Zofia Sękowska Tyflopedagogika rozdział VI Procesy poznawcze u uczniów niewidomych

ZOFIA S�KOWSKA - ROZDZIA� VI PROCESY POZNAWCZE U UCZNI�W NIEWIDOMYCH

Tyflopedagogika, Warszawa 1981

ZJAWISKO KOMPENSACJI ZMYS��W

Zjawiskiem zwi�kszaj�cym mo�liwoœci poznania otaczaj�cego œwiata u ludzi niepe�no zmys�owych jest kompensacja zmys��w - polegaj�ca na odbiorze wra�e� przez wszystkie pozosta�e analizatory zmys�owe, oraz procesy korowe wy�szej analizy i syntezy.

Najbardziej naturaln� i bezpoœredni� form� kompensacji wzroku i s�uchu jest kompensacja w obr�bie tego samego analizatora, kt�rego jakaœ czynnoœ� zosta�a uszkodzona. Kompensacja jest odbudow� czynnoœci analizatora poprze w�asne oœrodki zapasowe ustroju w przypadkach, gdy to zjawisko mo�e mie� miejsce.

Teoria zast�pstwa zmys��w

Kompensacja drugiego rodzaju za pomoc� innego analizatora - chodzi o zast�pcze przej�cie funkcji jednego analizatora, kt�ry uleg� ca�kowitemu uszkodzeniu przez inny. Zast�pstwo zmys��w pojmowano jako zjawisko wysubtelniania innego zmys�u, g�ownie dotyku, przez obni�enie progu pobudliwoœci.

(teoria odrzucona)

DYNAMICZNE UK�ADY STRUKTURALNE

Proces kompensacji psychofizjologicznej nazywamy tworzeniem si� dynamicznych uk�ad�w strukturalnych lub funkcjonalnych w sk�ad kt�rych wchodz�:

wra�enia odbierane przez wszystkie pozosta�e zmys�y niewidomego tj. s�uch, dotyk, smak, zmys� kinestetyczny
procesy wy�szej analizy i syntezy korowej tj. myœlenie

O mo�liwoœciach kompensacyjnych cz�owieka decyduje nie tylko wra�liwoœ� zmys�owa, ale te� sprawnoœ� proces�w intelektualnych (analiza, synteza, abstrakcja, analogia, wnioskowanie, przewidywanie).

Mo�liwoœci kompensacyjne dynamicznych uk�ad�w strukturalnych, opartych na danych dostarczonych przez wiele analizator�w r�wnoczeœnie, wzmacniane s� i rozszerzane dzi�ki drugiemu uk�adowi sygna�owemu jako œrodek komunikowania si� z myœl� ludzk� za pomoc� s�owa.

KOMPENSACYJNA ROLA DOTYKU

Dotyk (termiczny, mi�œniowo - ruchowy, wibracyjny) - odgrywa g��wn� rol� u os�b niewidomych. Percepcja dotykowa zwi�zana jest nie tylko z uciskiem na powierzchnie sk�ry, czy te� z biernym przesuwaniem si� dotykanego przedmiotu, ile raczej z uciskiem na narz�d dotykaj�cy oraz z jego ruchem.

Wszelkie percypowanie figur przestrzennych za pomoc� dotyku jest og�lnie bior�c rozpoznawanie ca�oœci strukturalnych. Niewidomy poznaj�c figur� odczytuj� jak gdyby jej treœ� i przez ni� dociera do znaczenia.

U ludzi pozbawionych wzroku percepcja dotykowa nabiera ogromnego znaczenia; za pomoc� dotyku zdobywaj� oni te doœwiadczenia, kt�rych wzrok dostarcza widz�cym.

Postrzeganie rozwija si� dzi�ki doœwiadczeniu. Mo�na wi�c m�wi� o wp�ywie wprawy, czyli wielokrotnego powt�rzenia doœwiadczenia, jako o czynniku prowadz�cym posta� do wi�kszego stopnia doskona�oœci, co znajduje potwierdzenie w postaciowym ujmowaniu forma z pomoc� dotyku. Pod wp�ywem �wiczenia niewidomi wyrabiaj� w sobie dyspozycje, kt�rych brak widz�cym.

DOTYK - zesp� czynnik�w w kt�ry sk�ad wchodzi szereg wra�e�: dotkni�cia, ucisku lub oporu, zmiany miejsca (przesuni�cia si�), ciep�a, niekiedy b�lu oraz w r�nym stopniu wra�enia odbierane przez g��bokie warstwy sk�ry, mi�œni, œci�gien, staw�w, a prawdopodobnie narz�d�w i tkanek.

Powszechnie rozr��nia si�:

Dotyk bierny - w jego sk�ad wchodz�: wra�enia dotkni�cia, ucisku, ciep�a i zimna (przy biernym dotyku nast�puje szybka adaptacja i znieczulenie dotykaj�cej powierzchni cia�a)

Dotyk czynny - do czynnego dotyku w��czaj� si�: elementy ruchu, nabiera on cech odr�niaj�cych go od dotyku biernego, dzi�ki niemu niewidomy jest w stanie z du�� dok�adnoœci� i subtelnoœci� okreœli� kszta�t i jakoœ� badanego przedmiotu. Dotyk czynny stanowi podstawowy zmys� dla tworzenia si� elementarnych wyobra�e� przestrzennych, na podstawie kt�rych drog� œwiadomej pracy powstaj� wyobra�enia dowolnej przestrzeni.

TEORIA DOTYKOWEGO UJMOWANIA - Hellera

Dotyk, a zarazem zmys� mi�œniowy, stanowi jedynie bezpoœrednie Ÿr�d�o poznania przestrzennego u niewidomych, s�uch, jakkolwiek bardzo wa�ny, s�u�y g��wnie do oceny czasu, jest Ÿr�d�em poznania przekazywanego przez mow�, Wszelkie wyobra�enia dotykowe otrzymane inn� drog� przekszta�caj� niewidomi w wyobra�enia r�ki, by dojœ� do wyobra�enia przestrzeni.

Dok�adne poznawanie przestrzeni mo�liwe jest tylko w tych przypadkach, w kt�rych niewidomy jest w stanie dojœ� do psychicznej syntezy wra�e� dotykowych analizuj�cych i syntetyzuj�cych., gdy oba sk�adniki zatracaj� swoj� i zlewaj� si� w nowy wytw�r, kt�ry ��czy w sobie w�aœciwoœci swoich cz�œci sk�adowych.

Dla uj�� tr�jwymiarowych wa�ny jest dotyk, zwany przez Hellera obejmuj�cym. W tym przypadku r�ka przystosowuje si� w pewnym stopniu do kszta�tu przedmiotu.

Rozw�j dotykowych wyobra�e� przestrzennych umo�liwia tzw. dotyk wzgl�dny, wyst�puj�cy przy wsp�dzia�aniu dotyku analityczne.

Treœci uj�te za pomoc� dotyku syntetycznego s� niedok�adne, ale stanowi� warunek niezb�dny dla prze�y� przestrzennych u niewidomych od urodzenia, poniewa� tym wra�eniom tylko pierwiastkowo przypada w udziale cecha ekstensywnoœci (przestrzennoœci) w�wczas, gdy czucia ruchowe (przy ruchach kolejnych), stopniowanie wy��cznie w kierunku intensywnoœci, stanowi� jedyn� podstaw� dla percepcji czasowych.

W.Steinberg stwierdzi� �e:

Dotyk syntaktyczny - wytwarza wyobra�enia przestrzenne

Dotyk analityczny - wytwarza prze�ycia ruchowe, przestrzenne, czasowe

Umiej�tnoœ� interpretowania danych otrzymanych w trakcie poznawania, kt�ra pozwala niewidomym w pewnej mierze zast�pi� brakuj�ce zmys�y trzema zasadniczymi w�asnoœciami:

Sprawnoœ� dotykow�

Wi�ksz� sprawnoœ� kojarzenia r�norodnych element�w psychicznych z wra�eniami dotykowymi;

Lepiej rozwini�t� pami�ci� dotykow�;

SCHEMATY DOTYKOWE

Niewidomi wytwarzaj� sobie schematy zwane dotykowymi, kt�rych rola wydaje si� by� jeszcze wi�ksza ni� rola schemat�w wzrokowych u widz�cego.

Dzi�ki schematom niewidomi mog� tworzy� wyobra�enia og�lne przedmiot�w, kt�re s� im dost�pne, i dzi�ki schematom r�wnie� maj� mo�noœ� tworzenia przez analogi� wyobra�enia przedmiot�w poznanych przypadkowo lub nawet ca�kowicie nie znanych i niedost�pnych. Schematy stanowi� istotny czynnik w kszta�towaniu poj�� abstrakcyjnych i og�lnych.

Schematy - wyobra�enia konkretne, skr�cone i skracaj�ce - nale�� jeszcze do œwiata zmys��w i umys� ma mo�noœ� tworzenia ich we wczesnym stadium rozwoju.

Grzegorzewska rozr��nia:

Schematy og�lne - (rodzaj szkicu) graj� rol� podobn� do schemat�w wzrokowych; jest to sk�onnoœ� spostrzegawcza skracaj�ca, kt�ra spoœr�d mn�stwa element�w wybiera konieczne dla ca�oœci przedmiotu a redukuje inne.

Schematy formy - nie s� znane widz�cym, kt�rzy mog� osi�gn�� ca�e kompleksy wzrokiem. Niewidomy natomiast, w wielu przypadkach zadowala si� obmacywaniem cz�œci przedmiotu, nast�pnie przenosi cechy tej cz�œci na ca�oœ�, tzn. buduje przedmiot opieraj�c si� na jednej jego cz�œci.

KOMPENSACYJNA ROLA S�UCHU

Z powodu braku bodŸc�w wizualnych, a wi�c dzi�ki wi�kszej koncentracji wewn�trznej, niewidomi s� bardziej wra�liwi na dŸwi�ki i im zawdzi�czaj� wi�kszoœ� swoich spostrze�e� o otaczaj�cym œwiecie fizycznym.

Ziemcowa 1956r. napisa�a: „To nie wzrok warunkuje istotn� sp�jnie mi�dzy ludŸmi, lecz mowa i s�uch, wszelkie wykszta�cenie zdobywa si� za poœrednictwem mowy i brak wzroku jest pod tym wzgl�dem o wiele mniej dotkliwy oraz wywiera mniejszy wp�yw na inteligencj� ni� brak s�uchu i mowy”

Niewidomi poznaj� po g�osie ludzi, ich nastr�j, orientuj� si� w otoczeniu. Istnieje og�lne przekonanie, �e maj� bardziej wyostrzony zmys� s�uchu. Obecnie uwa�a si�, �e wi�ksza wra�liwoœ� niewidomych na dŸwi�k nie jest spowodowana zmianami fizjologicznymi (podwy�szeniem progu s�yszalnoœci), lecz wy�wiczeniem s�uchu i lokalizacji dŸwi�ku. Skala bodŸc�w dzia�aj�cych na analizator s�uchowy jest bardzo szeroka. Nale�� tu szmery i g�osy przyrody, g�osy ludzkie, gwar ulicy, ha�as w zak�adzie pracy. Dla niewidomego najcenniejsze s� dŸwi�ki o umiarkowanym nat�eniu, pozwalaj�ce na dostrzeganie ich wielkoœci i powoduj�ce koncentracj� uwagi. DŸwi�ki o bardzo silnym nat�eniu zag�uszaj� wszystko i wywo�uj� dezorientacj�, utrudniaj�c� orientacj� poprzez zacieranie innych Ÿr�de� dŸwi�ku i wtedy niewidomy pos�uguje si� prawie wy��cznie zmys�em dotyku oraz kinestetycznym.

Przy r�nicowaniu podniet dŸwi�kowych, podobnie jak przy dotyku, du�� rol� odgrywa uwaga w po��czeniu z pami�ci� oraz zdolnoœ� wyci�gania prawid�owych wniosk�w.

Dla niewidomych wa�ne jest okreœlenie nie tylko kierunku, z kt�rego pochodzi dŸwi�k, ale tak�e odleg�oœci od jego Ÿr�d�a, co ma znaczenie praktyczne np. przy przechodzeniu przez ulic�. Cz�sto niewidomi podczas badania przestrzeni za pomoc� s�uchu zachowuj� si� czynnie, czyli sami wywo�uj� dŸwi�ki, kt�re, odbijaj� si� od przeszkody informuj�c o niej.

HIPOTETYCZNY ZMYS� PRZESZK�D

Zlokalizowany jest w okolicach skroni, czo�a i policzk�w. Pojawia si� w postaci lekkiego ucisku w momencie gdy niewidomy napotyka na swojej drodze przeszkod� w niewielkiej odleg�oœci i na wysokoœci twarzy. (ten zmys� wyst�puje u doœwiadczonych niewidomych).

Wg Dola�skiego - Przyczyn� wra�e� dotykowych na twarzy s� dŸwi�ki odbierane przez ucho powoduj�ce u doœwiadczonych niewidomych odruch warunkowy. Podstaw� zmys�u stanowi instynkt obronny, a g��wne bodŸce s� natury s�uchowej, a uczucie muœni�cia na twarzy, pojawiaj�ce si� po otrzymaniu ostrzegawczych sygna��w dŸwi�kowych, jest wynikiem odruchowego procesu psychofizjologicznego.

Struktura zmys�u przeszk�d sk�ada si� z czterech g��wnych cz�on�w:

Cz�onu zmys�owego - powstaj�cego na tle specyficznych wra�e� dotykowo - s�uchowych, wywo�anych obecnoœci� przeszkody.

Cz�onu intelektualnego - polegaj�cego na rozumieniu gro��cego niebezpiecze�stwa

Cz�onu emocjonalnego - w postaci obawy lub niepokoju wobec gorz�cego niebezpiecze�stwa;

Reakcji ruchowej osobnika - maj�cej na celu unikni�cie niepo��danego zetkni�cia, jak: zmiana kierunku, zatrzymanie, zwolnienie chodu w przypadku gdy niewidomy zbli�a si� do przeszkody, cofni�cie si�, odskoczenie w bok; rozmaite kombinacje tych reakcji gdy przedmiot i osobnik znajduj� si� w ruchu i jednoczeœnie pod��aj� ku sobie.

DRUGI UK�AD SYGN�OWY A PROCES KOMPENSACJI

Uk�ad sygna�owy, uk�ady sygna��w, wg teorii I.P. Paw�owa og� bodŸc�w warunkowych (sygna��w) odbieranych przez organizm i wywo�uj�cych odpowiednie reakcje (odruchy).

Paw�ow wyr�ni� dwa uk�ady sygna�owe: pierwszy obejmuje og� bodŸc�w pochodz�cych z otoczenia (np.: œwiat�o, dŸwi�k, przedmiot), z samego organizmu oraz reakcji przez nie spowodowanych. Na drugi sk�ada si� og� bodŸc�w s�ownych, okreœlanych jako "sygna�y sygna��w", zast�puj�cych konkretne bodŸce otoczenia.

Drugi uk�ad sygna�owy jest specyficznym tylko dla cz�owieka i umo�liwia mu reagowanie na sygna�y sygna��w, czyli na s�owa, zast�puj�ce naturalne bodŸce œrodowiskowe (np. cz�owiek reaguje nie tylko na dŸwi�k dzwonka, lecz r�wnie� na s�owo dzwonek czyli sygna� sygna�u). Drugi uk�ad sygna�owy stanowi pod�o�e myœlenia abstrakcyjnego.

U niewidomych drugi uk�ad sygna�owy rozwija si� wybitnie dzi�ki dynamizmowi kompensacyjnemu i przystosowawczemu tych ludzi. S�owo m�wione czy pisane kompensuje braki w poznaniu dziecka niewidomego, informuj�c je o niedost�pnych dla jego bezpoœredniego poznania zjawisk przyrody, stosunkach, sytuacjach, oraz zmianach zachodz�cych w przestrzeni i w czasie. Poniewa� brak wzroku uniemo�liwia naœladownictwo, s�owo jest przewodnikiem w zachowaniu si� dziecka wœr�d ludzi w r�nych sytuacjach. S�owo kompensuje nieuchwytne dla niewidomego, postrze�enie wzrokowe w zdobywaniu wiedzy teoretycznej, w przygotowaniu do pracy, uczestniczeniu w �yciu i kulturze ludzi widz�cych. Otrzymanie informacji s�ownych umo�liwia zast�pstwo osobistych, bezpoœrednich dozna�, dotycz�cych w�aœciwoœci i zjawisk otaczaj�cego œwiata.
Brak kontroli wzrokowej zmusza dzieci niewidome do ci�g�ego wysnuwania wniosk�w w oparciu o dochodz�ce wra�enia zmys�owe natury nie wzrokowej, do w�aœciwej interpretacji fakt�w, zjawisk i zdarze� otaczaj�cego œwiata w oparciu o doœwiadczenia dawniej zdobyte. Niewidomi pos�uguj� si� j�zykiem ludzi widz�cych, u�ywaj� s��w bogatych w treœci wzrokowe.

Jednak tylko cz�œci wyraz�w u�ywanych przez niewidomego ma pe�ne pokrycie w treœci jego wyobra�e�. To zmusza go do wype�nienia powsta�ej luki WYOBRA�ENIAMI ZAST�PCZYMI czyli SUROGATOWYMI.

S�owa wyra�aj�ce treœci wzrokowe niewidomych rozumie w sobie tylko znany spos�b, jakoœciowo r�ny od wyobra�e� ludzi widz�cych. Znaczenie jednak s�owa, jego istota i og�lna treœ� jest adekwatna do rzeczywistoœci i dlatego komunikatywna dla tych, kt�rzy widz� i dla tych kt�rzy nie widz�. Dzieje si� tak, poniewa� mimo wielu ogranicze� wynikaj�cych z braku wzroku, dziecko niewidome pod wzgl�dem intelektu jest normalne i myœli prawid�owo.

Brak wra�e� natury wzrokowej zmusza dziecko niewidome do ci�g�ego wnioskowania o istniej�cej sytuacji z bodŸc�w i wra�e� s�uchowych, dotykowych, kinestetycznych, w�chowy, smakowych. Dok�adne poznanie otaczaj�cego dziecko œwiata przedmiot�w odbywa si� dzi�ki intensywnej myœlowej analizie, r�nicowaniu, klasyfikacji, abstrahowaniu, szukaniu istotnych zwi�zk�w logicznych, uog�lnianiu i analogii.

Sfera konfrontacji, por�wnywania przedmiot�w, jest jednak u dzieci niewidomych bardzo zaw�ona w stosunku do mo�liwoœci widz�cych r�wieœnik�w.

Luki w zmys�owym doœwiadczeniu niewidomego dziecka znacznie utrudniaj� procesy uog�lniania i systematyzacji przedmiot�w.

Jedn� z cech myœlenia dzieci niewidomych jest nadawanie wielu zjawiskom treœci dla nich tylko zrozumia�ej. Nie s� one w stanie jej wyjaœni�, gdy� s�ownik ludzi widz�cych, jakiego u�ywaj� nie ma adekwatnych okreœle�. Z kolei szereg s��w, kt�rymi pos�uguje si� dziecko niewidome, nie ma pokrycia w wyobra�eniach.

Szybkoœ� myœlenia u niewidomych t�umaczy si� postaciowaniem, kt�re jest ujmowaniem form przestrzennych przez schematy uproszczone. Dotyczy to wyobra�e� s�uchowych i ruchowych oraz wywo�ywania wyobra�e� dotykowych. S� to wyobra�enia og�lnikowe, z�o�one z element�w zasadniczych, uproszczone postacie przedmiot�w, przebieg�w i zdarze�.

W zale�noœci od treœci i warunk�w tej dzia�alnoœci kompensacyjnej odbywa si� r��nymi sposobami a mianowicie:

Drog� wypracowania w procesie praktycznej dzia�alnoœci niewidomego, w oparciu o warunkowe zwi�zki, delikatnego zr�nicowania s�uchowego, sk�rnego, ruchowego, dotykowego i innych analizator�w;

Drog� korowych pobudze�, pochodz�cych z r�nych analizator�w pe�ni�cych funkcj� zast�pcz�;

Drog� stworzenia skomplikowanych, dynamicznych system�w I i II sygna�owych zwi�zk�w zabezpieczaj�cych wykonanie jakiejœ czynnoœci.

G��wn� rol� w procesie kompensacji odgrywa II uk�ad sygna�owy. Metody i drogi kompensacji mog� by� r�norodne; zmieniaj� si� one w zale�noœci od treœci i warunk�w konkretnej poznawczej dzia�alnoœci cz�owieka z jednej strony oraz funkcjonalnego stanu centralnego, uk�adu nerwowego i cech osobowoœci niewidomego z drugiej.

WYOBRA�ENIA NIEWIDOMYCH

U niewidomych nie spotkamy od urodzenia ani wra�e� wzrokowych, ani powsta�ego w oparciu o nie typu wyobra�eniowego.
Brak wyobra�e� wzrokowych powoduje zwi�kszenie roli wyobra�e� innego typu, a przede wszystkim: s�uchowych, dotykowych, i kinestetycznych.

WYOBRA�ENIA S�UCHOWE

Spe�niaj� one szczeg�ln� funkcj� zar�wno w procesach kompensacyjnych jak i w ca�ym �yciu niewidomego. Ich rola mo�e by� rozpatrzona w trzech p�aszczyznach:

w dziedzinie poznania - po��czone z wyobra�eniami dotykowymi, kinestetycznymi i innymi - informuj� niewidomego o naturze, odleg�oœci i po�o�eniu przedmiot�w, u�atwiaj� w ten spos�b orientacj� w przestrzeni

w dziedzinie mowy - pozwalaj� na wyuczenie si� mowy i pos�ugiwanie si� ni�, co u�atwia kontakt z innymi ludŸmi i umo�liwia zdobycie wykszta�cenia, dzi�ki wyobra�eniom s�uchowym staje si� mo�liwe wydanie s�du o nastroju, charakterze, a nawet wygl�dzie zewn�trznym innych ludzi;

w dziedzinie dozna� estetycznych - pozwalaj� na przezywanie pi�kna opis�w literackich, chocia� pod wzgl�dem treœci utwory nie zawsze mog� by� w pe�ni zrozumiane przez niewidomego; rytmy i dŸwi�ki pobudzaj� zainteresowania, st�d zami�owanie niewidomego do œpiewu i muzyki.

WYOBRA�ENIA DOTYKOWE I KINESTETYCZNE

Rola, jak� spe�nia dotyk u niewidomych, r��ni si� doœ� znacznie od funkcji dotyku u widz�cych. Podobnie jak i s�uch pe�ni on funkcj� kompensacyjn�, st�d te� wyobra�enia o treœci zwi�zanej z tym zmys�em znacznie cz�œciej wyst�puj� u niewidomych. Powstaj� one nie tylko dzi�ki doznaniom dotykowym r�ki. Nierzadko niewidomi do poznania kszta�tu czy budowy drobnych przedmiot�w u�ywaj� j�zyka i warg, kt�re u widz�cych tylko w wyj�tkowych wypadkach s�u�� do tego celu. W ten spos�b tworz� sobie wyobra�enia p�atk�w drobnych kwiatk�w, budowy kielicha, pr�cika. Pos�uguj� si� j�zykiem przy tworzeniu wyobra�e� kszta�tu, budowy czy materia�u, z jakiego wykonano precyzyjne przedmioty itp.

Z wyobra�eniami dotykowymi ��cz� si� kinestetyczne kt�re u�atwiaj� niewidomemu orientacj� przestrzenn�. Czas trwania ruchu mierzony liczb� krok�w, umo�liwia mu wytworzenie wyobra�enia przebytej drogi. Stosunki czasowe przechodz� tu w przestrzenne.

WYOBRA�ENIA ZAST�PCZE

Osoby niewidome pos�uguj� si� s�owami os�b widz�cych, znamionuj�cymi bogactwo wra�e� o treœci wzrokowej. Zjawisko to nale�y t�umaczy� tym, �e niewidomi przyj�a i pos�uguj� si� s�ownikiem ludzi widz�cych, u�ywaj� wyraz�w, pod kt�re podk�adaj� sobie tylko znan� treœ�, a cz�sto pewne jakoœci uczuciowe natury nie wzrokowej.

W wielu przypadkach jedynie wyobra�enie wzrokowe jest adekwatn� form� odtworzenia danych spostrze�e�. T� w�aœnie luk� niewidomi zape�niaj� wyobra�eniami zast�pczymi czyli surogatowymi.

Wyobra�enia te Grzegorzewska okreœla jako substytuty psychiczne tych treœci pogl�dowych, kt�re ludziom niewidz�cym w zupe�noœci lub cz�œciowo s� niedost�pne, a odgrywaj� wa�n� rol� w kszta�towaniu ich œwiata wyobra�e� i poj��.

J. Hitschman nazwa� wyobra�eniami surogatowymi prawie wszystkie treœci œwiadomoœci odpowiadaj�ce przedmiotom, kt�rych elementy pogl�dowe nie mog� by� spostrze�one lub bywaj� spostrzegane niekompletnie (niedok�adnie).

Wed�ug Steinberga s� to:

korelaty barwnoœci i jasnoœci;

te stosunki dotykowe, kt�re s� niedost�pne dla niewidomego (za du�e lub za ma�e czy zbyt odleg�e (przedmioty) lub w og�le nie nadaj�ce si� do dotykowego uj�cia ((ludzkie twarze, delikatne aparaty, ostre przedmioty).

T. Heller podzieli� wyobra�enia surogatowe na dwie klasy w zale�noœci od bodŸca kt�ry je wywo�a�:

wyobra�enia surogatowe wyst�puj�ce na tle bodŸc�w odpowiednich, np. wyobra�enia wzrokowe u ociemnia�ych; s� one wprawdzie niedok�adne, niepe�nie, ale tej samej natury co bodziec, kt�ry je wywo�uje

wyobra�enia surogatowe powstaj�ce na tle bodŸc�w nieodpowiednich; s� to wyobra�enia innej natury ni� dzia�aj�cy bodziec, tworz� si� one np. w�wczas, gdy niewidomi od urodzenia podk�adaj� pod nazwy barw pewne wyobra�enia nie wzrokowe (kojarzenie barw z dŸwi�kami i inne).

Pod wzgl�dem treœci Heller, podobnie jak Steinberg, wyr��nia dwa rodzaje wyobra�e� zast�pczych. Dotycz� one:

stosunk�w przestrzennych, kt�rych niewidomy nie mo�e w spos�b adekwatny uj�� albo ujmuje z wielkim trudem;

œwiat�a i barwy, kt�rych niewidomy nie mo�e pozna� w spos�b
adekwatny w rzeczywistoœci.

WYOBRA�ENIA PRZEDMIOT�W I PRZESTRZENI U NIEWIDOMYCH.

Charakterystyczna dla niewidomych jest umiej�tnoœ� stereo gnostycznego ujmowania przedmiotu. Polega ona na odtwarzaniu przedmiotu jako ca�oœci na podstawie jednego wra�enia, kt�re dzia�a jako sygna� wywo�uj�cy wyobra�enie przedmiotu.

Wyobra�enia przedmiot�w u niewidomych s� konstrukcj� uwarunkowan� wra�eniami pochodz�cymi z wielu receptor�w zmys�owych. Wyobra�enie na przyk�ad kwiatu mo�e by� uwarunkowane wra�eniami wzrokowymi (barwa, kszta�t), w�chowymi (zapach), dotykowymi (puszystoœ� p�atk�w), a nawet s�uchowymi (szelest kwiatu poruszanego przez wiatr). O ile jednak ludziom widz�cym najwi�cej materia�u wyobra�eniowego dostarcza wzrok, to niewidomym -wra�enia dotykowe. St�d wyobra�enia przedmiot�w u niewidomych powstaj� dzi�ki du�emu wysi�kowi w�o�onemu w poznawanie przedmiot�w.

Stwierdzono, �e w tworzeniu wyobra�e� przestrzennych u niewidomych znacznie wi�ksz� rol� ani�eli u widz�cych spe�nia dotyk i s�uch. Kontrola tych wyobra�e� wykaza�a, �e niewidomi ujmuj� przestrze� w trzech wymiarach. Im bogatsze s� wyobra�enia przestrzenne niewidomego, i tym �atwiejsza staje si� dla niego orientacja w przestrzeni. Zdajemy sobie spraw�, �e jest podstawowy warunkiem zaradnoœci �yciowej i samodzielnoœci, kt�rej tak bardzo niewidomi potrzebuj�.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Rozdział IV Zmysłowe procesy poznawcze(1)
opracowanie rozdziału 13, PSYCHOLOGIA, I ROK, semestr II, psychologia procesów poznawczych, skrypty
tyflopsychologia, PROCESY POZNAWCZE, PROCESY POZNAWCZE
Procesy poznawcze młodych uczniów kształtują się w sposób?rdzo dynamiczny
Jak emocje wplywają na procesy poznawcze
Procesy poznawcze
Relatywizm językowy, PSYCHOLOGIA, Procesy poznawcze
Nęcka 2012 termin A, Procesy poznawcze, testy
Procesy poznawcze, ciekawostki II roku
W-2.Procesy wyższe w niższych, Wyższe procesy poznawcze - wykłady
Procesy Poznawcze cz
Procesy poznawcze
Procesy poznawcze
PP jakieś stare wykłady, procesy poznawcze wyklad 7
PsychProcPoz - konspekt06 (orzechowski), PSYCHOLOGIA PROCESÓW POZNAWCZYCH - ORZECHOWSKI- WYKLADY, KO
W 2.Procesy wyższe w niższych, WSFiZ - Psychologia, III semestr, Wyższe Procesy Poznawcze, wykłady
Psychologia- procesy poznawcze, Filologia polska, Pedagogika i psychologia
Pedagogika Społeczna, Pilch, Lepalczyk Rozdział VI
procesy poznawcze ćw, pp zaj 7 i 8

więcej podobnych podstron