"Faszyzm si�ga dusz ludzkich" - na podstawie "Medalion�w" Na�kowskiej.
Faszyzm - ruch polityczny za�o�ony przez Mussoliniego we W�oszech, wyst�puj�cy w wielu krajach na œwiecie pod r�nymi nazwami. Miejsce demokracji wewn�trznej zast�pi�a nominacja wodza, wobec kt�rego obowi�zywa�a zasada bezwzgl�dnego pos�usze�stwa, œlepej dyscypliny. Faszyzm powszechnie si�ga� po wzorce militarne; boj�wki, kult munduru, sztandaru, znaku, paramilitarne szkolenia. Ekscytowa� si� wojn�, gloryfikowa� j� i traktowa� jako nieuchronn�. Nadrz�dn� wartoœci� by�o pa�stwo. Zbi�r opowiada� Zofii Na�kowskiej "Medaliony" mia� ukaza� ogrom zbrodni hitlerowskich i jednoczeœnie odda� ho�d milionom ofiar faszyzmu. Ka�de opowiadanie to inny fragment rzeczywistoœci, inna posta�, inne prze�ycia i cierpienia. Opowiadania Na�kowskiej tworz� fragmentaryczne, sk�adaj�cy si� z u�amk�w zdarze� rejestr zbrodni hitlerowskich. Jest on jednak doœ� szeroki i r�norodny, obejmuje cierpienia ludzi w r�nych obozach i miejscach zag�ady, przedstawia ofiary, a tak�e kat�w. Ukazuje wiele wstrz�saj�cych fakt�w oraz trwa�e zmiany wywo�ane przez faszyzm w psychice ludzkiej. Opowiadanie "Profesor Spanner", otwieraj�ce zbi�r zawiera opis Instytutu Anatomicznego we Wrzeœciu, w kt�rym ludzkie zw�oki przerabiano na myd�o, oraz relacji œwiadk�w. Szczeg�lnie szokuj�ce jest beznami�tne zeznanie pracownika, kt�ry nie widzi nic nieetycznego czy niemoralnego w dzia�alnoœci fabryki. Tak�e niemieccy profesorowie znajduj� usprawiedliwienie dla jego dzia�alnoœci. Jest to przyk�ad zdegenerowania psychicznego i przyt�pienia wra�liwoœci na krzywdy innych ludzi. W opowiadaniu "Dno" starsza kobieta opowiada, co prze�y�a w czasie pobytu na Pawiaku, w Ravensbr� k i w fabryce amunicji w Bunzig. To, o czym m�wi jest przera�aj�ce, wstrz�saj�ce - m�wi np. o przypadkach kanibalizmu wœr�d wi�Ÿniarek czy o makabrycznych warunkach, w jakich transportowani byli wi�Ÿniowie Bohaterka wspomina to zdarzenie jako "ciekaw� scen�", m�wi o nim z o�ywieniem. Obserwujemy tu wyraŸny kontrast pomi�dzy treœci� wspomnie� a sposobem relacjonowania, kt�ry wskazuje na pora�enie œmierci�, oswojenie si� ze zbrodni�, zoboj�tnienie na krzywd�, ot�pienie psychiczne. Opowiadanie "Przy torze kolejowym" mo�na okreœli� jako studium nad istot� ludzkiego strachu. W czasie ucieczki z transportu zostaje ranna kobieta. Le�y przy torach kolejowych. �aden z licznie zgromadzonych gapi�w nie potrafi zdoby� si� na udzielenie pomocy. W ko�cu z litoœci zostaje zastrzelona. Jest to ukazanie, jak w warunkach zagro�enia i zastraszenia s�abnie solidarnoœ� mi�dzyludzka, nakazuj�ca nieœ� pomoc cierpi�cym. "Kobieta cmentarna" to opis getta �ydowskiego w Warszawie w czasie jego likwidacji. Dramat mordowanych rozgrywa si� za murem, s�ycha� krzyki i p�acz, wida� po�ary i wyrzucane z okien na bruk dzieci. Ludzie z tej strony muru nie mog� spa�, jeœ�, prze�ywaj� rozterki moralne z powodu swej bezsilnoœci. Pr�buj� zrozumie�, wyt�umaczy� sobie, s� podatni na propagand� niemieck�, bo wtedy �atwiej im �y�. W opowiadaniu "Dwojra Zielona" zaskakuje nas postawa m�odej �yd�wki, kt�ra znalaz�a w sobie doœ� si�y, by przetrwa� niesamowite wprost okropnoœci. Straci�a m�a, przed wyw�zk� do obozu ukrywa�a si� na strychu. Gdy Niemcy urz�dzili sobie strzelanin� w Sylwestra, straci�a oko. Ze szpitala trafi�a do obozu w Majdanku, potem pracowa�a w fabryce amunicji. Prawie œlepa, bo na jedynym oku zrobi� si� jej wrz�d, pracowa�a, bo ba�a si� selekcji Jak wyznaje, przetrwa�a to wszystko, bo pragn�a przekaza� innym ludziom wieœ� o okrucie�stwie okupant�w. Najbardziej wstrz�saj�c� scen� jest scena z opowiadania "Doroœli i dzieci w Oœwi�cimiu", gdzie dzieci bawi�y si� w palenie �yd�w, jedyn� zabaw� jak� zna�y. Dzieci zmuszone do ci�g�ego przygl�dania si� nieludzkim okrucie�stwom zatraci�y zdolnoœ� rozr�niania dobra i z�a. Ob�z okaleczy� ich psychik�.