"Faszyzm siga dusz ludzkich" - na podstawie "Medalionw" Nakowskiej.
Faszyzm - ruch polityczny zaoony przez Mussoliniego we Woszech, wystpujcy w wielu krajach na œwiecie pod rnymi nazwami. Miejsce demokracji wewntrznej zastpia nominacja wodza, wobec ktrego obowizywaa zasada bezwzgldnego posuszestwa, œlepej dyscypliny. Faszyzm powszechnie siga po wzorce militarne; bojwki, kult munduru, sztandaru, znaku, paramilitarne szkolenia. Ekscytowa si wojn, gloryfikowa j i traktowa jako nieuchronn. Nadrzdn wartoœci byo pastwo. Zbir opowiada Zofii Nakowskiej "Medaliony" mia ukaza ogrom zbrodni hitlerowskich i jednoczeœnie odda hod milionom ofiar faszyzmu. Kade opowiadanie to inny fragment rzeczywistoœci, inna posta, inne przeycia i cierpienia. Opowiadania Nakowskiej tworz fragmentaryczne, skadajcy si z uamkw zdarze rejestr zbrodni hitlerowskich. Jest on jednak doœ szeroki i rnorodny, obejmuje cierpienia ludzi w rnych obozach i miejscach zagady, przedstawia ofiary, a take katw. Ukazuje wiele wstrzsajcych faktw oraz trwae zmiany wywoane przez faszyzm w psychice ludzkiej. Opowiadanie "Profesor Spanner", otwierajce zbir zawiera opis Instytutu Anatomicznego we Wrzeœciu, w ktrym ludzkie zwoki przerabiano na mydo, oraz relacji œwiadkw. Szczeglnie szokujce jest beznamitne zeznanie pracownika, ktry nie widzi nic nieetycznego czy niemoralnego w dziaalnoœci fabryki. Take niemieccy profesorowie znajduj usprawiedliwienie dla jego dziaalnoœci. Jest to przykad zdegenerowania psychicznego i przytpienia wraliwoœci na krzywdy innych ludzi. W opowiadaniu "Dno" starsza kobieta opowiada, co przeya w czasie pobytu na Pawiaku, w Ravensbr k i w fabryce amunicji w Bunzig. To, o czym mwi jest przeraajce, wstrzsajce - mwi np. o przypadkach kanibalizmu wœrd wiŸniarek czy o makabrycznych warunkach, w jakich transportowani byli wiŸniowie Bohaterka wspomina to zdarzenie jako "ciekaw scen", mwi o nim z oywieniem. Obserwujemy tu wyraŸny kontrast pomidzy treœci wspomnie a sposobem relacjonowania, ktry wskazuje na poraenie œmierci, oswojenie si ze zbrodni, zobojtnienie na krzywd, otpienie psychiczne. Opowiadanie "Przy torze kolejowym" mona okreœli jako studium nad istot ludzkiego strachu. W czasie ucieczki z transportu zostaje ranna kobieta. Ley przy torach kolejowych. aden z licznie zgromadzonych gapiw nie potrafi zdoby si na udzielenie pomocy. W kocu z litoœci zostaje zastrzelona. Jest to ukazanie, jak w warunkach zagroenia i zastraszenia sabnie solidarnoœ midzyludzka, nakazujca nieœ pomoc cierpicym. "Kobieta cmentarna" to opis getta ydowskiego w Warszawie w czasie jego likwidacji. Dramat mordowanych rozgrywa si za murem, sycha krzyki i pacz, wida poary i wyrzucane z okien na bruk dzieci. Ludzie z tej strony muru nie mog spa, jeœ, przeywaj rozterki moralne z powodu swej bezsilnoœci. Prbuj zrozumie, wytumaczy sobie, s podatni na propagand niemieck, bo wtedy atwiej im y. W opowiadaniu "Dwojra Zielona" zaskakuje nas postawa modej ydwki, ktra znalaza w sobie doœ siy, by przetrwa niesamowite wprost okropnoœci. Stracia ma, przed wywzk do obozu ukrywaa si na strychu. Gdy Niemcy urzdzili sobie strzelanin w Sylwestra, stracia oko. Ze szpitala trafia do obozu w Majdanku, potem pracowaa w fabryce amunicji. Prawie œlepa, bo na jedynym oku zrobi si jej wrzd, pracowaa, bo baa si selekcji Jak wyznaje, przetrwaa to wszystko, bo pragna przekaza innym ludziom wieœ o okruciestwie okupantw. Najbardziej wstrzsajc scen jest scena z opowiadania "Doroœli i dzieci w Oœwicimiu", gdzie dzieci bawiy si w palenie ydw, jedyn zabaw jak znay. Dzieci zmuszone do cigego przygldania si nieludzkim okruciestwom zatraciy zdolnoœ rozrniania dobra i za. Obz okaleczy ich psychik.