Symptomatologia i etiologia niedostosowania społecznego oraz rewalidacja jednostek niedostosowanych

1. Objawy niedostosowania społecznego

Literatura przedmiotu zawiera liczne opisy przejawów w/w zjawiska tym czy dany objaw kwalifikuje się do miana niedostosowania społecznego decyduje motywacja i częstotliwość popełniania czynów sprzecznych z normami. Pojedynczy czyn przestępczy nie może być uznany jako społeczne niedostosowanie i odwrotnie-nie zawsze społeczne niedostosowanie przechodzi w wykolejenie przestępcze. Warunkiem jest współistnienie szeregu destrukcyjnych czynników.

Maria Grzegorzewska tak charakteryzuje jednostkę społecznie niedostosowaną:

1. tendencje społecznie negatywne

2. odwrócenie zainteresowań dla tzw. złych czynów

3. cynizm i brawura w tym względzie

4. nieżyczliwy stosunek do człowieka

5. stałe konflikty z otoczeniem najczęściej na tle stosunku do człowieka,cudzego mienia,regulaminów,norm i zarządzeń,nieodpowiedniego stosunku do własnych czynów,nieumiejętności zżycia się z grupą

6. wykłamywanie się,zrzucanie winy

7. niechęć do pracy i nauki

8. życie chwilą,przygodą, awanturą

9. brak hamulców,krytycyzmu

10. sugestywność

11. nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji i brak wiary w możliwość tego

12. zaburzenia wybitne w procesach emocjonalnych

Spośród podawanych przez literaturę charakterystycznych objawów typowymi są:

• nagminne wagary,

• ucieczki z domu,

• włóczęgostwo(żebractwo),

• nadużywanie alkoholu i alkoholizm,

• odurzanie się i uzależnienia(narkomania, lekomania itp.),

• wandalizm, niszczenie mienia,

• agresja, bójki, czyny godzące w życie, zdrowie i godność innego człowieka,

• kradzieże, włamania, oszustwa

• zamachy samobójcze lub samobójstwa,

• notoryczne kłamstwa,

• prostytucja i niekonwencjonalne zachowania seksualne(zboczenia, sadyzm, stręczycielstwo, kazirodztwo, wczesne rozpoczynanie współżycia płciowego oraz „podglądactwo”),

Otton Lipkowski dodaje ponadto: nieposłuszeństwo, lenistwo, zaburzenia koncentracji, lękliwość, natomiast Marian Lipka i Czesław Czapów jako ważne uważają pasożytnictwo społeczne(młodzież nie ucząca się i nie pracująca)

2. Przyczyny niedostosowania społecznego

1. Czynniki biopsychiczne

1. Organiczne(uszkodzenia tkanki mózgowej ,ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzenia funkcji układu wydzielania wewnętrznego)

a)charakteropatia

b)upośledzenia umysłowe stopnia lekkiego

c)inne upośledzenia wewnętrzne o charakterze przewlekłym, które mogą pośrednio wpłynąć na wystąpienie niedostosowania społecznego.

2) Czynnościowe(etiologia nie do końca poznana)

a)psychopatia

b)nerwice i neurozy

c)choroby psychiczne(schizofrenia, paranoja, psychoza depresyjno-maniakalna)

d)padaczkowe stany pomroczne

Osoby takie charakteryzują zmiany w zakresie uczuć wyższych, myślenia, świadomości,

intelektu, woli, działania i dlatego znajdują się w grupie o wysokim zagrożeniu wystąpienia opisywanego zjawiska.

B. Czynniki socjokulturowe

1) Środowisko rodzinne

a)niezaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dziecka :

• niski status ekonomiczny rodziny,

• przewlekłe choroby rodziców lub opiekunów(również psychiczne),

• patologie w rodzinie(przemoc,alkoholizm itp.),

• rozkład rodziny,

• bezdomność,

• sieroctwo

b)negatywne wpływy lub wzorce środowiskowe :

• system stosowanych kar i nagród wobec dziecka,

• kontakt dziecka ze środowiskiem i podkulturą przestępczą,

• brak u dziecka poczucia bezpieczeństwa, troski i uczucia ze strony rodziców,

• konflikty międzypokoleniowe

2) Środowisko szkolne

a)niepowodzenia szkolne,

b)brak zrozumienia ze strony nauczyciela,

c)sytuacje konfliktowe w szkole,

d)niewspółmierne wymagania do możliwości rozwojowych ucznia,

e)schorzenia dziecka, takie jak:dysleksja,dysgrafia,wady wymowy również mogą pośrednio przyczynić się do wystąpienia niedostosowania

3) Negatywny wpływ mediów

a)przemoc i agresja w środkach masowego przekazu(również w grach komputerowych,

bajkach dla dzieci oraz w niektórych zabawkach)

b)bezproduktywne wykorzystywanie czasu spędzanego przed telewizorem, komputerem zubaża rozwojowo

c)ogólnodostępne programy, filmy, strony internetowe gdzie brak jest cenzury co do przekazywanych treści(seks, subkultury satanistyczne, sekty i wiele innych wypaczających światopogląd dzieci i młodzieży)

Motywacje „wykolejenia społecznego”wg Czesława Czapówa

• motywacje właściwe-chęć zdobycia nowych doświadczeń i rozładowanie napięć

• motywacje utylitarne-aby zwrócić na siebie uwagę

Stadia „wykolejenia społecznego”wg Czesława Czapówa

1. Stadium

• Uczucie odtrącenia,frustracji,potrzeby emocjonalnej zależności

• Reakcje negatywne mające na celu zwrócenie na siebie uwagi

• Narastająca agresywność wobec rodziców,opiekunów

• Reagowanie nieproporcjonalnie silnie do podniety

• Reakcje impulsywne

• Brak cierpliwości i wytrwałości

• Brak koncentracji uwagi-dziecko nie kończy rozpoczętych prac, wykonuje je niedbale

2. Stadium

• Manifestują się reakcje wrogie nie tylko wobec rodziców, ale i nauczycieli

• Bunt wobec autorytetów

• Próby zjednania rodzą agresję

• Często występuje autoagresja(samookaleczenia, próby samobójcze)

• Występują pierwsze drobne kradzieże i szukanie kontaktu z podkulturą

• Może pojawić się „rozwydrzenie” seksualne lub upijanie się i odurzanie innymi środkami

3. Stadium

• Następuje proces przyswajania kultury przestępczej, najczęściej manifestujący się przyłączeniem do grupy przestępczej, oraz pogłębianie w/w objawów

• Następują częstsze kradzieże, włamania, rozboje, akty wandalizmu, chęć zadawania bólu

• Pogłębiona negacja norm moralnych, prawnych,a także naturalnych

Rewalidacja jednostek społecznie niedostosowanych

Pojęcie rewalidacji wg M.Grzegorzewskiej

Działalność rewalidacyjną należy stosować tak jak wobec innych osób kwalifikujących się do opieki specjalnej(głuchego,niewidomego bądż upośledzonego umysłowo) za pomocą środków :

• Kompensacyjnych( uzupełnianie lub zastępowanie zamkniętych czy utrudnionych dróg kontaktu ze światem zewnętrznym)

• Usprawniających(aktywizowanie wszystkich dotkniętych przez upośledzenie czy skrzywienie czynności danego osobnika i doprowadzenie ich do odpowiedniego poziomu)

• Korygujących(oddziaływanie usuwające niesprawne działanie narządów upośledzonych)

Maria Grzegorzewska zwraca uwagę na formy działania takie jak:

• wychowanie zdrowotne

• wychowanie estetyczne

• samorządność

Nacisk kładzie na osobę wychowawcy-jego odpowiednie przygotowanie oraz wymagane cechy charakteru.Odnosi się to również do osoby sędziego jak i kuratora sądowego.

Praca resocjalizacyjna powinna opierać się na następujących założeniach:

1. w jednostkach społecznie niedostosowanych rozwinąć wiarę we własne siły i stworzyć im wizję życia w płaszczyźnie społecznie pozytywnej;

2. zwrócić ich zainteresowania ku wartościom pozytywnym i rozwinąć chęć wyżycia się w działalności konstruktywnej społecznie;

3. rozbudzić pozytywny stosunek do nauki i pracy;

4. zmienić ich stosunek do własnych czynów i rozwinąć zrozumienie roli jednostki w zespole(świadoma dyscyplina);

5. życie bezplanowe na dalszą metę-życie chwilą, przygodą-zastąpić życiem planowym i poczuciem odpowiedzialności za nie;

6. rozbudzić w nich wiarę we własne możliwości wejścia w życie społecznie użyteczne i umiejętnie wskazywać im tę drogę;

1. rozwijać dążenie do przełamywania trudności, chęć walki o doskonalenie życia społecznego, zapalać twórczością i inicjatywą w tym kierunku;

2. kształtować warunki korzystne dla przebiegu procesów emocjonalnych

Bibliografia:

Otton Lipkowski „Pedagogika resocjalizacyjna”

Maria Grzegorzewska „Pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych”

Czesław Czapów,Stanisław Jedlewski „Pedagogika resocjalizacyjna”

Czesław Czapów „Wychowanie resocjalizujące”

Marek Konopczyński „Twórcza resocjalizacja”

Józef Sowa „Pedagogika specjalna”

Marian Lipka „Zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży”

Internet „Dzieci i przemoc w mediach”

---