1)Poglądy Kalwina od innych wyznań protestanckich różniły się tym ze głosił on wiarę w przeznaczenie . Według niej człowiek z woli boga jest przeznaczony na zbawienie lub potępienie. Ludzie staja się potępionymi po œmierci nie dlatego, że grzeszyli , lecz dlatego grzeszyli bo byli z góry skazani na potępienie.
Najważniejsze poglądy Jana Kalwina:
1. Istnieje tylko jedna prawda Boża, która jest w Chrystusie, a którą objawia Pismo œw. Dzięki niej wiadomo, że człowiek jest całkowicie skażony, a zbawiony może być tylko z łaski Bożej, za poœrednictwem jedynej ofiary Jego Syna i wiary w Niego. Uczynki są następstwem tej łaski, nie zaœ jej warunkiem.
2. Nauka Jezusa jest doskonała i pełna. Nie godzi się ani niczego z niej ujmować, ani cokolwiek dodawać. W konsekwencji Koœciół nie jest władny okreœlać wedle swej wygody ani tego, co jest Słowem Boga, ani tego, co nim nie jest, lecz sam jest przez to Słowo okreœlany.
3. Tylko Boga trzeba wielbić i tylko Jemu służyć. Wynika z tego, że nie godzi się modlić do œwiętych.
4. Nie ma innego przebłagania [za grzechy] niż to, które oferuje Jezus.
5. Nie Koœciół jest poœrednikiem między Bogiem a ludŸmi, lecz sam Chrystus.
2)Wojny religijne we Francji. Geneza, skutki.
Przed rozpoczęciem wojen religijnych władcy Francji już bardzo ostro rozprawiali się z innowiercami. Od wystąpienia Lutra, i sformowania przez Kalwina swoich poglądów państwo wielce ograniczało poczynania protestantów, którzy we Francji nazywani byli hugenotami. Protestanci jednak nie zrażając się, czasem celowo prowokowali swoim kultem. Droga do wojny była, zatem nieunikniona.
Już przed wystąpieniem Lutra rosła we Francji popularnoœć Biblii(humaniœci Lefevre i Robert Estienne). Król Francji, Franciszek I tolerował krytykę Koœcioła jedynie dopóty, dopóki nie zagrażała porządkowi publicznemu i jednoœci narodowej, jednak po wystąpieniu Lutra w Niemczech i oznakach rewolt stał się przeciwnikiem nowej wiary wewnątrz swojego państwa, protestantów jednak niemieckich w walce z cesarzem Karolem V wspierał nadal.
Pod koniec swojego panowania zaczęły się mnożyć przeœladowania heretyków. W 1545r dokonano krwawej masakry skalwinizowanych waldensów, humaniœci ginęli na stosach, szczytem tego było aresztowanie 61 osobowego synodu protestanckiego w Meaux, i skazanie na mocy wyroku sądowego 14 z nich na spalenie na stosie, a pozostałych na wiezienie i tortury.
Następca Franciszka I, Henryk II, był wrogo nastawiony do reformacji. Wkrótce po objęciu tronu powołał przy parlamencie paryskim specjalną izbę do zwalczania herezji zwanej póŸniej „gorącą”. Cały system zwalczania reformacji ujął w edykcie z 27 czerwca 1551 roku, złożonym z 46 artykułów. Zabraniano w nim drukowania i przywożenia książek zza granicy, oraz kontaktów z oœrodkami protestanckimi za nią. Odtąd tylko katolicy mogli piastować urzędy, a majątki przeciwników Koœcioła zostały skonfiskowane.
Mimo ostrego kursu władzy reformacje we Francji zyskiwała zwolenników, z początku mieszczan, póŸniej w formie kalwińskiej do szlachty duchowieństwa oraz rodziny królewskiej. Poważny wpływ na rozszerzanie się reformacji miał kryzys ekonomiczny, wywołany ciągłymi wojnami.
W latach 1557-1558 ostatecznie organizują się hugenoci, nie tylko koœcielnie, ale także politycznie. W okresie panowania Franciszka II (1559-1560) konflikty religijne obrały definitywnie polityczne oblicze. Po jego œmierci(w związku z małoletnioœcią króla) rozpoczęła się walka o władzę, między katolickimi książętami de Guise, a hugenockimi de Bourbon.
Regentka(matka Karola IX) próbowała początkowo polityki ugodowej. Wydała edykt romoratyński(maj 1560-wyznanie -tak, publicznie -nie), oraz doprowadziła do pojednawczego kolokwium z protestantami na przełomie 1561-1562, wydała póŸniej edykt tolerancyjny w Saint-Germain(styczeń 1562, publiczny kult -tak, w miastach -nie).
Odpowiedz jednak na edykt regentki ze strony triumwiratu katolickiego(konetabl Montmorency, Fr. De Guise i marszałek de Saint-Andre), była rzeŸ w Wassy(marzec 1562), co dało początek wojnie domowej, a raczej oœmiu wojnom religijnym we Francji.
Hugenoci zaczęli szukać obcej pomocy, podpisali w Hampton Court(wrzesień 1562) z Anglią porozumienie, dzięki któremu ta za pomoc hugenotom, otrzymuje port Hawr. W obliczu obcej interwencji Katarzyna wydaje edykt, zwany pokojem w Amboise 19 marca 1563(przyznający szlachcie hugenockiej ograniczoną swobodę kultu w okreœlonych miejscach). Zmobilizowało to strony walczące do oparciu się Anglii, w wyniku, czego Anglia musiała się traktatem w Troyes z kwietnia 1564 zrzec się nawet pretensji to Calais.
Szybko jednak walki rozgorzały na nowo, m.in. za sprawą spotkania regentki i syna z przedstawicielem Hiszpanii ks.Albą w Bajonnie(1565), oraz po zamordowaniu ks.Ludwika de Bourbon-Conde, jednego z ich głównych przywódców protestantów. Próbą pacyfikacji był kolejny pokój w Saint-Germain(sierpień 1570-zupełna wolnoœć kultu(bez Paryża), dopuszczona ich do urzędów, amnestia i 4 twierdze: La Rochelle, La Charite, Cognac i Montanuban. Uzgodniono małżeństwo między Henrykiem de Bourbon kr. Nawarry i siostrą Ludwika IX, Małgorzata Valois.
W sierpniu 1572 zjechała się do Paryża no wesele wielu wysoko postawionych hugenotów. Ród Gwizjuszów namówił Katarzynę i króla do radykalnego rozstrzygnięcia kwestii hugenotów. 23/24 sierpnia w nocy motłoch paryski napadł na przybyłych hugenotów, zamordowano ok. 3 tys osób, w tym faktycznego przywódcę adm. Coligny`ego.
Wojna rozgorzała ze zdwojoną siłą. Przywódcy katoliccy podburzali wiernych przeciwko hugenotom. Jednakże hugenoci chwycili za broń. Niszczyli figurki, krzyże i ołtarze w koœciołach, a nawet zabijali.
Po œmierci Karola IX, królem został Henryk Valois(1574). Ten okres wojny nazywano wojną 3 Henryków. Pretendentami do objęcia tronu był Henryk z Nawarry i Henryk de Guise(stanął na czele Ligi Œwiętej). Ten ostatni (wraz z bratem) został zamordowany, na rozkaz króla.
W 1589r został zamordowany również Henryk Valois, przez katolickiego fanatyka. Pozostał wiec Henryk de Bourbon. Już jako król toczył walki z głową katolików ks. Mayenne. W czasie oblężenia Paryża 25 lipca 1593 przeszedł na katolicyzm „Paryż wart mszy”. Paryż zdobył 22 marca 1594.
Tak oto skończyły się francuskie wojny religijne, podczas których przez przeszło 30 lat katolicy i protestanci raz po raz mordowali się wzajemnie. Dnia 13 kwietnia 1598 roku Henryk IV wydał historyczny edykt nantejski, zapewniający protestantom wolnoœć wyznania(bez Paryża). Otrzymali te pełnię praw politycznych i obywatelskich.
Pod koniec XVI wieku, po dobrobycie Francji nie było już œladu. Połowa królestwa została splądrowana, złupiona lub zniszczona. Żołnierze dopuszczali się rozmaitych nadużyć, co wywoływało chłopskie rebelie. Społecznoœć protestancka - zdziesiątkowana przez egzekucje, masakry, wygnania i wyrzekanie się wiary - wkroczyła w wiek XVII znacznie zmniejszona liczebnie.
Sytuacja we Francji powoli się stabilizowała. Zmniejszyły się szanse Hiszpanii w opanowaniu Burgundii i podporządkowaniu Francji. Mimo przejœcia na katolicyzm Henryka IV wspomagały go nadal Anglia i Niderlandy w walce z Hiszpanią, dzięki temu zawarł z nią pokój w Vervins w maju 1598 roku.
3)Twórcą koœcioła anglikańskiego był król Henryk VIII - początkowo przeciwnik reformacji (za swoje pisma w obronie papiestwa otrzymał z rąk papieża tytuł "obrońcy wiary"). Brak męskiego potomka w małżeństwie z Katarzyną Aragońską spowodował wystąpienie o unieważnienie małżeństwa, które spotkało się z odmową, co skłoniło króla do zerwania z papiestwem. W 1534 r. za zgodą parlamentu i prymasa Anglii Thomasa Cranmera ogłoszono niezależnoœć Koœcioła Anglii od Rzymu. Akt supremacyjny ogłosił króla Anglii "jedyną i najważniejszą głową na Ziemi Koœcioła anglikańskiego". Papież Klemens VII ekskomunikował króla, ale większa częœć społeczeństwa angielskiego, w tym episkopat i kler, poparła reformy i uznała króla za zwierzchnika Koœcioła. Nieliczni przeciwnicy, w tym kanclerz Anglii i wybitny filozof Tomasz Morus (póŸniej kanonizowany) zostali œcięci.
Początkowo akt supremacyjny nie miał implikacji teologicznych, ale reformy Henryka VIII utorowały drogę do Anglii pismom luterańskim i kalwińskim. Pod kierunkiem prymasa Cranmera przy wydatnym udziale króla z różnych tradycji opracowano nową teologię, zawartą w Modlitewniku Powszechnym (Book of Common Prayer). Nie odrzucono katolickiej Tradycji, ani dogmatu o zbawieniu wyłącznie w Koœciele. Przyjęto doktrynę Lutra o usprawiedliwieniu przez wiarę oraz doktrynę Kalwina o predestynacji. Przetłumaczono na język angielski Biblię. Jednoczeœnie rozwiązano klasztory, skonfiskowano majątki koœcielne i zniesiono celibat.
Po œmierci Edwarda VI (jedynego syna Henryka VIII) na tron wstąpiła córka Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej, Maria. Jej panowanie było krwawą, nieudaną próbą restauracji katolicyzmu w Anglii. Następczyni Marii Tudor, Elżbieta I przywróciła niezależnoœć Koœcioła Anglii, ogłaszając 39 artykułów wiary. Stanowią one do dziœ kanon dogmatyczny anglikanizmu. Katolicy nie uznawali praw Elżbiety I do korony, co spowodowało długi okres przeœladowania katolików.
4).Rewolucja w Niderlandach (1556 - 1609)
W roku 1556 doszło do przekazania władzy w Niderlandach nowemu władcy z dynastii Habsburgów Filipowi II, którego priorytetem w krótkim czasie stała się chęć przywrócenia obrządku katolickiego i zwalczanie panującej herezji, słowem bądŸ siłą. „Był to władca nie liczący się z religijną i polityczna samodzielnoœcią poddanych, a jego rządy absolutne wywołały w krótkim czasie rozruchy”
Władca ten przekazał rządy namiestnicze kraju swojej siostrze Małgorzacie ks. Parmy, jednak największy wpływ na sytuacje miał kardynał Antonio Granvelli, nowo mianowana głowa Koœcioła Niderlandzkiego. Ten ostatni zarówno starał się plenić herezje, jak i próbował utrzymać panowanie hiszpańskie na tych terenach. Wkrótce jednak na czoło opozycji narodowej wysunęli się dwaj arystokraci: Wilhelm ks. Orański i hr. Egemont, do którego przyłączył się także admirał Horn. Byli to obywatele znaczący, gdyż wczeœniej „wszyscy oni byli członkami rady państwa, której znaczenie wobec dyktatorskich zakusów Granveli zmalało niemal do zera.(...) Z drugiej strony poważnym wzmocnieniem opozycji była podjęta pod presją decyzja Filipa o wycofaniu wojsk hiszpańskich w 1561”
Jednak represje i przeœladowania opozycjonistów trwały nadal. Powstańców jednak więcej wówczas łączyło niż dzieliło, bowiem w jednym szeregu stanęli zarówno szlachcice jaki i mieszczanie oraz chłopi, a także kalwini i katolicy. Ich przywódcy zawarli w 1565/66 roku tzw. Kompromis i udali się do księżnej Małgorzaty zadając zaprzestania przeœladowań. Bardzo ciekawe było wydarzenie, jak i równie interesujące jest pochodzenie nazwy, która przyjęli opozycjoniœci - Gezowie. Gdy doszło do długo wyczekiwanego spotkania, „wówczas jeden z dostojników w jej otoczeniu podsumował wygląd przybyłych słowami „to tylko kupa żebraków - „Ce n'est qu'un tas de guex” (rozmawiano po francusku) Zaraz potem związkowcy œwiadomie przybrali te szydercza nazwę (lez gueux - gezowie) i nawet torba żebracza stała się ich zewnętrznym emblematem”
Kolejne lata to okres ciągłych rozgrywek pomiędzy obiema stronami i narzucania przez Hiszpanie swojej polityki w Niderlandach. W 1572 r. dochodzi jednak do przełomu, gdy Wilhelm Orański wraca do kraju i wraz z poparciem hugenotów (francuskich kalwinów) ogłasza się namiestnikiem prowincji. Szala zwycięstwa zaczęła się wówczas przechylać na korzyœć opozycjonistów, bowiem „wielki rozgłos towarzyszył poczynaniom gezów morskich, zwłaszcza gdy 1 kwietnia 1572. r. opanowali twierdze Briel na wyspie Boorne. Od tej daty rozpoczyna się wojna o niepodległoœć Niderlandów”
Początek rozłamu pomiędzy północą i południem
W lipcu 1572 roku Wilhelm zawiera ze stanami Holandii i Zelandii Układ w Dordrechcie, w którym stany uznały go za namiestnika kraju i przywódcę w walce z Hiszpanami, udzieliły mu również pomocy finansowej. Okazało się po pewnym czasie ze różnice pomiędzy protestancką północą a katolickim, uciskanym przez Hiszpanów południem są już bardzo wyraŸne.
Rok póŸniej w wyniku niepowodzeń w walkach namiestnictwo traci Alba (jego rządy są uznawane za niezwykle krwawe), głównie po porażkach pod Haarlem i Almaarem i w jego miejsce zostaje powołany hrabia de Requesens, którego rządy odznaczały się już większa łagodnoœcią, chociaż „ wytrwał na swoim stanowisku 3 lata (aż do œmierci), prowadząc intensywna działalnoœć pokojową i na polach bitwy, gdy zawodziły układy. Na jego dobro można zapisać zniesienie Rady Zaburzeń.”
Kolejnym namiestnikiem został Don Juan d' Austria, który przejął władze w okresie niezwykle trudnym, gdyż konflikt narastał coraz bardziej, a w szeregach armii hiszpańskiej zaczęło się szerzyć niezadowolenie, głównie z faktu, iż brakowało pieniędzy zarówno na działania wojenne, ale także na żołnierki żołd. Dodatkowo Rada Państwa w Antwerpii została w krótkim czasie zniesiona, gdy doszło do powstania w Brukseli we wrzeœniu 1576 roku. Sprawę przesądził atak niepłatnych żołnierzy hiszpańskich , którzy wypadli z okupowanej przez siebie cytadeli na Antwerpie, dokonując rabunków, gwałtów i mordów ludnoœci. Wieœć ta miała duży wpływ na obrady stanów generalnych, które zostały zmuszone do błyskawicznych decyzji.
„(...)Pacyfikacja Gandawska, 8 listopada - 1576, akcie obwieszczającym podjęcie walki z wojskami hiszpańskimi. Zarysowano w nim schemat przyszłych stosunków, zapowiedziano powszechna amnestię i tolerancję religijną, z tym że dwóch prowincjach, w Holandii i Zelandii uznano za religię oficjalna kalwinizm.”
Duże znaczenie miały dodatkowo rozporządzenia o wolnym handlu komunikacji pomiędzy wszystkim częœciami kraju. W styczniu 1577 roku pacyfikacja została konfirmowana przez unie brukselską, na której został oparty „wieczny edykt”, podpisany przez nowego namiestnika. Potwierdzał on wszystkie wczeœniejsze ustalenia, a dodatkowo uznawał ks. Wilhelma namiestnikiem Holandii i Zelandii. Głównym założeniem miało być wycofanie wojsk hiszpańskim z terenów Niderlandów, co jednak się nigdy nie stało.
Nie można także zapomnieć, ze główną przyczyną podziału państwa była przede wszystkim religia. Toteż katolickie południe zaczęło się obawiać wpływów protestanckich, co zaowocowało zwróceniem się o pomoc do Hiszpanii i tryumf wartoœci katolickich czyli konserwatywnych i co za tym idzie pro hiszpańskich. Bardzo umiejętnie wykorzystał to następca Don Juana - Aleksander Farse, który nakłonił południowe prowincje Artois, Hainuat i częœć Flandrii do podpisania w Arras unii 6 stycznia 1579 roku, w której deklarowały się uznać zwierzchnictwo Filipa II i bronić wartoœci katolickich.
Odpowiedzią na ten krok była natomiast Unia w Utrechcie, która okazała się niezwykle trwała.
„Ledwie minęło kilkanaœcie dni od umowy w Arras, a już zmobilizowały się ostatecznie prowincje północne i zawarły unię w Utrechcie, 23 stycznia 1579r. Podpisały ja Zelandia, Holandia, Utrecht, Geldria, Fryzja, Overijssel, Groningen i flamandzka częœć Flandrii”
Głównym celem stałą się bezkompromisowa walka z Hiszpanią, a już dwa lata póŸniej Stany generalne ogłosiły detronizację Filipa II i nazwały go gwałcicielem praw i wolnoœci religijnej swojego ludu. Tymże sposobem Północne Niderlandy zakomunikowały swoja niepodległoœć , tworząc republikę Zjednoczonych Prowincji Niderlandów.
Do uznania tych praw przez władców Hiszpanii potrzeba było jednak jeszcze wielu lat, bowiem dopiero w 1648 r. Niderlandy stały się oddzielnym państwem. Dużą przewagę zapewniły sobie dzięki poparciu królowej Anglii Elżbiecie, której nie udało się uniknąć konfliktu z Hiszpanią. Słynna hiszpańska Wielka Armada wyruszyła ku brzegom Hiszpanii, by stoczyć ostateczna bitwę, jednak trudno dziœ dociekać czy powodem klęski była zła pogoda, czy też po prostu złe przygotowanie i kiepska taktyka pomimo dużej przewagi liczebnej. Do Historii przeszło jednak zdanie Filipa II, który po klęsce w 1588r. powiedział do swojego dowódcy „Uspokój się, książe, wysłałem was przeciwko ludziom, nie przeciwko burzom” Trzeba przyznać ze zachował niezwykły spokój hart ducha w tak trudnej sytuacji.
Podsumowując, główną przyczyną podziału państwa Niderlandów stała się nie tyle próba odzyskania suwerennoœci i niepodległoœci, walcząc z Hiszpanami, co wewnętrzne podziały religijne. Okazuje się że społeczeństwo rozegrało bitwę w najważniejszej kwestii, gdy trzeba było nauczyć się tolerancji i zrozumienia dla innych poglądów. Chociaż było ciężko, osiągnięto jednak zamierzone cele i do dzisiaj ta kraina, chociaż podzielona na protestancką Holandię i katolicką Belgię, może szczycić się pionierstwem w sprawach politycznych, społecznych i gospodarczych w ówczesnej Europie.