Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Motto zaczerpnięte z wykładów: "Trójkąt - figura życiu najbliższa"

W - dr Teresa Kamińska-Blichowska, p.310 ustronie, wt

Literatura:

1. "Międzynarodowe stosunki gospodarcze" - praca zbiorowa pod redakcją A. Budnikowskiego i E. Kaweckiej-Wyrzykowskiej, PWE

2. " Międzynarodowe stosunki ekonomiczne" - Paweł Bożyk, Józef Misala, Mieczysław Pułaski

Z tym, że wykłady mają prymat nad książkami.

Wprowadzenie

Międzynarodowe stosunki gospodarcze wyodrębniły się ze stosunków międzynarodowych (które są szersze i obejmują stosunki ekonomiczne, społeczne, polityczne, kulturowe - zajmują się ogółem relacji między podmiotami).

Podmioty gospodarki światowej:

• przedsiębiorstwa działające na terytorium danych krajów

• całe grupy przedsiębiorstw

• ugrupowania integracyjne (zarówno te obejmujące szereg gospodarek, jak i regionalne)

• międzynarodowe organizacje gospodarcze (różnią się tym od ugrupowań integracyjnych, że nie trzeba przestrzegać ich reguł)

• gospodarki narodowe (kraje) pomiędzy którymi dochodzi do wymiany

Płaszczyzny MSG:

1. Międzynarodowa wymiana towarów i usług (opłacalność eksportu i importu, tendencje, ceny światowe, sposoby rozliczeń, instrumenty polityki handlowej)

2. Międzynarodowe ruchy kapitału (obrót kapitału - formy i zasady importu i eksportu)

3. Międzynarodowe stosunki finansowo-walutowe (sposoby rozwiązywania problemu zadłużenia krajów; międzynarodowe instytucje finansowe - Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kursy walutowe, polityka fiskalna)

4. Międzynarodowe ruchy siły roboczej (socjologia MSG, eksport i import siły roboczej, brain drain)

5. Funkcjonowanie i prawidłowości gospodarki światowej (rynek światowy)

Gospodarka światowa - liczne integracje, aby rozwiązać problemy globalne:

• Niekorzystne tendencje w handlu międzynarodowym - kraje wysoko rozwinięte wykorzystują swoją przewagę handlową, tak że nie pozwala to na szybszy rozwój krajów słabo rozwiniętych (spadek cen artykułów surowcowo-rolnych, kraje słabiej rozwinięte nie mogą się rozwijać - kraje bogate bogacą się coraz bardziej, kraje biedne biednieją)

• Problem zadłużenia - kraje słabo rozwinięte sięgają po pomoc gospodarczą (i nie są w stanie nigdy spłacić długów)

• Chaos walutowy - destabilizacja walutowa w pewnych okresach (próby rozwiązania poprzez politykę i stosunki krajów: unie, strefy walutowe, wspólna waluta UE)

• Zatrucie środowiska naturalnego - technologie eksportowane do krajów słabiej rozwiniętych zatruwają środowisko

Prawidłowości funkcjonowania gospodarki światowej:

• traktujemy gospodarkę światową en blanc (jako całość chociaż zróżnicowaną)

• powiązania gospodarcze mierzymy intensywnością wymiany handlowej i współpracy gospodarczej

Mierniki siły powiązań:

• Dochód narodowy per capita - jest to wskaźnik uniwersalny i najczęstszy, choć nie odzwierciedla stanu faktycznego (bo nie ma w nim produkcji naturalnej, która czasem decyduje o charakterze gospodarki np. z której utrzymuje się np. subsaharyjska Afryka) - im jest on wyższy tym intensywniejsza wymiana z zagranicą

• Zróżnicowanie struktury produkcji (zróżnicowanie PKB) - wyższe zróżnicowanie ułatwia dostosowanie się do rynku światowego, im wyższe tym większa wymiana (w przeciwieństwie do monokultury eksportowej którą są kraje arabskie), bardziej zróżnicowany jest też wówczas popyt (import)

• Stan zasobów naturalnych - różne przypadki:

1. Kraje posiadające duże zasoby surowcowe i które są rozwinięte - konsumują i przetwarzają; mała intensywność wymiany z punktu widzenia surowców, ale spory eksport artykułów przemysłowych

2. Kraje nie posiadające surowców, ale są rozwiniętymi importerami surowców netto, a eksportują artykuły przemysłowe - duża wymiana handlowe (np. Japonia)

3. Kraje posiadające duże zasoby surowcowe, ale nie są w stanie ich przetworzyć na własnym terenie - jeśli jest duży popyt na surowce to te kraje są eksporterami surowców (np. kraje naftowe)

4. Kraje bez surowców i przemysłu - najmniej atrakcyjny partner handlowy (najmniej intensywna wymiana handlowa - kraje z surowcami przyciągają chociaż obcy kapitał)

• Charakter rynku wewnętrznego - im większy rynek, tym większa siła powiązań (=atrakcyjność); miernikiem może być liczba ludności, choć znacznie lepszym jest chłonność rynku (np. kraje Beneluxu)

• Polityka poszczególnych krajów która może być:

• proeksportowa lub antyeksportowa (co się rzadko zdarza)

• antyimportowa (ochrona własnego producenta) lub proimportowa

Problem stosowania narzędzi polityki handlowej (celnych i pozacelnych) - konkurencyjność wyrobów i gospodarki na rynku światowym

Podział krajów na klasy wg kryterium dochodu narodowego na jednego mieszkańca::

• Kraje najwyżej rozwinięte gospodarczo: ok. 3.000 - 20.000 dolarów amerykańskich na głowę rocznie (bo można już zaspokajać potrzeby wyższego rzędu) = KWR

• Kraje średnio rozwinięte gospodarczo: ok. 600 - 3.000 dolarów amerykańskich na głowę rocznie (bo zaspokoi się potrzeby podstawowe; 550$ - pułap poniżej którego można się starać o pomoc ogólnorozwojową IDA = international association of development w grupie banku światowego) - m. in. Polska =KŚR

• Kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo: do 600 dolarów amerykańskich na głowę rocznie (około 100 krajów świata) = KSR

Prawidłowości rozwoju gospodarki światowej:

1. Zwiększanie się otwartego charakteru gospodarek narodowych

Otwartość gospodarki = otwartość na współpracę i wymianę, wspieranie ich odpowiednimi instrumentami, dopuszczanie importu (bez ceł) - patrz kryteria otwartości poniżej.

Autarkia co udowodniła praktyka (kiedyś Chiny, Albania, junty wojskowe w Ameryce Południowej, Korea Północna).

Obiektywne kryteria otwartości gospodarki (aby otwartość była pełna spełnione muszą być wszystkie 3 naraz):

1. Osiąganie z tytułu handlu międzynarodowego 250 $ rocznie, i * dochodu narodowego poprzez wymianę

2. Potrzeba równoważenia wydatków na import wpływami z eksportu (w dłuższym okresie; nierównowaga świadczy o pozornej otwartości; nadwyżka eksportowa jest często aby spłacać długi zaciągnięte w przeszłości, gorzej gdy jest nadwyżka importowa)

3. Taki udział w międzynarodowym rynku, aby ten udział działał stymulująco na zróżnicowanie produkcji (ergo: eksportu)

2. Internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) postępu technicznego

• następuje gdy wszystkie kraje ułatwiają przepływ postępu technicznego = informacji (np. Internetem). Zalicza się tu obrót nowoczesnymi towarami, licencjami, patentami, know-how, maszynami i urządzeniami oraz wymianę kadry technicznej.

• obrót patentami - WTO (World Trade Organization - ok.150 krajów) reguluje tę kwestię tak - kraje nie mają prawa zakazać sprzedaży patentu, gdy nie mogą go wykorzystać; budżet kraju i wynalazca dostaje tantiem.

• obrót licencjami - licencja jest nowoczesna tylko dla kraju kupującego; moment sprzedaży licencji można wyznaczyć z krzywej Knight'a:

zysk lub

przyrosty zysku punkt sprzedaży licencji do kraju słabiej rozwiniętego

rozmiary produkcji

Drogi przenikania (mechanizmy wdrażania) postępu technicznego:

• endogeniczna (w krajach słabiej rozwiniętych, gdy nauka podąża za techniką - w momencie pojawienia się barier technologicznych w produkcji)

• egzogeniczna (duże nakłady na naukę w krajach wysoko rozwiniętych, nauka podąża swoim torem - wyprzedza praktykę)

3. Obiektywacja efektu naśladownictwa

• dzięki otwartości gospodarki i umiędzynarodowieniu postępu technicznego dochodzi do naśladowania wzorców konsumpcyjnych i produkcyjnych (unifikacja modelu konsumpcji i produkcji)

• raczej pozytywne wzorce (chociaż np. lewaccy, anarchistyczni i ekologiczni demonstranci w Davos, Seattle i Waszyngtonie myśleli inaczej, także o globalizacji), choć bywają chybione

• mogą być problemy z naśladowaniem produkcji (np. brak kadry technicznej lub słaba wydajność, embargo na sprzedaż linii technologicznych do krajów słabiej rozwiniętych)

Motywy szukania powiązań według klasy kraju:

1. szukanie rynków zbytu - kraje słabo rozwinięte (III klasa) ponieważ ich wyroby są słabej jakości, niezbyt przetworzone lub wręcz surowcowo-rolne

2. szukanie postępu technicznego - kraje wysoko rozwinięte (I klasa) ponieważ mają rynki i dobre produkty, które w większości zbywają w innych krajach klasy I

3. klasa II: szuka rynków zbytu zwykle w krajach II i III klasy, a także postępu technicznego

Układ sił w gospodarce światowej: (co o tym decyduje)

• produkt krajowy brutto (oczywiście im wyższy tym wyższa pozycja w gospodarce światowej)

• udział produkcji przemysłowej (jw. ponieważ wówczas towary są droższe - hi-tech - elektronika i telekomunikacja)

• struktura eksportu (udział w eksporcie światowym - zwłaszcza udział hi-techu)

Kraj wysoko rozwinięty (uprzemysłowiony) charakteryzuje się: (ranking Banku Światowego co do ↑ i ↓)

• udziałem wysoko przetworzonej produkcji powyżej 80 %

• dużym udziałem pracy kwalifikowanej w przemyśle

• wysoki poziom nasycenia techniką rolnictwa

Typy wzrostu gospodarczego: (istnieje 6 typów od 1-najwyżej rozwiniętego kraju do 6-najsłabiej, ale generalnie można wyróżnić):

1. intensywny typ wzrostu (i gospodarki): bardzo duży udział HTP (hi-tech production), duży udział pracy kwalifikowanej w produkcji

...

6. ekstensywny typ wzrostu: produkcja podstawowa oraz niski udział kadry kwalifikowanej

Polska znajduje się pomiędzy III a IV typem wzrostu: próby gospodarki intensywnej, brak HTP i średnie nasycenie kadrą kwalifikowaną.

Wzrost ekstensywny opiera się na wzroście produkcji na podstawie wzrostu czynnika produkcji, natomiast intensywny na wzroście wydajności produkcji.

Tendencje integracyjne: nasilenie w 60' i 70', potem w 90' (rozpad bloku komunistycznego i EWG przekształca się w UE)

Kraje tworzyły ugrupowanie integracyjne (subsystemy, system = gospodarka międzynarodowa).

Kryteria wyodrębniania ugrupowań integracyjnych:

• kryteria polityczne (już nie dzisiaj; nie jest możliwe tworzenie ugrupowań integracyjnych przez kraje o różnych systemach politycznych)

• kryteria ekonomiczne (gdy kraje mają podobny charakter ekonomiczny = nie powinno być różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego)

Prawidłowości rozwoju ugrupowań integracyjnych:

1. Zmniejszanie się różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego (przykładowe mierniki: PKB, PKB per capita, liczba inżynierów i techników na 1 000 lub 10 000 zatrudnionych, liczba studentów do młodzieży ogółem, nakłady na poprawę opieki zdrowotnej, nakłady na badania i rozwój).

Przykładowo nakłady na BiR jako procent PKB: Meksyk 0,3%, Polska 0,76%, Włochy i Czechy 1,07%,

Kanada 1,63%, USA 1,84%, Japonia 2,83%, Szwecja 3,6%

Różnice między krajami nie powinny być większe niż 1:2 w powyższych wskaźnikach.

2. Zwiększanie się komplementarności między krajami ugrupowania (specjalizacja)

3. Wzrost samowystarczalności ugrupowań (co jest kontrowersyjną i podważaną prawidłowością np. UE)

Modele integracji:

Model integracji międzynarodowej (model liberalny)	Model integracji ponadnarodowej
- związki luźniejsze; zalecenia, ale nie wymuszone dopóki kraje nie zaakceptują rozwiązań na szczeblu centralnym danego kraju - interwencjonizm w politykę przedsiębiorstw jest nieduży (np. CEFTA)	- model bardziej nakazowy, rozwiązania są obligatoryjne dla krajów członkowskich (np. UE - Parlament Europejski); zarzuca się temu modelowi, że ewoluuje w kierunku odebrania suwerenności krajom - tyle, że się zapomina skąd biorą się posłowie do Parlamentu Europejskiego

Formy integracji: - narastająco = każda następna mieści w sobie wszystko z poprzedniej plus dodatkowe elementy

1. Strefa wolnego handlu - zniesienie elementów ograniczających handel w wymianie międzynarodowej

2. Unia celna - wspólna polityka wobec outsiderów - wspólne stawki celne; każda unia celna rodzi:

• Efekt kreacji (tworzenie się nowych strumieni w handlu międzynarodowym - handel tym czym wcześniej się nie opłacało)

• Efekt przesunięcia (przesunięcie się popytu z towarów rodzimych na towary zagraniczne)

3. Wspólny rynek - ułatwienie dla ruchu kapitałowego i siły roboczej (lepsza alokacja środków i wykorzystanie siły roboczej - likwidacja (przynajmniej częściowa) bezrobocia)

4. Unia walutowa - wspólna polityka walutowa, czyli stabilizacja walutowa krajów członkowskich (po to aby nastąpiła stabilna sytuacja w handlu międzynarodowym) - kraje tworzą wspólne rezerwy dla utrzymania wspólnego kursu waluty, które mogą być uruchomiane w razie deficytów. W unii walutowej (jaką jest UE) tworzy się wąż walutowy (widełki wahań kursów) polegający na ograniczeniu wahań kursów walutowych do +/- 1,125% w stosunku do ustalonych kursów centralnych. Następuje interwencjonizm walutowy - podporządkowanie się banków centralnych zaleceniom.

5. Unia ekonomiczna - wspólna waluta, najpierw tylko w rozliczeniach międzybankowych, potem w obiegu (zarzut: wypieranie walut narodowych, ubezwłasnowolnienie kraju­ - szkoda tylko, że nikt nie mówi o korzyściach, bo np. Korea Północna całkowicie samodzielnie rządzi gospodarką własnego kraju). Kraje tworzą całość ekonomiczną - jak dotąd jedną unią ekonomiczną jest UE.

6. Unia polityczna - absolutnie wspólna polityka (brak własnej polityki zagranicznej); UE zmierza do tego - Stany Zjednoczone Europy (federacja krajów, z niedużymi różnicami prawnymi jak stany w USA)

Przykłady ugrupowań integracyjnych:

• Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) '49 - pod hegemonią ZSRR

• Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) '58 na mocy Traktatu Rzymskiego (pewna odpowiedź na RWPG, EWG powstało z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali '52 oraz Europejskiej Wspólnoty energii Atomowej '58) od 8 do 12, następnie 15 państw

Następnie w 60' ruchy wyzwoleńcze i postkolonialne doprowadziły do zintensyfikowanej integracji:

• Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA) '60

• Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) '60 - 7 krajów: Austria, Dania, Szwecja, Portugalia, Wielka Brytania, Norwegia i Szwajcaria (dwa ostatnie nie należą do UE)

• Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Pakt ASEAN) '67

• Wspólnota Karaibska (CARICOM) '73

• Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) '75

• Spartaca (Azja SE) '80

• Rozpad bloku krajów komunistycznych i RWPG '90

• Stowarzyszenie Wolnego Handlu Europy Środkowej (CEFTA) '92 - Polska, Węgry, Czechy i Słowacja, w '95 dochodzi Słowenia, potem Rumunia '97 i Bułgaria '99; starają się Białoruś i Ukraina

• EFTA i UE tworzą Europejski Obszar Ekonomiczny '94 - bez wspólnej polityki - porozumienie (w którym faktyczny udział ma też m.in. Polska)

• Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Północnej (NAFTA) '94 - USA, Kanada, Meksyk (wcześniej tylko dwustronna unia celna USA-Kanada, bo USA były zbyt silne i nie chciały się łączyć)

• Mercosur (unia walutowa) '95

• APEC - wspólny rynek krajów Azji i Pacyfiku (np. Japonia, Australia, Indonezja, ale też od '97 USA - próba ekspansji na Azję)

Podstawy prawne działania UE:

• Traktat Rzymski (powołanie EWG w 1958r.)

• Jednolity Akt Europejski (zakładał rozszerzenie EWG w 1986r.)

• Traktat z Maastricht - powołanie UE dnia 1.I.1993r.

UE (w tym EWG) ewoluowała od unii celnej do walutowej (ECU), a następnie ekonomicznej (EURO)

Wspólne polityki UE (płaszczyzny porozumienia):

• Handlowa (wspólna taryfa celna dla outsiderów, zniesienie ceł tranzytowych, zniesienie ograniczeń ruchu towarowego = brak kontyngentów, wspólne składy celne)

• Przemysłowa (dopasowanie gospodarki krajów członkowskich do zasad gospodarki rynkowej, specjalny program adaptacyjny dla przedsiębiorstw krajów kandydujących, ochrona środowiska naturalnego)

• Rolna (podnoszenie towarowości rolnictwa, kształtowanie cen, aby nie dopuścić do różnic między miastem a wsią - podnoszenie zyskowności rolnictwa)

• Transportowa (wszelkie ułatwienia w przemieszczaniu towarów i osób fizycznych, opłaty z autostrad)

• Walutowa (ECU i EURO - 1:1, początkowo pieniądz obrachunkowy)

11 krajów UE spełniło warunki i wyraziło zgodę na euro (od 1.I.'99 waluta rozliczeń międzybankowych, potem zastąpi waluty narodowe): Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Portugalia, Niemcy, Włochy, Luksemburg.

Grecja - nie spełniła warunków. Wielka Brytania, Szwecja i Dania - spełniają warunki, ale nie zgodziły się na 1.I.'99).

Warunki do wprowadzenia euro:

• adaptacja 2 lata

• inflacja poniżej 2,7%

• oprocentowanie kredytów poniżej 7,8%

2002r. - euro równolegle z walutami narodowymi; kraje kandydujące do UE - muszą stabilizować własne waluty.

Relacja zł do euro: ok. 4:1.

Międzynarodowy podział pracy: - miejsce w nim wyraża się uczestnictwem w imporcie i eksporcie; konsekwencja społecznego podziału pracy.

Tradycyjny kapitalistyczny podział pracy:

• ukształtował się ok. połowy XIX w. I trwał do II wojny światowej

• przyczyniła się do niego rewolucja techniczna i przemysłowa oraz system kolonialny (metropolie i kolonie - patrz ruch kapitałowy)

• kraje wysoko rozwinięte miały wysoki stopień przetworzenia towarów na rynek wewnętrzny i nadwyżkę na eksport; z importu czerpały surowce

• kraje słabo rozwinięte eksportowały artykuły surowcowo-rolne; resztę importowały

• konkurencję wygrywają kolonizatorzy (=eksport towarowy i kapitałowy); ponadto znali lokalne realia w koloniach

• jednokierunkowy ruch kapitałowy (także technologiczny, choć wynikało to z małego nasycenia technologią krajów słabo rozwiniętych) z krajów wysoko rozwiniętych do krajów słabo rozwiniętych.

• ruchy ludności (kierunki i struktura)

• tania siła robocza z krajów słabo rozwiniętych do krajów wysoko rozwiniętych

• kadra wysoko wykwalifikowana z krajów wysoko rozwiniętych do krajów słabo rozwiniętych.

• przepisy prawne - tak dobierane narzędzia, aby chronić kolonizatorów

Po II wojnie światowej zaszły zmiany spowodowane przez:

1. Rozpad systemu kolonialnego (szczególnie intensywny w 60')

2. Powstanie bloku państw socjalistycznych (jak dla mnie to komunistycznych chyba, że dla MSG nie ma różnicy)

3. Coraz większą polaryzację krajów (na biedne i bogate - bogaci stają się bogatsi, a biedni biedniejsi)

Natomiast po 1990 roku:

• większość krajów o gospodarce rynkowej

• dzielenie się krajów na ugrupowania integracyjne (negocjują coraz częściej ugrupowania, a nie pojedyncze kraje)

Czynniki wpływające na międzynarodowy podział pracy:

Wewnętrzne

Zewnętrzne

naturalne (bogactwa naturalne, demograficzne czynniki - wiek, płeć i kwalifikacje ludności, warunki glebowe i klimatyczne, turystyczne) wynikające z rozwoju krajów (rozwój infrastruktury przemysłowej, transportowej i gospodarczej, możliwości tworzenia kapitału, tendencje do inwestowania kapitału, poziom techniki danego kraju - przenoszenie technologii) systemowe (polityka i ustrój społeczny) zdarzenia losowe (klęski żywiołowe i konflikty zbrojne)

umiejętność przejmowania obcych wzorców konsumpcyjnych i produkcyjnych (patrz wyżej - nie zawsze trafne, ważniejszą są tutaj chyba wzorce produkcyjne) umiejętność korzystania z obcych środków kapitałowych korzystanie z pomocy gospodarczej

Konsekwencje międzynarodowego podziału pracy:

Kooperacja

Specjalizacja

w ramach ugrupowań integracyjnych wynikająca z podpisanych umów gospodarczych zalecona przez międzynarodowe organizacje gospodarcze dwustronna / wielostronna w ramach poszczególnych branż regionalna w sferze produkcji wynikająca z przenoszenia myśli naukowo-technicznej wynikająca z układu sił gospodarczych

statyczna (kraje słabo i średnio rozwinięte - wynika z warunków naturalnych; stałe, niezmienne i nich się korzysta) lub dynamiczna (wynika z dostosowania się do popytu na rynku światowym - nie muszą być to warunki naturalne) wewnątrzgałęziowa i międzygałęziowa powinna być poprzedzona rachunkiem ekonomicznym, który wykaże, ile jednostek dobra X możemy wyprodukować więcej jeżeli zaniechamy produkcji jednostki dobra Y

Cele polityki handlowej:

• promowanie własnego kraju (wyrobów) zagranicą

• osiąganie zysku - wpływy do budżetu państwa

• ochrona rodzimego rynku przed nadmierną konkurencją

Narzędzia polityki handlowej:

• partykularne (pojedyncze) - taryfowe (cło i polityka celna) / parataryfowe / pozataryfowe

• kompleksowe (zmasowane i zgrupowane)

• polityka preferencyjna / protekcyjna / dyskryminacyjna

Cło = opłata nakładana przy przekraczaniu przez towar granicy:

• cło eksportowe (nakładane wyjątkowo rzadko, po to aby dany towar trafił na rynek wewnętrzny)

• cło importowe (ochrona rynku wewnętrznego, wpływy do budżetu, promowanie własnych towarów na rynku wewnętrznym = zmniejszanie konkurencyjności towarów z zagranicy na rynku wewnętrznym)

Cło jest opłatą stałą - nie powinno być zbyt często zmieniane i wprowadzane nagle; są wyjątki; powinno być podane do wiadomości w kraju i zagranicą

Cło (może być od):

• ilości = specyficzne (nie można w odniesieniu do wszystkich towarów - tam gdzie niewielka ilość standardów nie ulegających zmianie - artykuły masowe = surowcowo-rolne)

• wartości =ad valorem (stawka procentowa od ceny importowej; może być stosowane niezależnie od rodzaju towaru)

• mieszane = kombinowane

1. do pewnej ilości towaru ilościowe, a powyżej wartościowe (rzadziej stosowane)

2. ustanawiane od wartości, ale nie mniej niż pewna nominalna wartość

Podstawowe rodzaje ceł:

1. preferencyjne - nadzwyczajne złagodzenie ceł (motywy np. długie związki handlowe; wyjątkowo 0% na dany rodzaj towaru)

2. dyskryminacyjne - nadzwyczajne zaostrzenie ceł (np. dla wyrobu lub kraju); muszą być przemyślane - patrz 3

3. retorsyjne - zaostrzenie ceł jako odwet na cła dyskryminacyjne

4. zaporowe (=zapora celna) - na konkretny towar dla wszystkich krajów

Polityka incydencjalna (= incydencja ceł): - dość rzadkie

- incydencja z inicjatywy importera - zwraca się do eksportera (musi być jego zgoda) - zapłata stawki celnej wprost do budżetu (wyższe koszty, ale gwarancja zbytu)

Instrumenty parataryfowe (=paracelne):

• przypominają cło - wliczane w cenę towaru

• mają takie same zadania jak cło

• są źle widziane przez WTO (ponieważ zasady nie są jasne, mogą być często zmieniane - duża dowolność)

Instrumenty parataryfowe mogą być naliczane:

• zamiast cła (zerowa stawka celna - oficjalnie nie ma cła; zamiast tego jest instrument parataryfowy)

• obok cła

Rodzaje instrumentów parataryfowych:

1. opłata wyrównawcza - różnica pomiędzy ceną światową a ceną gwarantowaną przez państwo - powinny być zmienne z definicji; Polska stosuje na towary rolne

2. opłata wewnętrzna - wobec braku produkcji danego produktu w kraju - cała podaż pochodzi z importu; zarzutem wobec opłaty wewnętrznej jest to, że jest to normalny podatek (porównywana do akcyzy) - zwykle na towary luksusowe

3. depozyt importowy - jest to instrument specyficzny i kontrowersyjny - importer jest zmuszony do wpłaty na wskazane konto kwoty (ustalonej lub procentu od importu); konto to nie jest oprocentowane, a pieniądze leżą na nim od 3 do 6 miesięcy po czym są zwracane importerowi, czyli państwo obraca pieniędzmi; wykorzystuje się depozyt importowy głównie do krótkotrwałego powstrzymania importu (import musi być bardzo opłacalny, żeby importer zgodził się na depozyt) - przy wysokiej stopie inflacji depozyt jest bardzo restrykcyjny

4. amerykańska cena sprzedaży (jest rodzaj cła specyficznie naliczanego) - cło jest naliczone w stosunku do ceny rynku wewnętrznego (3 sposoby) gdy cena analogicznego towaru na rynku wewnętrznym jest wyższa; zwykle stosują ten instrument kraje o silnej pozycji gospodarczej

Narzędzia pozataryfowe:

• ograniczenia ilościowe - zakaz przywozu do kraju importera towarów powyżej pewnej ilości (chroni absolutnie kraj importera, można stosować selektywnie w stosunku do różnych krajów); w skrajnej sytuacji embargo (ograniczenie na poziomie 0) ze względów politycznych lub sanitarnych; WTO niechętnie patrzy na ograniczenia ilościowe, ale nie może ich potępić, gdy są ze względów sanitarnych

• ograniczenia dewizowe - polegają na zakazie przywozu powyżej pewnej kwoty; stosowane są, aby nagle poratować bilans handlowy; nie mają żadnych oficjalnych usprawiedliwień

Polityka kompleksowa (długofalowa):

1. Klauzula najwyższego uprzywilejowania (często dotyczy stałej współpracy; głównie w handlu, ale także w przepływach nauki, kapitału i siły roboczej) - kraj przyznający klauzulę zobowiązuje się, że będzie traktował nie gorzej towary kraju, który dostaje klauzulę niż inne towary z importu (dotyczy to przede wszystkim ceny); w praktyce jest to wymierzenie takiego cła i instrumentów parataryfowych nie spowodowały drastycznego wzrostu cen; jest to przywilej względny: mamy sytuację nie gorszą niż inni

2. Klauzula narodowa - kraj przyznający klauzulę narodową zobowiązuje się traktować towary kraju otrzymującego klauzulę narodową na równi z towarami własnej produkcji

Parę dodatkowych wyjaśnień:

• nie przyznanie klauzuli nie jest aktem dyskryminacji (Czechy dostały niemiecką, Polska nie), natomiast cofnięcie zwykle jest aktem dyskryminacji politycznej (np. cofnięcie Polsce przez USA podczas stanu wojennego; cofnięcie amerykańskiej klauzuli Iranowi i Irakowi - nie będę wyjaśniał czemu)

• od klauzuli są dwa wyjątki:

• unia celna (lub wyższa forma integracji) - nie można odwoływać się do klauzuli najwyższego uprzywilejowania

• umowa o małym ruchu przygranicznym (rezydenci miejscowości przygranicznych)

• klauzula najwyższego uprzywilejowania nie zabezpiecza przed dyskryminacją - gdy staje się powszechna traci sens

Polityka wobec eksportu:

Subwencje eksportowe		Dumping		VER's (wery)
Lub subsydia, dotacje, bodźce (nazwij to jak chcesz) = polityka promocji własnego eksportu WTO często sprzeciwia się cłom dyskryminacyjnym, ale przy subwencji występują zwykle cła antysubwencyjne; rodzaje patrz ↓		Polityka nie całego kraju, tylko pojedynczych przedsiębiorstw polegająca na sprzedaży towarów na rynkach zagranicznych poniżej ich ceny na rynku wewnętrznym (poniżej kosztu wytworzenia) - producent odbija sobie straty na rynku wewnętrznym - dumping jest potępiany - łatwiej jest z nim walczyć (a walczą głównie wielkie koncerny)		„voluntary” export restraints = „dobrowolne” ograniczenia eksportu - wymuszone przez importera (silniejszego) na eksporterze; WTO zdecydowanie sprzeciwiła się - nie wolno już podpisywać nowych umów na VER's

Subwencje eksportowe:

1. Subwencje bezpośrednie - polegają na wypłacie konkretnych kwot eksporterowi z tytułu eksportu

• Wypłaty proporcjonalne do wartości eksportu (ważne dla krajów słabo rozwiniętych)

• Wypłata różnicy między ceną światową, a ceną wewnętrzną

• Pokrycie eksporterowi kosztów związanych z działalnością eksportową (np. koszty transportu, badania rynków zagranicznych, marketingu, promocji i reklamy zagranicą)

2. Subwencje pośrednie - są zakamuflowane; bez ruchu pieniądza - ulgi i ułatwienia

• Ulgi i ułatwienia o charakterze fiskalnym (obniżenie lub zerowa stawka podatku)

• Ulgi i ułatwienia o charakterze finansowo-kredytowym (przyznawanie kredytów na łagodnych zasadach = niskie lub zerowe oprocentowanie, długi okres spłaty)

• Pozostałe co do dodatkowych zysków )np. zwolnienie z cła środków produkcji)

Cele subsydii eksportowych:

• Poprawa bilansu handlowego

• Upłynnienie nadwyżek produkcyjnych

• Lepsze wykorzystanie mocy produkcyjnych

• Podtrzymanie jakieś działalności produkcyjnej (jeżeli państwu na tym zależy)

• W przypadku, gdy wywiad gospodarczy stwierdzi, że konkurencja stosuje subwencje

WTO - kontynuacja GATT = General Agreement on Trade & Tariffs - prace w Bretton Woods w '44 (Polska uczestniczyła); 1.I.'48r. - powstaje GATT celem intensyfikacji wymiany handlowej; Polska została członkiem GATT w '57, jednak dopiero w `89/'90 wprowadziła w życie.

Ważniejsze rundy (wieloletnie negocjacje w celu obniżenia ceł i liberalizacji handlu):

• 
  I genewska - `56r.

• II genewska - `62r.

• Kennedy'ego - '64 -`67r. dotyczyły wymiany towarów

• Tokijska - '73 -`79r.

• Urugwajska - '86 - XII `94r. (Punta del Este ) - podpisanie i wejście w życie WTO

15 IV 1994r. - (Marakesz ?) - zostaje podpisany dokument o przekształceniu się GATT w WTO (Polska też podpisała).

Postanowienia rundy urugwajskiej:

• państwa podzielono na 15 grup roboczych

• obniżono stawki celne - najbardziej w tej rundzie

• uregulowano kwestie związane z sektorem usług

• obrady grupy 15 : zajęła się ona regulacją ochrony własności intelektualnej i znaków towarowych (krajowi nie wolno zakazać sprzedaży patentu zagranicę, jeśli ten kraj nie potrafi go wykorzystać na miejscu); Polska na 1. Miejscu w podrabianiu znaków towarowych, a także programów telewizyjnych i komputerowych - ciekawe czy jako centrum piractwa wskazano "Kapitol" na miasteczku studenckim)

• tantiemy = wypłaty z zysku z np. patentów - uregulowanie także tej kwestii.

Zasady działania WTO (od 1. I. '95r.):

• zasada stosowania klauzuli najwyższego uprzywilejowania

• zasada niedyskryminacji w handlu i równego traktowania (narzędziem niedyskryminacyjnym są cła preferencyjne; obowiązują obniżone stawki celne (nic dziwnego, że kraje "nie zawsze" się do tego stosują)

• zasada wzajemności czyli równości korzyści i koncesji - kraj ma prawo oczekiwać tego samego od strony partnera, w przypadku nie zastosowania się krajowi przysługuje prawo do cofnięcia przywileju - ma to znaczenie dla krajów słabszych

• zasada możliwości interwencji w handlu i ochrony rynku rodzimego - WTO akceptuje potrzebę ochrony rynku rodzimego i instrumenty, które ten rynek chronią - cło ochronne o charakterze niedyskryminacyjnym

• zasada przyznawania i stosowania klauzuli narodowej (która w praktyce jest znacznie rzadziej przyznawana)

Problem globalny w postaci konkurencyjności na rynku światowym: w sytuacji, gdy decydujący wpływ na rynek światowy mają wielkie koncerny istnieje problem konkurencyjności.

Warunki do spełnienia, aby mówić, że dany towar jest konkurencyjny na rynku światowym (= czynniki konkurencyjności):

• odpowiednia polityka rządowa wiąże się z wewnętrzną siłą gospodarki - kryje się tu umiejętności adaptacji przedsiębiorstwa i całej gospodarki do rynku światowego, skuteczności narzędzi i atrakcyjności i atrakcyjność branży

• internacjonalizacja gospodarki - łatwość transportowania myśli naukowo-technicznej, systemów marketingowych, promocji towarów

• działalność rządu, które wspiera obecność na tzw. rynkach międzynarodowych (zależy od tego stopień monopolizacji)

• system gospodarczy dąży do jak największego zaspokojenia potrzeb poprzez konkurencyjność

• system finansowy stosuje w przypadku zwiększenia konkurencyjności obniżenie podatków

• infrastruktura przemysłowa, społeczna, gospodarcza, telekomunikacyjna, transportowa + łatwiejszy dostęp do energii

• nauka i technologia - umiejętność korzystania z obcych technologii; udział BiR w PKB (w Polsce 0,7% i na przykład niektóre uczelnie mają problem z wypłaceniem i tak śmiesznie niskich stypendiów); nacisk na ochronę własności intelektualnej

• zasoby czynnika ludzkiego - kładzie się nacisk na podnoszenie kwalifikacji, zwiększanie młodzieży studiującej (nie wspominając o jakości studiów), lepszą alokację wykwalifikowanej siły roboczej i właściwą strukturę wiekową w systemie produkcji

Teoria sformułowana przez M. Portera: w '89 ? - wydał książkę "Korzyści z rywalizacji między narodami". Teoria stała się rewolucyjna w gospodarce światowej - jakie warunki należy spełnić w gospodarce narodowej, przedsiębiorstwie i państwie, aby

gospodarka i państwo były konkurencyjne:

• innowacje są głównym nośnikiem konkurencyjności - innowacyjność dotyczy działalności technicznej (przemysłowej) i marketingowej (innowacje w technikach marketingowych i reklamowych)

• towar, który jest na rynku dobrze sprzedawany jest przestarzały

• zasady konkurencyjności oparte na konstrukcji diagramu konkurencyjności:

struktura i strategia - firma

czynniki produkcji cechy popytu

branże pokrewne i wspierające

Czynniki produkcji: - czynnik wyjściowy. Firma powinna korzystać z czynników naturalnych; brak czynników produkcji nie powinien stanąć na przeszkodzie. Jeżeli firma nie ma odpowiednich warunków to powinna je ściągnąć z zewnątrz.

Cechy popytu konkurenta: - eksporter musi rozważyć cechy popytu importera - najpierw analiza rynków odbiorców, a potem eksport towarów, np. wysyłając towary do Szwecji należy brać pod uwagę ekologię - szwedzkie normy są jednymi z najostrzejszych.

Struktura firmy: - powinna być wyrazem strategii firmy; najważniejszą rzeczą dla krajów słabszych jest odpowiedni dobór doradców; błędem jest natomiast przejmowanie obcych wzorów przy tworzeniu struktury firmy (np. Japonia - przynależność pracowników do firmy i identyfikacja z nią, Niemcy - właściwy porządek (Ordnung muß sein!), Włochy - dominacja małych i średnich firm rodzinnych)

Branże pokrewne i wspierające: - nacisk na to, aby innowacje były wprowadzane do branż pokrewnych na szczeblach niższych, żeby branże były komplementarne w stosunku do siebie; egzekwowanie innowacyjnych pomysłów już od poddostawców.

Stosunek UE do Specjalnych Stref Ekonomicznych (SSE): - jest negatywny.

Unia nie wprowadza możliwości trwania i rozwoju SSE; niektóre kraje w ogóle nie wprowadziły SSE; SSE są głównie wprowadzane przez kraje słabsze: Hiszpania, Portugalia, Grecja.

Polska będzie musiała zlikwidować SSE z chwilą wejścia do UE - początkowo miało to być natychmiastowo, ale zamknięcie nastąpi do 2002 r.

Polska wynegocjowała lepsze warunki:

• w zamian za korzyści z SSE będą przyznawane granty rządowe lub pochodzące z pomocy gospodarczej.

Warunki przyznawanie grantów:

• przyznanie w regionie, gdzie wskaźnik bezrobocia jest wyższy o 50% niż w innych regionach kraju

• udział grantów w działalności inwestycyjnej: 50% grantu i 50% środków własnych

• grant przyznany w rejonie, gdzie PKB jest nieco tylko niższy od PKB w przeliczeniu na dany region (średni PKB krajowy) - aby podnieść produkcję do średniej krajowej; wykazanie, że dany region ma PKB niższe od krajowego to za mało - w Polsce granty, gdy PKB nie będzie przekraczało 75% średniego PKB krajowego (przy 80% nie ma już prawa sięgać po granty)

SSE będą przekształcone w system grantowy. UE postuluje nie wypłacanie grantów od razu, tylko w pełnej wysokości, ale zwolnienie od podatku przez okres kilkuletni. W nowym systemie grantów nie zmieści się strefa katowicka (bo wypracowuje PKB wyższe niż średnia krajowa). Strefa krakowska też może się nie zmieścić w nowym systemie grantów.

Cena światowa: jest odzwierciedleniem wyrażonej w pieniądzu światowym wartości międzynarodowej towaru; ceny przyjmowane za światowe = ceny towarów giełdowych (wyznaczone przez giełdę).

Giełda towarowa = regularne spotkania kupujących i sprzedających mające skonfrontować popyt światowy i podaż światową.

Popyt światowy = suma importu, ergo podaż światowa = suma eksportu.

Rynki tworzone celem upłynnienia nadwyżek produkcyjnych nie są giełdami bo nie spełniają funkcji cenotwórczej.

Giełdy towarowe na świecie:

• Londyńska Giełda Metali Nieżelaznych (London Metal Exchange)- najstarsza na świecie (1873 r.), działa przez 5 dni w tygodniu, dokonuje notowań gotówkowych; gdy np. eksportujemy miedź to wyznacznikiem dla negocjacji jest cena giełdowa - istnieje możliwość odejścia od tych cen = można stosować opusty

• Stosuje się średnie ceny kontraktów handlowych - oparciem dla jednych kontraktów są ceny giełdowe, dla innych nie (własne ceny oraz ceny producentów - dotyczy to ceny ropy naftowej wyznaczonej przez OPEC.

• Chicagowska Giełda (Chicago Open Board of Trade)- zbożowa

• Tokijska Giełda - zbożowa

• Giełda żelaza i stali w Amsterdamie

• Giełda w Toronto

Ceny światowe:

• ceny stałe - średnie z danego okresu nie przenoszą załamań koniunktury gospodarki światowej do gospodarki krajowej; ceny stałe ustalane są np. na giełdach, ale jeżeli nie przenosi kryzysu to nie przenosi również wysokiej koniunktury

• ceny bieżące - preferowane w rozliczeniach międzynarodowych - odzwierciedlają grę popytowo-podażową; są nośnikiem koniunktury światowej

• ceny kroczące - głównie w krajach socjalistycznych (czytaj: komunistycznych), jest to cena średnia z pięciu lat, obowiązująca w roku szóstym (średnia ruchoma); obecnie ceny kroczące stosuje Kuba

• ceny krótkookresowe - cechuje je duża amplituda wahań

• ceny długookresowe - charakteryzują się dużym stopniem agregacji, czyli prezentują tendencje na rynku światowym; służą do wyboru strategii inwestycyjnych - cena uśredniona odzwierciedla koszty i średni zysk

• ceny transferowe - najelastyczniejsze (?), wyznaczane przez korporacje międzynarodowe, uwzględniające koszty produkcji; polegają na tym, że we wszystkich filiach i oddziałach korporacji obowiązują jednolite ceny, co prowadzi do uśrednienia zysku; ok. 40% transakcji handlowych przeprowadza się wg cen transferowych. Jeżeli cena transferowa jest dominująca na dany towar, to zaciera się różnica pomiędzy cenami światowymi i krajowymi.

Okres krótki - w strukturze gospodarki nie zachodzą istotne zmiany tzn. zmiany w sensie branżowym (likwidacja jednych i rozwój innych branż)

Długookresowe zmiany zachodzą w górnictwie głębinowym, gdzie okres krótki obejmuje 2 - 5 lat; w rolnictwie w przeciągu kilku miesięcy może nastąpić przebranżowienie (niech żyje słowotwórstwo!). Generalnie okres krótki do roku, powyżej okres długi.

Towary wystandaryzowane i zindywidualizowane:

Towary wystandaryzowane - kilka standardów dla towarów, które funkcjonują przez kilka lat; istnieje łatwość porównania standardów pomiędzy krajami. Są to towary surowcowo-rolne.

Towary zindywidualizowane - są to towary o dużym stopniu przetworzenia - każdy towar posiada piętno indywidualnego producenta - nie istnieje pełna substytucyjność; ceny na obie grupy towarów kształtują się różnie.

Ceny krótkookresowe i gra popytowo-podażowa (wpływ producentów i konsumentów na ceny światowe):

• surowce rolne - cecha szczególna - ich podaży nie można szybko zwiększyć; aby wpływać na rynek można tworzyć zapasy koniunkturalne, co jest jednak w przypadku surowców rolnych bardzo trudne i kosztowne (gospodarka zapasami nie przyniesie skutku). Produkcję rolną charakteryzuje dodatkowo duże rozproszenie (monopolizacja jest charakterystyczna dla rynku kauczuku naturalnego), czyli pojedynczy producenci nie mają wpływu na cenę światową. Polityka danego kraju prowadzi do ustanowienia cen gwarantowanych (usztywnionych); subsydiowanie produktów rolnych również uniemożliwia kształtowanie się naturalne podaży (podaż jest stosunkowo sztywna). Do nagłego ograniczenia podaży mogą się przyczynić klęski żywiołowe. Poprzez podaż kraje produkujące artykułu rolne nie mają wpływu na cenę.

• surowce mineralne - charakteryzują się większą łatwością utrzymania zapasów, ale koszty tego są wysokie. Brak sezonowości podaży, ale jej zwiększenie jest niemożliwe (mowa o krótkim okresie). Możliwa jest koncentracja produkcji wynikająca zwykle z warunków naturalnych; generalnie podaż jest sztywna - na wahania cenowe wpływ będzie miał popyt.

Ceny surowców rolnych i mineralnych są kształtowane przez popyt.

Na popyt można wpływać:

• promocją, reklamą

• manewrowaniem strukturą wydatków społecznych

• regulowaniem dochodów ludności (na zasadzie prawa Engla)

Artykuły zindywidualizowane:

• podaż artykułów przemysłowych - łatwe w magazynowaniu (koszty minimalne, jeżeli jej porównać z towarami surowcowo-rolnymi); koncentracja produkcji możne być bardzo duża, wtedy łatwiej jest sterować podażą; tym samym podaż w większym stopniu wpływa na cenę. Przy tych towarach mamy możliwość kształtowania gustów konsumentów - efekt demonstracji polega na tym, że nakłaniamy do kupowania określonej marki.

Cena przenosi koniunkturę - cykl koniunkturalny (4 fazy):

1. załamanie gospodarcze (kryzys) - nagły spadek koniunktury, który charakteryzuje się trudnością w sprzedaży towarów i usług, wzrostem bezrobocia, zahamowaniem rozwoju poszczególnych branż. Kryzys może być spowodowany strajkiem w sektorze transportu i górnictwa.

2. depresji - niemożliwość sprzedaży wyrobów, spadek dochodów indywidualnych, spadek popytu, ograniczenie produkcji i podaży, wzrost bezrobocia; faza depresji jest fazą najdłuższą i jest tym dłuższa i słabiej dany kraj jest rozwinięty.

3. ożywienie gospodarcze - wzrost dochodów indywidualnych i wzrost popytu, który stymuluje wzrost produkcji i podaży, a także spadek bezrobocia.

4. rozkwit - faza tym krótsza, im słabiej dany kraj jest rozwinięty.

Ocenia się cykl koniunkturalny w postaci łagodnej trwa 10 lat, w postaci ostrej 30 lat (Wielki Kryzys lat 20' i 30').

Terms of trade: - zespół wskaźników w oparciu o które oceniamy korzyści z handlu danego kraju:

• terms of trade cenowe (nominalne) - relacja między wartością eksportu i importu danego kraju. Jeżeli w danym okresie ceny artykułów eksportowanych rosną szybciej niż ceny towarów importowanych to sytuacja w handlu międzynarodowym polepsza się.

• terms of trade ilościowe (realne) - wyrażana w jednostkach ilościowych; ma to zastosowanie do grup towarowych (głównie towarów wystandaryzowanych). Ilościowe terms of trade jest porównywane między poszczególnymi krajami.

• terms of trade faktorialne (czynnikowe) - bada zaangażowanie czynników produkcji w towary eksportowane i importowane (np. udział płac, surowców, pracy w towarach eksportowanych); porównujemy je w czasie i przestrzeni.

• terms of trade towarowe (wyrażone w cenach) - bada sytuację towaru na tle innych towarów; służy do badania długookresowych tendencji cenowych na rynku światowym. Podział towarów wg SITC (podział towarów na 10 grup, np. SITC 3 - paliwa):

SITC 0-4 - artykuły surowcowo-rolne

SITC 5-9 - artykuły przemysłowe

Np. (SITC 0-4) / (SITC 5-9) = 99 % - ceny artykułów surowcowo-rolnych rosną wolniej niż przemysłowych

Wskaźniki są niezbędne przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

Rozliczenia międzynarodowe - obrót towarowy:

• bez pośrednictwa pieniądza - gdy kraje mają trudności płatnicze, są niewypłacalne muszą znaleźć takiego partnera, który przyjmie towar za towar; wymienialność waluty nie jest przeszkodą (dotyczy również KWR):

• kompensata całościowa - partner handlowy przyjmuje rozliczenie całościowe - równa wartość importu i eksportu; dotyczy KSR i KŚR całkowicie niewypłacalnych; rodzaje kompensat całościowych:

• transakcje barterowe - jeden akt kupna/sprzedaży, ruch towaru w tym samym czasie, handlujemy z tym, kto przyjmie nasz towar - ograniczona swoboda handlu; Polsce zarzuca się za dużą ilość transakcji barterowych

• transakcje równoległe - dwa akty kupna/sprzedaży - transakcja odwleczona w czasie, co daje szanse dostosowania do wymogów partnera handlowego, czyli uzyskanie wyższej wartości towaru

• kompensata częściowa - częściowy brak ruchu pieniądza w przypadku trudności płatniczych danego kraju; część transakcji płacona jest w pieniądzu, a część w towarze - części te są ustalone z góry; rodzaje kompensat częściowych:

• transakcje wzajemne (= counter trade) polegają na tym, że do pewnego limitu płacimy pieniądzem (zwykle na początku transakcji), a resztę towarem - kraj dłużniczy oferuje paletę towarów, z której wierzyciel wybiera

• kontrdostawy (= buy back agreements) polegają na tym, że kraj dostarcza drugiemu inwestycję "pod klucz", a spłata następuje w towarze wyprodukowanym z inwestycji; limit pieniężny jest z góry ustalony i zapłacony, a reszta w ratach (rozłożonych na miesiące lata). Zaletą tego typu umowy jest to, że zyskuje rynek wewnętrzny i można pozyskać obce, jednak zarzutem jest fakt, że zwykle w praktyce KWR dostarczają KSR tych technologii, które u nich samych nie są mile widziane (np. i najczęściej: zatruwają środowisko)

• transakcje równoważne warunkowe (=offset agreements) polegają na tym, że kraj, który zobowiązuje się do zakupu wyrobów gotowych (importujący) warunkuje ich zakup zakupem surowców/komponentów u niego przez kraj sprzedający; zalety: ceny zwykle niższe od światowych (surowców) i pozbycie się niechodliwych surowców przez kraj importujący (słowem: coś za coś; często pięknie nadinterpretowane: "... aby ten produkt był z naszych "najlepszych" surowców..." - kawał dobrej propagandy!)

• porozumienia długookresowe (=longterm compensatory agreements) polegają na tym, że kontrahent decyduje się na sprzedaż linii technologicznej, a spłata następuje przez sprzedaż towarów do kraju sprzedającego linię technologiczną lub do kraju wskazanego przez ten kraj (czasami tylko częściowo). Różnice pomiędzy porozumieniem długookresowym a kontrdostawą: 1. Sprzedawana jest linia technologiczna do istniejącego zakładu, a nie pod klucz. 2. Sprzedający nie musi zainteresowany wyrobami gotowymi. 3. Zwykle działa na warunkach samospłaty (zwykle nie ma ruchu pieniądza); spłata długookresowa

• transakcje wiązane (=counter purchase trade) polegają na tym, że kraj o trudnościach płatniczych wyraża chęć zakupu u innego pod warunkiem, że partner kupi u niego wskazany przez kraj pierwszy towar (czy muszę dodawać, że zwykle ten towar jest niechodliwy?); bywa tak, że towar jest chodliwy, ale do niego w ramach transakcji wiązanej musi się kupić dodatkowo towar niechodliwy (promocja ...)

• transakcje w trójkącie z monopolem w handlu zagranicznym i niewymienialną walutą (=transakcje switch=kompensaty wielostronne (patrz motto): KSR czasowo monopolizują swój handel zagraniczny (przy trudnościach płatniczych) lub wcześniej kraje komunistyczne, wówczas może dojść do specyficznej transakcji:

KWR sprzedaje technologię / linię technologiczną do kraju, który ma monopol w handlu zagranicznym, itd.. Kraj ten z technologii / linii technologicznej produkuje małozaawansowane towary i sprzedaje do KSR, który się rozlicza z KWR; innymi słowy należności kraju B (monopol) wobec A (KWR), są sprzedawane do C (KSR) i to on spłaca A i to zwykle towarami chyba, że jest wypłacalny (ale ponieważ z definicji jest on KSR to nie jest wypłacalny; kraj A jest zwykle wtedy zalewany słabymi wyrobami z C).

• w sytuacji gdy kraje nie mają wymienialności waluty barter / transakcje równoległe muszą się bilansować; mogą wówczas podpisać umowy, których sposób zawierania precyzują umowy o międzynarodowym obrocie finansowym:

• umowy rozrachunkowe (=clearingowe), które nie przewidują ruchu pieniądza; polegają na tym, że między dwoma krajami w ciągu roku przebiega w miarę swobodny handel, a po upływie roku (bo zwykle tyle trwa okres obrotowy) muszą się zbilansować - wpłaca się należności na rachunki walut niewymienialnych (we własnej walucie) i w przypadku braku równowagi eksportowo-importowej wyrównuje się do salda (ruch w towarze); w takich umowach zwykle kraj silniejszy narzuca wyższe ceny lub zalewa kraj słabszy swoim importem (a potem następuje kompensacja ...); w nowoczesnej formie - grupa clearingowa (rozliczenia wielostronne - każdy rozlicza się z każdym i musi zbilansować)

• umowa płatnicza - dopuszczają ruch pieniądza w walucie wymienialnej - określa się limit płatności; ta umowa jest lepiej postrzegana w międzynarodowym obrocie finansowym

• za pośrednictwem pieniądza mają miejsce w przypadku pełnej lub częściowej wymienialności waluty (mogą być gotówkowe lub bezgotówkowe). Rozliczać się można w walucie: kraju eksportera lub importera, kraju trzeciego lub w walucie międzynarodowej. Transakcje gotówkowe (bezpośrednio płaci się gotówką i przewozi się ją fizycznie przez granicę) stosuje się dzisiaj rzadko: przy braku zaufania do kraju lub banków kraju (to już sytuacja nadzwyczajna), w stanie wojny, przy transakcjach na broń, narkotyki i pierwiastki promieniotwórcze (po co dowody) - nawet firmy farmaceutyczne przy zakupie narkotyków nie posługują się przelewami. Handel bezgotówkowy jest prowadzony za pośrednictwem banków (najprostsza i najlepsza forma).

Wymienialność waluty jest to możliwość zakupu w banku centralnym waluty obcej za własną (po cenie oficjalnej, czyli kursie walutowym zależnym od popytu i podaży).

Wymienialność ze względu na przedmiot wymiany:

• na złoto - dziś została zawieszona, kiedyś - był to parytet nie kurs, bo nie było kupna - system z Bretton Woods z VII '44 - plan White'a, który polegał na stworzeniu systemu dewizowo-złotowego; stworzenie MFW i BŚ; jako podstawy dwie zasady: wymienialności walut (wymienialność waluty na złoto i wymienialność rynkowa, czyli całkowita swoboda obrotu pieniężnego w skali międzynarodowej - praktycznie tylko $ spełniał te wymagania) i stabilizacji walutowej (odchylenia w oficjalnych transakcjach do +/- 1% od kursu centralnego i wykluczenie dyskryminacyjnych zarządzeń walutowych i praktyk różnicowania kursów walut); skończyło się to zawieszeniem wymienialności dolara na złoto (decyzja Nixona z 15 VII '71) i rezygnacji krajów z utrzymywania kursów stałych; przyczyny upadku systemu z Bretton Woods: monowalutowość, brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej (stałe kursy) i wysoki stopień międzynarodowej mobilności pieniądza i kapitałów krótkoterminowych (spekulacyjne ruchy kapitałów krótkoterminowych)

• na wszystkie inne waluty (wymienialność pełna / zupełna)

• na wskazane waluty (wymienialność niepełna w obrębie stref walutowych)

Wymienialność ze względu na podmiot wymiany:

• wewnętrzna wymienialność (tylko rezydenci danego kraju mają prawo do wymiany; rezydenci posiadający prawo stałego pobytu oraz firmy o siedzibie na terenie danego kraju)

• zewnętrzna wymienialność (tylko rezydenci obcych krajów)

Wymienialność ze względu na tytuł do wymiany:

• wymienialność wszystkich rodzajów transakcji

• wymienialność tylko w niektórych sektorach gospodarki (np. handlowym, turystycznym, w ruchu kapitałowym)

Kurs walutowy (podział z punktu widzenia popytu i podaży):

• płynny - zależny całkowicie od popytu i podaży

• płynny kierowany - interwencja pastwa jest dokonywana, gdy kurs przekracza widełki - celem jest niedopuszczenie do nadmiernych wahań = ograniczenie amplitudy wahań)

• centralny (=sztywny) - jest on ustanawiany przez bank centralny; ciągły interwencjonizm państwowy - bank centralny zmienia kurs

Kurs walutowy możne być: jednolity (taki sam na wszystkie rodzaje transakcji) lub niejednolity (zależny od rodzaju transakcji)

Kurs walutowy: oficjalny (rządowy) i nieoficjalny (prywatny) i jeszcze czarnorynkowy.

Pieniądz światowy:

• zwykle waluta kraju silnego ekonomicznie (do II wojny światowej funt brytyjski, potem dolar amerykański mimo konkurencji jen i marki niemieckiej)

• waluty kreowane i emitowane przez instytucje międzynarodowe np. euro wcześniej ecu (do XII '98 po kursie 1:1 euro na ecu)

• SDR-y (special drawing rights = specjalna prawa ciągnienia; istnieją DR = zwykłe prawa ciągnienia) - pieniądz kreowany przez MFW, ale nie emitowany (MFW = Międzynarodowy Fundusz Walutowy = IMF)

SDR-y zalety: bezwarunkowy przydział, niskie oprocentowanie (przez te dwie cechy jest łatwy w dostępie dla krajów członkowskich), bezzwrotny.

Koszyk SDR-ów jest zmieniany od '81 co (i na) 5 lat: aktualnie obowiązuje koszyk z '96: 40% $, 21% DM, 17% jen i po 11% frank francuski i funt brytyjski

Ruchy kapitałowe - motywy eksportu (wywozu kapitału zagranicę):

• chęć zyskowniejszych lokat niż lokaty krajowe

• obawa przed deprecjacją waluty krajowej

Postacie wywozu kapitału:

• kapitał produkcyjny (inwestycje zagranicą w przedsiębiorstwa produkcyjne lub usługowe) - wywożony na długie okresy

• kapitał pożyczkowy (wywóz w formie pożyczki - wykorzystanie pożyczki zależy od pożyczkobiorcy, ale pożyczkodawca czasem interesuje się celem pożyczki dla celów spłaty - wówczas pożyczkobiorca musi przedstawić program wykorzystania pożyczki) - różny okres wywozu.

Czas wywozu kapitału:

• krótkie- (do 6 miesięcy), średnie- (6 miesięcy do roku) i długie okresy (ponad rok)

• w europejskim systemie walutowym (w tym kredytowym pod egidą Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju =EBOR / EBRD) obowiązują inne ramy czasowe:

• bardzo krótkookresowy kapitał (i nie gramatyczny) - do 60 dni, pożyczka wysoko oprocentowana zwykle do poratowania bilansu płatniczego kraju

• krótkookresowy - 3 do 6 miesięcy

• średniookresowy - do 2 lat

• długoterminowy - 2 do 5 lat

• bardzo długoterminowy - powyżej 5 lat

Europejski system walutowy (ESW): -koordynacja polityki kursów walutowych - patrz wąż walutowy wyżej

1. Europejska jednostka walutowa (ecu przekształcone w euro - patrz formy integracji) - kształtuje kursy, środek rozliczeń międzybankowych i składnik rezerw, a także podstawa do ustalania tzw. wskaźnika rozbieżności (kursów)

2. Mechanizm kursów walutowych - dwa progi interwencji: fakultatywny i obligatoryjny

3. System kredytowy - pomoc krajów członkowskich w celu interwencji walutowych lub łatania bilansów płatniczych (patrz podział kredytów wg ESW

Kapitał zagranicę może być wywożony nawet do 25 lat - zwykle KSR (gdzie jedna inwestycja nie ratuje sytuacji, bo trzeba również wykształcić kadry)

Z punktu widzenia wywożącego kapitał:

• kapitał prywatny - osób fizycznych lub instytucji (spółek prywatnych); jest on zwykle nastawiony na duży i łatwy zysk, czyli wysoko oprocentowany; nie jest wymagane umotywowanie celu (ale żądają gwarancji); z reguły jest on w formie pożyczkowej formie pożyczki z gwarancjami ze strony Skarbu Państwa (Skarb Państwa kraju importującego - bo napływa kapitał; również rodzimy Skarb państwa udziela gwarancji - robi to w końcu dla celów podatkowych); przy gwarancjach substancja kapitału zostaje w dużej części zachowana w przypadku nie wypłacalności dłużnika

• kapitał państwowy - wywożony w formie produkcyjnej lub pożyczkowej (zwykle niżej oprocentowany lub nawet na wyjątkowych zasadach - charakter pomocy gospodarczej; państwo udziela pożyczki domaga się szczegółowego planu zagospodarowania

• kapitał międzynarodowych instytucji finansowych - np. EBOR / grupa Banku Światowego / MFW; zawsze w postaci pożyczkowej; zwykle dla KSR w formie pomocy gospodarczej (ale te kraje muszą być członkami) tzn. : długoterminowe pożyczki (= długie terminy spłaty), niskie oprocentowanie, nigdy nie udzielają w formie jednorazowej transzy ( z reguły 3 transze - warunki rosną wraz z transzami; trzeba jeszcze opłacić doradców z ramienia MFW jak to było z Jefrey'em Sachs'em w Polsce); instytucje międzynarodowe udzielają pomocy gospodarczej (które jest dosyć kontrowersyjna - zwłaszcza spłata; dziś pomocy bezzwrotnej udziela tylko ze względów humanitarnych)

ONZ: - zwraca uwagę, aby precyzować warunki zwrotu - pomoc warunkowo-zwrotna:

1. kraj korzystający z pomocy zwróci pomoc gospodarczą, kiedy inwestycja na którą pomoc została przeznaczona zacznie przynosić zyski (wycofano się z tego warunku, ponieważ nie osiągnięcie zysków jest bajecznie proste)

2. jeśli pożyczka zostanie źle wykorzystana - pomoc będzie musiała być zwrócona (choć kraj nie będzie miał z czego)

EBOR nie wprowadził pomocy warunkowo-zwrotnej i nie powinno się stosować takiej pomocy.

Tendencje dzisiaj: - pomoc długoterminowa, moratoria (przedłużenie terminu spłaty), malejący udział pomocy bezzwrotnej i rosnący udział pomocy na rozwój infrastruktury społecznej i gospodarczej.

Eksport kapitału bez znamion pomocy gospodarczej:

1. lokaty na rynku walutowym (typowo krótkookresowa forma) - manewry na rynku walutowym (korzystanie z różnicy kursów), w akcje korzystając na różnicy w cenach (stopach procentowych)

2. kredyty handlowe (także forma krótkookresowa) - z reguły na poprawę konkurencyjności wyrobów na rynku międzynarodowym (czasem na subwencje) lub na interwencyjny zakup specyficznych towarów (np. specyficzne środki transportu - pojedyncze statki, samoloty po serii katastrof); wysoko oprocentowane

3. inwestycje portfelowe - wywóz długookresowy polegający na zakupie akcji już działających przedsiębiorstw; jest to inwestycja pośrednia (cel: kierowanie przedsiębiorstwem tak, aby cena akcji rosła); teoria portfolio - różnicowanie pakietu inwestycyjnego akcji, czyli niższy zysk przy znaczniej mniejszym ryzyku (dobór akcji tak, aby współczynnik korelacji był bliski zeru, co daje pośrednie ryzyko i zysk pomiędzy akcjami, ale średni zysk jest w ten sposób wyższy od zysku z zysku z pojedynczej akcji przy tym samym ryzyku - H. Markowitz)

4. kredyty finansowe - są o zmiennej lub stałej stopie procentowej (zależnie od rynku finansowego); w Europie zmienna stopa procentowa wg grupy londyńskiej (=LIBOR - London International Bank of Rate)

5. inwestycje bezpośrednie - angażowanie się w bezpośrednią działalność produkcyjną (budowa od podstaw); charakter wyłącznie długookresowy, pośrednikiem są korporacje międzynarodowe.

Przedsiębiorstwo uznaje się za korporację międzynarodową, gdy:

1. Działa przynajmniej w dwóch państwach.

2. Stanowi całość ekonomiczną.

Trzy formy korporacji międzynarodowych w krajach:

• oddział - ma najmniejszą swobodę ze względu na brak osobowości prawnej

• filia - ma już osobowość prawną, ale nie może jeszcze podejmować samodzielnych decyzji

• joint ventures - łączenie się kapitału zagranicznego z miejscowym (korzyść dla eksportera kapitału: możliwość skorzystanie z przywilejów dla kapitału krajowego; dla importera kapitału: napływ kapitału)

Korporacje międzynarodowe rozliczają się w cenach transferowych: - wewnętrzne ich rozliczenie zależnie od kosztów w celu wyrównania zysku - 40% cen światowych (korporacje są zainteresowane monopolizacją rynku międzynarodowego).

Skutki eksportu i importu kapitału:

(KSR powinny być jak najbardziej otwarte)

1. skutki dla kraju importującego kapitał

Pozytywne

Negatywne

uzupełnienie luki kapitałowej napływ wraz z kapitałem technologii i wiedzy naukowo-technicznej tworzenie się nowych miejsc pracy (niwelowanie bezrobocia) wzrost dochodów, eksportu, wpływów do budżetu państwa (produkcja uzupełnia rynek wewnętrzny i pozwala na wzrost eksportu - w Polsce za mało jest kapitału produkcyjnego) rozszerzenie skali produkcji = obniżenie kosztów jednostkowych i pozyskanie rynków obcych

obawy, że środki produkcji znajdą się w rękach obcych nadmierne wywożenie (repatryjacja) zysku (chociaż może też iść na zwiększenie płac w kraju i poszerzenie substancji kapitałowej (np. rozszerzenie bazy produkcji), ochronę środowiska rabunkowa działalność (eksploatacja) - zwłaszcza w KSR (surowcowo-rolnych) Aby zapobiec negatywnym skutkom można wymuszać łączenie kapitału.

1. skutki dla kraju eksportującego kapitał

Pozytywne

Negatywne

źródło dochodu (dla budżetu państwa też - podatki) import wyrobów gotowych (z inwestycji) na korzystnych zasadach sprzedaż technologii (zwykle przestarzałych) eksport kadry kwalifikowanej uzależnienie kraju importera kapitału

obawa przed deprecjacją waluty krajowej jako motyw wywozu ucieczka kapitału - najgroźniejsze zjawisko polegające na wywozie kapitału przy jego braku w kraju; wywóz taki jest korzystny dla właściciela (inaczej po co by wywoził), ale może być niekorzystny dla kraju W celu powstrzymania ucieczki kapitału można podnieść stopy procentowe w bankach (wystarczy już na 6 miesięcy) i tworzyć lepsze warunki do inwestowania w przyszłości, jednak jest to nieosiągalne dla KSR i KŚR.

Część ruchów kapitałowych ma charakter pomocy gospodarczej - przyczyny permanentnego korzystania z pomocy:

1. wewnętrzne czynniki

• niekorzystne położenie geograficzne (subsaharyjska Afryka)

• klęski głodu, nieurodzaju

• złe warunki zdrowotne (konsekwencja ↑)

• cechy osobowościowe społeczeństw

• monokulturowość gospodarki (niewielki asortyment powodujący uzależnienie od eksportu - nie dostosowanie się do rynku światowego)

• brak i zła infrastruktura: gospodarcza, przemysłowa, społeczna

1. zewnętrzne czynniki

• uzależnienie polityczne krajów

• zadłużenie (błędne koło zadłużenia, pułapka z której wyjściem jest umorzenie części długów)

Pomoc zagraniczna






finansowa (w pieniądzu) na import: dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych, surowcowo-rolnych na infrastrukturę na spłatę odsetek od kredytów na poratowanie luki eksportowo-importowej (bilansu płatniczego)

dostawy maszyn i urządzeń kadra kwalifikowana sprzedaż licencji i know-how na łagodnych zasadach

pomoc organizacyjno-prawna: doradcy (choć z MFW część pomocy idzie na doradców) w sferze handlowej (ulgi w przyjmowaniu towarów na rynki krajów świadczących pomoc)

Oprócz tego istnieje pomoc militarna (na cele wojskowe) np. ONZ; ostatnio obserwuje się osłabienie tej pomocy (tylko oficjalnie)

Zadłużenie - problem globalny w świecie od pierwszej połowy lat 70':

Przyczyny kryzysu zadłużenia w świecie:

• perturbacje na rynku ropy naftowej - OPEC w latach 72-74 podwyższył ceny ropy 4,5 raza (a próbował podwyższyć w 98/99) - KSR i KŚR musiały sięgnąć po pomoc gospodarczą - nastąpił wzrost cen innych surowców (jednak aż nie taki)

• krótki wzrost, a potem spadek towarowych terms of trade (pogorszenie) - dziś też spadek terms of trade

• zawirowania na rynku finansowym - malejąca stopa procentowa pogorszyła sytuację

• kryzys na Zachodzi (=załamanie się koniunktury) - spadł popyt, a wraz z nim wpływy z eksportu = nie można było sprzedać towarów po korzystnych cenach

Sposoby wyjścia z kryzysu zadłużania:

• kraje zadłużone zaproponowały asygnaty (stałe kwoty - procent od budżetu / PKB), które byłyby wpłacane na konta krajów zadłużonych przez KWR i KŚR (ale te nie były głupie)

• moratorium na spłatę długów (przedłużenie)

• umorzenia długów (lata 90') np. Polsce umorzono pożyczki w klubie londyńskim (42,5%), paryskim (20 i 30%), ale w rzymskim już nie - motywem umorzenia była w uzyskana w '94 i tylko wtedy nadwyżka eksportu nad importem (albo powiedzmy to sobie wprost: widoki na spłatę reszty długu)

• konwersja długu:

• buy-back'i w sensie finansowym (wykup długu przez kraje dłużnicze)

• swap'y:

1. zamiana długu na obligację (debt for bond swap)

2. zamiana długu na towar (debt for commodity swap)

3. zamiana długu na udziały kapitałowe (debt for capital swap)

4. zamiana długu na inwestycję w ochronę środowiska naturalnego (nature swap)

Międzynarodowe instytucje finansowe (udzielają kredytów i pożyczek na łagodnych zasadach):

1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW=IMF) - cele: stabilizacja polityki walutowej państw członkowskich, wzmacnianie wielostronnego systemu płatniczego państw członkowskich w zakresie transakcji bieżących i usuwanie ograniczeń walutowych hamujących wzrost handlu światowego, wspieranie zasobów produkcyjnych państw członkowskich, popieranie zrównoważonego wzrostu handlu międzynarodowego + świadczenie pomocy gospodarczej; programy dostosowawcze MFW są uzgodnionymi z krajem członkowskim planem postępowania, mającym zapewnić równowagę makroekonomiczną, w tym płatniczą - zwykle polegają na ograniczeniu inflacji (często tak gwałtownym, że prowadzi to do recesji), stabilizacji systemu ekonomicznego, kontroli podaży pieniądza, liberalizacji gospodarki, aktywna polityka monetarna, fiskalna i kursowa, a także ograniczenie popytu krajowego.

2. Grupa Banku Światowego: IBRD (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju powołany na podstawie porozumienia z Bretton Woods; wcześniej była UNRRA ale miała ona raczej społeczny charakter; IBRD udzielał pomocy na cele odbudowy powojennej po II wojnie światowej, obecnie dla każdego kraju na cele inwestycyjne, pomoc ta jest długookresowa z okresem karencji 5 lat), IDA (International Development Association = Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwojowe), IFC (International Financial Corporation = Międzynarodowa Korporacja Finansowa), MIGA (Międzynarodowa Agencja Gwarancji Inwestycji)

3. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR=EBRD)

4. Europejski Bank Inwestycyjny (EIB)

Aneks:

Mnożnik handlu zagranicznego - mnożnik gospodarki otwartej (z makroekonomii): przez import zmniejsza się wartość mnożnika kejnsowskiego, co powoduje, że import stabilizuje gospodarkę, ale też wzrost dochodu wywołany np. inwestycjami autonomicznymi jest mniejszy - ogólnie: wpływ zmian w handlu zagranicznym na konsumpcję, inwestycję i dochód - proponuje poczytać książkę i makroekonomię (dobra, żartowałem!).

Zasłyszane pytania:

1. Klauzula najwyższego uprzywilejowania.

2. Eksport kapitału (długo- i krótkoterminowy).

3. Mnożnik handlu zagranicznego.

„W długim okresie wszyscy będziemy martwi” - Keynes

M.S.G. oznacza międzynarodowe stosunki gospodarcze, a nie międzynarodowy seks grupowy! To dla nie wtajemniczonych : - )

Autor nie odpowiada za treść i komentarze własne - wszelkie irytacje proszę kierować pod adresem Wszechmocnego !

Copyright S. G. Pawka Worldwide 2000 r. ®

---