Czynności sprawdzające w sprawach o wykroczenia - art. 19 k.p.w.
Pojęcie czynności sprawdzających w sprawach o wykroczenia według T. Grzegorczyka to :
Czynności procesowe dokonywane przez uprawnione do tego organy w celu ustalenia czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie i zebrania danych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku albo jego uzupełnienia lub sprawdzenia faktów podanych we wniosku złożonym przez inny podmiot ( art. 19 §1 k.p.w.)
Chodzi o uprawdopodobnienie faktu popełnienia wykroczenia i ouprawdopodobnienie podstawy faktycznej wszczęcia procesu
Czynności sprawdzające według kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia i kodeksu postępowania karnego
1) art. 19 k.p.w.
wyprzedzają wszczęcie postępowania,
chodzi o ustalenie, czy istnieje podstawa do wszczęcia postępowania
dokonuje się ich w miarę możności na miejscu popełniania czynu, bezpośrednio po jego ujawnieniu
mają charakter dowodowy (wolno wzywać do złożenia wyjaśnień, zeznań, opinii itp.)
mogą zakończyć się:
skierowaniem skargi do organów : orzekających (kolegium)
zakładu pracy,
organizacji społecznej
odstąpieniem od skierowania sprawy do organu orzekającego
mają charakter fakultatywny , można je prowadzić w każdej sprawie , z wyjątkiem niektórych czynności procesowych, np. przeszukanie (art. 40 § 1 k.p.w.)
2) art. art. 307 k.p.k.
wyprzedzają wszczęcie postępowania ,
chodzi o ustalenie, czy istnieje podstawa do wszczęcia postępowania przygotowawczego,
ograniczone terminem 30 - dniowym (przy sprawdzeniu np. anonimu, wiadomości konfidencjonalnej itp. termin ten nie obowiązuje i nie kończą się odmową wszczęcia postępowania),
mają charakter nieprocesowy, tzn., że nie wolno w ich toku przeprowadzać dowodów (dopuszczalne jest jedynie protokolarne przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie i tzw. wniosku o ściganie, zakazane są natomiast wszelkie protokolarne przesłuchania świadków, osób podejrzanych lub biegłych, choć możliwe jest dokonywanie przeszukania czy zatrzymania osoby podejrzanej jako, że czynności te, choć procesowe mogą być przeprowadzane nawet jeżeli żaden proces karny jeszcze się nie toczy
uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie może nastąpić również przez przesłuchanie osoby zawiadamiającej w charakterze świadka bezpośrednio po złożeniu ustnego zawiadomienia,
mogą zakończyć się :
wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania
wydaniem postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania
Reasumując: Wspólne dla czynności sprawdzających przewidzianych w k.p.k. i k.p.w. to, że prowadzone są one przed wszczęciem postępowania . Różni je natomiast zarówno cel jak i charakter.
Ten ostatni w tym sensie, że czynności, o których mowa w art. 19 §1 k.p.w., mają charakter czynności dowodowych, a sporządzone w ich toku protokoły mogą być następnie wykorzystywane w rozprawie.
Zakres czynności sprawdzających
podmiotowy:
pełny (w każdej sprawie) - Policja
ograniczony (w granicach swojej właściwości) - PIH, Służba leśna , inne organy na mocy ustaw szczególnych np. straż gminna (miejska)
przedmiotowy:
praktycznie każda czynność dowodowa z ograniczeniami wynikającymi z ich celu, rodzaju i uprawnień podmiotowych ( art. 19 §1, 34-43, 121 k.p.w.)
Nie są zatem czynnościami sprawdzającymi sprawdzenia powodowane przez inne organy, organizacje i instytucje, które mogą występować do kolegium z wnioskiem o ukaranie i nawet pełnić rolę oskarżyciela publicznego przed kolegium. Można tu mówić o swoistym postępowaniu wyjaśniającym, którego cel jest podobny do czynności sprawdzających tzn. chodzi o uzyskanie danych, które pozwoliłyby na sporządzenie wniosku o ukaranie .
Ma to znaczenie dla dalszego postępowania w kolegium. Jeżeli czynności nie mają charakteru czynności sprawdzających w rozumieniu art. 19 §1 k.p.w. to niedopuszczalne jest uznanie określonego oświadczenia tam złożonego za wyjaśnienie lub zeznanie. Wolno natomiast potraktować to jako swoisty dokument, który jako dowód samoistny podlega odczytaniu na rozprawie (art. 55 §1 in fine k.p.w.). Jedyny wyjątek w tym zakresie uczyniono w postępowaniu nakazowym, pozwalając na wydanie nakazu karnego na podstawie materiałów zgromadzonych w postępowaniu nie będącym czynnościami sprawdzającymi (art. 64 §2 k.p.w.). Chodzi o uprawnienia organu procesowego do dokonywania czynności procesowych.
Art. 19 k.p.w. daje prawo wzywać osoby do:
1) składania wyjaśnień - przesłuchania sprawcy wykroczenia
2) składania zeznań - przesłuchania świadków, biegłych
3) składania opinii - wydanie opinii przez biegłych (urzędy powołane do wydawania opinii, instytuty, zakłady specjalistyczne a w wyjątkowych wypadkach, indywidualnych biegłych)
4) wydania, okazania przedmiotu lub dokumentu mającego stanowić niezbędny dowód w sprawie, np. zaświadczenie o wysokości wyrządzonej szkody
Zakres czynności sprawdzających wskazany w art. 19 §1 k.p.w. jest przykładowy i niepełny.
Nakaz, by czynności sprawdzające dokonywane były w miarę możliwości na miejscu zdarzenia wskazuje na dopuszczalność ;
5) przeprowadzenia oględzin miejsca, rzeczy (przedmiotu),osoby (art. 39 k.p.w.)
6) przeszukanie pomieszczeń i innych miejsc, a także osoby i rzeczy (art. 40 k.p.w.) (co wiąże się z uprawnieniem przewidzianym w art. 19 §1 k.p.w. do wzywania do okazania dokumentu lub rzeczy, a jednocześnie pozwala na przeprowadzenie oględzin rzeczy odebranych (PIH i Służba Ochrony Lasów Państwowych tylko w ramach czynności sprawdzających (art. 40 §1 k.p.w.);
Ponieważ miejsce zdarzenia może być utrwalone na fotografii lub taśmie filmowej, przeto nic nie stoi na przeszkodzie dokonania i takich czynności dowodowych :
7) przeprowadzenie konfrontacji (celem wyjaśnienia sprzeczności)
8) przeprowadzenie okazania (osoby, rzeczy itp.)
9) przeprowadzenie eksperymentu (art. 121 k.p.w.);
W konsekwencji praktycznie każda czynność dowodowa może być przeprowadzana w ramach sprawdzeń. Ograniczenia wynikaj jedynie z celu. Nie należy przekształcać czynności sprawdzających w swoiste dochodzenie, zmierzając do zebrania wszystkich dowodów i wyczerpującego zbadania sprawy.
Czas trwania
Ustawa w art. 19 §1 k.p.w. podaje, iż czynności sprawdzające winny być dokonane w mirę możności na miejscu popełnienia czynu, bezpośrednio po jego ujawnieniu
kilka, kilkanaście godzin, do kilku dni maksimum , są to czynności stosunkowo krótkotrwałe.
wydłużenie terminu nie rodzi konsekwencji procesowych (pewne typy czynności mają wyraźnie określony czas trwania, np. zatrzymanie tylko na 48 godzin).
Przeszukanie - art. 40 - 43 k.p.w. jako czynność procesowa w celu znalezienia przedmiotów, dowodów rzeczowych lub dokumentów mających istotne znaczenie dla sprawy.
Zasady przeszukania:
podstawa faktyczna : uzasadnione przypuszczenie ....
podstawa prawna : art. 40 k.p.w. - określone kategorie wykroczeń
pisemne polecenie prokuratora
nakaz kierownika jednostki Policji
legitymacja służbowa w sytuacji nie cierpiącej zwłoki
w godzinach 21 - 6 tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki
przeszukanie osoby i odzieży przez osobę może nastąpić tylko przez osobę tej samej płci (art. 41 par. 2 k.p.w.)
obecność osoby, u której dokonuje się przeszukania, a gdy jej nie ma - dorosłego domownika, sąsiada i ponadto osoby przybranej przez przeprowadzającego czynności art. 42 par. 2 k.p.w.);
przed dokonaniem przeszukania należy wezwać do wydania lub okazania przedmiotu przeszukania i okazać postanowienie lub nakaz lub legitymację (art. 42 par. 1 k.p.w.)
na zgłoszone do protokołu żądanie danej osoby - doręczyć jej postanowienie o przeszukaniu lub zatwierdzeniu tej czynności, przy czym o prawie takiego żądania należy ją pouczyć (art. 40 §3 in fine k.p.w.)
Przeszukanie, które odbyło się na podstawie nakazu kierownika jednostki Policji lub legitymacji służbowej musi być zatwierdzone przez prokuratora w ciągu 7 dni od zakończenia tej czynności (art. 230 § 1 n.k.p.k.)
Kontrola osobista
podejmowana jest w wyniku własnej decyzji Policji - podstawą jest uzasadnione podejrzenie, czyli coś więcej niż „uzasadnione przypuszczenie”... popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.
następuje przeglądanie zawartości bagażu i sprawdzenie ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego
Dokumentowanie czynności sprawdzających
Podstawowe:
1. Protokół (art. 121 - 122 k.p.w., art. 119 k.p.k.):
przesłuchania świadka
przesłuchania sprawcy
oględzin
przeszukania
użycia probierza trzeźwości lub pobrania krwi
zajęcia przedmiotów w celu zabezpieczenia przepadku
Protokół (art. 121 k.p.w.) spisuje się z każdej czynności mającej istotne znaczenie dla sprawy, a w szczególności z rozprawy i posiedzenia, a także z dokonanych przed rozprawą oględzin, eksperymentów oraz przesłuchań obwinionych, pokrzywdzonych i świadków.
Funkcje protokołu:
utrwalenie faktów mających istotne znaczenie dla sprawy,
zabezpieczenie źródła dowodu przed deformacją (upływ czasu, nakłanianie)
umożliwienie kontroli przebiegu czynności procesowych ( czy przestrzegano reguł - uprzedzenie z art. 247 k.k., o prawie odmowy zeznań z uwagi na stosunki rodzinne).
Przesłuchanie świadków w sprawach o wykroczenia .....(instrukcja §69)
zachodzi wątpliwość co do faktu popełnienia wykroczenia i osoby sprawcy
nieznany sprawca wykroczenia
sprawca nie przyznaje się do popełnienia zarzucanego mu wykroczenia
wykroczenie ma skomplikowany stan faktyczny i zachodzi potrzeba wyjaśnienia okoliczności istotnych dla sprawy.
Przesłuchanie sprawcy wykroczenia (§79 instrukcji) gdy jego osobiste wyjaśnienia są niezbędne do sporządzenia wniosku o ukaranie lub uzupełnienia bądź sprawdzenia danych zawartych we wniosku.
2. Notatka urzędowa (§97 ust. 2 instrukcji, art. 123 k.p.w., 64 §2 k.p.w.)
Wykroczenie ma skomplikowany stan faktyczny, zachodzi potrzeba powołania się na oświadczenia i wyjaśnienia sprawcy wykroczenia lub świadków, wskazania dowodów lub gdy zachodzi konieczność szczegółowego przedstawienia okoliczności w jakich popełniono wykroczenie oraz zachowania się sprawcy.
Notatka powinna zawierać:
Okoliczności ujawnienia wykroczenia (czas, źródło informacji, miejsce...)
Podjęte czynności i wyniki ustaleń (rozmowy, oględziny, pościg, zatrzymanie...)
Dane o sprawcy wykroczenia :
personalia ,
stosunki rodzinne i majątkowe,
zachowanie się po popełnieniu wykroczenia
stan trzeźwości
uprzednia karalność (za co i kiedy)
Źródła dowodowe (świadkowie, ich adresy)
Wnioski co do merytorycznego załatwienia sprawy
Data sporządzenia, personalia, nazwa jednostki i podpis sporządzającego.
3. Szkice i dokumentacja fotograficzna np. miejsca kolizji
4. Taśma magnetofonowa (filmowa ) - jako uzupełnienie do protokołu
Środki przymusu procesowego (art. 136 - 141 k.p.w.)
Są to przewidziane przez prawo procesowe środki, których celem jest wymuszenie określonego zachowania się uczestników postępowania lub zabezpieczenie grożącej obwinionemu kary. Stosuje się je w celu zabezpieczenia uzyskania dowodów w postępowaniu.
Uprawnienia do stosowania środków przymusu procesowego, o których mowa w art. 136 k.p.w. są:
przewodniczący składu orzekającego,
organ dokonujący czynności sprawdzających
1. Kara pieniężna porządkowa (art. 136 § 1-3 k.p.w.)
nieusprawiedliwione niestawiennictwo świadka
nieusprawiedliwiona odmowa złożenia zeznań przez świadka
odmowa okazania albo wydania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego
2. Przymusowe doprowadzenie (art. 136 § 4 k.p.w., art. 52 §2 k.p.w.)
świadka niezależnie od ukarania (art. 136 §4 k.p.w.)
obwinionego (art. 52 §2 k.p.w.)
3. Zarządzenie odebrania przedmiotu (art. 136 §5 k.p.w.)
odmowa okazania,
wydania przedmiotu oględzin
dowodu rzeczowego
4. Zarządzenie ustalenia miejsca pobytu sprawcy wykroczenia, gdy jest ono znane (art. 140 k.p.w.)
5. Zatrzymanie osoby (art. 139 k.p.w.) - przez organy służby ochronnej lasów państwowych
art. 72 §1 k.p.w. w zw. z art. 141 k.p.w.
6. Zajęcie przedmiotów w celu zabezpieczenia przepadku (art. 138 k.p.w.) przez organ państwowy, który ujawnił wykroczenie lub dowiedział się o popełnieniu takiego wykroczenia za pokwitowaniem, zajęte przedmioty składane są do depozytu właściwego sądu rejonowego, wartościowe - do depozytu Narodowego Banku Polskiego, szybkopsujące się - podlegają sprzedaży w jednostkach handlu uspołecznionego (pieniądze przekazywane są na rachunek sum depozytowych).
7. Zatrzymanie prawa jazdy (art. 135 ustawy z 20. 06. 1997 r. Prawo o ruchu drogowym)
celem zabezpieczenia przyszłej kary zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych.
Sposoby zakończenia czynności sprawdzających
1) skierowanie sprawy do organu orzekającego
2) odstąpienie od skierowania sprawy do organu orzekającego:
z przyczyn faktycznych
sprawca nieznany
stwierdzenie, że obwiniony nie popełnił zarzucanego mu czynu
z przyczyn prawnych - zachodzą okoliczności wyłączające ściganie, występują przesłanki stosowania art. 40 k.w. np.
abolicja
śmierć sprawcy
brak żądania pokrzywdzonego
zachodzą przesłanki do stosowania środków oddziaływania wychowawczego w trybie art. 40 k.w. (decyzja kierownika jednostki Policji)
Decyzję podejmuje kierownik ogniwa służbowego w formie adnotacji w aktach sprawy podając przyczynę nieskierowania jej do kolegium (art. 123 k.p.w.)
Przechowuje się do czasu upływu przedawnienia ścigania, a następnie przekazuje się do składnicy akt (organizacja procesu wykrywczego - 1 rok)
O zakończeniu czynności sprawdzających należy zawiadomić pokrzywdzonego (forma pisemna, dopuszczalna forma ustna § 109 instrukcji dokonać odpowiedniej adnotacji w Rejestrze Spraw o Wykroczenia §112 instrukcji)
Nadzór bezpośredni przełożonego w ramach nadzoru bieżącego §118 projektu instrukcji o szczegółowym sposobie postępowania policjantów w sprawach o wykroczenia
instruować policjantów co do zakresu, sposobu i środków zapobiegania wykroczeniom i zwalczania ich oraz realizacji wytycznych w sprawie polityki karania za wykroczenia, czuwając nad prawidłowym wykonywaniem tych zadań
przeprowadzać systematyczne kontrole w formie bezpośredniego uczestniczenia w czynnościach wykonywanych przez policjantów, a w szczególności w czynnościach związanych z:
przeprowadzaniem kontroli przestrzegania przepisów prawa,
ujawnianiem wykroczeń i stosowaniem do sprawców przewidzianych prawem środków,
nakładaniem i ściąganiem grzywien w drodze mandatów karnych
ustalaniem, zbieraniem i sprawdzaniem danych niezbędnych do sporządzania wniosków o ukaranie.
żądać przedstawienia sobie dokumentów i materiałów zbieranych w toku czynności wykonywanych w związku z prowadzeniem spraw o wykroczenia, udzielać wskazówek i wytycznych co do postępowania w tych sprawach
czuwać nad prawidłowym i terminowym sporządzaniem wniosków o ukaranie, sprawdzać zasadność faktyczną i prawną wniosków, zatwierdzać wnioski przed przesłaniem do kolegium lub zwracać je w celu uzupełnienia bądź poprawienia
badać zasadność faktyczną i prawną przedkładanych przez policjantów wniosków o odstąpienie od skierowania sprawy do organu orzekającego
okresowo analizować i oceniać działalność policjantów w przedmiocie zapobiegania wykroczeniom i zwalczania ich, biorąc za podstawę tej oceny faktyczny stan porządku i bezpieczeństwa w rejonach pełnionej służby, ilość, formy, prawidłowość i zasadność reakcji na wykroczenia oraz zastosowanych środków pozakarnych i represyjnych.