1. Proszę scharakteryzować istotę rzeczywistości wychowawczej.

Rzeczywistość wychowawcza może zaistnieć tylko przy zetknięciu się rzeczywistości człowieczych. W jej ramach odbywa się działalność wychowawcza, mająca miejsce od momentu wejścia w rzeczywistość społeczną (aktu urodzin) do momentu jej opuszczenia (aktu śmierci). Podmiotem działalności wychowawczej jest wychowanek, a celem wywołanie pożądanych zmian w jego osobowości. Człowiek uczłowiecza się funkcjonuje w określonej rzeczywistości społecznej, k|Z tóra oddziaływuje na niego, on zaś uczestniczy w jej przetwarzaniu i kształtowaniu.

2. W jakim sensie rozumieć można dopuszczalność manipulacji w wychowaniu.

Manipulacja jest stosowana względem dzieci (niemowlaków). Jednostka taka wobec braku doświadczeń dopiero się ich uczy. Manipulacja ta sprowadza się do jednostronnego kulturowo akceptowanego przekazu. Jednostka jest uczona konkretnych zasad zachowania. Dziecko jest wprowadzane w otaczającą rzeczywistość przez rodziców, wychowawców, którzy w swoisty sposób manipulują nim ucząc określonych sposobów zachowania i zaspokajania potrzeb. Działalność ta jest społecznie aprobowana.

3. Czym jest i jakie może mieć konsekwencje dualizm w wychowaniu?

Dualizm w wychowaniu związany jest z faktem, iż osobowość przejawia się w dwóch formach zachowań:

1. Wyrażających stosunek do świata i siebie w postaci uwewnętrznionych ideałów postawy zainteresowań, przekonań.

2. Umożliwiających sprawne działania służące realizacji zainteresowań.
Wychowanie musi wiec formować obydwie sfery osobowości (wychowanie kierunkowe i usprawniające).

4. Co to znaczy środowisko wychowawcze czynne?

Środowisko wychowawcze czynne to społecznie kontrolowany układ powtarzających się sytuacji, których dokonuje się rzeczywista realizacja celów wychowawczych. Są to, więc te sytuacje które rzeczywiście występują w życiu danej jednostki.

5. Znaczenie diagnozy pedagogicznej dla działalności wychowawczej.

Diagnoza jest terminem przejętym z medycyny. Oznacza opisywanie, rozpoznawanie. Pomaga ona klasyfikować jednostki trudne i nietrudne wychowawczo, nadpobudliwe, zdolne - niezdolne. Pytanie jak jest wyzwala szereg innych pytań. Obiektem diagnozy jest każdy kto nosi znamiona potencjalnego wychowanka. Podstawowym pytaniem w diagnozie jest „jak jest?”. Kiedy dokonujemy opisu w odpowiedzi na to pytanie pojawia się następne: „dlaczego tak jest?”. Pedagog powinien kolekcjonować informacje - wtedy może mu to ułatwić diagnozę.

6. Czym jest samowychowanie?

Samowychowanie jest jedną z faz wychowania, w której wychowanek samodzielne określa kierunek swojej strategii życiowej, dokonuje wyborów metod i środków jej realizacji. W tej fazie wychowanek staje się samowychowawcą. Klasyczny wychowawca nie jest całkowicie bierny, powinien on wyjść naprzeciw potrzebą wychowanka. Samowychowanie jest wiec formą oscylującą pomiędzy partnerstwem a autokreowaniem.

7. Proszę omówić na czym polega społeczny charakter wychowania.

Wychowanie ma charakter społeczny, ponieważ celem wychowania jest zmiana osobowości człowieka. Osobowość zaś stanowi odzwierciedlenie zaistniałych w życiu człowieka stosunków i doświadczeń społecznych. Doznania człowieka odbywające się w toku różnych sytuacji społecznych kształtują jego osobowość. Każde działania odbywające się poza życiem społecznym pozbawione są sił osobotwórczych. Uznanie zatem społecznego charakteru osobowości i procesów jej kształtowania pozwala mówić o społecznym charakterze wychowania.

8. Czym są metody wychowania?

Metody wychowania - są to pewne specyficzne sposoby oddziaływania, postępowania wychowawcy w obrębie procesu wychowania. Należą do nich: metoda nagród i kar wychowania bez porażek, wychowanie przez prace współzawodnictwa i współdziałania, metoda samorządu.

9. Co to jest akulturacja i jaka jest jej relacja z wychowaniem?

Akulturacja jest procesem wchodzenia człowieka w kulturę grupy. Kultura zaś to ogół wytworów działalności ludzkiej (materialnych i niematerialnych przekazywanych następnym pokoleniom. Poprzez akulturację w osobowości ludzkiej mogą zachodzić zmiany. Zmiana osobowości zaś stanowi istotę wychowania. Skoro akulturacja może wywoływać zmiany w osobowości może wspomagać proces wychowania.

10. Proszę ustosunkować się do poglądu, że proces wychowania nie może być regresywny.

Stwierdzenie, że proces wychowania nie może być regresywny oznacza, że nie może być uwsteczniający. Zadaniem procesu wychowania jest dokonywanie w osobowości wychowanka zmian jakościowo wyższych od poprzednich. Zmiany te mają charakter progresywny, gdyż tylko takie służą rozwojowi osobowości wychowanka. Proces wychowawczy podnosi wychowanka z jednego poziomu niższego na wyższy.

11. Scharakteryzuj fazę manipulacji w wychowaniu jako mechanizm kanalizacyjny.

Kanalizacja polega na tym, że otoczenie społeczne determinuje sposoby zaspokajania potrzeb w momencie ich pojawienia się. Jeżeli więc w danym środowisku funkcjonują określone sposoby zaspokajania potrzeb to jednostka funkcjonując w tym środowisku uczy się zaspokajania swoich potrzeb za pomocą tych właśnie sposobów. W przypadku fazy manipulacji jednostka jest uczona konkretnych zasad zachowania, zaspokajania potrzeb. Dziecko jest wprowadzane w świat przez rodziców, wychowawców - osoby które wskazują sposoby zaspokajania potrzeb.

12. Jak należy rozumieć sformułowanie, że wychowanie jest postacią socjalizacji?

Wychowanie jest pewną częścią wpływów środowiska społecznego, a więc jest pewną postacią socjalizacji. Wychowanie jest pewnym rodzajem interwencji w procesy rozwoju osobowości i w procesy socjalizacji. Jest świadomym uruchomieniem i organizowaniem oddziaływań mechanizmów socjalizacyjnych i kierowaniem ich przebiegiem. Wychowanie jest więc intencjonalnym wsparciem mechanizmów socjalizacji.

13. Czym jest jaźń odzwierciedlona i jaka rolę odgrywa w procesie kształtowania osobowości?

Jaźń odzwierciedlona to zespół wyobrażeń jakie człowiek posiada o sobie na podstawie tego co jego zdaniem sądzą o nim inni ludzie. Jaźń odzwierciedlona jest ważnym czynnikiem konformizmu, gdyż oceny otoczenia mają często decydujące znaczenie dla funkcjonowania jednostki. Poprzez jaźń odzwierciedloną dokonuje się kontrola społeczne naszego wypełniania ról społecznych. W skład jaźń odzw. wchodzi 3 elementy:
1. Wyobrażenia o tym jak spostrzegają nas inni.

2. Wyobrażenia o tym jak oceniają nasz wygląd, zachowanie i działania.

3. Reakcja na te wyobrażane oceny.

14. Aksjologia jako podstawa tworzenia ideału wychowawczego i jego realnych konstruktów.

Aksjologia wychowania zajmuje się analizą merytoryczną ideału wychowania określając źródła wartości w wychowaniu, wartości cech kształtowanych w procesie wychowania, określa ich strukturę hierarchiczną. Podejmuje próby uzasadnienie wartości w społecznym funkcjonowaniu jednostki. Aksjologia stara się lansować wartości uniwersalne: dobro, piękno, prawdę i wplatać je w zakres ideału wychowania funkcjonującego w obrębie danej grupy.

15. Czym jest środowisko socjalizujące w oparciu o znane egzemplifikacje.

Środowisko socjalizujące - obejmuje sytuacje w których jednostka przyswaja sobie wartości i normy oraz zgodne z nimi zachowania odpowiadajże społecznym oczekiwaniom grupy. W skład środowiska socjalizującego wchodzi środowisko wychowawcze.

16. Jakie czynniki mogą determinować skuteczność oddziaływań wychowawczych.

Istotne dla zmian zachodzących w osobowości są warunki w jakich te zmiany następują. Pośredni wpływ wywierać mogą warunki środowiska geograficzno-przyrodniczego. Nie przyczyniają się one w prawdzie do bezpośredniego formowania osobowości ale szerokości geograficzne determinuje pewne zachowania kulturowe. Bezpośrednio na osobowość wpływać mogą czynniki takie jak funkcjonujący w danej kulturze ideał wychowawczy, wartości uniwersalne, wartości społeczne preferowane przez grupę, ideologia, religia. Wreszcie skuteczność wychowania zależeć może od kompetencji osób wychowujących oraz zaangażowania osób wychowywanych.

17. Sterowanie jako faza w wychowaniu.

W fazie sterowania wykorzystywane są dotychczasowe doświadczenia jednostki i jej związki z innymi osobami. Wychowanek zostaje postawiony w sytuacji sterowanego wyboru. Polega ona na tym, że przyznajemy wychowankowi prawo decyzji o sposobach zachowania się w konkretnej sytuacji. Występują tu jednak dwa ograniczenia.
1. Wyeliminowanie z sytuacji potencjalnych zachowań, które stanowią zagrożenie dla wychowanka, których całkowicie nie aprobujemy,
2. Sugerujemy mnie lub bardziej jakich zachowań oczekujemy.

18. Na czym polega istota mechanizmów socjalizacyjnych?

Florian Znaniecki ujmuje socjalizacje jako proces wrastania w kulturę, polegający na poznawaniu i przejmowaniu przez jednostkę wzorów kulturowych determinujących sposób jej zachowania, dokonujący się poprzez przyswajanie ról społecznych wyznaczonych przez grupę. Socjalizacja kształtuje osobowość człowieka i przygotowuje go do życia w zbiorowości. Można, więc powiedzieć, że socjalizacja to wchodzenie w kulturę grupy (czyli akulturacja), w wyniku którego kształtuje się pożądana w danej grupie osobowość jednostki.
Każda grupa odznacza się sprecyzowanym wzorem jej członka, czyli wyobrażeniem jak powinien zachowywać się w określonych sytuacjach społecznych. Wzór ten często jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Ulega on jednocześnie zmianą wraz z przemianami grupy. Każda grupa zainteresowana jest w imię korzyści grupowych, harmonijnym przebiegiem zmian osobowości poszczególnych członków. W sposób specyficzny konstruuje i uruchamia czynniki sprzyjające rozwojowi.

19. Jakie można wskazać właściwości Sieci Poznawczej i ich znaczenie dla procesów poznawczych.

Sieć poznawcza to bardzo złożona struktura informacji o świecie gromadzona przez jednostkę. Informacje te mają różną strukturę, pochodzą z różnych źródeł. Część informacji jest nam dana genetycznie. Sieć poznawcza tworzy olbrzymi umowny obraz świata. To ona powoduje, że każdy z nas te same informacje przyjmuje w inny sposób. Najbardziej istotnym składnikiem jest struktura „ja” - jest ona centralnym składnikiem sieci poznawczej. Na owo „ja” wpływ mają przedmioty z otaczającego nas świata (ludzie, osoby znaczące, rzeczy). Trudno powiedzieć ile jest w każdym z nas samych a ile jest innych. Wyodrębnić tu można „ja realne” i „ja idealne”. Odległość między nimi zależy od naszych doświadczeń, budowania i realizowania koncepcji życiowych. „Ja idealne” jest nieosiągalne lecz realizowane. Kiedy już osiągniemy to co zakładaliśmy to zakładamy nowy ideał do którego dążymy. Ten ciąg zdarzeń powtarza się cyklicznie. Sieć poznawcza mając wyodrębnioną strukturę „ja” przyczynia się do realizacji strategii życiowych.

20. Jakie znaczenie mają dyspozycje kierunkowe w wychowaniu?

Dyspozycje kierunkowe wyrażają stosunek jednostki do świata i samego siebie. Warunkują one możliwości poznawania i zmieniania rzeczywistości. Dyspozycje kierunkowe mają wpływ na osobowość, mogą warunkować jej modelowanie, mogą sprzyjać zmianom osobowości lub je utrudniać.

21. Proszę ustosunkować się do tezy, że nauczanie i wychowanie to dwa różne procesy.

Osobowość przejawia się w dwóch podstawowych formach aktywności:
- Wyrażających stosunek człowieka do świata (w postaci postaw, przekonań)

- Umożliwiających sprawne działanie (służą realizacji zamierzeń).

Nie istnieje automatyczny związek między kształtowaniem się obu form aktywności. Mechanizmy ich kształtowania są różne. Można więc powiedzieć, że w obrębie wychowania wyodrębnić można dwa rodzaje oddziaływań na osobowość ludzką:

- kształtujące stosunek do świata i samego siebie (wychowanie kierunkowe),

- kształtowanie formy zachowania usprawniającego (wychowanie instrumentalne, inaczej nauczanie).
Te dwa procesy decydują o kształcie osobowości.

22. Proszę ustosunkować się do tezy, że wychowanie i nauczanie to dwa odmienne i wzajemnie zintegrowane procesy.

Osobowość przejawia się w dwóch podstawowych formach aktywności:
- Wyrażających stosunek człowieka do świata (w postaci postaw, przekonań)

- Umożliwiających sprawne działanie (służą realizacji zamierzeń).

Nie istnieje automatyczny związek między kształtowaniem się obu form aktywności. Mechanizmy ich kształtowania są różne. Można więc powiedzieć, że w obrębie wychowania wyodrębnić można dwa rodzaje oddziaływań na osobowość ludzką:

- kształtujące stosunek do świata i samego siebie (wychowanie kierunkowe),

- kształtowanie formy zachowania usprawniającego (wychowanie instrumentalne, inaczej nauczanie).
Te dwa procesy decydują o kształcie osobowości.

Uczenie - to proces w toku którego na podstawie doświadczeń, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte - to nabywanie wiedzy.

23. Co to znaczy zamierzoność w wychowaniu?

Zamierzoność w procesie wychowania zakłada, że działalność ludzka - działalność wychowawcza z góry zmierza do określonego celu. Celem tym jest wywołanie pożądanych zmian w osobowości jednostki.

24. Na czym polega mechanizm wpływu osób znaczących?

Wpływ osób znaczących może odbywać się na dwóch poziomach:

1. naśladownictwa - polega ono na odwzorowaniu czyjegoś zachowania (np. wtedy gdy ktoś osiąga cel, który my sobie zakładamy).

2. interioryzacji (pełnej identyfikacji) - polega na utożsamianiu się z daną osobą, podzielaniu jej stanów psychicznych.

25. Przyczyny i skutki nieostrości granic między strukturami Ja i Nie-Ja.

Struktura „ja” to zespół informacji dotyczących własnej osoby. Jest to organizacja informacji powstająca w wyniku zróżnicowania między tym co dotyczy własnej osoby, a tym co dotyczy świata zewnętrznego (czyli rozróżnienie między „ja” i „nie ja”.
Przyczyną nieostrości granic między strukturami „ja” i „nie ja” jest fakt, iż w strukturze „ja” mogą wchodzić przedmioty ze świata zewnętrznego (np. osoby znaczące). Konsekwencją tej nieostrości może być skłonność do projekcji (czyli przypisywania otoczeniu własnych uczuć i myśli) lub do introjekcji (czyli bezkrytycznego przyjmowania cudzych uczuć, postaw i uznawania ich za własne).

26. W jakich wzajemnych relacjach pozostają ideał wychowania, kulturowy ideał osobowości i idealny wizerunek osobisty (indywidualny).

Treści tych pojęć łączą się na gruncie wychowania. Wychowanie jest specyficznym wspieraniem jednostki w realizacji idealnego wizerunku osobistego w obrębie danego kulturowego ideału osobowości ukierunkowanej ideałem wychowania.

27. Czynniki wpływające na zaburzenie kształtowania się poczucia zakorzenienia.

Sytuacja ekonomiczna, nadpodaż na rynku pracy, lepszy poziom edukacji - to czynniki sprzyjające emigracji ludzi młodych. Emigracja zaś jest symptomem słabnącego poczucia zakorzenienia. Do jego osłabienia przyczynia się niestabilność polityczna i ekonomiczna kraju.

28. Proszę scharakteryzować i poprzeć egzemplifikacjami czynniki dezintegracji (rozpadu) osobowości.

1. czynniki związane z biologicznym funkcjonowaniem:
   - długotrwała bądź nieuleczalna choroba,

- kalectwo,

- doświadczanie zagrożenia biologicznego funkcjonowania.

2. Czynniki psychospołeczne:

- utrata osoby bliskiej,

- gwałtowne zmiany w życiu społecznym (utrata pracy, wzrastające bezrobocie, rewolucje społeczne),

- sytuacja w której jednostka znajduje się w grupach o odmiennych systemach wartości, o odmiennych normach, o odmiennych kulturach,

- uczestnictwo w grupach zdezorganizowanych, gdzie brakuje wyraźnie określonych ról społecznych, precyzyjnie określonych kryteriów oceny.

29. Scharakteryzuj kim może być, a czym nie może być podmiot w wychowaniu.

Podmiotem wychowania może być jednostka ludzka jej osobowość. Podmiotem wychowania może być człowiek niezależnie od wieku czy statusu. Podmiotem wychowania nie może być społeczeństwo czy naród ponieważ jest nim tylko konkretna jednostka, a naród czy społeczeństwo to zbiór jednostek.

30. Sieć Poznawcza a strategie życiowe jednostki.

Sieć Poznawcza to bardzo złożona struktura informacji o świecie gromadzona przez jednostkę. Informacje te mają różną strukturę, pochodzą z różnych źródeł. Część informacji jest nam dana genetycznie. Sieć poznawcza tworzy olbrzymi umowny obraz świata. To ona powoduje, że każdy z nas te same informacje przyjmuje w inny sposób. Najbardziej istotnym składnikiem jest struktura „ja” - jest ona centralnym składnikiem sieci poznawczej. Na owo „ja” wpływ mają przedmioty z otaczającego nas świata (ludzie, osoby znaczące, rzeczy). Trudno powiedzieć ule jest w każdym z nas samych, a ile jest innych. Wyodrębnić tu można „ja realne” i „ja idealne”. Odległość między nimi zależy od naszych doświadczeń, budowania i realizowania koncepcji życiowych. „Ja idealne” jest nieosiągalne lecz realizowane. Kiedy już osiągniemy to co zakładaliśmy to zakładamy nowy ideał do którego dążymy. Ten ciąg zdarzeń powtarza się cyklicznie. Sieć poznawcza mając wyodrębnioną strukturę „ja” przyczynia się do realizacji strategii życiowych.

31. Znaczenie terytorialności dla aktywności jednostki i wychowawcze implikacje.

W Polsce początku III tysiąclecia początkująca jeszcze demokracja przyniosła szereg pułapek. Przede wszystkim duże bezrobocie, spowodowane koniecznością przeprowadzenia reform gospodarczych i społecznych, a także pojawieniem się na rynku pracy wyżu demograficznego lat '70 i początku '80 społeczeństwo polskiego starzeje się. Przyczynami są przede wszystkim westernizacja stylu życia, wygodnictwo, spadek dzietności, wzrost odsetku osób nie mogących posiadać potomstwa, pogorszenie się stanu zdrowia ludności.

Zjawiskom tym towarzyszy, a raczej ich konsekwencją jest spadek aktywności społecznej ludzi młodych. Człowiek młody zasypany jest stosem zmartwień, zatroskany niepewnością jutra. W działalności zawodowej musi wykazać się pełna dyspozycyjnością wobec pracodawcy. Ten młody człowiek dopiero stabilizuje sytuację rodzinną stając jednocześnie do walki o byt i poczucie bezpieczeństwa. Nie znajduje więc czasu na działalność społeczną.

Czynnikiem modelującym aktywność jednostki jako obywatela danego terytorium jest prawidłowo zorganizowana edukacja regionalna. Edukacja regionalna jest młodą dyscypliną, jednak wydaje się być docenioną. W Unii Europejskiej kładzie się duży nacisk na rozwój regionów i współpracę pomiędzy nimi, gdyż jest to naturalna forma interakcji międzyludzkich. W trakcie tych interakcji jednostka poznaje warunki życia, kulturę wartości panujące w innym regionie, kształtuje więc poczucie zrozumienia innych kultur. Powoduje to otwartość jednostki, gotowość do korzystania nie tylko z dóbr własnej kultury funkcjonującej we własnym regionie, lecz także do przejmowania pozytywnych wzorów sąsiednich kultur. Edukacja regionalna powinna więc dbać o podkreślanie znaczenia wartości tradycyjnych w danej kulturze, funkcjonujących w obrębie danego regionu, lecz nie powinna zamykać możliwości rozwoju rozumianej jako czerpanie z innych kultur.

32. Pana droga do budowania i realizacji indywidualnego wizerunku idealnego.

Indywidualny wizerunek idealny to widzenie samego siebie uwzględniające zdolności postrzegania człowieka teraz i w przyszłości. Jest to swoisty osobisty ideał, który wraz z doświadczeniem i wiedzą tworzy każda jednostka.

33. Proszę scharakteryzować osobowotwórczy charakter mechanizmu kontroli społecznej.

Kontrola społeczna to system reakcji powszechnych i ujednoliconych, akceptujących lub dezaprobujących czyjeś zachowanie. Celem socjalizacji jest ukształtowanie osobowości członka danej grupy. Osobowotwórczy wpływ kontroli społecznej przejawia się w zachowaniu jednostki, która stara się kontrolować siebie ze względu na akceptację swojej osoby przez grupę. Mechanizm kontroli oddziałuje poprzez kodeksy, regulaminy, sądy, działanie opinii publicznej, nacisk grupowy.

34. Proszę scharakteryzować źródła celów wychowania.

1. Natura człowieka - cele wychowania wyprowadzone są ze świata natury. O funkcjonowaniu człowieka przesądzają zadatki wrodzone natomiast rolą wychowania jest usuwanie barier ograniczających rozwój jednostki.

2. wartości uniwersalne - są to wartości uznawane za ponadczasowe, niezmienne. Wychowanie jest tu procesem wrastania w świat wartości uniwersalnych (dobro, prawda, piękno).

3. wartości społeczne - w przypadku wartości społecznych cele wychowania wyprowadzane są z analizy życia społecznego. Wychowanie ujmowane jako proces przygotowania ludzi do życia w określonych warunkach społecznych.

4. ideologia - cele wychowania uzasadnione są na gruncie przyjętej ideologii. To ona wskazuje obszary działań, kształtuje wizję przyszłego świata.

5. religia - przez cele wychowania rozumie się normy zawarte w dekalogu. Wychowanie zmierza do zaszczepienia tych norm w świadomości człowieka.

35. Jaką tendencję w funkcjonowaniu człowieka w znacznym stopniu determinuje proces kształtowania się emocji.

Proces kształtowania się emocji ma miejsce w odniesieniu do doznań człowieka. Emocje informują nas o ustosunkowaniu się do otoczenia. Emocje mogą determinować pewne tendencje w zachowaniu człowieka. Jeżeli danym zachowaniom towarzyszą emocje pozytywne, to może dojść do utrwalenia tych zachowań do zwiększenia częstości ich występowania i powtarzalności. Proces kształtowania się emocji może w znacznym stopniu kształtować tendencje związane ze stałością zachowań człowieka.

36. Przebieg mechanizmu determinującego stałość osobowości.

Jednostka podejmuje aktywność kiedy pojawia się potrzeba. Jej wystąpieniu towarzyszy napięcie psychonerwowe. Osobowość człowieka jest pewnym mechanizmem regulacyjnym. Istota tego mechanizmu polega na tym , że jednostka dąży do utrzymania stanu względnej równowagi. Pojawiające się napięcie psychonerwowe zaburza ten stan. Reakcją obronną jest przywrócenie równowagi przez podjęcie odpowiedniej formy aktywności. Gdy równowaga jest przywrócona napięcie psychonerwowe obniża się zaś jednostka zaprzestaje danej aktywności. Podjęta przez jednostkę aktywność może prowadzić do redukcji napięcia psychonerwowego, bądź do jego pogłębienia, nasilenia. Napięcie zaburzające równowagę stanowi dolegliwość a jego przyczyna umownie nazywana jest karą. Zdarzenia usuwające napięcie mają dla jednostki wartość pozytywną i nazywane są nagrodą.

Konsekwencją występowania kar i nagród jest skierowanie aktywności na zdarzenia nagradzające. Jeżeli więc układ nagród i kar determinuje aktywność jednostki, a aktywność wpływa na kształt osobowości, to układy te spełniają funkcje osobowotwórcze. Zmiana w osobowości następuje dopiero wtedy, gdy dotychczasowa forma aktywności przestanie być naradzającą i nastąpi jej zmiana.

37. Proszę scharakteryzować tworzenie się i znaczenie rzeczywistości społecznej.

Rzeczywistość społeczna tworzy się jako suma rzeczywistości człowieczych. Rzeczywistości człowiecze tylko częściowo wchodzą w skład rzeczywistości społecznej. Rzeczywistość człowiecza to zjawiska i procesy funkcjonowania jednostki ludzkiej jako organizmu biologicznego oraz to co stanowi istotę człowieczeństwa - osobowość.
Dzięki rzeczywistości społecznej następuje uczłowieczenie człowieka. Rzeczywistość społeczna oddziałuje na człowieka, a człowiek uczestniczy w jej modelowaniu. Człowiek umieszczony w określonych warunkach poddawany jest różnym wpływom społecznym, mającym znaczenie dla jego organizmu i osobowości. Wpływ ten może sprzyjać lub zakłócać rozwój człowieka.

38. Czym jest cel etapowy w realizacji ideału wychowania?

Cel etapowy jest to szczegółowy opis celów kierunkowych, czyli dyspozycji i zespołów postaw wyrażających stosunek jednostki do świata i samego siebie, na poszczególnych etapach rozwoju człowieka. Ideał wychowania zakłada, że istnieje opis dojrzałej, dobrze ukonstytuowanej jednostki ludzkiej, wiec cel etapowy jest jednym ze szczebli na drabinie realizacji ideału wychowania, czyli formowania osobowości ludzkiej.

39. Czym jest Sieć Poznawcza?

Sieć poznawcza to bardzo złożona struktura informacji o świecie gromadzona przez jednostkę. Informacje te mają różną strukturę, pochodzą z różnych źródeł. Część informacji jest nam dana genetycznie. Sieć poznawcza tworzy olbrzymi umowny obraz świata. To ona powoduje że każdy z nas te same informacje przyjmuje w inny sposób. Najbardziej istotnym składnikiem jest struktura „ja” - jest ona centralnym składnikiem sieci poznawczej. Na owo „ja” wpływ mają przedmioty z otaczającego nas świata (ludzie, osoby znaczące, rzeczy). Trudno powiedzieć ile jest w każdym z nas samych, a ile jest innych. Wyodrębnić tu można „ja realne” i „ja idealne”. Odległość między nimi zależy od naszych doświadczeń, budowania i realizowania koncepcji życiowych. „Ja idealne” jest nieosiągalne lecz realizowane. Kiedy już osiągniemy to co zakładaliśmy to zakładamy nowy ideał do którego dążymy. Ten ciąg zdarzeń powtarza się cyklicznie. Sieć poznawcza mając wyodrębnioną strukturę „ja” przyczynia się do realizacji strategii życiowych.

40. Jakie i na postawie jakich kryteriów można wyodrębnić fazy wychowania?

Kryterium wyróżniania faz wychowania to proces upodmiatawiania się przedmiotu wychowania (nabierania podmiotowości przez wychowanka w toku interakcji). Wyróżniamy następujące fazy:

1. manipulacji - uczenie się jednostki jednoznacznych, często jedynych dopuszczalnych sposobów zachowania się czy zaspokajania potrzeb (małe dziecko). Jednostka ludzka nie styka się z innymi sposobami, wymusza się na niej przestrzegania sposobów zaproponowanych. Na podstawie doświadczeń z tej fazy jednostka buduje swój sposób zachowania się i kryteria oceny zachowań innych.

2. sterowania - w fazie sterowania wykorzystywane są dotychczasowe doświadczenia jednostki i jej związki z innymi osobami. Wychowanek zostaje postawiony w sytuacji sterowanego wyboru. Polega on na tym, że przyznajemy wychowankowi prawo decyzji o sposobach zachowania się w konkretnej sytuacji. Występują tu jednak dwa ograniczenia:
   - wyeliminowanie z sytuacji potencjalnych zachowań, które stanowią zagrożenie dla wychowanka.
   - sugerujemy mniej lub bardziej jakich zachowań oczekujemy.

3. partnerstwa - okres wspólnego działania wychowawcy i wychowanka. Wychowanek jest już świadomy swego wizerunku, wie kim chce być, jak ma wyglądać jego osobowość. Potrafi dokonywać samodzielnie wyborów, współdziałania w tym zakresie z partnerem - wychowawcą.

4. samowychowania - gdy wychowanek samodzielnie określa kierunek swojej strategii życiowej (sam dokonuje selekcji pożądanych i niepożądanych zachowań). Wychowanek staje się samowychowawczą. Klasyczny wychowawca zajmuje pozycję usługodawcy do którego jednostka może się w każdej chwili zwrócić o fachową pomoc. Rola wychowawcy nie jest do końca wyczekująca. Powinien wychodzić naprzeciw potrzebom wychowanka. Zachodzi tu forma pośrednia między partnerstwem a samowychowaniem.

41. Mechanizmy regulacyjne struktury „Ja”.

Na mechanizm regulacyjny struktury „ja” ma wpływ:

1. poczucie własnej wartości - głównym źródłem jej kształtowania się są osoby znaczące. Konsekwencja tego poczucia jest wytworzenie przeświadczenia o własnej ważności i oczekiwanie na potwierdzenie tego przeświadczenia od innych i samego siebie. Ważną role w kształtowaniu poczucia własnej wartości pełni akceptacja i uznanie ze strony otoczenia.

2. samoocena - jest ocena własnych możliwości podmiotu przy realizacji różnych celów. Samoocena może być adekwatna (gdy jesteśmy zdolni do rozwiązania zadania), zaniżona (przypisywanie sobie mniejszych niż rzeczywiste możliwości), zawyżona (przypisywanie sobie większych niż rzeczywiste możliwości).

3. samoakceptacja - jest konsekwencją poczucia własnej wartości i samooceny. Jeżeli „ja realne” zbliża się do „ja idealnego” to kształtuje się poczucie akceptacji własnej osoby.

4. samokontrola - podporządkowanie impulsów strategii wypracowanej w obrębie Sieci Poznawczej. Efektywna samokontrola uwarunkowana jest dojrzałością emocjonalną (polegającą na modyfikacji mechanizmów emocjonalnych i popędowych prze socjalizację i wychowanie) oraz spójnością i równowagą struktur poznawczych.

42. Czym jest kultura i jaj jest jej rola w procesie kształtowania osobowości?

Kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania przekazywanych następnym pokoleniom.
Kultura poprzez swój potencjał wpływa na kształtowanie osobowości człowieka powodując w niej takie czy inne zmiany, np. usprawnienie funkcjonowania człowieka, ekspresja własnego wizerunku świata.

43. Jakie są wzajemne relacje między socjalizacją a wychowaniem?

Wychowanie jest pewną częścią wpływów środowiska społecznego, a więc jest pewną postacią socjalizacji. Wychowanie jest pewnym rodzajem interwencji w procesy rozwoju osobowości i w procesy socjalizacji. Jest świadomym uruchomieniem i organizowaniem oddziaływań mechanizmów socjalizacyjnych i kierowaniem ich przebiegiem. Wychowanie jest więc intencjonalnym wsparciem mechanizmów socjalizacji.

44. Proszę scharakteryzować istotę osobowości społecznej.

Osobowość społeczna to właściwości człowieka jednostki, nigdy grupy. Osobowość społeczna to czynniki socjogeniczne:

1. kulturowy ideał osobowości - to wytworzone w każdej kulturze wyobrażenie jak powinien wyglądać ideał człowieka. Jest to swoisty zespół postulowanych, pożądanych cech członka danej zbiorowości.

2. rola społeczna - jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowanie innych osób. Zachowania te przebiegają wg ustalonego wzoru. Jest to innymi słowy pozycja jaką jednostka zajmuje w grupie, której przypisane są pewne wzory zachowania.

3. jaźń subiektywna - jest to subiektywne wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie. Rozwija się pod wpływem rodziców i osób znaczących. Z drugiej strony jaźń subiektywna może być wytworem fantazji, marzeń, wyobraźni. Jest ona zazwyczaj zespołem pozytywnych wyobrażeń o sobie. Jaźń subiektywna wyznacza zachowania jednostki w sytuacji konfliktu kilku ról, rozbieżności wymagań kilku grup w których jednostka uczestniczy.

4. jaźń odzwierciedlona - jest to zespół wyobrażeń jakie człowiek posiada o sobie na podstawie tego co jego zdaniem sądzą o nim inni ludzie. Jaźń odzwierciedlona jest ważnym czynnikiem konformizmu gdyż oceny otoczenia mają często decydujące znaczenie dla funkcjonowania jednostki. Poprzez jaźń odzwierciedloną dokonuje się kontrola społeczna naszego wypełniania ról społecznych.

45. Wychowanie tradycjonalistyczne jako faza refleksji nad wychowaniem.

Często zachowania młodych zaczynają odbiegać od wzorów propagowanych przez grupę społeczną (dzieje się tak w przypadku kontaktu z nowymi grupami, kulturami, zmian ideologicznych politycznych). W pojęciu pokolenia starszego powstaje poczucie niebezpieczeństwa, zagrożenia dla dalszego istnienia zbiorowości. Wtedy za ważne uznaje się określone oddziaływanie na młodych - następuje refleksyjny nawrót do tradycji mający na celu przeciwdziałanie zmianom. Młodemu pokoleniu zaszczepia się kult dla tradycyjnych wartości, stawia się za wzory nieżyjących ale wyidealizowanych członków grupy - jest to stadium refleksji działalności wychowawczej nazwanej wychowaniem tradycjonalistycznym.

46. Aktualizacja podmiotowości wychowanka w wychowaniu.

Podmiotowość jednostki rozumiemy jako jej prawo do współdecydowania i wpływu na kształt wzajemnej wymiany informacji w interakcji wychowawczej. Podmiotowość w tym znaczeniu jest dana każdej jednostce w stanie potencjalnym i ulega aktualizacji wraz z jej rozwoje biologicznym, społecznym i intelektualnym.

47. Czynniki osłabiające regulacyjną role własnego Ja.

Struktura własnego „ja” pełni rolę regulacyjną. W oparciu o nią kształtuje się poczucie własnej wartości, samoocena, samoakceptacja. Czynnikiem osłabiającym regulacyjną rolę własnego „ja” mogą być rozbieżności w ocenie samego siebie, które powodowane są faktem iż samoocena formułuje się pod wpływem informacji pochodzących z dwóch źródeł: z własnych doświadczeń i opinii innych ludzi. Innym czynnikiem może być brak poczucia ważności lub brak potwierdzania tego przeświadczenia od innych i samego siebie, brak akceptacji ze strony otoczenia. Kolejnym czynnikiem mogą być zaburzenia równowagi struktur poznawczych w skutek zbyt dużych rozbieżności między „ja realnym” i „ja idealnym”.

48. Proszę scharakteryzować przejawy i skutki dla wychowania Westernizacji stylu życia.

Westernizacja to proces fascynacji, zachłyśnięcia się kulturą Zachodu, identyfikowaną z nieskrępowaną wolnością, która staje się przyczyną funkcjonowania w społeczeństwie niepożądanych wzorów.
Skutkami westernizacji są patologie społeczne, brutalność. Młode pokolenie jest szczególnie podatne na przesłanki wpływające z Zachodu, szczególnie te dotyczące wolności (kolorowe czasopisma, telewizja satelitarna).

Niesłuszną jest walka z wiatrakami, które sami sobie zbudowaliśmy. Należy dać młodym szansę wyboru, wybierania jednak należy nauczyć (zwracając uwagę na wartości tradycyjne, na wartości dotyczące rodzimej kultury, trzeba umieć podać to co nasz w atrakcyjnej formie). Nie wolno ograniczać prawa do wolności. Trzeba pokazywać to co jest dobre.

49. Jak rozumieć termin być wychowywanym?

Człowiek wychowywany to ten, którego osobowość jest efektem wychowania, czyli intencjonalnej działalności człowieka na człowieka, w wyniku której dochodzi do zmiany osobowości zgodnie z funkcjonującym w danej grupie ideałem wychowawczym. Jednostka wychowania to jednostka u której nastąpiła zmiana osobowości w pożądanym kierunku, w skutek interakcji społecznej. Wychowanie jednostki jest celem procesu wychowania czyli układu zorganizowanych sytuacji wychowawczych, mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, trwałej zmiany osobowości.

50. Proszę nazwać i scharakteryzować składniki socjogeniczne osobowości.

1. kulturowy ideał osobowości - to wytworzone w każdej kulturze wyobrażenie jak powinien wyglądać ideał człowieka. Jest to swoisty zespół postulowanych, pożądanych cech członka danej zbiorowości.

2. rola społeczna - jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowanie innych osób. Zachowania te przebiegają wg ustalonego wzoru. Jest to innymi słowy pozycja jaką jednostka zajmuje w grupie, której przypisane są pewne wzory zachowania.

3. jaźń subiektywna - jest to subiektywne wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie. Rozwija się pod wpływem rodziców i osób znaczących. Z drugiej strony jaźń subiektywna może być wytworem fantazji, marzeń, wyobraźni. Jest ona zazwyczaj zespołem pozytywnych wyobrażeń o sobie. Jaźń subiektywna wyznacza zachowania jednostki w sytuacji konfliktu kilku ról, rozbieżności wymagań kilku grup w których jednostka uczestniczy.

4. jaźń odzwierciedlona - jest to zespół wyobrażeń jakie człowiek posiada o sobie na podstawie tego co jego zdaniem sądzą o nim inni ludzie. Jaźń odzwierciedlona jest ważnym czynnikiem konformizmu gdyż oceny otoczenia mają często decydujące znaczenie dla funkcjonowania jednostki. Poprzez jaźń odzwierciedloną dokonuje się kontrola społeczna naszego wypełniania ról społecznych. W skład jaźni odzwierciedlonej wchodzą 3 elementy:

- wyobrażenia o tym jak spostrzegają nas inni,

- wyobrażenia o tym jak oceniają nasz wygląd, zachowanie i działania,

- reakcja na te wyobrażane oceny.

51. Czym jest sytuacja wychowawcza i jej miejsce w strukturze procesu wychowania.

Sytuacje wychowawcze - o określony zespół zdarzeń, pośród których należy umieścić wychowanka, by wywołać i utrwalić pewne formy jego aktywności.
Sytuacje wychowawcze są warunkiem wywołania u wychowanka określonej aktywności. Aktywność ta jest niezbędna do realizacji konkretnego celu wychowawczego, którym jest modyfikacja lub zmiana osobowości.

52. Czym jest niezamierzoność w wychowaniu?

W wychowaniu przejście ze stanu kandydackiego do roli pełnoprawnego członka grupy nie zawsze ma w pełni świadomy, zamierzony charakter. Często mamy do czynienia z wychowaniem bezplanowym. Np. w grupach o niższym rozwoju cywilizacyjnym przyjmuje się, że kandydaci na pełnoprawnych członków uczą się swojej roli poprzez obcowanie ze starszymi, naśladowanie ich. W grupach tych występuje dążenie by następne pokolenie było takie samo. Trudno w tym postępowaniu zaobserwować świadomy i planowy dobór środków. Najczęściej występuje tu spontaniczny mechanizm kontroli społecznej wzmacniany systemem wierzeń, magii i rytuałów.

53. Jaką funkcję wypełnia wychowanie względem życia społecznego?

Wychowanie jak funkcja życia społecznego oznacza organizacje grupy społecznej wynikającą z dążenia do przedłużenia jej trwania i zapewnienia jej rozwoju. Wychowanie zapewnia ciągłość kulturową istnienia grupy. Każda jednostka wchodząca do grupy znajduje się najpierw w specyficznym kole zewnętrznym, w którym funkcjonuje jako kandydat. W tym czasie zostaje poddana oddziaływaniom mającym kształtować jej osobowość zgodnie z przyjętym w grupie wzorem.

54. Przejawy i konsekwencje dysfunkcji narkotyzującej (na dowolnych przykładach).

Dysfunkcja narkotyzująca polega na kształtowaniu w jednostce poczucia i przekonania o pełnej rzetelności wiedzy na temat zdarzeń z otaczającej nasz rzeczywistości, tym samym kształtuje w jednostce poczucie podmiotowości. W konsekwencji jednostka akceptuje, wpiera lub sama przejawia działania posiadając często fałszywy obraz rzeczywistości.

55. Proszę omówić, w oparciu o przykłady, istotę osobowości podstawowej.

Osobowość podstawowa - zespół cech najczęściej występujących wśród członków danej zbiorowości (niezależnie od tego czy są pożądane czy nie).

56. Psychospołeczne konsekwencje przegęszczenia (zatłoczenia).

Zasadniczą tendencją determinującą sytuację demograficzną kraju w najbliższych latach będzie włączanie się w życie dorosłe drugiego powojennego wyżu demograficznego. Pojawienie się tak dużej podaży osób na rynku pracy połączone z aktualnie wdrażanymi reformami oraz przemianami w życiu społecznym powoduje problem wzrostu bezrobocia. Wśród sposobów rozwiązywania tego problemu jest okresowa i trwała emigracja. Tym zjawiskom towarzyszyć będzie przyspieszenie procesu starzenia się społeczeństwa (zmiana stylu życia na wygodniczy, spadek dzietności, niemożność posiadania dzieci, pogarszający się stan zdrowia).

57. Jak rozumieć termin być uspołecznionym?

Uspołecznienie jest efektem uspołeczniania, czyli przygotowania do pełnienia ról społecznych. Jednostka uspołeczniona to jednostka gotowa do pełnienia określonych ról społecznych. Uspołecznienie jest celem socjalizacji, a w szczególny sposób celem wychowania jako składowej socjalizacji.

58. Jakie znaczenie ma świadomość celów wychowania?

Świadomość celów wychowania powoduje, iż ludzie dążą świadomie do wyznaczonego z góry celu. Celem tym jest ukształtowanie osobowości ludzkiej na określony wzór. Świadomość celów wychowania niejako jest domeną wychowawcy. Jeśli zaś świadomość ta będzie cechować wychowanka to może przyczynić się do osiągnięcia lepszych rezultatów procesu wychowania.

59. Czynniki wpływające na kształtowanie się poczucia zakorzeniania.

Na kształtowanie się poczucia zakorzenienia w głównej mierze wpływa edukacja regionalna. By owo poczucie miało właściwy kształt należy zadbać o pełne poznanie własnej kultury, dziedzictwa historycznego, kształtować powinności obywatela kraju i regionu, kształtować postawy nastawione na zrozumienie innych kultur.

60. Jaki jest związek między strukturą procesu wychowania a strukturą przemian osobowości?

Istota procesu wychowania polega na wywieraniu i odbieraniu wpływów. Proces wychowania posiada trójelementową strukturę: wychowawca, wywieranie i odbieranie wpływów, wychowanek. Zadaniem wychowania jest wpływanie na osobowość wychowanka. W strukturę procesu wychowawczego wpisany jest planowany cel wychowawczy, sytuacja wychowawcza, doświadczenia wyniesione z sytuacji oraz efekt procesu - ukształtowana struktura osobowości.

Osobowość jest organizacją funkcjonowania o właściwościach regulacyjnych nastawionych na ukierunkowanie i cele działań. Struktura owej organizacji funkcjonowania kształtuje się w znacznej mierze poprzez wywieranie i odbieranie wpływów (szczególnie odbieranie), a więc jest powiązana z elementami struktury procesu wychowania.

61. Wychowanie jako zjawisko społeczne.

Wychowanie jest zjawiskiem społecznym, ponieważ jest wytworem życia społecznego, ściślej ujmując grup społecznych dążących do przedłużenia swego trwania poprzez przygotowanie dorastających jednostek do pełnienia ról pełnoprawnych członków tychże grup. Jest zatem zjawiskiem uzależnionym od uczestnictwa wychowanka i wychowawcy w życiu społecznym, jest też zjawiskiem specyficznie ingerującym w procesy społeczne, jest wytworem życia społecznego.

Każda jednostka jest członkiem jakiejś grupy społecznej. Jednym z czynników wyodrębniających człowieka ze świata przyrody jest osobowość. Sposób w jaki człowiek uczestniczy w zbiorowości społecznej kształtuje osobowość ludzką. Uznanie społecznego charakteru osobowości i procesów jej kształtowania pozwala stwierdzić, że wychowanie ma społeczny charakter - jest zjawiskiem społecznym.

62. W jakim sensie możemy mówić o tym, że wychowanie ma społeczny charakter?

Wychowanie ma charakter społeczny, ponieważ celem wychowania jest zmiana osobowości ludzkiej. Osobowość zaś stanowi odzwierciedlenie zaistniałych w życiu człowieka stosunków i doświadczeń społecznych. Działania człowieka odbywające się w toku różnych sytuacji społecznych kształtują jego osobowość. Każde działania odbywające się poza życiem społecznym pozbawione są sił osobowotwórczych. Uznanie zatem społecznego charakteru osobowości i procesów jej kształtowania pozwala mówić o społecznym charakterze wychowania.

63. Proszę scharakteryzować istotę procesu wychowania.

Istotą procesu wychowania jest wywołanie względnie trwałej zmiany w osobowości wychowanka poprzez jego uczestnictwo w układzie zorganizowanych sytuacji wychowawczych. Sytuacje wychowawcze to sytuacje zorganizowane przez wychowawcę mające na celu zrealizowanie założonego celu wychowawczego przez dostarczenie wychowankowi odpowiednich doświadczeń.

Wychowanie jest pewnym rodzajem interwencji w procesy rozwoju osobowości i w procesy socjalizacji. Jest świadomym uruchamianiem i organizowaniem oddziaływań mechanizmów socjalizacyjnych.

64. Proszę scharakteryzować wychowanie jako formę komunikowania się.

Mówiąc o wychowaniu jako formie komunikowania się mamy na myśli określone interakcje społeczne (wzajemne relacje), w trakcie których następują działania w sferze komunikacji interpersonalnej na linii wychowawca - wychowanek. Wychowawca nadaje pewien komunikat, którego odbiorcą jest wychowanek.

65. Na czym polega i jakie znaczenie ma dynamiczność procesu wychowania?

Wychowanie rozumiane jako interakcja nie odbywa się w próżni. W procesie wychowania należy uwzględnić zmiany zachodzące w osobowościach jednostek uczestniczących w interakcji: przedmiotu i podmiotu. Osobowość w procesie wychowania jest determinowana między innymi przez interakcje między wychowawcą, a wychowankiem odbywające się w określonych sytuacjach wychowawczych. Zarówno podmiot jaki i przedmiot wychowania poddawane są różnym procesom społecznym. Procesy te mają wpływ na działalność wychowawczą.

66. Funkcjonalna integracja osobowości jako systemu.

Najogólniej osobowość w ujęciu socjologicznym przedstawiana jest jako zintegrowana całość składająca się z elementów:

1. biogenicznych - anatomiczne i fizjologiczne właściwości organizmu.

2. psychogenicznych - wszelkie procesy i mechanizmy psychiczne (pamięć, uczucia, wola, emocje).

3. socjogenicznych - określane mianem osobowości społecznej - czyli zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie. Są one pochodną wpływu kultury i struktury zbiorowości.

67. Scharakteryzuj kto może być, a kto nie może być ujmowany jako przedmiot wychowania.

Przedmiotem wychowania może być każda jednostka ludzka, niezależnie od wieku czy statusu, gdyż osobowość ludzka kształtuje się i rozwija w przeciągu całego życia. Przedmiotem wychowania nie może być społeczeństwo, rasa, naród, przedmiotem wychowania może być tylko konkretna jednostka, a celem jej osobowość.

68. Orientacje ujmowania ideału wychowania.

Istnieją 3 orientacje ujmowania ideału wychowania:

1. Człowieka kształtuje się na miarę otaczającego go świata - Nie istnieje ideał wychowania jako wizerunek osobowości, jedynie pewien zespół celów nadrzędnych. Chodzi o optymalny rozwój osobowości człowieka wychowywanego.

2. Nie istnieje potrzeba dookreślania konstruktu, ponieważ jest on dany - orientacja ta proponuje poszukiwanie idei człowieka w koncepcjach metafizycznych. Oznacza to dążenie do konkretyzacji potencjalnych możliwości człowieka. U podstaw tej orientacji nie leży żaden konkretny model osobowości.

3. Orientacja, która zakłada ze istnieje konstrukt, który nazywa się ideałem wychowania podaje, iż jest to opis dojrzałej, dobrze ukonstytuowanej jednostki ludzkiej, opis pożądanej i społecznie akceptowanej osobowości członka danej grupy. Jest to model charakteryzujący się określonymi cechami wartościowymi z punktu widzenia danej kultury, potrzeb życia społecznego czy dominującej ideologii. Jest to konstrukt teoretyczny, w praktyce nieosiągalny. Opisy ideału wychowania zmieniają się z upływem czasu.

69. Czym jest cel operacyjny w strukturze ideału wychowania?

Cel operacyjny wyodrębnia poszczególne formy aktywności, odpowiadające kształtom dyspozycji na danym etapie rozwoju. Te formy są realizowane w konkretnych sytuacjach wychowawczych, w bezpośredniej działalności wychowawczej. Są to cele szczegółowe, cząstkowe. Realizacja celów operacyjnych ma za zadanie przybliżać osobowość jednostki do wzoru jakim jest ideał wychowania.

70. Proszę rozróżnić w oparciu o przykłady autorytet od wzoru osobowego.

Wzór osobowy - realnie lub fikcyjnie istniejąca jednostka, której zachowanie stanowi wzór do naśladowania w jakiejś grupie. Jest on konkretnym odnośnikiem służącym propagowaniu określonych cech i ukazującym realną możliwość ich osiągnięcia. Wzór osobowy w obrębie danej kultury nie musi być wzorem w obrębie innej kultury.

Autorytet - jest to kategoria osoby, której zachowań w danej dziedzinie nie musimy analizować. Posiada on wysokie kompetencje w danej dziedzinie rzeczywistości. Można być autorytetem w sferze matematyki, fizyki, filozofii, moralności itp.

71. Czym jest sytuacja wychowawcza, proszę podać przykłady.

Sytuacje wychowawcze - to określony zespół zdarzeń, pośród których należy umieścić wychowanka, by wywołać i utrwalić pewne formy jego aktywności.

Sytuacje wychowawcze są warunkiem wywołania u wychowanka określonej aktywności. Aktywność ta jest niezbędna do realizacji konkretnego celu wychowawczego, którym jest modyfikacja lub zmiana osobowości.

72. Czynniki determinujące stałość zachowań jednostki i znaczenie dla funkcjonowania jednostki ludzkiej.

Stałość zachowań jednostki jest w głównej zdeterminowana doświadczaniem nagród i kar. Układ nagród i kar ukierunkowuje aktywność jednostki. Uruchamia on występowanie i powtarzanie pewnych form zachowania, a także towarzyszą im procesy myślowe i emocjonalne.

Aktywność człowieka zorientowana na osiąganie nagród i unikanie kar. Z reguły sytuacje są tak złożone, że nie w każdej z nich jednostka dąży do uzyskania maksimum nagród przy minimalizacji kar. Konsekwencją wystąpienia kary i nagrody jest ponowne skierowanie aktywności na zdarzenia które miały wartość nagradzającą. Ten fakt powoduje regularność występowania pewnych form aktywności, zwiększa ich częstotliwość i powtarzalność.

Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż przy wystąpieniu kary i nagrody pojawiają się emocje (negatywne lub pozytywne). Cechą pozytywnych stanów emocjonalnych jest utrwalenie zachowań, którym towarzyszą.

73. Na czym polega działanie mechanizmu kontroli społecznej w odniesieniu do socjalizacji.

Kontrola społeczna to system reakcji powszechnych i ujednoliconych, akceptujących lub dezaprobujących czyjeś zachowanie. Celem socjalizacji jest ukształtowanie osobowości członka danej grupy. Osobowotwórczy wpływ kontroli społecznej przejawia się w zachowaniu jednostki, która stara się kontrolować siebie, ze względu na akceptację swojej osoby przez grupę. Mechanizm kontroli oddziałuje poprzez kodeksy, regulaminy, sądy, działanie opinii publicznej, nacisk grupowy.

74. Czym jest jaźń subiektywna i jaką rolę odgrywa w procesie kształtowania osobowości.

Jaźń subiektywna to subiektywne wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie. Rozwija się pod wpływem rodziców i osób znaczących. Z drugiej strony jaźń subiektywna może być wytworem fantazji, marzeń, wyobraźni. Jest ona zazwyczaj zespołem pozytywnych wyobrażeń o sobie. Jaźń subiektywna wyznacza zachowania jednostki szczególnie w sytuacji konfliktu kilku ról, rozbieżności wymagań kilku grup, w których jednostka uczestniczy.

75. Jakie znaczenie mają dyspozycje instrumentalne w wychowaniu?

Dyspozycje instrumentalne służą realizacji zamierzeń jednostki, umożliwiają one sprawne działanie. Mają one swoje źródło w procesach umysłowych. Prowadzą do kształtowania się form zachowania usprawniającego działania człowieka.

76. Na czym polega trój jedyność środowiska społecznego?

Ogólnie rozumiane środowisko posiada 3 składniki: społeczny, kulturowy i geograficzny. Te 3 płaszczyzny choć dają się wyodrębnić, stanowią integralną całość na gruncie teorii wychowania. Nie można rozpatrywać zjawisk społecznych bez uwzględniania kontekstu kulturowego i geograficznego. Nie można rozpatrywać wychowania w oderwaniu od całokształtu warunków społecznych. Mówiąc o środowisku społecznym mamy na myśli trój jedyne środowisko społeczne, kulturowe i geograficzne.

77. Czym jest i jaką rolę odgrywa cel operacyjny w strukturze procesu wychowania?

Cel operacyjny wyodrębnia poszczególne formy aktywności, odpowiadające kształtom dyspozycji na danym etapie rozwoju. Te formy są realizowane w konkretnych sytuacjach wychowawczych w bezpośredniej działalności wychowawczej.

78. Jak rozumieć potrzebę jako standard regulacyjny w poznawczych teoriach regulacyjnych osobowości.

Potrzeba jako standard regulacyjny rozumiana jest jako pewna właściwość polegająca na tym, że dla utrzymania człowieka przy życiu dla jego rozwoju i reprodukcji spełnione muszą być określone warunki. Jeżeli warunki te są spełnione potrzeba na formę potencjalną, jeżeli nie są spełnione potrzeba ulega aktualizacji.

79. Na czym polega istota środowiska wychowawczego potencjalnego.

Środowisko wychowawcze potencjalne to układ sytuacji, które mogą służyć realizacji celów wychowawczych. Środowisko to zawiera więc sytuacje, które mogłyby służyć do realizacji celów wychowawczych, lecz nie zawsze znajdują miejsce w procesie wychowawczym.

80. Co jest przedmiotem teorii wychowania?

Teoria wychowania jest nauką. Nauka zaś jest zbiorem zdań opisujących i wyjaśniających pewne części rzeczywistości. Skoro teoria wychowania jest nauką to jej istotną część rzeczywistości, której opisywaniem i wyjaśnianiem się zajmuje. Przedmiotem teorii wychowania jest wiedza dotycząca wychowania. Jest więc teoria wychowania dziedziną wiedzy badającą sposoby i warunki wywołania zmian w osobowości człowieka. Zajmuje się wszystkimi aktami wychowawczymi, ich uwarunkowaniami, przebiegiem i skutkami.

81. Czy pojęcie osobowości społecznej jest równoznaczne z pojęciem osobowości społeczeństwa (grupy społecznej).

Osobowość społeczna to zawsze właściwość jednego człowieka, nigdy grupy. Osobowość społeczna jest ukształtowana przez czynniki socjogeniczne. Osobowość społeczeństwa zaś odnosi się do grupy społecznej, charakteryzuje szersze grono jednostek.

82. Wymiary lokalizmu i jego konsekwencje dla aktywności człowieka.

Lokalny - ograniczony do danego miejsca, właściwy jakiemuś miejscu.

Lokalizm - konstrukcja struktury społeczeństwa właściwa członkom danej grupy społecznej.

W Polsce początku III tysiąclecia początkująca jeszcze demokracja przyniosła szereg pułapek. Przede wszystkim duże bezrobocie, spowodowane koniecznością przeprowadzenia reform gospodarczych i społecznych, a także pojawieniem się na rynku pracy wyżu demograficznego lat '70 i początku '80 społeczeństwo polskiego starzeje się. Przyczynami są przede wszystkim westernizacja stylu życia, wygodnictwo, spadek dzietności, wzrost odsetku osób nie mogących posiadać potomstwa, pogorszenie się stanu zdrowia ludności.

Zjawiskom tym towarzyszy, a raczej ich konsekwencją jest spadek aktywności społecznej ludzi młodych. Człowiek młody zasypany jest stosem zmartwień, zatroskany niepewnością jutra. W działalności zawodowej musi wykazać się pełna dyspozycyjnością wobec pracodawcy. Ten młody człowiek dopiero stabilizuje sytuację rodzinną stając jednocześnie do walki o byt i poczucie bezpieczeństwa. Nie znajduje więc czasu na działalność społeczną.

83. Proces wychowania jako składowa życia społecznego.

Proces wychowania ma charakter społeczny, ponieważ celem procesu jest zmiana osobowości ludzkiej. Osobowość zaś stanowi odzwierciedlenie zaistniałych w życiu człowieka stosunków i doświadczeń społecznych. Działania człowieka odbywające się w toku różnych sytuacji społecznych, kształtują jego osobowość. Każde działania odbywające się poza życiem społecznym pozbawione są sił osobowotwórczych. Osobowość ludzi wpływa na kształt życia społecznego (osobowość podstawowa). Uznanie zatem społecznego charakteru osobowości i procesów jej kształtowania pozwala mówić o procesie wychowania jako składowej życia społecznego.

84. Proszę omówić wzajemne relacje między procesami społecznymi a procesami wychowania.

Procesy społeczne mają różnoraki wpływ na działalność wychowawczą (czyli procesy wychowania). Procesy społeczne nie przebiegają w sposób harmonijny. Są one pełne konfliktów, napięć, są dynamiczne, pełne zmian, które są istotne dla procesu wychowania. Proces wychowania jest jedną z części składowych procesów społecznych, stanowi integralną część procesów społecznych.

85. Czym jest, jeżeli jest, ideał wychowania?

Spośród trzech orientacji traktujących na temat ideału wychowania tylko jedna zakłada, że istnieje taki konstrukt. Jest to opis dojrzałej, dobrze ukonstytuowanej jednostki ludzkiej, opis pożądanej i społecznie akceptowanej osobowości członka danej grupy. Jest to model charakteryzujący się określonymi cechami wartościowymi z punktu widzenia danej kultury, potrzeb życia społecznego czy dominującej ideologii. Jest to konstrukt teoretyczny, w praktyce nieosiągalny. Opisy ideału wychowania zmieniają się z upływem czasu.

86. Proszę rozróżnić, posiłkując się egzemplifikacjami, ideał wychowawczy i wzór osobowy.

Ideał wychowawczy - jest to opis dojrzałej, dobrze ukonstytuowanej jednostki ludzkiej, opis pożądanej i społecznie akceptowanej osobowości członka danej grupy. Jest to model charakteryzujący się określonymi cechami wartościowymi z punktu widzenia danej kultury, potrzeb życia społecznego czy dominującej ideologii. Jest to konstrukt teoretyczny, w praktyce nieosiągalny. Opisy ideału wychowania zmieniają się z upływem czasu.

Wzór osobowy - realnie lub fikcyjnie istniejąca jednostka, której zachowanie stanowi wzór do naśladowania w jakieś grupie. Jest on konkretnym odnośnikiem służącym propagowaniu określonych cech i ukazujących realną możliwość ich osiągnięcia. Wzór osobowy w obrębie danej kultury nie musi być wzorem w obrębie innej.

87. Proszę nazwać i scharakteryzować składniki osobowości społecznej.

1. kulturowy ideał osobowości - to wytworzone w każdej kulturze wyobrażenie jak powinien wyglądać ideał człowieka. Jest to swoisty zespół postulowanych, pożądanych cech członka danej zbiorowości.

2. rola społeczna - jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowanie innych osób. Zachowania te przebiegają wg ustalonego wzoru. Jest to innymi słowy pozycja jaką jednostka zajmuje w grupie, której przypisane są pewne wzory zachowania.

3. jaźń subiektywna - jest to subiektywne wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie. Rozwija się pod wpływem rodziców i osób znaczących. Z drugiej strony jaźń subiektywna może być wytworem fantazji, marzeń, wyobraźni. Jest ona zazwyczaj zespołem pozytywnych wyobrażeń o sobie. Jaźń subiektywna wyznacza zachowania jednostki w sytuacji konfliktu kilku ról, rozbieżności wymagań kilku grup w których jednostka uczestniczy.

4. jaźń odzwierciedlona - jest to zespół wyobrażeń jakie człowiek posiada o sobie na podstawie tego co jego zdaniem sądzą o nim inni ludzie. Jaźń odzwierciedlona jest ważnym czynnikiem konformizmu gdyż oceny otoczenia mają często decydujące znaczenie dla funkcjonowania jednostki. Poprzez jaźń odzwierciedloną dokonuje się kontrola społeczna naszego wypełniania ról społecznych. W skład jaźni odzwierciedlonej wchodzą 3 elementy:

- wyobrażenia o tym jak spostrzegają nas inni,

- wyobrażenia o tym jak oceniają nasz wygląd, zachowanie i działania,

- reakcja na te wyobrażane oceny.

88. Jak rozumieć tezę, że nie ma innego procesu wychowania jak rozwojowy.

Proces wychowania prowadzi do osiągnięcia coraz wyższych jakościowo zmian w osobowości wychowanka. Poddając ten proces sądom wartościującym możemy ocenić go jako pożądany lub niepożądany. Jeżeli proces tworzy zmiany zgodne z kierunkiem pożądanym i będą one jakościowo wyższe od zmian poprzedzających to taki proces nazwiemy rozwojowym. Proces wychowania dąży do osiągnięcia zmian jakościowo wyższych w osobowości wychowanka, zgodnych z przyjętym ideałem wychowawczym, zawsze więc ma charakter rozwojowy.

89. Proszę scharakteryzować wychowanie jako interakcję społeczną.

Wychowanie może być rozumiane jako wszelkie zamierzone działanie w formie interakcji społecznej mające na celu wywołanie trwałych, pożądanych zmian osobowości. Interakcja społeczna jest rozumiana jako oddziaływanie jednego człowieka na drugiego, oddziaływanie grupy na grupę lub grupy na jednostkę w wyniku którego dochodzi do zmiany osobowości. Należy jednak zwrócić uwagę na charakter interakcji społecznej. Z punktu widzenia wychowania interesują nas interakcje ukierunkowane funkcjonującym w danej grupie ideałem wychowawczym. Jeżeli weźmiemy pod uwagę inny charakter interakcji społecznej, za wychowanie należałoby przyjąć także oddziaływanie na jednostkę, które powoduje zmiany w osobowości doraźnie pożądane, pozornie zgodne, a w rzeczywistości sprzeczne z ideałem wychowawczym.

90. Znaczenie interakcji społecznych i ich charakteru w procesie wychowania.

Wychowanie może być rozumiane jako wszelkie zamierzone działanie w formie interakcji społecznej mające na calu wywołanie trwałych, pożądanych zmian osobowości. Należy jednak zwrócić uwagę na charakter interakcji społecznej. Z punktu widzenia wychowania interesują nas interakcje ukierunkowane funkcjonującym w danej grupie ideałem wychowawczym. Jeżeli weźmiemy pod uwagę inny charakter interakcji społecznej, za wychowanie należałoby przyjąć także oddziaływanie na jednostkę, które powoduje zmiany w osobowości doraźnie pożądane, pozornie zgodne, a w rzeczywistości sprzeczne z ideałem wychowawczym.

91. Życie społeczne a dezintegracja osobowości.

Życie społeczne charakteryzuje się określoną dynamiką. Przemiany w nim zachodzące mogą przyczynić się do dezintegracji osobowości. Czynniki psychospołeczne dezintegrujące osobowość to:

- utrata osoby bliskiej,

- gwałtowne zmiany w życiu społecznym (utrata pracy, wzrastające bezrobocie, rewolucje społeczne),

- sytuacja w której jednostka znajduje się w grupach o odmiennych systemach wartości, o odmiennych normach, o odmiennych kulturach,

- uczestnictwo w grupach zdezorganizowanych, gdzie brakuje wyraźnie określonych ról społecznych, precyzyjnie określonych kryteriów oceny.

92. Na czym polega i czego jest konsekwencją ciągłość procesu wychowania?

Ciągłość procesu wychowania oznacza, iż wychowanie nie ma postaci jednego aktu. Osobowość jednostki jest zdolna do kształtowania się przez całe życie. Wychowanie ma więc postać długotrwałego procesu.
Ciągłość procesu wychowania jest konsekwencją dynamiki życia społecznego. Procesy życia społecznego mają wpływ na działalność wychowawczą, są pełne napięć i konfliktów, z których część ma charakter istotny dla wychowania.

93. Opierając się na analizie funkcji teorii wychowania proszę scharakteryzować poziomy teorii wychowania.

1. Podstawy teorii wychowania - funkcja deskryptywna i diagnostyczna. Przedmiotem teorii wychowania jest wychowanie, jego istota, struktura procesu wychowania, uwarunkowania i mechanizmy wychowawcze. Zadaniem zaś opisywanie i wyjaśnianie pojęć zjawisk, problemów.

2. Teologia wychowania - funkcja ewaluatywna. Polega na podaniu wyżej wymienionych zjawisk ocenie z punktu widzenia wartości obowiązujących w danym kręgu społecznym. Dokonuje się tu wartościowania celów wychowania.

3. Metodyka wychowania (zwana technologią wychowania) - funkcja prognostyczna i projektująca. Pozwala określić z dużym prawdopodobieństwem przebieg danego zjawiska. Na podstawie tego opisu możemy sformułować projekty działań wychowawczych.

94. Co to jest Sieć Wartości i jakie ma znaczenie dla funkcjonowania człowieka?

Sieć wartości to system oceniania odległości między elementami idealnymi a ich realnymi odpowiednikami. Ocenia ona odległość między tym co być powinno, a tym co jest w rzeczywistości. Sieć Wartości nadaje elementom rzeczywistości wartość pozytywną lub negatywną, różnicuje je na dobre lub złe. Oceny niezgodne z systemem funkcjonującym jako Sieć Wartości są odrzucane gdyż stanowią dlań zagrożenie.

95. Czym jest struktura Ja i jakie ma regulacyjne znaczenie?

Struktura ja to pewna organizacja informacji powstająca w wyniku rozróżnienia między tym co dotyczy własnej osoby, a tym co dotyczy świata zewnętrznego. Posiada ona istotne znaczenie regulacyjne, gdyż wpływa. Ukształtowanie się struktury własnego „ja” ma istotne konsekwencje regulacyjne. Przyczynia się do ukształtowania:

1. poczucia własnej wartości - głównym źródłem jej kształtowania się są osoby znaczące. Konsekwencja tego poczucia jest wytworzenie przeświadczenia o własnej ważności i oczekiwanie na potwierdzenie tego przeświadczenia od innych i samego siebie. Ważną role w kształtowaniu poczucia własnej wartości pełni akceptacja i uznanie ze strony otoczenia.

2. samooceny - jest ocena własnych możliwości podmiotu przy realizacji różnych celów. Samoocena może być adekwatna (gdy jesteśmy zdolni do rozwiązania zadania), zaniżona (przypisywanie sobie mniejszych niż rzeczywiste możliwości), zawyżona (przypisywanie sobie większych niż rzeczywiste możliwości).

3. samoakceptacji - jest konsekwencją poczucia własnej wartości i samooceny. Jeżeli „ja realne” zbliża się do „ja idealnego” to kształtuje się poczucie akceptacji własnej osoby.

4. samokontroli - podporządkowanie impulsów strategii wypracowanej w obrębie Sieci Poznawczej. Efektywna samokontrola uwarunkowana jest dojrzałością emocjonalną (polegającą na modyfikacji mechanizmów emocjonalnych i popędowych prze socjalizację i wychowanie) oraz spójnością i równowagą struktur poznawczych.

96. Proszę nazwać i scharakteryzować składniki osobowości w ujęciu socjologicznym.

Najogólniej osobowość w ujęciu socjologicznym przedstawiana jako zintegrowana całość składająca się z elementów:

1. biogenicznych - anatomiczne i fizjologiczne właściwości organizmu.

2. psychogenicznych - wszelkie procesy i mechanizmy psychiczne (pamięć, uczucia, wola, emocje).

3. socjogenicznych - określane mianem osobowości społecznej - czyli zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie. Są one pochodną wpływu kultury i struktury zbiorowości.

97. Jakie założenia należałoby przyjąć dla określenia czym jest wychowanie.

1. Mówiąc o wychowaniu mamy na myśli intencjonalne działanie jednego człowieka na drugiego.

2. Celem tego działania jest wywołanie zmian w osobowości jednostki.

3. Obie strony interakcji są równoprawnymi podmiotami.

4. Intencjonalne działanie na jednostkę powinno być oparte na rzetelnej diagnozie będącej źródłem informacji o poziomie rozwoju danej jednostki.

5. Zmiana osobowości jednostki powinna być ukierunkowana panującym w danej grupie ideałem wychowawczym.

98. Wychowanie jako byt społeczny.

Każda jednostka jest członkiem jakiejś grupy społecznej. Jednym z czynników wyodrębniających człowieka ze świata przyrody jest osobowość. Sposób w jaki człowiek uczestniczy w zbiorowości społecznej kształtuje osobowość ludzką. Uznanie społecznego charakteru osobowości i procesów jej kształtowania pozwala stwierdzić, że wychowanie ma społeczny charakter - jest bytem społecznym.

99. Na czym polega trójaspektowość środowiska społecznego?

Ogólnie rozumiane środowisko posiada 3 składniki: społeczne, kulturowe, geograficzne. Mówiąc o środowisku społecznym mamy na myśli trójjedyne środowisko społeczne: społeczne, kulturowe, geograficzne, które tworzą integralną całość. Składowe te uzupełniają się, gdyż nie można rozpatrywać wychowania jedynie w aspekcie społecznym w oderwaniu od środowiska kulturowego i geograficznego.

100. Czy wychowanie i proces wychowania to pojęcia tożsame?

Proces wychowania oznacza uporządkowany ciąg interakcji społecznych, przebiegający w określonych warunkach, prowadzący do realizacji określonych celów wychowawczych.
Wychowanie jest zaś intencjonalnym działaniem w formie interakcji, prowadzącym do uzyskania względnie trwałych zmian w osobowości jednostki, ukierunkowanych przyjętym przez grupę ideałem wychowawczym.
Proces wychowania zostaje wyodrębniony w obrębie wychowania. Zadaniem wychowania jest realizacja ogólnego celu - całościowego projektu osobowości wychowanka. Proces wychowawczy skierowany jest na cele cząstkowe - dlatego istnieje wielość tych procesów.

101. Proszę opisać, także przykładami, najistotniejsze czynniki determinujące wypełnianie roli społecznej.

1. Zbieżność zdolności z wymogami roli społecznej (może ułatwiać lub utrudniać jej wypełnianie)

2. Wzór osobowy - określa zespół idealnych cech i zachowań jakie powinna przejawiać jednostka wypełniająca rolę społeczną.

3. Definicja roli społecznej (są przypadki rozbieżnych definicji tej samej roli społecznej, np. rola studenta, męża, żony).

4. Struktura grupy - zwartość, system sankcji.

5. Stopień identyfikacji z daną grupą.

102. Na czym polega istota samoregulacji osobowości na poziomie struktur poznawczych?

Istota samoregulacji osobowości na poziomie struktur poznawczych polega na podporządkowaniu sprzecznych pragnień generalnej strategii wypracowanej w obrębie Sieci Poznawczej. Mechanizm samoregulacji uwarunkowany jest szeregiem czynników. Najistotniejsze to:

- dojrzałość emocjonalna - polega na wychowawczym kształtowaniu i socjalizacji mechanizmów emocjonalno-popędowych.

- spójność i równowaga struktur poznawczych - istotna jest tu zbieżność między „ja realnym” i „ja idealnym”.

103. Czym jest cel etapowy w wychowaniu?

Cel etapowy jest to szczegółowy opis celów kierunkowych, czyli dyspozycji i zespołów postaw wyrażających stosunek jednostki do świata i samego siebie, na poszczególnych etapach rozwoju człowieka.

104. Proszę scharakteryzować, w oparciu o przykłady istotę wzoru osobowego.

Wzór osobowy - realnie lub fikcyjnie istniejąca jednostka, której zachowanie stanowi wzór do naśladowania w jakiejś grupie. Jest on konkretnym odnośnikiem służącym propagowaniu określonych cech i ukazującym realną możliwość ich osiągnięcia. Wzór osobowy w obrębie danej kultury nie musi być wzorem w obrębie innej kultury.

105. Proszę ustosunkować się do tezy, że wychowanie i nauczanie to dwa terminy na określenie tego samego procesu.

W obydwu przypadkach mamy do czynienia z oddziaływaniem na osobowość ludzką w celu jej kształtowania.
Nauczanie - oddziaływanie na osobowość ludzką, które prowadzi do kształtowania się form zachowania usprawniającego. Umożliwia sprawne działanie i służy realizacji zamierzeń jednostki.

Wychowanie - to intencjonalne działanie jednego człowieka na drugiego, mające na celu wywołanie względnie trwałej zmiany w osobowości człowieka, ukierunkowanej przyjętym w danej grupie ideałem wychowawczym.

106. Czym są emocje i jakie znaczenie mają w procesie kształtowania osobowości?

Emocje informują nas o przeżywanym przez nas ustosunkowaniu się do otoczenia. Są czynnościami psychicznymi powstającymi przy przeżywaniu doświadczeń, które mają dla nas szczególne znaczenie.

Emocje decydują o wrażeniach na temat jakiejś czynności lub przedmiotu (pozytywne, negatywne). Znak emocji wpływa modyfikująco na czynności poznawcze. Mogą one powodować segregację bodźców napływających z zewnątrz - jednostka może uznać je za ważne lub nieważne. Osobowość kształtuje się w procesie interakcji społecznych. W trakcie owych interakcji jednostka ma do czynienia z mnogością napływających do niej bodźców, pod wpływem których kształtuje się jej osobowość. Tak więc segregacja tych bodźców na ważne - nieważne przyczynia się do nadawania kształtu osobowości. Np. nastawienie do nauczyciela może hamować bądź wspomagać rozwój osobowości, poprzez wypieranie lub przyswajanie napływających od niego komunikatów.
Dodatkową cechą stanów emocjonalnych jest utrwalanie zachowań którym towarzyszą.

107. Rola i rodzaje diagnozy pedagogicznej.

Diagnoza - jest potrzebna by zwiększyć prawdopodobieństwo przewidywania skutków. Pojęcie to wywodzi się z medycyny. Z greckiego dia - roz, gnosis - poznanie. Na diagnozę składają się 3 etapy:

1. Opis diagnostyczny - żeby móc go dokonać muszą nastąpić czynności badawcze, które pozwalają zebrać maksymalną ilość informacji. Zbieramy informacje i dokonujemy opisu diagnostycznego - przedstawienie materiału faktograficznego (suche stwierdzenie faktów).

2. Oceny cząstkowe - na diagnozę rozwiniętą składają się diagnozy cząstkowe:

- Diagnoza identyfikacyjna (typologiczne, przyporządkowująca, klasyfikacyjna, definicyjna). Identyfikujemy badany stan rzeczy, do jakiej klasy zjawisk możemy go zaliczyć.

- Diagnoza genetyczna (przyczynowa). Skąd się cos wzięło. Badamy najczęściej procesy, ma ona wyjaśnić dlaczego się coś pojawiło. Polega ona niejako na docieraniu do źródeł, poszukuje odpowiedzi na pytanie do jakiego typu należy zaliczyć badany stan rzeczy.

- Diagnoza celowościowa (teleologiczna, znaczenia) - jest to ocena znaczenia, ocena składników badanego stanu rzeczy pod kątem wzajemnego wypływu tych składników (ich relacji do siebie lub do całości).

- Ocena fazy - ocena w jakiej fazie przebiegu znajduje się ten stan rzeczy (czasami trzeba bardzo szybko działać, np. przy próbie samobójstwa).

- Ocena prognostyczna (rozwojowa) - ściśle wiąże się z oceną fazy. Ma za zadanie prognozować jak dalej będzie rozwijał się dany stan rzeczy.

3. Ocena globalna.
- Interwencja - interwencja oznacza szybkie działania.

- Prewencja - skierowana jest do grupy podwyższonego ryzyka, np. narkomani, homoseksualiści.

- Profilaktyka - dla ogółu społeczeństwa, niezależnie od zagrożenia, np. fluoryzacja.

Rola diagnozy:

Diagnoza decyzyjna - gdy poszukujemy środków prowadzących do celu, ułatwia nam podjęcie decyzji.

Diagnoza poznawcza - nastawiona jest na poznanie badanego stanu rzeczy, np. nauczyciel - uczeń, wychowawca - wychowanek: pierwsze spotkanie rozpoczyna diagnozę poznawczą.

Diagnoza stanu - to diagnoza początkowa, np. przed podjęciem działalności wychowawczej będzie to diagnoza poznawcza.

Diagnoza efektu - przeprowadzamy ją w trakcie działalności wychowawczej po to, aby sprawdzić czy działamy dobrze, czy dojdziemy do celu, czy powinniśmy zmienić swoje działanie.

Teoria Wychowania

1

---