KOMUNISTYCZNE KRAJE EUROPY-PORÓWNANIE

Pań­stwo	Ważniejsi przy­wódcy partii	Podstawowe fakty i wydarzenia	Upadek rządów komunistycznych
Buł­garia (BRL)	Todor Żiwkow (1954-89)	Wierne naśladowanie modelu radzieckiego w życiu politycznym i gospodarce (całko­wita nacjonalizacja), konflikty na tle przy­musowej bułgaryzacji mniejszości tureckiej (opozycji politycznej praktycznie brak), stosunkowo słabe uprzemysłowienie (traktowana jako zaplecze rolnicze)	1989 demonstracje w kra- ­ju, XI ustąpienie Żiwkowa. VI 1990 wybory, początek reform rynkowych
Cze- cho-słowa-cja (CSRS)	Klement Gottwald (1948-53) Aleksander Dubček (1968-69) Gustaw Husak (1969-89)	Po 1948 przemiany typowe dla państw bloku, 1968 „praska wiosna” (próba stworzenia „socjalizmu z ludzką twarzą”), stłumiona przy pomocy wojsk Układu Warszawskiego (20/21 VIII) i zaostrzenie reżimu politycznego przy stosunkowo wysokim poziomie życia (wynikającym z wyjątkowo silnej przed wojną gospodarki), skromne przejawy opozycji (m. in. Karta 77)	XI-XII 1989 demonstracje, ustąpienie Husaka, uwol- nienie z więzienia i wybór na prezydenta Vaclava Havla („aksamitna rewo­lucja”), 1 I 1993 rozpad federacji Czech i Słowacji („aksamitny rozwód”)
NRD	Wilhelm Pieck (1949-60) Walter Ulbricht (1960-71) Erich Honecker (1971-89)	Początkowo strefa okupacyjna ZSRR w Niemczech, 17 VI 1953 strajki i demon­stracje, m.in. w Berlinie, stłumione przez wojsko. Najściślejsza kontrola państwa i policji, pełna nacjonalizacja gospodarki, ścisła kontrola kontaktów zagranicznych obywateli. Poziom życia stosunkowo wysoki, rozbudowana opieka społeczna, niezwykły nacisk na osiągnięcia sportowe. Modelowe państwo socjalistyczne mające stanowić alternatywę dla RFN	Latem 1989 masowe ucieczki obywateli na Zachód (przez Węgry lub Polskę), 18 X dymisja Honeckera, 9 XI otwarcie granic, następnie przygo­towanie do zjednoczenia z RFN (1990)
Polska (PRL)	Bolesław Bierut (1944-53) Władysław Gomułka (1956-70) Edward Gierek (1970-80) Wojciech Jaruzelski (1980-89)	Do pół. lat 50. ścisłe naśladowania wzorca radzieckiego. Po 1956 odstąpienie od kolektywizacji rolnictwa, zachowanie silnej pozycji Kościoła, stopniowe osłabianie represji i liberalizacja systemu, w latach 70. ograniczone otwarcie gospodarki na Zachód. Wstrząsy polityczne po wystąpie­niach robotniczych w 1956, 1970, 1976 i 1980-81 (powstanie „Solidarności”), stan wojenny 1981-83. W latach 80. silna opo­zycja. Dobrze rozwinięty przemysł ciężki i wydobywczy pomyślany jako zaplecze dla przemysłu zbrojeniowego ZSRR	Wskutek niezdolności PZPR do uzdrowienia gos­podarki od 1988 rozmowy z opozycją solidarnościową. 4 VI 1989 częściowo wolne wybory, 1990 ustąpienie Jaruzelskiego, Lech Wałęsa wybrany prezydentem, jesienią 1991 wolne wybory do sejmu
Rumu­nia (SRR)	Nicolae Ceausescu (1965-89)	Początkowo typowy ustrój państwa satelic­kiego, za Ceausescu próba uniezależnienia się od Moskwy przy dyktatorskiej władzy w kraju i skrajnych eksperymentach gospo­darczych i społecznych (próba likwidacji większości wsi). Narastający problem praw mniejszości węgierskiej. Nacisk na rozwój przemysłu wydobywczego i zbrojeniowego	16X11 1989 zamieszki w Timisoarze, 19 XII wiec poparcia dla władz przecho­dzi w starcia uliczne, 26 XII egzekucja Ceausescu, przejęcie wła- dzy przez Iliescu, reformy polityczne i gospodarcze

Pań­stwo	Ważniejsi przy­wódcy partii	Podstawowe fakty i wydarzenia	Upadek rządów komunistycznych
Węgry (WRL)	Janos Kadar (1956-87)	Pocz. system silnie represyjny, po zdławieniu powstania 1956 powolna, lecz stała libera­lizacja i dopuszczenie ograniczonych form inicjatywy prywatnej przy zachowaniu poli­tycznej dominacji komunistów. Stosunkowo dobrze rozwinięty przemysł spożywczy	W końcu lat 80. organizo­wanie się opozycji przy pogłębiającej się stagnacji gospodarczej, 1990 wolne wybory i przegrana komunistów
Jugo­sławia (SFRJ)	Josip Broz „Tito” (1944-80), kierownictwo kolektywne po 1980	Pod koniec wojny opanowanie kraju przez komunistycznych partyzantów Tito, 1948 zerwanie z Moskwą i próba własnego doj­ścia do socjalizmu. Ostre represje w latach 40., potem liberalizacja: dopuszczenie włas­ności prywatnej i spółdzielczej przy monopolu partii komunistycznej w polityce	Po śmierci Tito stopniowe załamywanie się systemu politycznego, 1990 wybory w republikach, 1991 ogło­szenie niepodległości przez Słowenię i Chorwację, wy­buch wojny o sporne ziemie
Alba­nia	Enwer Hodża (1945-85) Ramiz Alia (1985-92)	Opanowanie kraju przez komunistycznych partyzantów Hodży 1945, dyktatura w sty­lu radzieckim, 1961 zerwanie z ZSRR, a w 1978 także z Chinami. Pełna izolacja spo­łeczeństwa od zagranicy, kolektywizacja życia (np. brak prywatnych samochodów, od 1967 zakaz praktyk religijnych). Naj­bardziej zacofany gospodarczo kraj Europy	W końcu lat 80. pewna li­beralizacja, 1991 wybory wygrane przez komunis­tów, 1992 ponowne wybo­ry i wygrana opozycji

OD 1914 DO DZIŚ

---