GENETYKA 28.04.2009

Wykład 8

zmienność dziedziczna mutacyjna

1. mutacje genowe

1. tranzycja: A↔G, C↔T

2. transwersja: A↔C, G↔T

3. delecja: „nie rób tak jak ona” „nit akj ako na”

4. insercja: „nie tak jak ona” „nit eta kja kon a”

konsekwencje mutacji genowych

• mutacja cicha (ok. 24% podstawień)

• mutacja zmiany sensu (jeśli nie zmienia funkcji białka jest mutacją neutralną)

• mutacja typu sensu

supresja - znoszenie efektów fenotypowych (…)

choroby genetyczne zależą od:

• częstości mutacji odpowiednich genów

• presji środowiska naturalnego
  (mutageny, przetrwanie niektórych mutacji, itp.)

• częstość stosunków płciowych wsobnych (między krewnymi)

efekt [westermarka]???

Awersja seksualna między członkami rodziny, wiek krytyczny - 3 lata?

Choroby genetyczne

Zależne od pojedynczych genów

• łamliwy X - powielony odcinek CGG. Powtórzenia zapobiegają transkrypcji genu FMR1 - jeśli brak jego białkowego produktu - anomalie w budowie dendrytów

• częstość wyst.: u mężczyzn: 1:1250, ¾ ma objawy: sterczące, duże uszy, wydłużona twarz, wystająca szczęka, powiększone jądra, częst drżenie rąk, unikanie kontaktu wzrokowego, trudności w mówieniu, obniżone IQ, nadpobudliwość, zdekoncentrowanie
  u kobiet: 1:2500, tylko ½ kobiet ma zaburzenia

• fenyloketonuria: znanych ok. 100 mutacji genu PAH na chromosomie 12 - brak hydroksylazy fenyloalaniny; 1:10 tys. urodzeń; iQ często < 50; skuteczna interwencja środowiskowa, np. nie jeść czerwonego mięsa

• zespół Retta (tylko u dziewczynek, chłopcy nie przeżywają), Xq28, gen MECP2; do 5 roku życia nie stoją, nie mówią, nie używają rąk

• dystrofia mięśniowa Duchenne'a: recesywny gen DMD, Xp21; postępująca utrata tkanki mięśniowej; smierć < 20 roku życia; 1:3500 M; IQ<85

• zespół Lesch-Nyhana: Xq26-27, recesywny gen HPRT1; kompulsywne samookaleczanie się u 85%, trudności w uczeniu się, 1:20 tys. chłopców

• nerwiakowłókniowatość: NF1 (allel dominujący 17q11.2) plamy na skórze, guzy na skórze i w tkance nerwowej, niskie IQ, 1:3000

anomalie chromosomowe

• zespół Angelmana: delecja 15q11, dziedziczony tylko po matce, 1:25 tys., umiarkowane upośledzenie: nieprawidłowy chód, zaburzenia mowy, częsty śmiech

• zespół Pradera-Williego: dziedziczony po ojcu, 1:15 tys.; objadanie się, wybuchy złości, trudności w uczeniu się (imprinting lub dwa różne geny)

• zespół Williamsa: delecja chromosomu 7; 1:25 tys.; uszkodzenia tkanki łącznej (brak elastyny), upośledzenie umysłowe (brak kinazy LIM)

• zespół Downa: 3 kopie chromosomu 21, 1:1000, średnie IQ = 55

anomalie chromosomów płci

• XYY (zespół Jacobsa - „nadmężczyźni”) - 1:750, duża wys. ciała, agresywność, obniżone IQ

• XXY (zespół Klinefeltera) - 1:500, duża wys. ciała, zaburzenia dojrzewania płciowego, gynoidalna sylwetka, zaburzenia mowy

• XXX (zespół nadkobiety) - 1:1000, rozwój normalny, zdarzają się zaburzenia płodności oraz lekkie upośledzenie umysłowe

• XO (zespół Turnera) - 1:2500, pomimo że 99% ulega poronieniu

Czynniki paragenetyczne: efekt matczyny

Efekt matczyny zależy od:

• odżywiania matki

• jej chorób

• prenatalnych wpływów hormonalnych

• laktacji (karmienie mlekiem matki)

• wieku matki

• kolejność ciąży

czynniki paragenetyczne

teratogeny

teratogen	okres krytyczny
alkohol	pierwszy trymestr	upośledzenie umysłowe, małogłowie, wrodzona choroba serca, anomalie nerek, rozszczep podniebienia
różyczka	50% chorych w pierwszych 4 tyg.	wrodzona wada serca. Zacma, małogłowie, głuchota czuciowo-nerwowa
lit		wrodzona choroba serca
warfaryna	pierwszy trymestr	nos hipoplastyczny, krótkie dystalne paliczki, uposledzenie umysłowe

Przykłady zaburzeń bloków metabolicznych

Tyrozyna powinna być przekształcana w tyroksynę, jeśli brak enzymu przekształcającego: odmiana kretynizmu

Cholesterol progesteron 11-dezoksykortykosteronkortykosteronaldosteron

Cholesterol progesteron 17-α-hydroksyprogesteron11-dezoksykortyzolkortyzolkortyzon

Cholesterol progesteron 17-α-hydroksyprogesteron androstendion (androgen) testosteron (androgen) estradiol (estrogen)

androstendion (androgen) estron (estrogen) estradiol

A: niedobór 21-hydroksylazy - I blok nadnerczy

B: niedobór 11-hydroksylazy - II blok nadnerczy

Rodzaje płci:

• płeć genetyczna

• płeć chromosomalna

• płeć gonadalna

• płeć hormonalna

• płeć somatyczna

• płeć psychologiczna i społeczna

teratogen a mutagen

3

---