PRAWO WYKROCZEŃ
20.01 - egzamin (test)
Warto nosić - Kodeks wykroczeń i Kodeks karny
Wykroczenia w kodeksie wykroczeń
Przykłady:
art. 55 - kąpiel w miejscu niedozwolonym ,
art. 58 - żebractwo,
art. 79 - nieoświetlenie miejsc publicznych,
art. 140 - nieobyczajny wybryk (załatwianie potrzeb fizjologicznych w miejscu publicznym).
Kryterium, które pozwala odróżnić wykroczenie od przestępstwa:
kryterium formalne (kryterium sankcji karnej, czyli kary)
art. 32 Kodeksu Karnego karami za przestępstwa są: kara grzywny, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności, kara 25 lat pozbawienia wolności, kara dożywotniego pozbawienia wolności;
art. 1 Kodeksu Wykroczeń wykroczenia: kara aresztu, kara ograniczenia wolności, kara grzywny do 5 tys. złotych, kara nagany;
kryterium społecznej szkodliwości czynu
art. 1 KK uznaje przestępstwem jedynie czyn, którego społeczna szkodliwość ma stopień wyższy niż znikomy;
art. 1 KW wymaga od wykroczenia jedynie społecznej szkodliwości czynu bez wskazania jej stopnia;
wniosek: wykroczeniem będzie czyn społecznie szkodliwy nawet w stopniu znikomym.
Zasady stosowania prawa wykroczeń
zasada określoności wykroczenia, tzn. że do odpowiedzialności za wykroczenie może być pociągnięty tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę w czasie jego popełnienia (ta zasada wymaga, aby zespół znamion został określony przez ustawę w sposób jasny i jednoznaczny);
zasada stosowania ustaw aktualnie obowiązujących - zgodnie art. 1 KW jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia wykroczenia stosuje się ustawę nową należy jednak zastosować ustawę poprzednio obowiązującą, gdy jest ona względniejsza (wniosek: zmiana ustawy nie może prowadzić do pogorszenia sytuacji sprawcy - bierze się pod uwagę rodzaj i wysokość sankcji oraz możliwość złagodzenia i zawieszenia wykonania kary);
art. 2 §2 KW jeżeli wg nowej ustawy czyn nie jest już zabroniony, to ukaranie uważa się za niebyłe (jeżeli kara nie została jeszcze wymierzona, to nie można jej już wymierzyć)
czas popełnienia wykroczenia art. 4 § 1 KW wskazuje, że czasem popełnienia wykroczenia jest czas działania lub zaniechania (uwaga! Nie czas nastąpienia skutku; art. 101 § 3 KK w przypadku przestępstw materialnych bieg przedawnienia liczy się od momentu gdy Kutek nastąpił
zasada terytorialności art. 3 KW - odpowiedzialności na zasadach określonych w KW podlega każdy, kto popełni wykroczenie na terytorium RP jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym (w przeciwieństwie do KK obywatel Polski nie odpowie za wykroczenie popełnione za granicą, chyba że przepis szczególny przewiduje taką możliwość - art. 131 KW z przepisu tego wynika, że czynami za które obywatel RP odpowie za granicą są: kradzież, przywłaszczenie, niszczenie cudzej rzeczy, paserstwo (art. 119 KW) [czyny przypołowione, czyli liczy się kwota]);
uchwała SN z 2008 r., która mówi że czynem przypołowionym nie jest rozbój);
miejsce popełnienia wykroczenia art. 4 § 5 KW
miejsce, gdzie sprawca działał lub zaniechał działania;
gdzie skutek nastąpił;
wg zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić;
Definicja wykroczenia
art. 1 KW, art. 47 KW - wykroczeniem jest czyn wypełniający znamiona zachowania zabronionego przez obowiązującą ustawę pod groźbą przynajmniej jednej z kar wymienionych w art. 1 KW przy czym czyn ten wykazuje społeczną szkodliwość, a jego sprawcy można przypisać winę.
Elementy art. 47 § 6 KW:
musi to być czyn zabroniony (taki, którego znamiona określone są w Ustawie Karnej,
czyn musi być czynem bezprawnym, czyli naruszać nakaz lub zakaz karny,
czyn musi być zawiniony, czyli jego sprawcy należy przypisać winę, w czasie jego popełnienia,
czyn musi być karygodny (inaczej społecznie szkodliwy),
czyn musi być czynem karalnym, czyli zagrożonym karą.
Ustawowe znamiona czynu zabronionego - zespół cech zawartych w dyspozycji przepisu. Ten zespół cech podlega udowodnieniu, brak jednej z tych cech nie pozwala na uznanie czynu za wykroczenie i powoduje umorzenie postępowania.
Podział znamion:
opisowe - zawierają opis zabronionego zachowania;
wartościujące - charakteryzują się następującymi zwrotami:
art. 140 KW - zwrot „nieobyczajny wybryk”,
art. 51 KW - zwrot „zgorszenie”;
II podział znamion:
ostre - nazwy o ustalonym znaczeniu w języku polskim, np. człowiek, zwierzę, samochód, jak również określenia wyrażone w sposób liczbowy, np. 250 zł z art. 119 KW;
nieostre - otwierają pole do różnych interpretacji;
Wyróżniamy także znamiona odsyłające - takie które odsyłają do innych przepisów prawa, np. art. 105 KW odsyła do Prawa rodzinnego
III podział znamion:
przedmiot ochrony - jest to dobro lub dobra chronione przez przepis karny - wyróżnia się rodzajowy (to dobra prawne chronione przez grupę przepisów; na rodzajowy przedmiot ochrony bardzo często wskazuje nam tytuł danego rozdziału) i indywidualny (jest to dobro prawne chronione przez jeden przepis) przedmiot ochrony. Określenie rodzajowego przedmiotu ochrony ma istotne znaczenie dla konstrukcji tzw. wykroczeń podobnych. Popełnienie bowiem wykroczenia podobnego do przestępstwa lub wykroczenia, za które sprawca był już karany wpływa na zaostrzenie wymiaru kary;
art. 47 § 2 KW wykroczenia podobnymi;
podmiot czynu zabronionego - określenie podmiotu pozwala wyróżnić
wykroczenia powszechne - to takie które może popełnić każdy. Przeważne rozpoczynają się od zaimka „kto” np. art. 50 KW - Kto nie opuszcza (…);
wykroczenia indywidualne - to takie, które może popełnić tylko osoba posiadająca cechy wskazane przez ustawodawcę, np. art. 93 KW - Prowadzący pojazd, który (…) - czasami zaczyna się od zaimka „kto”, ale dalsza dyspozycja przepisu wskazuje, że sprawcą może być wyłącznie określony podmiot, np. art. 72 KW - Kto wbrew swemu obowiązkowi nie (…);
przestępstwa indywidualne właściwe - to takie, których cecha sprawcy decyduje o bycie przestępstwa, np. art. 149 KK Dzieciobójstwo, którego dopuścić się może tylko matka;
przestępstwa indywidualne niewłaściwe - to ta cecha podmiotu decyduje o złagodzeniu bądź zaostrzeniu odpowiedzialności.
Tego podziału nie ma w przypadku wykroczeń.
strona przedmiotowa - zachowanie karalne, czyli czynność sprawcza, która może polegać na działaniu, czyli naruszeniu jakiegoś zakazu karnego lub na zaniechaniu, czyli naruszeniu nakazu; wykroczenia z zaniechania, można popełnić tylko ten na kim ciąży prawny obowiązek jakiegoś działania. Obowiązek ten może wynikać z przepisów prawa wykroczeń, przepisów prawa administracyjnego np. art. 56 KW, przepisów prawa cywilnego art. 125 KW, przepisów prawa rodzinnego np. art. 105 KW, ale może też wynikać z sytuacji, którą stworzył swoim zachowaniem sam sprawca np. art. 93 KW;
Strona przedmiotowa to także okoliczności dotyczące:
okoliczności czasu np. art. 51 KW - zakłócanie porządku publicznego
miejsca art. 49 - miejsce publiczne
sposób popełnienia wykroczenia art. 49 - demonstracyjnie
Strona przedmiotowa pozwala również określić:
wykroczenia skutkowe (materialne), czyli wykroczenia, których dokonanie uzależnione jest od zaistnienia określonego skutku, np. art. 51 KW - musi dojść do wywołania zgorszenia;
wykroczenia bezskutkowe (formalne) samo zachowanie jest czynem zabronionym np. art. 55 KW - kąpiel w miejscu niedozwolonym.
strona podmiotowa - pojęcie strony podmiotowej jest pojęciem odrębnym od pojęcia winy. Strona podmiotowa, to nic innego niż sposób popełnienia wykroczenia. Na ten sposób wskazują art. 5 i 6 KW. Te przepisy wprowadzają zasadę, że wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie jaki i nieumyślnie (wyjątki - są wykroczenia, które można popełnić wyłącznie umyślnie - art. 124 KW Kto cudzą rzecz umyślnie niszczy (…); po drugie są wykroczenia, których ta istota zachowania karalnego sugeruje, że można je popełnić wyłącznie umyślnie - np. art. 119 KW kradzież). Zasada ta różni się od zasady przewidzianej w KK, albowiem w KK istnieje zasada, że zbrodnię można popełnić tylko umyślnie zaś występek umyślnie i nieumyślnie, ale ta nieumyślność musi wynikać z przepisu.
KW wyróżnia 2 postaci umyślności:
zamiar bezpośredni, który występuje, gdy sprawca chce popełnić dane wykroczenie;
zamiar ewentualny, gdy sprawca jedynie godzi się na popełnienie wykroczenia (ale jest mu obojętne czy popełni to wykroczenie).
Przy obu mamy do czynienia z umyślnością.
Nieumyślność - art. 6 par. 2 KW nieumyślność zachodzi wówczas, gdy sprawca nie ma zamiaru popełnienia wykroczenia, popełnia je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.
§ 2 art. 6 pozwala wyróżnić:
nieumyślność świadoma (lekkomyślność) - zachodzi gdy sprawca popełnia wykroczenie pomimo, że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał i to przewidywanie wskazuje na świadome działanie sprawcy;
nieumyślność nieświadoma (niedbalstwo) - brak świadomości popełnienia wykroczenia.
Formy stadialne i zjawiskowe
Formy stadialne popełnienia wykroczenia - etapy popełnienia wykroczenia czynu. Wyróżnia się następujące formy stadialne:
zamiar popełnienia czynu - nie przez wszystkich uważany jest przez formę stadialną. Zamiar jest niekaralny;
przygotowanie - polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do usiłowania dokonania; w KW nie ma definicji przygotowania; przygotowanie jest zdefiniowane w art. 16 KK; w przypadku KW przygotowanie jest formą niekaralną; pośrednie zmierzanie do dokonania czynu;
usiłowanie - polega na tym, że sprawca swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do dokonania wykroczenia, które jednak nie następuje; art. 11 KW - możemy wyróżnić 3 elementy usiłowania:
zamiar popełnienia czynu - z usiłowaniem mamy do czynienia wyłącznie w przypadku wykroczeń umyślnych; art. 11 § 1 „kto w zamiarze” świadczy o tym, że usiłowanie jest możliwe zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym;
zachowanie, które polega na bezpośrednim zmierzaniu do dokonania czynu zabronionego (w odróżnieniu od przygotowania). SN - zachowanie, które polega na bezpośrednim zmierzaniu, to ostatnia czynność przed dokonaniem czynu zabronionego;
brak dokonania
Podział usiłowania:
ukończone - ma miejsce, gdy sprawca wykonał wszystkie czynności, które miały prowadzić do dokonania jednakże skutek nie nastąpił, np. art. 55 KW
nieukończone - ma miejsce, gdy sprawca nie wykonał wszystkich czynności niezbędnych do dokonania wykroczenia
Karalność usiłowania - na gruncie KK usiłowanie jest karalne i wymierza się karę jak za sprawstwo. Na gruncie KW usiłowanie jest co do zasady niekaralne, jednak ustawa może wskazywać na karalność usiłowania, np. art. 119 § 2 KW.
Na gruncie KK wyróżniamy:
usiłowanie udolne
usiłowanie nieudolne - art. 13 § 2 KK. Kodeks wykroczeń nie przewiduje usiłowania nieudolnego, stad wniosek, że jest ono niekaralne.
Art. 11 § 4 KW przewiduje 2 instytucje skutkujące wyłączeniem odpowiedzialności za usiłowanie:
odstąpienie od czynu - skutkuje niekaralnością, gdy jest dobrowolne, tzn. decyzja o odstąpieniu od dokonania nastąpiła z własnej woli sprawcy, a nie osób trzecich;
czynny żal - gdy sprawca dobrowolnie zapobiegł skutkowi przestępnemu (ustawa nie wymaga, aby odwrócenie skutku było wyłącznie wynikiem zachowania się sprawcy)
dokonanie
Formy zjawiskowe powodują, że odpowiedzialność karną poniesie nie tylko sprawca główny, ale również osoby, które popełniły czyn wspólnie z inną osobą, osoba nakłaniająca, pomocnik, współsprawca.
3 koncepcje sprawstwa:
udział w cudzym przestępstwie - opiera się na odpowiedzialności akcesoryjnej. Zgodnie z nią przestępstwo popełnia wyłącznie sprawca główny. Pozostałe osoby biorą udział w popełnieniu cudzego przestępstwa i ich odpowiedzialność jest uzależniona od odpowiedzialności sprawcy głównego;
jednolitego sprawstwa - każdy kto przyczynił się do popełnienia czynu zabronionego traktowany jest jak sprawca;
polska koncepcja odpowiedzialności za podżeganie i pomocnictwo -zgodnie z tą koncepcją osoby współdziałające popełniają własne przestępstwo i ich odpowiedzialność jest niezależna od odpowiedzialności sprawcy;
Formy zjawiskowe - na gruncie prawa wykroczeń, to rzadkość:
sprawstwo (art. 18 KK)
współsprawstwo (art. 18 KK)
sprawstwo kierownicze (art. 18 KK)
sprawstwo polecające (art. 18 KK)
podżeganie (art. 12 KW)
pomocnictwo (art. 13 KW)
Podżeganie (art. 12 KW) - podżegacz swoim zachowaniem wywołuje w sprawcy wykroczenia zamiar jego popełnienia (do konkretnego czynu). Strona podmiotowa podżegania może polegać tylko na zamiarze bezpośrednim.
Strona przedmiotowa: nakłaniania, czyli wywołanie zamiaru.
Forma i działanie (art. 14 KW) - podżeganie jest przestępstwem skutkowym. Jest karalne tylko wtedy, gdy kodeks tak stanowi (art. 51 § 3 oraz art. 52 § 2).
Podżeganie może być samoistnie karalne w części szczególnej, np. nakłanianie do np. żebractwa, do prostytucji.
Pomocnictwo
Strona podmiotowa (zamiar ewentualny i bezpośredni)
Art. 14 KW - odpowiedzialność pomocnika uzależniona jest od dokonania przez sprawcę czynu.
Jest możliwość krzyżowania się form sprawczych i niesprawczych - pomocnictwo może przybrać formę sprawstwa, współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego i sprawstwa polecającego.
Karane jest wtedy, gdy kodeks tak stanowi (art. 51 KW, art. 49a KW)
Sprawstwo - sprawca sam swoim zachowaniem realizuje znamiona czynu zabronionego. Jeśli nie realizuje ich sam, to wchodzi w porozumienie - wtedy mamy do czynienia z współsprawstwem.
Współsprawstwo, która wymaga co najmniej 2 osób, które działają wspólnie i w porozumieniu.
Ze współsprawstwem mamy do czynienia gdy:
1 teoria formalno-obiektywna (formalna) - ta teoria wymaga od współsprawcy realizacji przynajmniej części znamion czynu zabronionego.
2 teoria materialno-obiektywna - współsprawcą jest już osoba, która ułatwia popełnienie czynu (np. organizując transport do ucieczki z miejsca zdarzenia) lub zmniejsza ryzyko związane z popełnieniem czynu.
Sprawstwo kierownicze (art. 18 KK) - dot. osoby, która kieruje, czyli panuje nad czynem. Nie jest formą wykonawczej zachowania. Zakłada iż sprawca polecający sam nie wykonuje czynu zabronionego, ale sprawca kierowniczy bierze udział w akcji przestępczej.
Sprawstwo polecające (art. 18 § 1 KK) - zakłada iż sprawca polecający sam nie wykonuje czynu zabronionego:
wydanie polecenia
stosunek zależności
wykorzystanie stosunku zależności
I teoria - do wykonania sprawstwa kierowniczego i polecającego wystarczy samo wydanie polecenia lub kierowanie.
II teoria - do wykonania sprawstwa kierowniczego i polecającego konieczne jest dokonanie czynu przez sprawcę wykonawczego.
Przyjmuje się, że I teoria jest teorią słuszną.
Zbieg przepisów ustawy - ma miejsce gdy jeden czyn wyczerpuje znamiona co najmniej dwóch przepisów prawa wykroczeń.
Rodzaje zbiegów przepisów ustawy:
pozorny,
rzeczywisty,
idealny.
Pozorny zbieg przepisów - występuje, gdy czyn sprawcy wyczerpuje wprawdzie znamiona określone w co najmniej dwóch przepisach, ale na podstawie reguł wykładni prawa (inaczej wyłączania wielości ocen) właściwa jest kwalifikacja tego czynu tylko z jednego przepisu;
Reguły wyłączania wielości ocen
reguła specjalności, która ma miejsce, gdy stosowanie przepisu ogólnego zostaje wyłączone przez przepis szczególny. Przepis szczególny to taki przepis, który zawiera wszystkie znamiona przepisu ogólnego, a oprócz tego zawiera jeszcze inne znamiona konkretyzujące (art. 120 KW jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 119 KW);
reguła pochłaniania - przepis pochłaniający, a więc zawierający, w swoich znamionach okoliczności wskazane w drugim przepisie wyłącza stosowanie tego drugiego przepisu - przepisu pochłanianego (art. 51 KW pochłania art. 140 KW);
reguła subsydiarności występuje, gdy pomiędzy zbiegającymi się przepisami zachodzi taki stosunek merytoryczny, że zastosowanie jednego z nich (przepisu pomocniczego) wchodzi w grę, gdy nie stosuje się przepisu zasadniczego (pierwotnego).
Warunkiem stosowania tej reguły jest:
tożsamość dobra prawnego,
tożsamość przedmiotu bezpośredniego działania,
tożsamość strony podmiotowej.
Wskazanie przepisu pomocniczego może być dokonane przez:
ustawodawcę (subsydiarność ustawowa - która ma miejsce gdy ustawodawca traktuje jeden przepis jako pomocniczy [rezerwowy]. Przepis ten stosuje się dopiero, gdy czyn sprawcy nie może być zakwalifikowany z przepisu głównego. Subsydiarności ustawowej nie ma w kodeksie wykroczeń. Wynikanie z interpretacji jest to subsydiarność milcząca (przykład formy stawiane, które będą podstawą do wymierzenia kary tylko wtedy, gdy nie będzie podstawy do przypisania sprawcy samego dokonania)).
Rzeczywisty zbieg przepisów - występuje wtedy, gdy czyn narusza przynajmniej dwa przepisy i nie można zastosować reguł wyłączania wielości ocen w celu wyeliminowania drugiego przepisu (art. 95 i art. 88).
Art. 11 § 1 KK - ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.
Art. 9 § 1 KW - jeżeli czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń przynajmniej dwóch przepisów stosuje się przepis przewidujący najwyższą karę -> reguła ta nazywa się eliminacyjnym zbiegiem przepisów (tylko w prawie wykroczeń). To rozwiązanie różni się od rozwiązania przyjętego w KK, ponieważ w KW bierze się pod uwagę tylko jeden przepis.
Organ orzekający bierze pod uwagę:
czy sprawca popełnił jeden czyn,
czy czynem tym naruszył co najmniej dwa przepisy ustawy,
czy nie można przeprowadzić redukcji do jednego przepisu,
który z przepisów naruszonych jest najsurowszy.
Idealny zbieg przepisów (tylko w KW [art. 10], nie ma w KK) - pozwala ukarać sprawcę zarówno za przestępstwo jak i wykroczenie pomimo iż popełnił on jeden czyn. W takiej sytuacji jednak kara wymierzona za wykroczenie nie podlega wykonaniu.
Sprawca popełnia 2 wykroczenia
w KK - zbieg przestępstw
w KW - zbieg wykroczeń
rzeczywisty zbieg wykroczeń (art. 9 §2 KW) - gdy sprawca popełni co najmniej dwa wykroczenia zanim zostało wydane pierwsze choćby nieprawomocne orzeczenie. W tej sytuacji sąd wymierza karę w granicach zagrożenia określonym w przepisie przewidującym najsurowszą karę. Wskazuje się, że w takiej sytuacji należy sięgać do art. 33 KW - na gruncie tego przepisu należy zaostrzać kary.
Na gruncie KK w przypadku rzeczywistego zbiegu przestępstw sąd orzeka karę łączną (art. 85 KK). Kary łącznej nie ma w prawie wykroczeń;
pozorny zbieg wykroczeń - sytuacja, gdy wielość czynów traktowana jest jak jedno wykroczenie. Z pozornym zbiegiem wykroczeń mamy do czynienia w przypadku:
współkarane czyny uprzednie i następcze - są to zachowania naganne poprzedzające dokonanie lub mające miejsce po dokonaniu, które nie podlegają ukaraniu.
współkarane czyny uprzednie to sytuacje, których sprawca odpowiada za leżącą bliżej dokonania, a więc późniejszą formę stawialną lub zjawiskową, a czyny prowadzące do tej formy zostają ukarane z czynem głównym, np. usiłowanie będzie współkarane z dokonaniem, zaś sprawca, który najpierw nakłania inną osobę do dokonania, a następnie zostaje współsprawcą tego czynu nie będzie odpowiadał za podżeganie.
Wielość zachowań należy traktować jak jedno wykroczenie, jeżeli zachowania sprawcy charakteryzuje zbieżność co do miejsca i czasu i zachowania te stanowią poszczególne stadia lub postacie tego wykroczenia bądź też czerpią swój byt z dokonanego wykroczenia.
współkarane czyny następcze to czyny wypełniające znamiona konkretnego wykroczenia charakteryzujące się korzystaniem z owoców wcześniejszego wykroczenia. Ze współkaranym czynem następczym mamy do czynienia gdy wykroczenie uboczne popełnione po wykroczeniu głównym ma z nim ścisły związek merytoryczny, polega na wykorzystaniu owoców wykroczenia głównego i zatarcia śladów popełnienia wykroczenia głównego (np. sprawca dokona kradzieży alkoholu, a następnie go wypije);
wykroczenia o wieloczynowo określonych znamionach - to wykroczenia, które wymagają wielości zachowań (art. 107 KW). Kategorią takich wykroczeń są wykroczenia o alternatywnie określonych znamionach, w przypadku których wystarczy wyczerpanie przez sprawcę jednego ze znamion, z tym że, jeżeli sprawca kilkoma czynami wyczerpie więcej niż jeden zespół znamion popełnia jedno wykroczenie;
wykroczenia trwałe - polegają na utrzymywaniu się przez jakiś czas stanu niezgodnego z prawem (np. art. 147 KW);
czynienie ciągłe (nie ma w KW) - art. 12 KK - polega na dokonaniu powtarzających się ataków na to samo dobro prawne. Polega na tym, ze jeden z góry powzięty zamiar sprawcy jest realizowany częściami w postaci oddzielnych aktów wykonawczych skierowanych ku osiągnięciu zamierzonego rezultatu. Zgodnie z art. 12 KK czynem ciągłym jest sytuacja, w której uważa się za jeden czyn zabroniony: dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkim odstępie czasu, w z góry powziętym zamiarze. Jednakże jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.
Np. dwa wykroczenia do 250 zł przy czynie ciągłym zmieniają się na przestępstwo.