Faszyzm czy faszyzmy? Zjawisko partykularne /włoskie/ czy uniwersalne?
(zagadnienie nr 43)
Mówimy o faszyzmie sensu stricto i sensu largo. W sensie ścisłym jest to ruch polityczny, doktryna oraz system ustrojowy panujący w całych Włoszech 1922-1943, a na obszarze formalnej jurysdykcji Włoskiej Republiki Społecznej (potocznie: Repubblica di Salo) 1943-45. Faszyzm sensu largo to ruchy polityczne, doktryny i systemy w innych krajach, wzorujące się, nawiązujące, lub w różnym stopniu zbliżone do faszyzmu włoskiego, będące, podobnie jak on, połączeniem pierwiastków syndykalizmu, socjalizmu i nacjonalizmu, niejednokrotnie jednak różniące się pod wieloma względami, i od niego, i pomiędzy sobą, a w zależności od tych różnic zbliżające się już to do prawicowego autorytaryzmu, już to do lewicowego populizmu, nadto zarazem antyliberalne i antykomunistyczne.
Mając więc na uwadze te dwa funkcjonujące obok siebie rozumienia faszyzmu należy stwierdzić, że zgodnie z faszyzmem sensu largo, nie jest on zjawiskiem dotyczącym jedynie Włoch, chociaż z Włochami jest najczęściej kojarzony.
Faszyzm, oprócz Włoch, występował również, z mniejszym lub większym nasileniem, we Francji, w Belgii, Szwajcarii, Hiszpanii, Portugalii, Brazylii, Argentynie, Wielkiej Brytanii, Irlandii, USA, Holandii, Norwegii, Dani, Szwecji, Finlandii, Estonii, na Litwie (Koweńskiej), Łotwie, Bułgarii, Grecji, Albanii, Królestwie Jugosławii, Rumunii, na Węgrzech, w Czechosłowacji, na Ukrainie. Zjawisko dotyczyło też Żydów, nie ominęło także Polski.
Dla przykładu opiszę, jak wyglądało to w Szwajcarii. W 1934 roku płk. Arthur Fonjallaz założył Szwajcarski Ruch Faszystowski. Nieco większy zasięg miał, działający od 1932 w kantonach germańskich i bliższy NSDAP, Front Narodowy (Nationale Front), który wydawał czasopismo „Der Eiserne Besen” („Żelazna Miotła”); Front Narodowy wymagał od członków aryjskiego pochodzenia. W 1935 należało do niego 10 000 osób; uzyskał też względny sukces w wyborach kantonalnych w Zurychu (6,2 % głosujących) i w Schaffhausen (27,1 %); po serii szykan administracyjnych (zakazano m.in. noszenia mundurów organizacyjnych - „szarych koszul”) i rozłamów został w 1943 zdelegalizowany.
Znacznie bogatszą historię ma faszyzm we Francji. Można uznać, że prekursorem faszyzmu w tym kraju był Georges Valois, który uznał, że „nacjonalizm + socjalizm = faszyzm”, i że jest to model uniwersalny, a nie tylko lokalny, włoski, chociaż każdy faszyzm powinien mieć swój koloryt własny, zgodny z „duchem narodu”; w wypadku Francji „duchem” tym miała być tradycja rewolucji 1789. W 1925 Valois powołał organizacje polityczną Légions des Combattants. Jej członkowie nosili ciemnoniebieskie kurty, błękitne koszule, szare kapelusze i specjalne laski; od faszyzmu włoskiego została także przejęta idea wodzostwa. 1927/28 roku Valois rozczarował się i zraził do „mussolinizmu”, uznając, że ruch, który był „u swego zarania formą socjalizmu”, jest obecnie „jedną z form reakcji”. Valois stał się wkrótce antyfaszystą. Innymi nawiązującymi lub zbliżonymi do faszyzmu organizacjami we Francji były: Francuska Partia Społeczna, Tajny Komitet Akcji Rewolucyjnej czy tzw. Trzecia Siła.
W Portugalii z kolei działała grupa faszystowska - Partia Narodowych Syndykalistów. Utworzyli ją XII 1932 dysydenci z monarchistycznego i nacjonalistycznego Integralizmu Luzytańskiego: dr Rolão Preto i Alberto hr. de Monsaráz; organem Partii Narodowych Syndykalistów był tygodnik
„A Revolução”; jej celem było zbudowanie Integralnego Państwa Syndykalistycznego; „narodowi syndykaliści” nosili niebieskie koszule z białą opaską z czerwonym krzyżem św. Andrzeja na ramieniu; 1935 PNS podjęła, wspólnie z anarchosyndykalistami, próbę przewrotu wymierzoną w autorytarny rząd A. de Oliveiry Salazara, lecz została spacyfikowana i rozwiązana.
Warto przy tym zauważyć, że sam Mussolini od 1930 roku uznawał, że faszyzm „jako idea, doktryna i realizacja jest uniwersalny: włoski w swoich poszczególnych instytucjach, powszechny w swoim duchu.” Już od 1929 ideę faszyzmu uniwersalnego propagował (krytykując przy tym ostro model nazistowski) na łamach miesięcznika „Anti-Europa” członek pierwszego mediolańskiego fascio - Asvero Gravelli. W Lozannie, pod kierownictwem Anglika Johna Stracheya Barnesa, powstało Międzynarodowe Centrum Studiów nad Faszyzmem. W listopadzie 1932 roku Mussolini wraz z Akademią Włoską zorganizował międzynarodowy zjazd na temat jedności Europy, a na zjeździe tym pojawiły się osobistości z krajów takich jak: Francja, Niemcy, Austria czy Rumunia i Węgry. Idąc dalej w propagowaniu faszyzmu w 1933 zostały utworzone Komitety Akcji na rzecz Powszechności Rzymu. Spektakularnym przejawem ich działalności miało być międzynarodowe spotkanie faszystów 16-17 XII 1934 w Montreux, w którym udział wzięli m.in.: szef Parti Francistes Bucard, Belgowie Hoornaert i Somville z Legionu Narodowego, Fonjallaz ze szwajcarskiej Federacji Faszystowskiej, Giménez Caballero z Falangi Hiszpańskiej, Eça de Queiroz z Portugalii, gen. O`Duffy z Irlandii, Wouter Loutkie z holenderskiego Czarnego Frontu, Quisling, duński narodowy socjalista Clausen, przedstawiciel litewskich tautininków M. Tamoşaitis, grecki faszysta Mercouris, rumuński legionista Motza. Wszyscy delegaci podkreślali całkowitą niezależność i odrębność każdego ruchu narodowego, godząc się jedynie, że doktryna faszystowska - przez co rozumiano dążenie do silnego państwa, wolność „utrzymaną w zdrowych i rozsądnych granicach”, porządek i sprawiedliwość, solidaryzm międzyklasowy oraz korporacjonizm - nadaje tym ruchom łączący je walor uniwersalności;
Warto przy tym zauważyć, że faszyści z Francji, Belgii, Węgier, Chorwacji, Rumunii etc., nawet odczuwając „uniwersalistyczną” wspólnotę idei faszystowskiej, byli jednak w pierwszym rzędzie faszystami francuskimi, belgijskimi, węgierskimi, chorwackimi, rumuńskimi etc., myślącymi o zapewnieniu swoim narodom i krajom jak najlepszej pozycji w „imperium europejskim”.
Niemniej jednak nie można zaprzeczyć faktowi, iż faszyzm dotknął oprócz Włoch także inne państwa (gdzie miał swoich przedstawicieli, zwolenników) nie był więc zjawiskiem ściśle Włoskim, partykularnym, ale jednak tylko we Włoszech zyskał tak duże znaczenie.
Jest to streszczenie wywodu Bartyzela na ten temat i myślę, że na egzamin wystarczy, ale jeśli ktoś uważa inaczej to szersze informacje znajdują się na stronie:
http://metapedia.konserwatyzm.pl/wiki/Faszyzm_mi%C4%99dzynarodowy