiem jeśli podparł dom, który właściciel ze względu na nadmierne koszty utrzymania porzucił, albo uznał, że nie jest mu potrzebny? I mówi Prokulus, że rozwiązanie proponowane przez Labeona obciążyłoby właściciela domu, a przecież każdemu wolno porzucić dom ze względu na mające wystąpić szkody. Lecz tę opinię wyśmiał w wykwintny spo­sób Celsus. Mówi on bowiem: ten ma skargę z negotiorum gestio, kto prowadzi sprawy użytecznie. Nie działa zaś użytecznie ten, kto podejmuje działania dla ojca rodziny nie­użyteczne i kosztowne. Do tego należy dodać co pisze Julian; ten kto dom podparł czy leczył niewolnika, będzie miał skargę jeśli czynił to użytecznie, nawet jeśli nie było (zamierzonego) skutku. Ja (Ulpian) pytam: co jeśli sądził, że działa użytecznie, zaś jego działanie nie było użyteczne dla ojca rodziny? Twierdzę, że nie będzie miał skargi z negotiorum gestio. Chociaż bowiem nie patrzymy na efekt, działanie musi być użytecznie rozpoczęte.

O jakie kategorii mowa jest tekście? Jakie zdania na ten temat wypracowała jurysprudencja? Spróbuj porównać kolejne propozycje prawników. Dlaczego Celsus wyśmiał propozycję Prokulusa? Jakie było zdanie Labeona? Co zmieniają juryści późnoklasyczni? (na marginesie: kim byli wymienieni w tekście prawnicy? Kiedy żyli?).

D. 12.1.32

Celsus, ks. piąta digestów

Poprosiłeś mnie i Titiusa o pożyczkę, a ja poleciłem swojemu dłużnikowi obiecać ci stypulacyjnie pieniądze. Jeśli dokonałbyś stypulacji sądząc, że zawierasz ją z dłuż­ni­kiem Titiusa, czy zobowiązujesz się w stosunku do mnie? Proponuję przyjąć, że nie zawarłeś ze mną żadnej czynności prawnej. Właściwiej byłoby jednak, abym uznał, że jesteś w stosunku do mnie zobowiązany. Nie dlatego, że pożyczyłem ci pieniądze (to może się zdarzyć tylko pomiędzy zgadzającymi się stronami), ale dlatego, że moje pieniądze dostały się tobie. Dobre jest i słuszne aby mi zostały przez ciebie oddane.

Jaką skargę można wytoczyć? Jak można uzasadnić możliwość wytoczenia tej skargi przez „ja“ mimo, że nie wypłacił on bezpośrednio pieniędzy „tobie“?

D. 12.4.7

Julianus, ks. szesnasta Digestów

Człowiek, który sądził, że jest winien pieniądze pewnej kobiecie, na jej polecenie przy­rzekł je stypulacyjnie jej narzeczonemu tytułem posagu i wypłacił. Do mał­żeń­stwa jednak nie doszło. Zapytano kto z nich dwojga może żądać zwrotu pie­nię­dzy, które dał: czy on sam, czy też kobieta. Nerwa i Attilicinus odpowiedzieli, że sam może ich żądać, jako że sądził, iż jest dłużny, a mógł się bronić exceptio doli mali. Lecz jeśliby przyrzekł był wiedząc, że nic nie jest dłużny kobiecie, skarga przypada ko­bie­cie, ponieważ jej przypadły pieniądze. Jeśli zaś zaiste był dłużnikiem kobiety, wypłacił przed zaślubinami, a do tych by nie doszło, przysługuje jemu samemu condictio. Wie­rzytelność kobiety pozostaje natomiast nienaruszona w tym zakresie, że może ona zmusić dłużnika, żeby jej scedował condictio.

D. 12.5.1.1-2 (Paulus, ks. 10 komentarza do dzieł Sabinusa)

Co dane jest z uczciwej przyczyny, może być żądane z powrotem tylko jeśli sprawa, dla której zostało dane, nie dojdzie do skutku. Jeśli jednak zostało przyjęte dla przyczyny haniebnej, wtedy nawet jeśli się to po co dano się wydarzy, można żądać zwrotu.

D. 12.5.2 (Ulpian, ks. 26 komentarza do Edyktu)

I tak na przykład jeśli dałem ci pieniądze, byś nie dopuścił się świętokradztwa, czy kradzieży albo nie zabił niewolnika. Na ten temat pisze Julian, że jeśli dałem ci pie­nią­dze, abyś nie zabił niewolnika, mogę żądać zwrotu. I tak samo jeśli dam ci, abyś mi oddał rzecz u ciebie zdeponowaną albo dokument poświadczający dług.

D. 12.5.3 (Paulus, ks. 10 komentarza do dzieł Sabinusa)

Powiemy, że jeśli zarówno dający jak i przyjmujący działają haniebnie, nie będzie moż­na żadać zwrotu, na przykład jeśli pieniądze zostały dane, aby wydany był niesłuszny wyrok.

D. 12.5.4 (Ulpian, ks. 26 komentarza do Edyktu)

Tak samo będzie, jeśli daje się, aby skłonić do stuprum, albo jeśli ktoś pochwycony na adulterium sie wykupił. Nie ma roszczenia o zwrot i takie opinie prawne wydali Sabinus i Pegasus.

1. Podobnie jeśli złodziej dał, aby nie zostać wydanym, nie ma rosz­czenia o zwrot jako, że obaj działają haniebnie. Jeśli jedna tylko przyjmujący dzia­ła haniebnie Celsus napisał, że można żądać zwrotu. Na przykład jeśli ci dam, abyś mnie nie znieważył.

3. Lecz tego co jest dane prostytutce nie można żądać z powrotem, jak piszą Labeo i Mar­cellus. [I podają dla takiego rozwiązania] nową przyczynę. Nie dlatego [nie przy­słu­guje zwrot], że oboje działali haniebnie, ale jedynie dający. Ona bowiem ha­nieb­nie postępuje, jako że jest prostytutką, ale nie przyjmuje pieniędzy haniebnie: przecież jest prostytutką!

4. Jeśli dam ci nagrodę, abyś wskazał mojego zbiegłego niewolnika, albo złodzieja moich rzeczy nie można żądać z powrotem tego, co zostało dane, i nie przyjąłeś tych pieniędzy działając haniebnie. Jeśli jednak przyjmiesz od mojego zbiegłego nie­wol­ni­ka, abyś go mi nie wskazał, mogę od ciebie to odzyskać prawie tak jak od złodzieja. I podobnie condictio będzie miała miejsce jeśli sam złodziej lub jego albo uciekiniera po­mocnik ode mnie przyjmie pieniądze

D.19.5.19 pr

Ulpianus libro xxxi ad ed.

Rogasti me, ut tibi nummos mutuos darem: ego cum non haberem, dedi tibi rem vendendam, ut pretio utereris. Si non vendidisti aut vendidisti quidem, pecuniam autem non accepisti mutuam, tutius est ita agere, ut Labeo ait, praescriptis verbis, quasi negotio gesto quodam inter nos proprii contractus

Poprosiłeś mnie o pożyczenie pieniędzy: ja ich nie miałem, dałem ci rzecz do sprzedania, żebyś wziął otrzymane ze sprzedaży pieniądze jako pożyczkę. Jeśli nie sprzedałeś bądź sprzedałeś, ale pieniędzy nie wziąłeś tytułem pożyczki, Labeo stwierdził, że bezpieczniej jest prowadzić sprawę praescriptis verbis tak jak gdyby dokonana między nami czynność była kontraktem.

D.19.5.20 pr.

Ulpianus xxxii ad edictum

Apud Labeonem quaeritur, si tibi equos venales experiendos dedero, ut, si in triduo displicuissent, redderes, tuque desultor in his cucurreris et viceris, deinde emere nolueris, an sit adversus te ex vendito actio. Et puto verius esse praescriptis verbis agendum: nam inter nos hoc actum, ut experimentum gratuitum acciperes, non ut etiam certares.

U Labeona przedstawia się taki problem: daję ci do wypróbowania konie przez­naczone na sprzedaż, pod warunkiem, że mi je zwrócisz w przeciągu trzech dni jeśli nie będziesz zadowolony. Ty zaś używasz ich w zawodach i wy­gry­wasz, ale potem decydujesz, że ich nie kupisz. Czy przysługuje prze­ciw­ko tobie skarga z tytułu sprzedaży? Myślę, że bardziej poprawne jest wniesienie actio praesciptis verbis, gdyż pomiędzy nami było porozumienie, że dostaniesz darmową próbę a nie, że dostaniesz (konie) na zawody.

Jak wyglądała umowa kupna sprzedaży? Jak nazywa się pactum, które zawarły strony? Jaki ma ono charakter? Dlaczego Labeo nie przynał skargi z tytułu sprzedaży?

D.18.1.50

Ulpianus xi ad. edictum

Labeo scribit, si mihi bibliothecam ita vendideris, si decuriones Campani locum mihi vendidissent, in quo eam ponerem, et per me stet, quo minus id a Campanis impetrem non esse dubitandum, quin praescriptis verbis agi possit. Ego etiam ex vendito agi posse puto quasi impleta condicione, cum per emptorem stet, quo minus impleatur.

Labeo pisze, że nie ma wątpliwości, że jeśli sprzedasz mi bibliotekę pod warunkiem, że decuriones Kampanii sprzedadzą mi miejsce, gdzie będę mógł ją umieścić i z mojej winy nie otrzymałem miejsca w Kampanii, to możesz skarżyć praescriptis verbis. Ja (Ulpian) sądzę, że może działać skargą z tytułu sprzedaży, gdyż warunek może być uważany za spełniony, o ile jest winą nabywcy, że naprawdę nie został spełniony.

Czym różni się zdanie Ulpiana od wcześniejszej propozycji Labeona? Porównaj teksty o emptio rei speratae oraz no 49. Co mogło skłonić Ulpiana do uznania warunku za spełniony?

D.19.5.20.2

Ulpianus 32 ad edictum.

Si cum emere argentum velles, vascularius ad te detulerit et reliquerit et, cum displicuisset tibi, servo tuo referendum dedisti et sine dolo malo et culpa tua perierit, vascularii esse detrimentum, quia eius causa quoque causa sit missum. Certe culpam eorum, quibus custodiendum per­fe­ren­dum­ve dederis, praestare te oportere Labeo ait, et puto praescriptis verbis actionem in hoc com­petere.

Jeśli chciałeś kupić wyrób ze srebra, złotnik przyniósł go do ciebie i zostawił. Skoro ci się nie spodobał, dałeś srebro swojemu niewolnikowi, aby je odniósł. Ono bez pod­stępu i bez twojej winy przepadło. Była to strata złotnika, ponieważ także z jego po­wo­du (dla jego korzyści) zostały wysłane. Labeo mówi, że oczywiście musisz ponieść odpowiedzialność za błąd tych, którym powierzyłeś strzeżenie rzeczy i jej transport. Sądzę, że przysługuje tu actio praescriptis verbis.

Babatha jedynie dzierżyła nieruchomości, a nie była ich właścicielką.

Zapewne chodzi o daktyle z kolejnych zbiorów.

1 saton = 6 kaboi = 1¹/₂ modius = 24 sextarii = ok. 13 litrów; 1 koros (por. staropolski korzec) = 30 sata = ok. 490 litrów.

Gwarant poręczał zapłatę umówionej sumy.

1—1

Ewikcja

---