PROCESY POZNAWCZE
U DZIECI SŁABO WIDZĄCYCH
K o n s p e k t
1. Wprowadzenie
2. Rozwój percepcji wzrokowej u dzieci widzących
3. Rozwój percepcji wzrokowej u dzieci
słabo widzących
4. Przebieg percepcji wzrokowej u dzieci słabo widzących
5. Treść spostrzeżeń wzrokowych u dzieci niepełnosprawnych
6. Zjawisko kompensacji u dzieci słabo widzących
7. Warunki wewnętrzne sprzyjające percepcji wzrokowej u dzieci słabo widzących
8. Warunki zewnętrzne sprzyjające percepcji wzrokowej u dzieci słabo widzących
I. Wprowadzenie
Czy i w jakim zakresie słabowzroczność ma wpływ na przebieg wzrokowego spostrzegania rzeczywistości i na tworzenie się wzrokowych spostrzeżeń rzeczywistości?
Dzieci słabo widzące stanowią grupę pośrednią. W jakim stopniu zbliżone są do dzieci widzących, a w jakim do dzieci niewidomych? Stosują różne techniki.
II. Rozwój procesu spostrzegania wzrokowego u dz. widzących(1)
Przebieg na dwóch poziomach:
Poziom fizjologiczny - widzenie.
Poziom umysłowy - spostrzeganie.
2. Funkcje wzrokowe:
Widzenie centralne - ostrość wzroku, akomodacja: widzenie z bliska, z daleka .
Widzenie obwodowe - pole widzenia.
Widzenie stereoskopowe (obuoczne).
Widzenie barwne.
Widzenie zmierzchowe (nocne).
3. U dzieci słabo widzących uszkodzony proces widzenia.
II. Rozwój procesu spostrzegania wzrokowego u dz. widzących(2)
4. Rozwój percepcji wzrokowej:
Reakcja na bodźce wzrokowe (0-2).
Fiksacja (1-3).
Odruch eksploracyjny (szukanie bodźców
wzrokowych) (około 3).
Śledzenie wzrokiem za poruszającym się
przedmiotem (4-8).
Widzenie obuoczne (około 6).
Widzenie barw (jasność ciemność od urodzenia).
Spostrzeganie figuralne przedmiotów (od 2. roku życia).
Spostrzeganie polisensoryczne.
Tworzenie schematów poznawczych umożliwiających rozpoznawanie przedmiotów.
Rozwój konkretnych i abstrakcyjnych pojęć.
III. Rozwój procesu spostrzegania wzrokowego u dzieci słabo widzących (1)
1. U dzieci słabo widzących - różne układy uszkodzenia funkcji wzrokowych (całkowite lub częściowe zniesienie funkcji).
2. Ocena medyczna i psychologiczna
( funkcjonalna):
Wzrokowe poznawanie rzeczywistości.
Wzrokowa orientacja w przestrzeni.
Wykonywanie czynności samoobsługowych i zadań domowych.
Pobieranie nauki.
Praca zawodowa.
Kontakty społeczne.
III. Rozwój procesu spostrzegania wzrokowego (2)
3. Podstawowe problemy:
W jakim stopniu słabowzroczność wpływa na rozwój spostrzegania wzrokowego?
W jakim stopniu słabowzroczność wpływa na przebieg spostrzegania wzrokowego?
W jakim stopniu słabowzroczność wpływa na powstawanie i treść spostrzeżeń wzrokowych
4. U dzieci słabo widzących percepcja wzrokowa może rozwijać się podobnie jak u dzieci widzących, pod warunkiem że zapewni się im odpowiednie warunki :
Rozwojowe - program usprawnienia wzroku
Zewnętrzne (oświetlenie, kontrasty)
III. Rozwój procesu spostrzegania wzrokowego (3)
5. U dzieci niewidomych można jednak spotkać pewne opóźnienia rozwoju:
Poszczególnych funkcji wzrokowych.
Procesów analizy, syntezy i interpretowania danych zmysłowych i powstawania obrazów rzeczywistości.
Schematów poznawczych i umiejętności rozpoznawania przedmiotów.
III. Rozwój procesu spostrzegania wzrokowego (4)
6. Przyczyny opóźnień:
Zakres i stopień uszkodzenia funkcji wzrok.
Brak lub niedostateczne warunki rozwojowe - brak ćwiczeń stymulacyjnych.
Słabsza aktywność wzrokowa dziecka - nie rozwija się automatycznie jak u dziecka widzącego - brak motywacji.
Czynniki emocjonalne - znużenie, konieczność pewnego wysiłku.
IV. Przebieg procesu spostrzegania wzrokowego
Przebiega wolniej (potrzebują więcej czasu) - ma charakter bardziej analityczno-syntetyczny, a nie syntetyczno-analityczny.
Mają trudności lub nie spostrzegają przedmiotów:
Małych (małych elementów większych przedmiotów.
Bardzo dużych.
Oddalonych.
O małych różnicach (litery n- m, ł-l, ów-om.
O nieregularnych kształtach.
Przy słabym kontraście barwnym.
W słabych warunkach oświetleniowych.
V. Treść spostrzeżeń wzrokowych (1)
Przedmioty i przestrzeń - nieprawidłowości (różnice) zależą od stopnia i rodzaju uszkodzenia funkcji wzrokowych.
Obrazy przedmiotów:
Ogólne, nie pełne bez wielu szczegółów,
Schematyczne - główne cechy.
Niewyraźne , zamazane.
Fragmentaryczne - przy dużych przedmiotach.
Uboższe kolorystycznie.
Bardziej statyczne bez ujęcia elementów ruchu.
Wyselekcjonowane bez związku z innymi przedmiotami.
V. Treść spostrzeżeń wzrokowych (2)
3. Obraz przestrzeni:
Ujęcie mniejszej przestrzeni pod względem trzech wymiarów przestrzeni.
Ujęcie w niej przedmiotów większych i znajdujących się bliżej.
Brak prawidłowych relacji pomiędzy przedmiotami (wielkość, odległość).
Brak identyfikacji przedmiotów w ruchu i zjawisk dynamicznych.
VI. Zjawisko kompensacji
u dzieci słabo widzących (1)
Spostrzeganie rzeczywistości musi mieć charakter polisynsoryczny.
Tendencja do nadmiernego koncentrowania się na bodźcach wzrokowych. Niedocenianie innych bodźców.
Znaczenie innych bodźców:
Uzupełnienie percepcji wzrokowe.
Zastępowanie percepcji wzrokowej w niekorzystnych sytuacjach.
VI. Zjawisko kompensacji
u dzieci słabo widzących (2)
4. Kompensacja werbalna - korzystanie z informacji słownych, opisu słownego, pytanie się.
5. Kompensacja zmysłowa i słowna powinna być wykorzystywana w poznawaniu przedmiotów:
Małych i bardzo dużych.
Znajdujących się w oddali.
O słabym kontraście barwnym.
W słabych warunkach oświetleniowych.
VII. Warunki wewnętrzne (1) wspierające percepcję wzrokową
Integracja i wzajemne uwarunkowanie zjawisk psychicznych.
Uwaga - skierowanie zmysłów na określony przedmiot lub zjawisko.
Dowolna - zamierzona, świadome skierowanie zmysłów (czynnik pozytywny).
Zbytnie koncentrowanie się na bodźcach wzrokowych. Zmęczenie i znużenie wzroku (czynnik negatywny).
Ograniczona uwaga mimowolna - reagowanie na silne bodźce przygodne.
VII. Warunki wewnętrzne (2) wspierające percepcję wzrokową
3. Motywacja - czynnik zachęcający do korzystania ze wzroku (potrzeba poznawcza, zainteresowanie). Czynnik zniechęcający - wysiłek, zmęczenie, znużenie).
4. Wyobraźnia - uzupełnianie brakujących elementów, ułatwia interpretację (co to jest) - wykorzystywanie posiadanych schematów poznawczych (analogia).
5. Poziom rozwoju umysłowego (inteligencja)
6. Dobra pamięć dawnych spostrzeżeń, schematów poznawczych (doświadczenie wzrokowe) - czyli szeroka wiedza o rzeczywistości.
7. Stan emocjonalny - stres, frustracja, zły nastrój.
VIII. Warunki zewnętrzne (1) wspierające percepcję wzrokową
Dwie grupy warunków obejmujące:
Zaopatrzenie osoby słabo widzącej w odpowiedni sprzęt (pomoce techniczne) ułatwiające lub poprawiające percepcję wzrokową - pomoce optyczne.
Zmiana lub modyfikacja fizycznego środowiska.
Pomoce optyczne:
Szkła korekcyjne.
Lunety - służące do widzenia do dali.
Lupy - służące do widzenia z bliska.
Pomoce opto-elektroniczne - powiększalniki, rzutniki multimedialne, grafoskopy, specjalne programy komputerowe.
VIII. Warunki zewnętrzne (2) wspierające percepcję wzrokową
3. Adaptacja środowiska fizycznego: zapewnienie właściwego oświetlenia i kontrastów barwnych.
4. Oświetlenie:
Światło naturalne - zmienne.
Światło sztuczne - jarzeniowe dla oświetlenia ogólnego.
Światło sztuczne - żarowe dla oświetlenia punktowego
Lampa:
- z ruchomym ramieniem, ułatwiającym lokalizację
strumienia światła,
- z regulowaną intensywnością światła, ułatwiającą
rozjaśnianie i przyciemnianie w zależności od potrzeb.
Światło mieszane
Olśnienie
VIII. Warunki zewnętrzne (3) wspierające percepcję wzrokową
5. Zaburzenia widzenia barwnego:
Monochromatyzm - widzenie kolorów achromatycznych: biały, czarny, szary (daltonizm wada wrodzona).
Dichromatyzm - ślepota na pewne barwy (zieloną, czerwona).
Częściowa ślepota na pewne barwy - gorsze odróżnianie barw i ich odcieni.
6. Kontrast barwny - różnica pomiędzy następującymi cechami barw:
Jakością - różne kolory: achromatyczne (neutralne) i chromatyczne.
Jasnością - kolory i ich odcienie jasne i ciemne.
Nasycenie (intensywność) - kolory podstawowe i mieszane (odcienie).
VIII. Warunki zewnętrzne (4) wspierające percepcję wzrokową
7. Kontrast barwy - sprawa indywidualna.
8. Ogólne zasady:
Barwy jasne i ciemne obok siebie - biała- czarna lub żółta-czarna (czarna-brązowa, granatowe - słaby kontrast).
Barwy o wysokim stopniu nasycenia - zielona, czerwona.
Jeden kolor lecz o rożnym stopniu jasności ciemno zielony i seledynowy, ciemno czerwony - różowy.
Umieszczenie jasnego elementu na ciemnym tle.
ROZWÓJ PROCESÓW EMOCJONALNYCH
U DZIECI Z USZKODZONYM WZROKIEM
K o n s p e k t
Wprowadzenie
Rozwój emocjonalny dzieci widzących
Rozwój emocjonalny dzieci z uszkodzonym wzrokiem
Specyficzne emocje u dzieci z uszkodzonym wzrokiem
Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży z uszkodzonym wzrokiem
WPROWADZENIE (1)
Emocje jako ważny element życia psychicznego: czynnik motywujący i hamujący; towarzyszą naszym działaniom.
Cechy emocji:
Stan podniecenia (aktywacja) - objawy fizjologiczne.
Walencja - znak dodatni i ujemny.
Siła
Jakość: miłość, nienawiść.
Trwałość
Ekspresja zewnętrzna.
WPROWADZENIE (2)
3. Reakcje i stany emocjonalne:
Emocje - pojawiają się w konkretnej sytuacji, trwają przez określony czas i przemijają.
Uczucia (wyższe) - trwałe ustosunkowanie się emocjonalne, trwają przez dłuższy okres czasu.
Nastrój - stan emocjonalnego samopoczucia, nastrój podwyższony, obniżony.
Temperament - sposób emocjonalnego reagowania w określonych sytuacjach (wrażliwość emocjonalna, siła, czas trwania).
WPROWADZENIE (3)
4. Źródła emocji:
Emocje pierwotne - wrodzone związane z zaspakajaniem potrzeb: zadowolenie, nieprzyjemność, , strach (płacz, krzyk).
Emocje wtórne - wyuczone, złe doświadczenia.
Działalność człowieka - sukcesy, porażki (zadowolenie, zmęczenie, złość).
Niezaspokojone potrzeby.
Kontakty (sytuacje) społeczne.
II. Rozwój emocjonalny u dzieci
widzących
U dzieci widzących: normalny lub podwyższony poziom zadowolenia z życia.
Częsta i nagła zmiana nastroju: uczucia o walencji pozytywnej i negatywnej.
Łatwość manipulowania emocjami dziecka.
III. Rozwój emocjonalny u dzieci z uszkodzonym wzrokiem (1)
Dzieci niewidome i słabo widzące rodzą się z takim samymi reakcjami emocjonalnymi jak dzieci widzące. Uczą się też reagować emocjonalnie na określone sytuacje.
Mają jednak mniej okresów emocji o walencji dodatniej i więcej o walencji ujemnych (smutek, przygnębienie, brak uśmiechu).
Generalnie - więcej okresów obniżonego nastroju.
III. Rozwój emocjonalny u dzieci z uszkodzonym wzrokiem (2)
4. Przyczyny:
Mniej lub brak spostrzeżeń wzrokowych.
Mniejsza aktywność (zabawa, majsterkowanie).
Nie wszystkie potrzeby zaspokojone (ruch, poznawcze) - frustracja.
Więcej sytuacji trudnych i porażek - stres,
Niektóre sytuacje społeczne: odrzucenie, wyśmiewanie, wykluczenie z grupy.
III. Rozwój emocjonalny u dzieci z uszkodzonym wzrokiem (3)
5. Uczucia wyższe - nie są uzależnione od percepcji wzrokowej i rozwijają się normalnie (miłość, współczucie, poczucie sprawiedliwość, uczciwości, patriotyzm, uczucia estetyczne (przeżywanie piękna).
6. Mają trudności w opanowaniu zewnętrznych wyrazów emocji i uczuć.
7. Różnice ilościowe (stopnia) u dzieci niewidomych i słabo widzących.
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (1)
Strach i lęk - to naturalne zjawiska psychiczne występujące u każdego dziecka w sytuacjach niepewności i zagrożenia (niebezpieczeństwa).
Strach:
Reakcja emocjonalna na coś konkretnego, co działa na człowieka aktualnie (przedmiot, zwierze, człowiek, sytuacja).
Ma charakter wrodzony.
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (2)
3. Lęk:
Reakcja emocjonalna na coś, co się może pojawić lub zdarzyć (lęk przed psami, niezdanym egzaminem).
Jest wynikiem negatywnych doświadczeń (wyuczone emocje), które trudno wyeliminować.
Może być zjawiskiem pozytywnym - ostrzega przed niebezpieczeństwem - może mobilizować do działania (lepsze przygotowanie się do egzaminu).
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (3)
4. Zróżnicowana wrażliwość emocjonalna u dzieci: jedne dzieci łatwiej i intensywniej ulegają przestraszeniu i bezpodstawnie lękają się wielu rzeczy (antycypują zagrożenie).
5. Lęki mogą mieć charakter:
Wizualny - coś co można zobaczyć.
Akustyczny - co się usłyszy (nagłe silne dźwięki).
Przestrzenno-ruchowy - coś co się porusza.
Dotykowy - lęk przed dotykaniem.
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (4)
6. Charakter lęków u dzieci niewidomych i słabo widzących (trudności w identyfikacji co to jest),
7. Dzieci boją się, gdyż nie potrafią jeszcze zrozumieć, że otaczająca rzeczywistość nie jest dla nich niebezpieczna. Z czasem lęki samoistnie mijają.
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (5)
8. U dzieci niewidomych lęki mogą:
Powstawać na skutek różnych złych doświadczeń, na skutek braku wzrokowej kontroli otoczenia.
Mogą utrzymywać się przez dłuższy czas, gdyż nie potrafią zidentyfikować przedmiotów i ocenić jako bezpiecznych.
9. Szczególnie lękają się:
Nagłego i niespodziewanego pojawienia się osób, dźwięków, zwierząt.
Samotności.
Dotykania nieznanych przedmiotów.
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (6)
10. Jeżeli u dziecka niewidomego lęki nie ustąpią trzeba podjąć interwencję:
Umożliwienie stopniowe, spokojne poznanie przedmiotu lęku.
Wyjaśnienie jego wątpliwości, aby zrozumiało, że przedmiot nie zagraża jemu.
Nie stosować wyśmiewania, zawstydzania, krzyczenia na dziecko z powodu jego lęków.
Nie stosowanie terapii szokowej.
Zapewnić bezpieczeństwo w sytuacjach ewentualnego wystąpienia lęków (możliwość ucieczki do mamy).
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (7)
11. Wstyd - lęk przed negatywną opinią - dziecko chce być pozytywnie ocenione. Dzieci niewidome są często narażone na negatywną opinię. Wstyd hamuje kontakty społeczne. Przełamywanie przez swobodną rozmowę o swojej niepełnosprawności i trudnościach. Nie ukrywać ich.
12. Nieśmiałość - brak inicjatywy. Dziecko nie ma pewności, czy to co zamierza zrobić i robi jest dobre, właściwe; łatwo wpada w zażenowanie, kłopotliwą sytuację.
IV. Specyficzne emocje u dzieci
z uszkodzonym wzrokiem (8)
13. Dzieci słabo widzące:
Te same lęki, wstyd, nieśmiałość (różnice ilościowe).
Ponadto lęk przed:
1. Wyrażaniem swojej opinii (niepewność).
2. Sytuacjami społecznymi i niezrozumieniem ich trudności przez widzących kolegów.
V. Zaburzenia emocjonalne u dzieci z uszkodzonym wzrokiem
Przewaga stanów emocjonalnie negatywnych nad pozytywnymi (smutek, płacz, lęk)
Obojętność emocjonalna.
Reakcje niewspółmierne do bodźca.
Infantylizm dziecięcy - przewaga reakcji prymitywnych (płaczliwość, złość, agresja).
Słaby rozwój uczuć wyższych społecznych.
Zaburzenia emocjonalne związane z wiekiem dorastania na tle obrazu własnej osoby.
Wspomaganie emocjonalne: zaspokojenie potrzeb psychicznych, empatia.