Opis i analiza przypadku braku akceptacji uczennicy przez środowisko rówieśnicze

1. Identyfikacja problemu

Dziewczynka, która zwróciła moją uwagę to uczennica klasy trzeciej - Ania. Od klasy pierwszej jest uczennicą naszej szkoły. Pochodzi z rodziny wielodzietnej, jest najmłodsza z rodzeństwa. Ojciec był alkoholikiem, nie żyje. Matka pracuje zawodowo i niewiele czasu poświęca dzieciom. Rodzina otrzymuje pomoc z MOPR-u. Ania zachowywała się trochę dziwnie, była bardzo kłótliwa, często nie potrafiła zapanować nad swoimi emocjami. Czasem bardzo cicha, nieobecna, zamyślona, innym razem głośna, aby za wszelką cenę zwrócić na siebie uwagę. Moje zaniepokojenie było tym większe, iż Ania, aby uzyskać akceptację swoich koleżanek i kolegów opowiadała nierealne zdarzenia, wymyślone historie, uciekała w świat fantazji. Dziewczynka miała trudności z koncentracją, nie odnosiła prawie żadnych sukcesów w nauce i często nie miała odrobionych zadań domowych. Dzieci z jej klasy wyśmiewały się z niej, że na lekcjach nie uważa, że nigdy nie wie co jest zadane i niczego nie potrafi dobrze wykonać. Dziewczynka nie radziła sobie w trudnych sytuacjach, była bardzo niechętna do podejmowania działań. Podczas pobytu w świetlicy szkolnej zauważyłam, że nikt z dzieci nie chciał bawić się z Anią. Dochodziło nawet do takich sytuacji, że gdy dziewczynka przysiadała się do grupy dzieci, które grały w grę stolikową to natychmiast kazały jej odejść od zajmowanego przez nich stołu. Podobna sytuacja miała miejsce na boisku szkolnym tam, również nikt nie proponował jej wspólnej zabawy. Na podstawie moich obserwacji doszłam do wniosku, że moja podopieczna nie jest akceptowana przez swoich rówieśników. Problem ten zauważyłam we wrześniu roku szkolnego 2008/2009 czyli na początku drugiej klasy. W klasie pierwszej dzieci jeszcze dobrze się nie znały, nie były zgrane i nie dokuczały dziewczynce.

2. Geneza i dynamika zjawiska

Na podstawie moich obserwacji stwierdziłam, że w domu Ani dzieje się coś niedobrego. Otóż nie mogłam zrozumieć dlaczego nikt z nią nie pracuje w domu, nie kontroluje jej wyników w nauce, nie pomaga w odrabianiu zadań domowych.

Ania ma starsze rodzeństwo, jedna z sióstr odbiera moją podopieczną ze świetlicy szkolnej. Niestety siostra Ani odnosi się do niej arogancko, unosi głos, złości się na nią, nigdy nie była w stosunku do niej opiekuńcza. Wielokrotnie prosiłam ją, aby zaopiekowała się Anią, przypilnowała ją podczas odrabiania lekcji, ale moje prośby niestety nie przynosiły żadnych pozytywnych rezultatów. Natomiast kontakt z matką dziewczynki był bardzo sporadyczny. Od wychowawczyni dowiedziałam się, że Ania ma bardzo duże kłopoty z nauką. Matka twierdzi, że systematycznie pomaga swojej najmłodszej córce w lekcjach, ale niestety nie widać postępów w nauce. Wychowawczyni potwierdziła moje przypuszczenia, że dziewczynka na terenie swojej klasy także była dzieckiem nieakceptowanym przez swoich rówieśników. Tam też pragnęła nawiązać kontakt z grupą, włączyć się do zabawy, zdobyć ich przyjaźń, ale grupa nie tylko odmawiała kontaktu z nią, ale często się z niej wyśmiewała. Ponieważ zdałam sobie sprawę, iż problem z jakim boryka się Ania jest bardzo poważny postanowiłam wspólnie z wychowawcą oraz pedagogiem szkolnym pomóc dziewczynce.

3. Znaczenie problemu

Dzieci lubiane przez wszystkich przejawiają akceptację samego siebie. Natomiast dzieci odrzucone, mało atrakcyjne właśnie w związku z brakiem popularności w grupie rówieśniczej są często przekonane, iż są gorsze od innych, a tym samym mają tendencje do zaniżonego poziomu aspiracji. Dla dziecka w wieku szkolnym bardzo istotną rolę odgrywają prawidłowe kontakty społeczne, a zwłaszcza kontakt z rówieśnikami. Właściwy rozwój społeczny to zdobywanie dojrzałości do życia w społeczeństwie. Każde dziecko po urodzeniu nie posiada umiejętności obcowania z innymi. Musi ono nauczyć się dostosować do innych, a umiejętność tą może osiągnąć tylko poprzez przebywanie z innymi. To czy dziecko zdobędzie popularność w danej grupie czy nie, zależy częściowo od cech jego osobowości częściowo od samej grupy. Dziecko, które znacznie różni się od innych członków grupy wyglądem, zachowaniem, inteligencją, osobowością, zainteresowaniem albo jakąkolwiek inną cechą może być łatwo potraktowane jako odbiegające od normy. Dzieci niepopularne często odznaczają się: nieśmiałością, powściągliwością, nieprzystępnością lub energicznością, agresywnością. Aby zwrócić na siebie uwagę dokuczają innym, popisują się, nie przestrzegają reguł i porządku uznawanego przez inne dzieci. Przeszkadzają innym zachowując się swawolnie, zaniedbując wykonanie zleconego zadania, uniemożliwiają innym dzieciom skoncentrowanie się na danym zajęciu.

Ania jako dziecko niepopularne była egocentryczna, zamknięta w sobie, niespokojna, cierpiała na poczucie niepewności i niskiej wartości. Takie dziecko częściej niż inne przejawia zaburzenia osobowości. Taka osoba czuje się zawiedziona, często ustosunkowuje się agresywnie i wrogo wobec innych, a zwłaszcza wobec dzieci pełniących rolę przywódców. Postawa odtrącająca sprzyja zahamowaniu rozwoju uczuć wyższych i reakcjom nerwicowym.

4. Prognoza

Prognoza negatywna

W przypadku, gdy sytuacja braku akceptacji będzie trwała długo może dojść u dziewczynki do załamania nerwowego, fobii szkolnej. Pogłębi się jej niechęć do nauki, może zaprzestać uczęszczania do szkoły. Straci motywację do pokonywania trudności oraz wiarę we własne możliwości. W dalszej kolejności istnieje duże prawdopodobieństwo, że będzie poszukiwała kontaktów zaspokajających jej potrzeby społeczne i uczuciowe w grupach marginesowych.

Prognoza pozytywna

Poprzez systematyczne i konsekwentne wdrażanie zaplanowanych przeze mnie działań można zminimalizować problem Ani. Odpowiednio ukierunkowana może odzyskać wśród rówieśników uznanie społeczne. Zależy mi, aby uwierzyła w siebie, w swoje zdolności, aby czuła się dowartościowana. Dziewczynka w szkole może poczuć się bezpiecznie. Obraz Ani w oczach kolegów i koleżanek może się zmienić.

5. Propozycje rozwiązania

Aby rozwiązać problem dziewczynki współpracowałam z wychowawcą klasy oraz pedagogiem szkolnym. W przypadku Ani postanowiłam zastosować wzmocnienia słowne, by pomóc jej odzyskać uznanie społeczne wśród rówieśników. Tak jak jest ważna zmiana postawy grupy wobec dziecka, równie duże znaczenie ma zmiana postawy dziecka wobec siebie samego. Dziecko takie jak np. Ania porównuje się z innymi, a to wpływa na nią niekorzystnie, wywołuje u niej uczucie nieprzydatności i na skutek tego unika grupy i czynności w grupie. Nikt z osób dorosłych nie przekona grupy kogo mają lubić czy przyjąć jako członka do grupy zabawowej. Wszystko co może zrobić dorosły sprowadza się do stwarzania takiej sytuacji, która umożliwia grupie dostrzeżenie dziecka w korzystnej roli. Należy ułatwić dziecku zdobycie dostatecznej pewności siebie tak, aby jak najszybciej zdecydowało się ono wejść do grupy jako jej członek.

Aby pomóc Ani wyznaczyłam sobie do zrealizowania następujące cele:

• znaleźć mocne strony dziecka,

• koncentrować się na najdrobniejszych sukcesach dziecka,

• systematycznie pomagać w odrabianiu zadań domowych,

• stosować wzmocnienia słowne wobec Ani,

• przeprowadzić zajęcia integrujące,

• współpracować z wychowawcą i pedagogiem szkolnym.

6. Wdrażanie oddziaływań

Po rozpoznaniu problemu zachęcałam Anię do uczestnictwa we wszystkich zajęciach i zabawach odbywających się w świetlicy szkolnej. Początkowo dziewczynka nie chciała podejmować żadnych działań, ale sytuacja bardzo powoli z dnia na dzień zmieniała się. Bardzo często siadałam obok niej, zachęcałam i pomagałam wykonać do końca wytyczone zadania, np. prace plastyczne, układanie puzzli, porządkowanie gier. Zaproponowałam dziewczynce, aby została moją asystentką, która pomaga w przygotowaniach do zajęć lub po skończonych zajęciach. Bardzo często angażowałam ją do różnych prac porządkowych. Po lekcjach siadałam z nią, dużo rozmawiałam oraz pomagałam jej w odrabianiu zadań domowych. Ćwiczyłyśmy tabliczkę mnożenia, ortografię lub odpytywałam ją z czytania, skoncentrowałam się na ćwiczeniach polegających na wdrażaniu do staranności i wytrzymałości w pracy i pokonywaniu trudności.

Prowadziłam zajęcia integrujące grupę. W czasie zajęć wszyscy mogli wyrażać swoje zdanie. Moim zamierzeniem było wysłuchanie argumentów zgłaszanych przez uczniów, analiza ich postaw i próba odwrócenia sytuacji tak, aby uczniowie dostrzegli i zrozumieli, że nie wszyscy jesteśmy doskonali, każdy z nas ma swoje mocne i słabe strony. Aby wzbudzić wśród uczniów poczucie empatii wykorzystałam metody i techniki dramy. Wejście w rolę osoby odrzucanej przez innych umożliwiło zrozumienie jej indywidualnych odczuć i przeżyć. Obserwowałam reakcje uczniów w czasie kolejnych zajęć. Stopniowo ich negatywne nastawienie wobec koleżanki zaczęło ulegać wyciszeniu.

7. Efekty oddziaływań

Poprzez liczne działania i współpracę z wychowawcą, pedagogiem szkolnym udało mi się podnieść pozycję Ani wśród rówieśników. Myślę, że takim przełomowym momentem były zajęcia integrujące grupę. Czułam wielką satysfakcję , gdy dzieci zaczęły zmieniać nastawienie do dziewczynki. Od tego momentu zaczęłam zauważać duże zmiany w zachowaniu samej Ani, która stała się bardziej pewna siebie, weselsza, a jej koleżanki i koledzy zaczęli coraz częściej przyjmować ją do zabawy lub wspólnych działań.

Myślę, że najgorsze chwile Ania ma już za sobą. Cieszę się, że pomogłam jej zdobyć lepszą pozycję wśród rówieśników, że chętnie chodzi do szkoły i uzyskuje coraz lepsze wyniki w nauce. Sądzę, że dziewczynka czuje się znacznie lepiej, dowodem na to są otrzymywane od niej bardzo często laurki i rysunki.

Literatura:

M. Tyszkowa, „Zachowanie się dziecka w sytuacjach trudnych”, PWN,

Warszawa 1986 r.

M. Żebrowska, „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, PWN, Warszawa

1979 r.

H. Spionek, „Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne”, PWN,

Warszawa 1985 r.

D. Ekiert - Grabowska, „Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej”, WSiP,

Warszawa 1982 r.

Opracowanie: Sylwia Świątek

4

---