Delikty I: Kradzież & Iniuria

1. G. 183-186 (definicja przez podział kradzieży, kradzież jawna).

2. Kradzież w prawie republikańskim i klasycznym.

G. 3. 195-196: Kradzieży dokonuje się nie tylko wtedy gdy ktoś zabiera cudzą rzecz dla przywłaszczenia, lecz w ogóle, gdy ktoś posługuje się cudzą rzeczą wbrew woli właściciela. 196. Tak więc, jeśli ktoś bedzie używał rzeczy, która została u niego złożona na przechowanie, popełnia kradzież. Także jeśli ktoś otrzyma rzecz do używania i zastosuje ją do innego użytku, jest zobowiązany z tytułu kradzieży. Na przykład jeśli ktoś otrzyma srebra do użycia, bo ma zaprosić przyjaciół na obiad, a zabierze je zagranicę. Albo jeśli ktoś użyczonego konia na przejażdżkę zabierze dalej, i jak prawnicy republikańscy pisali o tym, kto zabrał zwierzę na potyczkę zbrojną.

Aulus Gellius, Noce Attyckie 11.18.14: Sabinus mówi także coś, co jest bardzo niezrozumiałe, mianowicie, że należy uważać za złodzieja niewolnika tego, kto w trakcie gdy ten uciekał przed oczyma właściciela, zasłonił go togą tak, aby właściciel go nie widział.

D. 47.21.3 (Paulus):

Kradzieżą jest dotknięcie cudzej rzeczy (concretatio), podstępne (fraudulosa), dokonane w celu osiągnięcia zysku (lucri faciendi gratia).

D. 47.2.67.2 (Paulus ks. 7 kometarza do dzieł Plautiusa)

Prawnicy republikańscy udzielili opinii prawnej, że ten kto pozwał mularza przed sąd podstępnie odpowiada za furtum, jeśli muły przepadły w międzyczasie.

G. 3.202 kazus z czerwoną płachtą

D. 47.2.52.22 Kupowałeś na wagę, i ktoś użyczył ci odważników, które były cięższe niż zwykłe. Mela pisze, że jest odpowiedzialny za furtum w stosunku do sprzedawcy, ty zaś sam jesteś odpowiedzialny jeśli o tym wiedziałeś. Nie dostajesz bowiem zgodnie z wolą sprzedawcy skoro myli się co do wagi.

D. 47.2.52.15 (Ulpianus, ks. 37 komentarza do Edytku)

Niewolnik, który oświadczył, że jest wolny, aby pożyczyć mu pieniądze nie popełnia kradzieży, nie oświadcza bowiem więcej niż to, że jest wiarygodnym dłużnikiem. Podobnie ma się sprawa z tym, kto bedąc synem pod władzą, udaje, że jest pater familias, aby mu chętniej pożyczyć pieniądze.

2. Zamiar

D. 47.2.39.3 (Ulp. 41 komentarza do dzieł Sabinusa)

Verum est, si meretricem alienam ancillam rapuit quis vel celavit, furtum non esse: nec enim factum quaeritur, sed causa faciendi: causa autem faciendi libido fuit, non furtum. et ideo etiam eum, qui fores meretricis effregit libidinis causa, et fures non ab eo inducti, sed alias ingressi meretricis res egesserunt, furti non teneri. an tamen vel fabia teneatur, qui subpressit scortum libidinis causa? et non puto teneri, et ita etiam ex facto, cum incidisset, dixi: hic enim turpius facit, quam qui subripit, sed secum facti ignominiam compensat, certe fur non est.

Zaiste jeśli ktoś porwał lub ukrył cudzą niewolnicę-prostytutkę nie popełnia kradzieży. Nie badany jest bowiem (sam) czyn lecz powód czynu. Zaś powodem (w tym wypadku) była nie kradzież lecz żądza. I dlatego jeśli ktoś powodowany żądzą włamuje się mieszkania prostytutki, a korzystają z tego złodzieje, których on sam nie przyprowadził, by zabrać jej rzeczy, nie będzie odpowiadał z tytułu kradzieży. Czy więc odpowie z lex Fabia ten, kto ukrywa osobę trudniącą się nierządem? Nie sądzę by mógł odpowiadać i tak też odpowiedziałem, kiedy się coś podobnego wydarzyło. Z pewnością nie jest złodziejem mimo, że postępuje haniebniej niż ten kto zabiera, lecz to wyrównuje niesława jaką na się zaciąga.

D. 47.2.83.2 (Paulus, ks. 2 Opinii).

Qui ancillam non meretricem libidinis causa subripuit, furti actione tenebitur et, si subpressit, poena legis fabiae coercetur

Ten kto porywa niewolnicę nie prostytutkę z żądzy, odpowiada z actio furti, i jeśli ją ukrywa będzie ukarany z Lex Fabia.

D. 47.2.1.1-2 (Paulus ks. 39 komentarza do Edyktu)

Sam zamiar popełnienia kradzieży nie czyni złodziejem. 2. Tak ktoś kto przeczy, by miał u siebie depozyt, nie zawsze odpowiada za kradzież lecz dopiero jeśli to zataił w celu ukradzenia go.

D. 47.2.46.7-8 (Ulpianus ks. 42 komentarza do dzieł Sabinusa)

Słusznie mówi się, że nie jest złodziejem kto myślał, że postępuje z rzeczą zgodnie z wolą właściciela. Bo jakże zarzucić działanie podstępne temu, kto uważa, że właściciel by się na nie zgodził, bez względu na to czy myli się czy ma rację. I dlatego, tylko ten jest złodziejem, kto postąpił z rzeczą tak, jak wiedział, że właściciel by się nie zgodził. 8. Z kolei można zapytać, czy powstaje actio furti w przypadku gdy ja sądziłbym, że postępuję wbrew woli właściciela, a ten by (takiego postępowania) chciał? I Pomponius twierdzi, że popełniam furtum. Prawdziwe jest jednak zdanie, że jeśli ja chcę, aby on użył (rzeczy), to nawet jeśli on o tym nie wiem, nie zobowiązuje się z furtum wobec mnie.

4. Co można ukraść? Rzecz/posiadanie/nieruchomość/osobę wolną?

D. 13.7.3 (Pomponius, ks. osiemnasta komentarza do dzieł Sabinusa)

Sądząc, że otrzymasz zaraz od swego dłużnika pieniądze, oddałeś mu przedmiot zstawu, a ten wyrzucił go przez okno, aby został pochwycony przez osobę, którą dla tego celu tam postawił. Labeo twierdzi, że możesz prowadzić postępowanie z furtum oraz ze skargi o okazanie z dłużnikiem. I jeśli przeciwstawi twojej skardze pigneroticia contraria zarzut oddanego zastawu, możesz odpowiedzieć kontrzarzutem z tytułu podstępu, jako, że zastaw nie należy uznać za oddany lecz zabrany podstępną sztuczką.

5. Legitymizacja procesowa

G. 3.203-207. (czynna legitymizacja procesowa)

D. 13.1.18 (Scaevola, ks. 4 Problemów)

Zważywszy na to, że do kradzieży dochodzi jeśli ktoś przyjmuje świadomie nienależne mu pieniądze, sprawdźmy czy zostaje popełniona kradzież na szkodę prokuratora, kiedy ten wypłaca ze swoich pieniędzy. Pomponius twierdzi w ks. ósmej Listownych Opinii Prawnych, że prokurator może dochodzić zwrotu na podstawie wzbogacenia w wyniku kradzieży (condictio ex causa furtiva). Lecz i ja mogę wystąpić o zwrot tego co nienależnie zostało dane jeśli zatwierdziłem działania prokuratora. Jedna jednak condictio wyklucza drugą.

G. 3.220 (typy iniuria)

Nie popełnia się zniewagi wyłącznie wtedy kiedy ktoś zostanie uderzony na przykład kijem albo pięścią czy też wychłostany, lecz także jeśli się podniesie rumor przeciwko komuś, lub jeśli ktoś wpisuje na listę aukcji dobra czyjeś jakoby był dłużnikiem, wiedząc że nic mu nie jest winien. Tak samo jeśli ktoś napisze oczerniającą broszurkę, albo wierszydło, albo jeśli (natrętnie podąża) za matroną lub młodzieńcem, a i jeszcze na mnóstwo innych sposobów.

Na jakie sposoby można znieważyć? (zapytać o przeszkode w wykonywaniu prawa/niewolnika)/wejście do domu nawet w przypadku pozywania przed sąd/dodatkowo możliwość odpowiedzialności za kradzież jeśli coś zostanie ukradzione

Chodzenie za kobietą. Co wtedy jeśli miała szaty prostytutki?

Obiekty zniewagi (żona, dzieci, niewolnik - szczególne zasady, ciało)

Zmniejszenie odpowiedzianości (morale publiczne, nie krzyczacego!

Patron: wyzwoleniec. A co jesli obrazi swoją zamężną wyzwolenicę?

G. 3.224-225 (wycena zniewagi)

Damnum Iniuria Datum Ex Lege Aquilia i Pozostale Delikty

1. Powództwo statutowe z tytułu szkody majątkowej

D. 9.2.2 pr.-1 (Gaius, ks. siódma komentarza do Edytku Prowincjonalnego)

W pierwszym rozdziale Ustawy Aquilińskiej postanawia się: „jeśli ktoś bezprawnie (iniuria) zabił cudzego niewolnika czy niewolnicę, albo czworonożne zwierzę stadne, niech będzie zasądzony do dania właścicielowi tyle pieniędzy, ile najwięcej warta była (ta rzecz) w ciągu (poprzedzającego zdarzenie) roku“. A następnie postanawia się, że przeciwko zaprzeczającemu skarga będzie [udzielona] na podwójną wartość.

D. 9.2.27.5 (Ulpian, ks. osiemnasta komentarza do Edytku)

W trzecim zaś rozdziale Ustawa Akwiliańska oznajmia: „gdyby ktoś uczynił szkodę drugiemu w innych rzeczach niż niewolnicy i bydło, czy to bezprawnie paląc, rozrywając czy niszcząc, ile była by ta rzecz najwięcej warta w ciągu ostatnich trzydziestu dni, tyle pieniędzy niech będzie zasądzony dać właścicielowi.“

Jakie są przesłanki udzielenia powództwa z lex Aquilia? Kto jest czynnie legitymowany do wniesienia powództwa? Jak oblicza się odszkodowanie?

2. Bezpośredniość działania

D. 9.2.7.1-2 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku)

Za „zabitego“ (occisum) powiniśmy uznać, tego kogo uderzono czy to mieczem czy pałką, czy inną bronią, czy rękami (np. jeśli ktoś go udusił), czy nogą albo głową, oraz na wszystkie podobne sposoby. 2. Ale jeśli ktoś nadmiernie obciążony upuści ciężar i zabije nim niewolnika będzie odpowiadał z ustawy Akwiliańskiej. Mógł bowiem wiedzieć, że nie powinien się tak obciążać. I nawet jeśli ktoś potknąwszy się przygniecie cudzego niewolnika (niesionym) ciężarem, zgodnie ze zdaniem Pegasusa, odpowiada z ustawy Akwiliańskiej, jako że albo zbyt się obładował, albo szedł nieuważnie po śliskim gruncie.

Jakie przypadki obejmuje pierwszy rozdział ustawy? Co to znaczy „zabić“?

2a. Przyczynienie się do śmierci, a zabójstwo

D. 9.2.9 pr.-1 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku)

Podobnie jeśli położna podała lekarstwo i z tej przyczyny kobieta zmarła, Labeo rozróżnia (dwie sytuacje). Jeśli podała własnymi rękami, uważa się, że zabiła. Jeśli jednak dała, aby kobieta sama je przyjęła, udzielona powinna zostać skarga analogiczna. Ten pogląd jest prawdziwy. Bardziej bowiem przyczynia się do śmierci niż zabija. 1. Jeśli ktoś siłą czy perswazją aplikuje innemu lekarstwo do ust czy strzykawką, albo naciera trucizną, odpowiada ustawy Akwiliańskiej, tak jak położna podająca (lekarstwo osobiście).

Różne przypadki niebezpośredniości: G. 3.219

Na czym polega bezpośredniość działania? Kiedy działanie jest pośrednie?

2b. Zniszczenie rzeczy

D. 9.2.27.5 (Ulpian, ks. osiemnasta komentarza do Edytku)

W trzecim zaś rozdziale Ustawa Akwiliańska oznajmia: „gdyby ktoś uczynił szkodę drugiemu w innych rzeczach niż niewolnicy i bydło, czy to bezprawnie paląc, rozrywając czy niszcząc, ile była by ta rzecz najwięcej warta w ciągu ostatnich trzydziestu dni, tyle pieniędzy niech będzie zasądzony dać właścicielowi.“

D. 9.2.77.13 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku)

Ustawa posługuje się terminem „złamał/rozerwał“. Prawie wszyscy prawnicy republikańscy rozumieli go jako „zepsuć/zniszczyć“.

G. 3.217

Co to znaczy „zniszczyć rzecz“? Rozważ różne przypadki pośredniości/bezpośredniości zniszczenia.

Jak należy rozważyć: zasianie kąkolu w cudzym zbożu/wlanie octu do wina.

Domieszanie piasku do ziarna.

Titius wytrącił monety z mej ręki. Jaką skargę mogę wnieść?

3. Iniuria Culpa levissima

Jak zmieniało się pojęcie bezprawności szkody majątkowej? Jakich przypadków nie obejmowało pierwotne stosowanie lex Aquilia?

Wyłączenie odpowiedzialności: możliwe przypadki

1. upoważnienie ustawowe

2. samoobrona (kazus z właścicielem gospody, który broniąc się wybił oko zlodziejowi) D. 9.2.5 pr (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Lecz jeśli ktoś zabił osobnika uzbrojonego w miecz, nie zabija bezprawnie. I jeśli zabił ze strachu złodzieja, nie ma wątpliwości, że nie odpowiada z lex Aquilia. Ale jeśli mógł go złapać, a wolał zabić, lepiej uznać, że uczynił to bezprawie, zatem odpowie z lex Cornelia.

3. stan wyższej konieczności

Przypadki niewystąpienia winy po stronie sprawcy:

1. wariaci i dzieci

2. zawody sportowe

3. przechodzenie przez pole do rzutów oszczepem

3a. Culpa Aquiliana

D. 9.2.31 (Paulus ks. 10 komentarza do dzieł Sabinusa)

Jeśli przycinający drzewo zrzuci z niego gałąź, albo pracujący na rusztowaniu, i zabije przechodzącego niewolnika z pewnością odpowiada jeśli wydarzyło się to na publicznym gruncie, a sprawca nie krzyknął ostrzegając, aby takiego zdarzenia można było uniknąć. Lecz Mucius powiedział również, że jeśli na gruncie prywatnym podobnie się zdarzy, można dochodzić odszkodowania za lekkomyślność. Jest bowiem lekkomyślnością (culpa) nie przewidzieć tego, co osoba roztropna przewidzieć mogła, albo krzyknąć dopiero wtedy kiedy nie można już uniknąć niebezpieczeństwa. Według tej opinii nie ma wielkiej różnicy czy rzecz zdaży się na drodze publicznej czy prywatnej, skoro często drogi bięgną przez grunta prywante. Jeśli jednak drogi nie było, sprawca odpowiada tylko za czyn zamierzony, bo nie powinien mierzyć w tego, kogo widzi przechodzącego. Ale nie dopuszcza się lekkomyślności, nie mógł bowiem przewidzieć, że przez to miejsce ktoś będzie miał zamiar przechodzić.

Titius spostrzegł, że na jego łące pasie się ciężarna klacz Marcusa. Przegonił ją batem, a ta spłoszona poroniła. (por. D. 9.2.39)

Spłoszono zwierzętą czerwoną szmatą. Rozpierzchnięte ktoś ukradł. Jak będzie odpowiadał sprawca zamieszania? (por. D. 47.2.50.4; D. 47.2.51)

Kazus fryzjera (por podręcznik). Komu można zarzucić winę?

D. 9.2.5.3 ((Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku)

Nauczyciel zranił lub zabił niewolnika w trakcie nauczania. Czy odpowiada z lex Aquilia, jako że zadał bezprawnie szkodę? Julian pisze, że odpowiada z lex Aquilia ten, który oślepił ucznia podczas nauczania. Tym bardziej to samo należy powiedzieć jeśli ktoś zabije. Julian przedstawia też następujący przypadek. Szewc, mówi, miał ucznia wolnourodzonego filius familias, Skoro chłopiec nie wykazywał apostępów, uderzył go prawidłem w potylicę tak, że chłopcu zostało wybite oko. Mówi więc Julian, że nie można wytoczyć skargi ze zniewagi, jako że nie uczynił tego w celu zniewagi, ale pouczenia i nauczenia. Wątpi również prawnik czy można prowadzić postępowanie z actio locati: wolno bowiem uczącemu lekko karcić. Lecz ja nie mam wątpliwości, że można toczyć postępowanie z lex Aquilia

D. 9.2.6 (Paulus, ks. dwudziesta druga kom. do Edytku

Jako że brutalność nauczyciela można uznać na lekkomyślność (winę: culpa).

Kazus z gemmą (D. 9.2.27.29 i 19.2.13.5).

D. 9.2.27.29 Ulpianus ks. 18 komentarza do Edyktu

Skoro dałeś kielich, by przyozdobić filigranem, [rzemieślnik] będzie odpowiedzialny za szkodę, jeśli przebił go z powodu braku umiejętności. Lecz jeśli przebił nie z braku umiejętności, lecz dlatego, że miał wadliwy materiał, może zostać uwolniony [od zarzutu]. I dlatego rzemieślnicy mają w zwyczaju umawiać się, że jeśli otrzymają materiał tego rodzaju [wadliwy], pracować będą nie na swoje ryzyko. Takie porozumienie uniemożliwia postępowanie zarówna z actio locati jaki i actio legis Aquiliae.

5. Szkoda

1. wartość szkody: rzeczywista contra osobista

2. niewolnik, który umiera po długiej agonii

3. D. 9.2.27.25 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Jeśli ktoś zbierze niedojrzałe oliwki albo zboże czy też zielone jeszcze winogrona odpowie z lex Aquilia. Jeśli jednak już dojrzałe nie będzie tej odpowiedzianości. Nie ma bowiem działania bezprawnego jeśli ktoś oszczędza ci nakłady, które narzucają się przy zbiorze owoców. Lecz jeśli zebrane zabiera, odpowiada za kradzież. Oktavenus dodaje „chyba, że rzucił winogrona na ziemię, by zostału zniszczone“.

4. D. 9.2.27.28 ((Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku): Kto wykastrował niewolnika czyniąc go droższym, nie odpowiada z lex Aquilia. Ale można prowadzić postepowanie ze zniewagi albo ze Edytku Edylów na poczwórną wartość.

5. wytarcie chirographum.

6. Powództwo:

D. 9.2.2.1 (Gaius, ks. siódma komentarza do Edytku Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu.

D. 9.2.25.2 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Należy zauważyć, że przy rozważania skargi udzielonej przeciwko temu, kto przyznaje się do zadania szkody, sędzia nie jest ustanowiony do stwierdzenia (czy pozwany jest za szkodę odpowiedzialny) tylko ocenienia (szkody).(…).

6. Na koniec D. 9.2.52.2

Alfenus libro secundo digestorum

In clivo Capitolino duo plostra onusta mulae ducebant: prioris plostri muliones conversum plostrum sublevabant, quo facile mulae ducerent: superius plostrum cessim ire coepit et cum muliones, qui inter duo plostra fuerunt, e medio exissent, posterius plostrum a priore percussum retro redierat et puerum cuiusdam obtriverat: dominus pueri consulebat, cum quo se agere oporteret. respondi in causa ius esse positum: nam si muliones, qui superius plostrum sustinuissent, sua sponte se subduxissent et ideo factum esset, ut mulae plostrum retinere non possint atque onere ipso retraherentur, cum domino mularum nullam esse actionem, cum hominibus, qui conversum plostrum sustinuissent, lege Aquilia agi posse: nam nihilo minus eum damnum dare, qui quod sustineret mitteret sua voluntate, ut id aliquem feriret: veluti si quis asellum cum agitasset non retinuisset, aeque si quis ex manu telum aut aliud quid immisisset, damnum iniuria daret. sed si mulae, quia aliquid reformidassent et muliones timore permoti, ne opprimerentur, plostrum reliquissent, cum hominibus actionem nullam esse, cum domino mularum esse. quod si neque mulae neque homines in causa essent, sed mulae retinere onus nequissent aut cum coniterentur lapsae concidissent et ideo plostrum cessim redisset atque hi quo conversum fuisset onus sustinere nequissent, neque cum domino mularum neque cum hominibus esse actionem. illud quidem certe, quoquo modo res se haberet, cum domino posteriorum mularum agi non posse, quoniam non sua sponte, sed percussae retro redissent.

Muły ciągnęły dwa obciążone wozy na szczyt Kapitolu. Mularze pierwszego wozu unies li zablokowany wóz, by łatwiej go było mułom ciągnąć. Górny wóz zaczął zjeżdzać do tyłu. Gdy mularze, którzy byli pomiędzy wozami wyskoczyli spośród nich, drugi wóz, uderzony przez pierwszy, zjechał w dół i rozjechał czyjegoś chłopca niewielnika. Właściciel chłopca zaciągnął rady, z kim powinien toczyć postępowanie sądowe. Odpowiedziałem, że prawo zależało od okoliczności [wypadku]. …

11

---