Trudne sąsiedztwo. Scharakteryzuj wpływ zagrożenia tureckiego na politykę Polski i Węgier w XVI i XVII wieku.
Ramy chronologiczne tematu od Władysława Warneńczyka i Jana Olbrachta do pokoju w Karłowicach.
Wstęp Polska i Węgry w późnym średniowieczu, zagrożenie tureckie.
Rosnąca potęga Turcji od XV do XVI wieku, rozwój terytorialny (zdobycie Bizancjum, podbój Bałkanów i terenów w Azji), rządy Sulejmana I Wspaniałego.
Problem turecki z polskiej perspektywy początkowy brak zainteresowania.
Wyprawa Władysława Warneńczyka 1444 r.
Problem mołdawski i wyprawa Jana Olbrachta.
Polska i Węgry pod rządami dynastii Jagiellonów.
Zjazd w Wiedniu 1515 r. przyczyna późniejszej zmiany sytuacji na Węgrzech małżeństwo Ludwika Jagiellończyka (królewicza Czech i Węgier) z córką cesarza niemieckiego Maksymiliana I Habsburga.
Wojna turecko-węgierska, bitwa pod Mohaczem 1525 r. i śmierć Ludwika Jagiellończyka, rozbiór Węgier (zachodnie Węgry dla Austrii, środkowe dla Turcji, Siedmiogród jako księstwo zależne od Turcji, rządzone przez Jana Zapolyę).
Polityka polska wobec Turcji w XVI wieku: wieczysty pokój i względny brak konfliktów między królem polskim a sułtanem.
Plany Stefana Batorego dotyczące wojny z Turcją.
Zmiana wzajemnych relacji między Polską i Turcją pod koniec XVI wieku konflikt mołdawski, tymczasowe kondominium, wzajemne najazdy Tatarów na Polskę i Kozaków Zaporoskich na ziemie osmańskie.
Wojna polsko-turecka 1620–1621, bitwa pod Cecorą i Chocimiem.
Plany Władysława IV dotyczące wojny z Turcją.
Polityka węgierska (władców Siedmiogrodu) wobec Turcji: uzależnienie, współpraca i sojusz przeciw Austrii.
Wojna polsko-turecka 1672-1676, utrata Podola, zwycięstwo pod Chocimiem
Odsiecz wiedeńska Sobieskiego 1683 r., Święta Liga (Rzeczpospolita, Austria, Rosja, Wenecja, Państwo Kościelne), pokój w Karłowicach 1699 r.
Podbój Siedmiogrodu przez Austrię (1699) i podbój Węgier przez Habsburgów w XVIII wieku. Koniec zagrożenia tureckiego.
Wpływ zagrożenia tureckiego na gospodarkę, kulturę i ustrój Polski. Handel, sprowadzanie egzotycznych dóbr (np. kawy, dywanów), fascynacja orientem, strój i ideologia sarmacka w Polsce.
Podsumowanie: w XVI wieku to głównie Węgrzy prowadzili wojny z Turcją, które zakończyły się podbojem ich kraju. W XVII wieku uwaga sułtana została skierowana na Rzeczpospolitą, przy tym wojny przerywane były długimi okresami pokoju, a nawet współpracy. W wojnach obie strony odnosiły sukcesy (zwycięstwa pod Chocimiem czy Wiedniem, podbój Podola przez Turków), przy czym obydwa kraje zakończyły rywalizację jako przegrani. Turcja wraz z pokojem karłowickim straciła pozycję mocarstwa, Rzeczpospolita zaś powoli ulegała wpływom przyszłych zaborców i pogrążała się w anarchii. Warto zaznaczyć, że Polacy kilkakrotnie rozważali ofensywną wojnę z Turcją, mającą na celu odwrócenie zagrożenia. Plany te (poza wojnami mołdawskimi) nigdy nie zostały wprowadzone w życie.
Podstawowe zagadnienia, które powinny pojawić się w eseju to sytuacja na Węgrzech w początkach XVI wieku (zjazd wiedeński, bitwa pod Mohaczem, rozbiór Węgier) oraz wojny polsko-tureckie w XVII wieku.
Jan I Olbracht (Albrecht ur. 27 grudnia 1459 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1501 w Toruniu) – król Polski w latach 1492-1501, książę głogowski 1491-1498.
Był synem Kazimierza Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki z Habsburgów, której zawdzięczał prawdopodobnie drugie imię - Olbracht, chciała ona uczcić w ten sposób pamięć swego ojca, króla Niemiec, Czech i Węgier, Albrechta II Habsburga.
W 1486 roku objął urząd zastępcy króla na Rusi, gdzie zdobył sławę pokonując zagony tatarskie. 7 czerwca 1490 został obwołany przez szlachtę węgierską na sejmie elekcyjnym w Rokosz królem Węgier. Przegrał jednak wojnę o koronę węgierską ze swoim bratem królem Czech Władysławem II Jagiellończykiem. Rozpoczął on tym samym zmagania o koronę Węgier, które toczyły się na Słowacji, jednak w ich wyniku przypadło mu jedynie księstwo głogowskie.
W 1492 roku zmarł Kazimierz Jagiellończyk. O koronę po nim starali się jego synowie Władysław, Jan Olbracht i Zygmunt, a także książę mazowiecki Janusz II. Niektórzy byli gotowi opowiedzieć się za wielkim księciem litewskim Aleksandrem Jagiellończykiem, ale ten - wraz z najmłodszym bratem Fryderykiem Jagiellończykiem - popierał Jana Olbrachta. Ostatecznie 27 sierpnia Jan Olbracht został jednogłośnie wybrany królem Polski. 23 września 1492 roku odbyła się koronacja w Krakowie nowego monarchy, którą poprowadził arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Zbigniew Oleśnicki.
Poszerzając przywileje, jakie jego ojciec, Kazimierz Jagiellończyk (1447-1492) nadał szlachcie w statutach nieszawskich, Jan I Olbracht ogłosił w 1496 r. tzw. statuty piotrkowskie, które zwalniały szlachtę od cła, ograniczały wychodźstwo chłopów oraz zabraniały nabywania przez mieszczan majątków ziemskich i piastowania urzędów państwowych. Działając na korzyść Prus Królewskich zaskarbił sobie ich przychylność.