Faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces – wiązki, rózgi liktorskie i wł. fascio – wiązka, związek) – doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm i postfaszyzm). Faszyzm uważany jest na ogół za doktrynę skrajnie prawicową lub (przez takich politologów jak Zeev Sternhell, Hugh Seton-Watson, Eugen Weber) hybrydalną, tzn. łączącą elementy lewicowe i prawicowe Sami faszyści uważali tradycyjny podział za przestarzały; twierdzili, że nie są "ani prawicą, ani lewicą"

Następujące elementy są najczęściej wymieniane jako integralne części faszyzmu: nacjonalizm, etatyzm, militaryzm, imperializm, totalitaryzm, antykapitalizm, antykomunizm, korporacjonizm, populizm, kolektywizm oraz opozycja do politycznego i ekonomicznego liberalizmu

Kształtowanie się ruchu

Ideologiczne korzenie faszyzmu sięgają lat 80. XIX wieku, szczególnie okresu fin de siècle[10]. Założenia tego okresu wpłynęły na faszyzm poprzez sprzeciw wobec materializmu, racjonalizmu, pozytywizmu, burżuazyjnego i liberalnego społeczeństwa oraz demokracji . Generacja fin de siècle popierała emocjonalność, irracjonalizm, subiektywizm i witalizm przedstawiciele nurtu uważali że cywilizacja jest w okresie kryzysu. Perspektywa fin-de-siècle wpłynęła na szereg poglądów, pewne wpłynęły na faszystów zdobyły koncepcje twórcy współczesnego rasizmu, Arthura de Gobineau. Innym z przedstawicieli tego okresu był psycholog Gustave Le Bon był on zagorzałym krytykiem socjalizmu i syndykalizmu[13] i propagatorem poglądów nacjonalistycznych i rasistowskich. Na faszyzm wpłynęła też filozofia Fryderyka Nietzschego, rosyjskiego filozofa Fiodora Dostojewskiego będącego zwolennikiem poglądów nacjonalistycznych, religijnych i monarchistycznych[14] oraz przeciwnika racjonalizmu, Henriego Bergsona[15]. Nowe teorie psychologii społecznej i politycznej odrzucały ludzkie zachowania jako regulowane przez racjonalny wybór. Nietzsche zaatakował "mentalność stada" chrześcijaństwa, demokracji i nowoczesnego kolektywizmu, oraz promował koncepcję Übermensch (wykorzystaną przez nazistów)[16]. Bergson zakwestionował marksizm, odrzucał procesy materializmu i determinizmu, uważał że instynkt (który miał być przeciwieństwem odrzuconego przez niego racjonalizmu) oparty jest na wolnym wyborze[17]. Duży wpływ miały odwołania darwinizmu społecznego do nacjonalizmu[18].

Georges Sorel, twórca antymarksistowskiego i antysocjalistycznego narodowego syndykalizmu

Na koncepcje autorytarne faszyzmu wpłynął Gaetano Mosca, który był zwolennikiem (tym samym był przeciwnikiem parlamentaryzmu, socjalizmu i demokratyzmu) rządów małej liczby osób[19], osobiście Mosca stał się przeciwnikiem rządów faszystów we Włoszech. Rewolucyjny syndykalista Georges Sorel wpłynął na metody działania ruchu - uważał on że w polityce potrzebne jest użycie siły. Sorel w swojej pracy The Illusions of Progress potępił demokrację. W 1909 roku, po strajku generalnym we Francji, Sorel i jego zwolennicy z pozycji lewicowych przeszli na pozycje skrajnej prawicy, starając się połączyć poglądy syndykalistyczne z francuskim patriotyzmem i wojującym katolicyzmem. W 1910 roku Sorel ostatecznie ogłosił swoje rozstanie z socjalizmem, a w 1914 roku, odwołując się do Benedetto Croce (współpracownika Gaetano Mosca) stwierdził, że socjalizm jest martwy i nastąpił rozkład marksizmu[20]. Sorel na początku 1910 roku stał się zwolennikiem Charlesa Maurrasa, lidera ugrupowania Akcja Francuska, reakcyjnego polityka głoszącego hasła klerykalne, nacjonalistyczne i monarchistyczne[20]. Poglądy Maurassa wpłynęły na Sorela a wkrótce łączone były reakcyjne poglądy Maurrasa i nacjonalistyczno-syndykalistyczne poglądy Sorela, mające być środkiem przeciwdziałania demokracji. Charles Maurras którego filozofia wpłynęła na faszyzm[21], promował to co nazwał nacjonalizmem integralnym, wzywał do jedności narodu i podkreślał, że zapewnić to może silny monarcha. Maurras uważał, że demokracja to mistyfikacja woli ludu, która tworzy bezosobowy podmiot zbiorowy[21]. Postać monarchy miała być uosobieniem zjednoczenia narodu i jego suwerenności. Integralny nacjonalizm został przez faszystów wyidealizowany i zmodernizowany, pozbawiając go elementów monarchizmu charakterystycznych dla skrajnie reakcyjnych poglądów Maurrasa[21].

Połączenie nacjonalistycznego monarchizmu Maurrasa i narodowego syndykalizmu Sorela reprezentował włoski nacjonalista Enrico Corradini[22], lider i założyciel powstałej w 1910 roku skrajnie prawicowej partii o nazwie Zrzeszenie Włoskich Nacjonalistów. Corradini mówił o potrzebie utworzenia ruchu narodowo-syndykalistycznego, na czele którego stać mają elitarni arystokraci i antydemokraci. Corradini był zwolennikiem imperializmu, który miał posłużyć Włochom do pokonania potęgi Francuzów i Brytyjczyków. Założona przez niego prawicowa ZWN uważała że zacofanie gospodarcze Włoch spowodowane było korupcją w klasie politycznej, liberalizmem i podziałami spowodowanymi przez socjalizm[23]. Partia zyskała poparcie wśród konserwatystów, katolików i środowisk biznesowych[24]. Włoscy narodowi syndykaliści odrzucili burżuazyjne wartości za które uważali demokrację, liberalizm, marksizm, internacjonalizm i pacyfizm, promowali heroizm, witalizm i użycie przemocy[25]. ZWN uważała że liberalna demokracja nie jest zgodna z regułami nowoczesnego świata który potrzebuje silnego państwa i imperializmu, twierdząc że ludzie są z natury drapieżni, a narody toczą ciągłą walkę, w której przetrwać mogą tylko najsilniejsi

Faszyzm jako doktryna powstał w czasie I wojny światowej; stworzyli go włoscy narodowi syndykaliści, którzy łączyli prawicowe i lewicowe poglądy polityczne. Mussolini w 1919 roku opisał faszyzm jako ruch, który jest protestem „przeciwko zacofaniu prawicy i niszczycielstwu lewicy”[27]. Włoski faszyzm skręcił w prawo na początku 1920 roku[28]. W Doktrynie faszyzmu (1932), przypisywanej Benito Mussoliniemu, znalazły się słowa określające XX wiek i faszyzm w sposób następujący: „można sądzić, że jest to wiek autorytetu, wiek „prawicy”, wiek faszystowski”. Za prawicowy uważany jest też ze względu na społeczny konserwatyzm i autorytarne przeciwstawienie się egalitaryzmowi

Podstawowe cechy i założenia faszyzmu

- Autokratyzm w stylu wodzowskim;

- Militaryzm;

-Walka z odmiennymi ideologiami (np. demokracja, komunizm);

- Pełna kontrola partii rządzącej nad dużą częścią aspektów życia społecznego i gospodarczego;

- Gospodarczy etatyzm oraz korporacjonizm.

- Nacjonalizm, w skrajnych przypadkach szowinizm bądź rasizm

Autokracja (gr. autokratés, samowładny, αυτός sam + κρατέω rządzić) – system rządów sprawowany przez jedną osobę lub niewielką grupę osób, posiadającą nieograniczoną władzę, będącą poza jakąkolwiek kontrolą społeczną. Głównymi wyróżnikami autokratycznych systemów państwowych jest skoncentrowanie całej władzy państwowej w ręku jednostki bądź grupy, panującej za pomocą monolitycznie i hierarchicznie zorganizowanego aparatu nad społeczeństwem pozbawionym legalnych form wpływu na powoływanie i zmienianie rządzących oraz na programy i metody rządzenia.

Militaryzm ma trzy pozwiązane ze sobą znaczenia:

- tendencja w polityce wewnętrznej polegająca na rozbudowywaniu potencjału militarnego państwa do rozmiarów przekraczających znacznie rzeczywiste potrzeby obronne, w powiązaniu z przejmowaniem przez koła wojskowe coraz większej kontroli nad całym państwem;

- agresywna polityka zewnętrzna - polegająca na celowym wywoływaniu konfliktów zbrojnych lub dążenie do rozstrzygania dotychczasowych konfliktów metodami siłowymi;

- styl zachowania, (społeczny i socjologiczny), charakteryzujący na przykład dla młodego wieku chłopców bawiących się w wojnę, noszących elementy umundurowania wojskowego.

Etatyzm (fr. l'État - państwo) – rodzaj polityki społeczno-gospodarczej państwa o gospodarce mieszanej (państwowo-prywatnej) oznaczający przejmowanie przez państwo administracji nad prywatnymi przedsiębiorstwami lub tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych przy pomocy kapitału państwowego, a także tworzenie przedsiębiorstw o kapitale mieszanym (państwowo-prywatnym).

Szowinizm (fr. chauvinisme) – na ogół skrajna postać nacjonalizmu, głosi solidarność wszystkich grup społecznych danego narodu, a wobec mniejszości narodowych i innych narodów nakazuje przyjmować wrogą postawę.

Celem politycznym faszyzmu jest ustanowienie państwa totalitarnego, pod względem gospodarczym opartym na korporacjonizmie. Intelektualną podstawą ideologii jest nacjonalizm. Przedstawiany jest jako „trzecia droga” lub „trzecia pozycja”[43], radykalne przeciwieństwo liberalnej demokracji, faszyści uznawali formy rządów państw takich jak Wielka Brytania, Francja czy Stany Zjednoczone za „dekadenckie”. Faszyzm pozostawał w silnej opozycji do ruchu robotniczego, anarchizmu i marksizmu (z czego druga z ideologii w 1917 roku uległa rozłamowi na socjalistów i komunistów). Faszyzm swoich przeciwników ma pogrupowanych w trzech obszarach „społeczno-komunistycznych”, „demoliberalno-masońskich” i „populistyczno-katolickich”[44]. Pojęcie „reżim faszystowski” może mieć zastosowanie do niektórych totalitarnych lub autorytarnych reżimów politycznych Europy i praktycznie wszystkich państw uczestniczących w czasie II wojny światowej w układzie Osi[45]. Z poszukiwaniem przez faszystów licznych wrogów związany było upokorzenie wielu państw w pierwszej wojnie światowej[46], co skłoniło część faszystów do szukania kozłów ofiarnych (Niemcy)[47] czy obiektów frustracji wynikającej z niespełnionych oczekiwać (Włochy). Faszyści często odnosili się niechętnie do zwycięzców wojny takich jak Francja, USA czy Wielka Brytania, ruchu robotniczego (anarchistów, komunistów, socjalistów), związkowców czy też przedstawiali wyimaginowane zagrożenie rewolucji komunistycznej, komunistycznego spisku żydowsko-masońskiego lub innych domniemanych zagrożeń ze strony m.in. ponadnarodowych organizacji mających działacz w przeciwieństwie do interesów państwa. Faszyści zaliczali do nich m.in. Ligę Narodów, pacyfizm czy prasę. Szczególnie w Niemczech silną rolę miało przekonanie o wyższości własnej rasy nad pozostałymi co miało legitymizować ekspansję na inne państwa. Historycznie większość faszystów promowało imperializm, jednak było kilka ruchów faszystowskich które nie były zainteresowane imperialistycznymi ambicjami[48].

Pierwszym z państw faszystowskich były Włochy Mussoliniego (1922), gdzie ukuto termin faszyzmu, kolejnym z najważniejszych państw w którym przyjęto model była Trzecia Rzesza (1933), która znacznie zradykalizowała ideologię, ostatnim z państw była Hiszpania generała Franco, która istniała najdłużej, aż do 1975 roku. Różnice ideologiczne i historyczne każdego z trzech systemów są inne. Faszyzm w nazistowskich Niemczech, przybrał charakter rasistowski, rasizm w faszyzmie włoskim i innych ruchach faszystowskich miał mniejsze znaczenie. W części odmian ideologii istotną rolę miały hasła związane z religią (katolicką lub prawosławną), szczególnie związana z religią był hiszpański nacionalcatolicismo[49].

Faszyzm podkreślał rolę, akcji bezpośredniej, legitymizacji przemocy politycznej[50][51]. Faszyzm z konieczności ciągłej przemocy politycznej identyfikuje się jako „nieskończona walka”[52]. Podstawą teorii dotyczących przemocy było przywiązanie do darwinizmu społecznego[52], ruchy faszystowskie dzieliły według darwinizmu społecznego narody, rasy i społeczeństwa[53]. Zgodnie z ideologią faszyzmu, narody i rasy muszą oczyścić się z biologicznie słabych lub zdegenerowanych ludzi a jednocześnie promować tworzenie silnych ludzi, zdolnych do przetrwania w świecie ciągłych konfliktów narodowych i rasowych[54]. Faszyzm podkreślał że młodzież zarówno w sensie fizycznym i duchowym jest związana z męskością i zobowiązana do działania[55]. Hymnem faszystów włoskich stała się pieśń Giovinezza (młodość)[56]. Faszyzm utożsamiał fizyczny okres młodzieńczy jako czas rozwoju moralnego[57]. Włoski faszyzm realizował politykę nazwaną "higieną moralną"[58] w zakresie seksualności. Państwo włoskie promowało wśród młodzieży zachowania seksualne które uważało za normalne i potępiały te które uznały za dewiacje. Faszystowskie Włochy uważały że promocja wśród mężczyzn seksualnych zachowań przed okresem dojrzewania jest przyczyną przestępczości wśród męskiej części młodzieży. Zgodnie z wykładnią włoskich faszystów, homoseksualizm uznany został za chorobę społeczną. Włochy prowadziły agresywną kampanię mającą zmniejszyć prostytucję[58]. Potępiano pornografię, większość form kontroli urodzeń i antykoncepcji (z wyjątkiem prezerwatyw), homoseksualizm i prostytucję uznano za dewiację, choć ze względu na trudne do egzekwowania, błędne prawo, władzę często przymykały na to oko[58].

Mussolini postrzegał kobiety jako rodzicielki, mężczyźni natomiast mieli być wojownikami, jak sam twierdził: "wojna jest dla mężczyzny, a macierzyństwo dla kobiety"[59]. W celu zwiększenia liczby urodzeń faszystowski rząd wprowadził przywileje finansowe dla rodzin wielodzietnych i zainicjował działania mające zmniejszyć liczbę zatrudnionych kobiet[60]. Włoski faszyzm uznawał kobiety za "reproduktorów narodu"[61]. Również w Niemczech nazistowskich rząd zachęcał kobiety do pozostania w domu, rodzenia dzieci i utrzymywaniu domu[62]. Polityka ta została wzmocniona przed nadawania kobietom mającym czwórkę lub więcej dzieci, Krzyżu Honoru Matki. Hitlerowcy uważali homoseksualizm za zniewieściały, zdemoralizowany i podważający męskość[63]. Naziści chcieli "leczyć" homoseksualistów, homoseksualiści w Niemczech trafiali do obozów koncentracyjnych.

Wzór modelu państwowego

– Benito Mussolini

Państwo faszystowskie charakteryzuje się dyktatorskim sprawowaniem władzy, którego podporą jest monopartyjny system parlamentarny. Funkcje ustawodawcze i wykonawcze przejmował wódz: we Włoszech Duce – Mussolini, który łączył różnorakie stanowiska znane z państw demokratycznych: prezydenta, premiera, zwierzchnika sił zbrojnych oraz głównodowodzącego. Bezpośrednio jemu podlegał szeroki aparat policyjno-kontrolny, który miał cały szereg zadań z dziedziny kontrwywiadowczo-inwigilacyjnych. Dodatkowo eliminował faktycznych opozycyjnych, jak i domniemanych przeciwników politycznych. Mussolini dysponował potężnym urzędem OVRA, który łączył zadania policyjne, kontrwywiadowcze i ogólnonarodową walkę propagandową.

W państwie wszystkie stanowiska, zarówno te najniższego, jak i najwyższego szczebla, obsadzane były członkami zaplecza politycznego wodza, czyli jedynej partii sprawującej władzę – Narodowej Partii Faszystowskiej. Jeszcze przed przejęciem władzy w skład elektoratu tych ugrupowań wchodziły w zasadzie wszystkie warstwy społeczne, choć uogólniając można przyjąć iż wywodziły się one przede wszystkim z tzw. klasy średniej (miejskiej i wiejskiej, po drobnomieszczaństwo i małych oraz średnich przedsiębiorców), ale również z niższych klas społecznych, takich jak np. robotnicy.

Zachowywano jednak pewne pozory parlamentaryzmu. Posłów obywatele wybierali z jednej listy wyborczej. Jednakże o wszystkim decydował w praktyce dyktator. Parlament odgrywał rolę propagandowo-edukacyjną dla społeczeństwa. To w nim członkowie partii wyrażali postanowienia wodza, cele polityczne i metody ich uzyskiwania. Sądownictwo stanowiło niezależną władzę, jednakże tworzono specjalne sądy partyjne, obyczajowe oraz dążono do obsadzania stanowisk sędziów oraz prokuratorów przez ludzi związanych ze sprawującą opcją polityczną. Docelowo program państwa faszystowskiego zakładał całkowite przejęcie sądownictwa przez odpowiednie organy partii.

Spirytualizm – w filozofii (metafizyce) jeden z kierunków monizmu zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (dusze). Tym samym spirytualizm przeciwstawia się wszelkim kierunkom materializmu. W historii filozofii pojawiają się dwie odmiany spirytualizmu.

Spirytualizm – także nazwa ruchu religijnego z lat 40. XIX w., głoszącego, że możliwy jest kontakt z duchami zmarłych za pośrednictwem medium. Duchy, jako istniejące na "wyższym poziomie świadomości" mogą być przewodnikami i doradcami żyjących. W odróżnieniu od późniejszego spirytyzmu (dominującego w krajach romańskich), spirytualizm dominuje w krajach anglojęzycznych i nie głosi nauk tak wyraźnie sprzecznych z chrześcijaństwem jak np. reinkarnacja w spirytyzmie.

Spirytualizm idealistyczny- Reprezentowany jest przez Berkeleya. Zakłada on, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe. Ciała są zaś układami wrażeń wytwarzanymi przez podmiot poznający a więc nie istnieją jako substancje

Spirytualizm realistyczny

Zakłada, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe i nie ma innych substancji. Ciała istnieją rzeczywiście, lecz są tylko odmianą substancji duchowych. Pewną koncepcją bazującą na tym założeniu jest monadologia Leibniza. Leibniz zakłada, że ostatecznym budulcem świata są monady czyli dusze. Monady dzieli on na:

a) posiadające świadome życie psychiczne, czyli dusze,

b) posiadające nieświadome życie psychiczne, czyli ciała.

Totalitaryzm (dawniej też: totalizm) – system rządów dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb wobec przeciwników politycznych, akcji monopolowych i masowej monopartii. W systemach totalitarnych życie ludzi podporządkowane jest wszechobecnej kontroli ze strony władzy. Wyznacza ona standardy i normy zachowania, określa status socjalny obywateli, ustala kierunki, obszary i granice aktywności publicznej oraz kształtuje wzorce życia osobistego. Stosowane są: terror i ludobójstwo, na przykład w obozach koncentracyjnych w hitlerowskich Niemczech lub łagrach w ZSRR. Obywatele są silnie uzależnieni od władzy.

Benito Amilcare Andrea Mussolini (wym. [beˈniːto musːoˈliːni]; ur. 29 lipca 1883 w Dovia di Predappio, zm. 28 kwietnia 1945 w Giulino di Mezzegra) – włoski polityk i dziennikarz początkowo socjalistyczny, główny założyciel i przywódca ruchu faszystowskiego; premier Włoch w latach 1922–1943, później do 1945 przywódca Włoskiej Republiki Socjalnej. Jego ekspansjonistyczna polityka i sojusz z nazistowskimi Niemcami doprowadziły do wybuchu II wojny światowej. W 1943 roku jego reżim został obalony przez a on sam utworzył satelicki względem Niemiec reżim rezydujący na północy części kraju. W 1945 roku został on schwytany przez partyzantów antyfaszystowskich i rozstrzelany.

Narodziny faszyzmu

Po zakończeniu I wojny światowej państwo włoskie było wyniszczone i zadłużone, korzyści z przyłączenia się do aliantów były mizerne. W kraju nasilały się nastroje rewolucyjne. Codziennością stały się strajki i demonstracje. W ciągu trzech lat upadło sześć rządów. Brakowało człowieka, który silną ręką poprowadziłby Włochów.Po powrocie do Mediolanu nadal wydawał swoją gazetę, jednocześnie skupiając wokół siebie grupę byłych kombatantów.

23 marca 1919 Mussolini wraz z kombatantami, oraz innymi zebranymi założył w Mediolanie prawicowy Fasci Italiani di Combattimento (a przy okazji ściągała ludzi z sił specjalnych, doskonale zasilających bojówki). Ich symbolem stało się fasces.

W listopadzie 1921 Mussolini utworzył Narodową Partię Faszystowską na bazie związków ("fasci") kombatanckich. Głosił antyparlamentaryzm i pochwałę rządów silnej ręki. Jego bojówki – Czarne koszule krwawo rozprawiały się z wszelką opozycją. Zdobywał jednocześnie poparcie polityczne zarówno wśród biedoty (wiele obiecując, grając na nacjonalizmie), jak i wśród inteligencji oraz jednocześnie wśród warstw posiadających (zwalczał strajki, obiecywał zniesienie części przywilejów robotniczych i chłopskich). Narodowa Partia Faszystowska uzyskała poparcie przemysłowców, zaniepokojonych falą strajków okupacyjnych szerzących się we Włoszech od 1920[4]. Partia stała się zalążkiem ruchu faszystowskiego. Rozwinął aktywną działalność polityczną wśród szerokich mas społeczeństwa rozczarowanych wynikiem wojny: kryzysem, bezrobociem, wielkimi stratami ludzkimi i materialnymi oraz niewielkimi korzyściami terytorialnymi w zwycięskiej w końcu dla Włochów wojnie. Ruch ten uzyskiwał coraz większe poparcie wśród włoskiego społeczeństwa, tak że przejęcie władzy stało się możliwe już rok później – w czasie strajku socjalistów faszyści zorganizowali tzw. Marsz na Rzym. Siły porządkowe i wojsko z łatwością mogłyby zatrzymać a nawet pokonać w walce siły faszystów, jednak król Wiktor Emanuel III przestraszył się możliwości rozlewu krwi i wybuchu wojny domowej. Mussoliniemu została powierzona teka premiera

. Do głównych osiągnięć Mussoliniego należało m.in.: rozbudowanie frontu robót publicznych; zawarcie układów laterańskich normalizujących stosunki między państwem włoskim a Watykanem; poprawienie doli szerokich warstw społeczeństwa, w tym robotników i chłopów; sukcesy ekonomiczne w koloniach i państwach zależnych, takich jak Albania.

5 stycznia 1919 roku, dziennikarz Karl Harrer i ślusarz Anton Drexler zakładają ze swoimi współpracownikami Niemiecką Partię Robotniczą (Deutsche Arbeiterpartei - DAP). Na spotkaniu założycielskim było około 20 - 30 osób, głównie kolejarzy. Harrer został przewodniczącym organizacji na teren Rzeszy, a Drexler przewodniczącym miejscowej grupy DAP w Monachium. Powstanie DAP nastąpiło w trudnym okresie.

Posiedzenia członków partii odbywały się w piwiarni "Sterneckerbräu", w znajdującej się na tyłach izbie, sali weteranów, tzw. "Leiber-Zimmer". Toczono dyskusje przy piwie zastanawiając się nad programem i dalszą działalnością partii.

Pod koniec 1919 roku w podziemiu "Sterneckerbräu" zostało urządzone "Główne Biuro" Deutsche Arbeiterpartei.

Na początku 1920 roku Hitler zaczął planować pierwszy masowy wiec. Doprowadziło to do zmiany w kierownictwie DAP. Pierwszy przewodniczący Harrer ustąpił z powodu braku zgody z Hitlerem i został zastąpiony przez Drexlera.

Pierwsze masowe spotkanie z udziałem Hitlera odbyło się 24 lutego 1920 roku w Festsaal w Hofbräuhaus w centrum Monachium. Na sali zebrało się około 2000 osób w tym byli też i socjalistyczni przeciwnicy.

Był to ważny wiec na którym po raz pierwszy miano zaprezentować program partii. Program partii został wydrukowany i rozprowadzony. Wielka sala była pełna siedzących nad kuflami piwa słuchaczy.

Hitler prowadził to spotkanie w zastępstwie nieobecnego Drexlera. Przemawiał jako drugi mówca. Hitler przedstawił program DAP składający się z dwudziestu pięciu punktów. Jego przemówienie było wielokrotnie przerywane pytaniami i okrzykami zwolenników jak też i przeciwników, lecz w pełni panował nad salą. Na koniec jak twierdzi Hitler w "Mein Kampf": "miałem przed sobą salę pełną ludzi zjednoczonych nową myślą, nową wiarą, nową wolą". Był to rzeczywiście wielki sukces Hitlera jako mówcy.

Program przez niego przedstawiony chociaż nie był zbyt nowatorski w treści, został przyjęty entuzjastycznie i jednomyślnie.

To był przełom, uwierzył w siebie i z nową energią zabrał się za przeprowadzenie zmian w partii, zmian które miały wynieść go na szczyt władzy.