AMERYKA PREKOLUMBIJSKA
Lud lub kultura |
Okres |
Region |
Główne ośrodki |
Charakterystyka, uwagi |
Olme- kowie |
1200- 100 p.n.e. |
Meksyk na pd. od Veracruz |
La Ven-ta, San Lorenzo |
Pierwsze ośrodki miejskie w Ameryce, rozwinięte rolnictwo, wspaniale kamienne rzeźby. Pochodzenie ludu niepewne |
Kultura Teoti-huacan |
400 p.n.e.- 900 n.e. |
Środk. Meksyk |
Teoti-huacan |
Wielki ośrodek religijny w Teotihuacan z monumental-nymi budowlami (rozkwit 300-650 n.e.) i ludnością sięgającą 200 tys. mieszk. Wpływ kultury Teotihuacan promieniował na całą Amerykę Śr. |
Majowie |
IV - XVI w. (rozkwit przed 925) |
Gwatemala, Jukatan |
Copan, Tikal, Palenąue |
Miasta-państwa z monumentalnymi budowlami, porzu-cone z nieznanych powodów na pocz. X w. Nowe ośrodki powstały na Jukatanie (Chichén-Itza, Mayapán, Uxmal), walki o hegemonie nasilone w XV w. Znakomita sztuka, wybitne osiągnięcia astronomiczne |
Tolte-kowie |
IX - XIII w. |
Wyżyna Meksykańska |
Tollan (Tula) |
Przybysze z północnego zachodu, przejęli dorobek poprzednich kultur. Utworzone przez nich państwo upadło po najeździe nowych ludów. Jako jedni z pierwszych w Ameryce używali wyrobów z metali |
Aztekowie |
XIII - pocz. XVI w. |
Środk. Meksyk, Gwatemala |
Tenoch-titlan (obecny Meksyk) |
Przybysze z północy, 1325 założyli miasto Tenochtit-lan. W końcu XIV w. zrzucili zwierzchność innych ludów, a nast. podbili ziemie od Gwatemali i wybrzeży Zat. Meksykańskiej po wybrz. Oc. Spokojnego tworząc silne, choć niejednorodne państwo. Za ich rządów nastąpił wzrost liczby krwawych ofiar rytualnych |
Kultura Nazca |
pocz. n.e.- Xw. |
Pd.-zach. Peru |
brak miast |
Budynki z suszonej cegły, piękna ceramika, znakomite tkaniny. Słynne figury olbrzymich rozmiarów ułożone z kamieni na pustyni Nazca |
Kultura Tiahu-anaco |
IV - XIII w. |
Wsch. Peru, Boliwia, pn. Chile |
Tiahua-naco |
Rozwinięte tkactwo, metalurgia brązu, obróbka kamienia. Wielki ośrodek miejski nad Jez. Titicaca (rozkwit 300-600 n.e., później zmniejszenie znaczenia) |
Czib-czowie |
XV - pocz. XVI w. |
Kolum-bia |
Zipa, Zaque |
Miasta-państwa, rozwinięte rolnictwo, tkactwo, dalekosiężny handel wyrobami rzemiosła; kult Słońca |
Chimu |
XIV - XV w. |
Wybrz. Peru |
Chan- -chan, Tumbez |
W okresie rozkwitu państwo sięgające od granic Ekwadoru do Limy. Stolica Chan-chan liczyła ok. 200 tys. mieszk. Rozbite przez Inków. Rozwinięte rolnictwo irygacyjne i rzemiosło artystyczne (tkactwo, snycerstwo, garncarstwo, złotnictwo) |
Inkowie |
XIV w.- pocz. XVI w. |
Peru, Ekwador, Boliwia, pn. Chile, pn.-zach. Argen-tyna |
Cuzco |
W końcu XIV w. pierwsze podboje okolic Cuzco, w pocz. XV w. (panowanie Paczakuteka) uporządkowanie administracji i prawa, za Tupak Yupanki (1440-1495) wielkie podboje po granice Kolumbii i Środk. Chile. Państwo skrajnie scentralizowane, rządzone przez dziedziczną kastę Inków, narzucające poddanym język ke-czua i kult Słońca. Rozwinięte rolnictwo, hodowla lam, wielkie budowle kamienne, znakomita sieć (ok. 16 tys. km) dróg dostępnych dla pieszych i zwierząt jucznych |
PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - ŚWIAT