2) wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian
wobec niewolników i ludów podbitych;

EKSPANSJA RZYMU
1. Przyczyny podbojów rzymskich
- chęć zdobycia nowych ziem pod uprawę
- chęć wzbogacenia się
- prawo do triumfu
- wojny rodzą kolejne wojny
2. Do 264 r p.n.e. trwał podbój Italii, po 264 r p.n.e. rzymianie podbijali tereny poza Italią.
5. Na terenach podbitych poza Italią, Rzym tworzył prowincje, których granice pokrywały się najczęściej z granicami pokonanych państw.
6. Wojny punickie
I wojna punicka - Kartagińczycy i Rzymianie walczyli o Sycylię. Rzym musiał stworzyć flotę której wcześniej nie posiadał. Kartagina musiała zgodzić się na pokój. Zażądano od niej wycofania z Sycylii, a także ograniczenia liczebności floty wojennej.
II wojna punicka - Hannibal musiał zdecydować się na marsz, długi i uciążliwy przez Pireneje, południową Galię, Alpy ponieważ nie miał dostatecznie licznej floty. Jego armia była nieliczna ale świetnie wyćwiczona i oddana swemu wodzowi. Hannibal przekonał barbarzyńców aby poszli z nim walczyć przeciw wspólnemu wrogowi. Rzymianie postanowili uderzyć na Kartaginę, i Hannibal musiał opuścić Italię, aby jej bronić. Kartagina musiała prosić o pokój.
III wojna punicka - Rzym wypowiedział wojnę mającą na celu całkowitą zagładę przeciwnika. Mieszkańcy miasta bronili się, choć wiedzieli że nie mają szans na zwycięstwo. Zdobywszy Kartaginę Rzymianie sprzedali do niewoli tych, którzy przeżyli szturm, miasto zrównali z ziemią. Z terytoriów kartagińskich utworzyli prowincję.
1) umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację
społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie;

SPOŁECZEŃSTWO RZYMU. USTRÓJ REPUBLIKI RZYMSKIEJ
1. Społeczeństwo Rzymskie
a) arystokracja (najbogatsza, wpływowa, posiadała władzę - nobilowie) nobilowie - właściciele latyfundiów, ekwici - bogaci przedsiębiorcy, kupcy, należeli do centurii nazwy
b) chłopi - w wyniku wojen ich sytuacja pogarszała się, często uciekali do miast, gdzie stanowili proletariat, posiadający prawa wyborcze
c) niewolnicy - ich los zależał od właścicieli, traktowani jak rzeczy, narzędzia, wykorzystywani do ciężkich prac (Powstanie Spartakusa - 73 r p.n.e.)
d) rywalizacja optymatów (bogate i wpływowe rody) i populatów; walki braci Grakchów o reformę rolną
2. Ustrój republiki Rzymskiej
a) zgromadzenie ludowe - nie miały prawa inicjatywy ustawodawczej, decydowało o pokoju i wojnie, o wyborze urzędników, oraz o ratyfikacji traktatów, zgromadzenie nie debatowało nad sprawami, mogli tylko odpowiadać tak lub nie.
b) urzędy
- urzędnicy wyżsi
- 2 konsulów 
- dowódcy armii, namiestnicy ważnych prowincji, zwoływali zgromadzenia i senat, mięli inicjatywę ustawodawczą,
4) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego państwa
rzymskiego.

Przyczyny kryzysu republiki rzymskiej
- rywalizacja polityków o władzę
- wojny Cezara z Pompejuszem
- wojny domowe po śmierci Cezara
CESARSTWO RZYMSKIE OD I DO II WIEKU N.E.
1. Po śmierci Cezara nastąpiła walka między współpracownikiem Cezara Antoniuszem i adoptowanym synem Cezara Oktawianem.
2. Formy cesarstwa
a) pryncypat
b) dominat
c) zalety nowego ustroju cesarstwa
- zależność urzędników od władzy
- stabilność systemu władzy
- stworzenie silnej armii
- wyciszenie wojen wewnętrznych
- romanizacja prowincji

RELIGIA I KULTURA RZYMU
1. Rzymianie przyswoili sobie religię greków, mity, wyobrażenia bogów, nadając im własne imiona.
2. Rozwój chrześcijaństwa na ziemiach imperium rzymskiego w 380 r dekretem Teodezjusza Wielkiego stało się religią państwową.
5. Prawo rzymskie
6. Architektura rzymska: w przeciwieństwie do Greków, Rzymianie mieli umysły praktyczne, ścisłe, stąd bardzo dobrze rozwinęła się technika
- akwedukty (wodociągi)
- termy (łaźnie)
- hipokaustum (centralne ogrzewanie)
- wynaleziono zaprawę murarską
- zastosowano cegłę co wpłynęło na możliwość budowania sklepień, kopuł
- budownictwo: drogi, mosty, łuki triumfalne, amfiteatry, świątynie (Panteon), bazyliki (miejsca wymiany handlowej), kolumny (Trajana), posągi, popiersia, płaskorzeźby.
Przyczyny kryzysu i upadek cesarstwa rzymskiego:
- upadek znaczenia miasta Rzym w 330 r, Konstantyn Wielki uczynił Konstantynopol drugą stolicą i zrównał z Rzymem
- 476 r - Odoaker uznał zwierzchnictwo cesarza bizantyjskiego
- upadek cesarstwa zachodnio - rzymskiego
- najazdy barbarzyńców w III w
- brak wojen - brak niewolników
- załamanie stabilności władzy cesarskiej

2) wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim.

PRZEŚLADOWANIE CHRZEŚCIJAN

-nie oddali czci boskiej cesarzom

-nie uczestniczyli w rzymskich obrzędach religijnych

-budzili podejrzenia, ale i podziw za odwagę oraz siłę wiary

-skazywano ich na ciężkie roboty, konfiskatę majątku i śmierć

-w 64 r. Neron oskarżył ich o podpalenie Rzymu
1) umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne
oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej;
MONARCHIA KAROLA WIELKIEGO
1. Początki państwa Franków
- opanowanie Galii
- zjednoczenie państwa przez króla Klodwiga z rodu Melowingów
- w 496 r Klodwig przyjął chrzest
2. Rządy ostatnich Melowingów doprowadziły do osłabienia władzy w państwie Franków
- faktyczne rządy państwem sprawowali urzędnicy zwani majordomami
- sprawowanie urzędu majordomów przez rodzinę Karolingów
- duże znaczenie majordoma za Karola Młota
- przejęcie władzy przez syna Karola Młota Pepina Małego w 751 r. 
- Sojusz Karolingów z papiestwem
- Powstanie państwa kościelnego
- Rozwój państwa Franków za Karola Wielkiego
- Koronacja K. Wielkiego na cesarza Rzymskiego w 800 r
- Podział państwa K. Wielkiego:
Traktat w Verdun - 843 r (zachodnią część dziedzictwa Karolińskiego otrzymał Karol Łysy, kraje leżące na wschód od Renu otrzymał Ludwig Niemiecki, tytuł cesarski wraz z Włochami i pasem ziemi położonych między posiadłościami ziem Karola i Ludwika otrzymał Lotariusz)

Skutki:
Na gruzach imperium Karolingów wyrosły bowiem państwa, których mieszkańcy zaczęli dostrzegać i akcentować swoją odrębność od sąsiadów, co z czasem doprowadziło do wykształceniu się wielu współczesnych europejskich narodów.

3) wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a
Zachodem.

ROLA ARABÓW W PRZEKAZYWANIU DOROBKU KULTURALNEGO MIĘDZY WSCHODEM A ZACHODEM:

1. Produkowali naczynia.

2. Zajmowali się produkcją luksusowych tkanin.

3. Przyczyni się do rozwoju: matematyki, astronomii, medycyny.

4. Tłumaczyli oraz kopiowali na jęz. arabski dzieła starożytności.

5. Rozwozili po całej Europie jedwab.

6. Przejęli od Hindusów cyfry i dodali własną "0".

7. Budowa świątyń, meczetów.

1) umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne
oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej

a)Karol Wielki był synem Pepina Krótkiego z dynastii Karolingów i Stworzył pierwsze europejskie imperium, które zarazem było pierwszym zachodnim imperium od czasu upadku cesarstwa rzymskiego w roku 476. Swój przydomek zawdzięczał nie tylko dokonaniom dyplomatycznym i militarnym, ale i posturze – przeprowadzone w 1861 roku pomiary szkieletu władcy wykazały, że miał on 192 cm wzrostu

b) Państwo Kościelne - Zostało założone przez Pepina Krótkiego – króla Franków. Nadał on prawo do władania państwem papieżowi Stefanowi II. Państwo utworzono na terytoriach, które zdobyto podczas wojen z Longobardami.

Istniejące w okresie od 755 (lub 754 albo 756) do 1870 (zajęcie Rzymu po zjednoczeniu Italii) i rządzone przez papieży jako świeckich monarchów. Państwo było siedzibą Stolicy Apostolskiej.

c) Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, istniało od czasów koronacji w Rzymie Ottona I Wielkiego, króla Niemiec, na cesarza w 962. Monarchowie niemieccy używali także tytułów cesarzy rzymskich. Nazwą Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego posługiwano się od XV w. aż do 1806. Miała ona odzwierciedlać dominującą rolę Rzeszy Niemieckiej w ówczesnej Europie i nawiązywała do uniwersalnych tradycji cesarstwa rzymskiego.

2) charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans
karoliński;

a) Karol Wielki - W czasie jego panowania monarchia Franków obejmowała ogromne terytorium, ciągle zresztą powiększane o nowe ziemie. Karol cieszył się ogromnym autorytetem wśród podwładnych oraz w Europie, wykazywał zręczność dyplomatyczną, polityczną oraz strategiczną. W dziedzinie polityki wewnętrznej Karol , popierał rozwój oświaty i przyczynił się do ożywienia kulturalnego, nazywanego „renesansem karolińskim” i chociaż jego imperium nie okazało się trwałe, to jego idea przyświecała całemu „uniwersalizmowi cesarskiemu” oraz nowożytnym próbom faktycznego zjednoczenia całej zachodniej Europy.

Otaczał go liczny dwór, a państwo dzieliło się na rejony – hrabstwa, księstwa i marchie. Reformą Karola Wielkiego stała się reforma pieniężna, do obiegu wprowadzająca , monetę z czystego srebra, czyli denar. Reforma ta stała się także reformą miary i wagi. Jej następstwa wpływ miały jeszcze nawet na czasy nowożytne, bo karoliński system monetarny przyjął się w całej ówczesnej Europie. Ślady jego działalności do dziś widoczne są w ustroju finansowym W. Brytanii.

b)Renesans karoliński – okres rozwoju kultury zachodnioeuropejskiej, przypadający na panowanie Karolingów, zwłaszcza Karola Wielkiego, w którym nastąpiła ponowna recepcja kultury starożytnej.

Termin „renesans karoliński” ma charakter pozytywnie wartościujący i wskazuje (podobnie jak termin „renesans XII wieku” czy „renesans ottoński”) na pewne podobieństwa do renesansu wieku XV i XVI.

Program reorganizacyjny w zakresie kultury zakładał odnowę łaciny, która w ten sposób ostatecznie oderwała się od języków romańskich. Dzięki mecenatowi cesarskiemu i zdolnościom organizacyjnym Alkuina znacznie rozwinęła się sieć szkółPrzy klasztorach powstawały skryptoria, w których kopiowano dzieła antycznych autorów. Przeprowadzono również reformę szkolnictwa kościelnego, tak by tok nauczania został ujęty w cykle trivium i quadrivium.

Literatura i malarstwo zostały odnowione i przez to nastąpił ich rozwój. Powstało wiele monumentalnych budowli, nawiązujących stylem do budowli starożytnego Rzymu (architektura karolińska, np. katedra w Akwizgranie). Na jego dwór Karola Wielkiego w Akwizgranie przybywali uczeni z odległych krajów.

3) charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III;

Państwo Ottona III miało być wzorowane na starożytnym imperium rzymskim. W jego skład wchodzić miały cztery prowincje - Galia, Germania, Italia i Słowiańszczyzna, z których każda miała posiadać własnego władcę i równe prawa, zaś władza zwierzchnia należeć miała do rezydującego w Rzymie cesarza.

4) opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską w X-XI w.

W wieku XI doszło do konfliktu pomiędzy papieżem Grzegorzem VII, a cesarzem Henrykiem IV - kto ma mianować biskupów, czyli o inwestyturę.
Sytuacja w kościele była bardzo trudna, bo wielu duchownych miało niski poziom moralny, nie przestrzegano celibatu. Byli również duchowni, którzy bardziej dbali o prywatę niż o wiernych oraz handlowali stanowiskami i godnościami kościelnymi. 
Cesarz wściekł się i pokłócił się z papieżem o to, czy papieża ma wybierać kościół, czy cesarstwo(królestw ,władza).

10. Bizancjum i Kościół wschodni. 

1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie;

Cesarstwo Bizantyjskie - określenie używane w stosunku do cesarstwa wschodniorzymskiego. Powstało w 395r. kiedy Cesarstwo Rzymskie podzielono na: zachodniorzymskie i wschodniorzymskie (przez cesarza Teodozjusza I). 
Niektórzy historycy jednak datę powstania tego cesarstwa upatrują już w 324 roku kiedy Konstantyn I Wielki przeniósł stolicę Cesarstwa Rzymskiego z Nikomedii, do Bizancjum, zwanego odtąd jego imieniem - Konstantynopolem (miastem Konstantyna).
Za koniec cesarstwa bizantyjskiego uważa się datę 29 maja 1453 roku, kiedy miasto ostatecznie zajęli Turcy Osmańscy pod wodzą Mehmeda II Zdobywcy. W walce zginął wtedy ostatni cesarz bizantyjski Konstantyn XI

2) charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje
osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka);

Cesarstwo Bizantyjskie było bezpośrednią kontynuacją starożytnego Cesarstwa Rzymskiego. 
W IV wieku naszej ery Rzym tracił na znaczeniu jako centrum handlowe i administracyjne, głownie za sprawą reform cesarza Dioklecjana. 
Konstantyn I Wielki, ten sam, który w 313 roku wydał edykt mediolański czyniący z chrześcijaństwa jedną z religii Cesarstwa, osiadł w 324 roku w Bizancjum i zmienił jego nazwę na Nowy Rzym, a po jego śmierci przyjęła się nazwa Konstantynopol. 
Po śmierci cesarza Teodozjusza I Wielkiego Cesarstwo zostało ostatecznie podzielone na cześć wschodnią ze stolicą w Konstantynopolu i zachodnią ze stolicą w Rzymie. 
Cesarstwo Bizantyjskie i Bizancjum są terminami opracowanymi dopiero przez dziewiętnastowiecznych historyków. W rzeczywistości, władcy i mieszkańcy Cesarstwa stosowali nazwę Cesarstwo Rzymskie.

3) wyjaśnia przyczyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w.

Przyczyny:

- pogłębiające się różnice kulturowe między chrześcijanami z terenu cesarstwa bizantyjskiego a mieszkańcami Europy Zachodniej,

- upadek autorytetu papiestwa,

- symonia i nepotyzm,

- różnice językowe – Wschód greka, Zachód łacina.

- nieuznawany wówczas przez chrześcijan wschodnich papież wykluczył z Kościoła patriarchę Konstantynopola, który w zamian nałożył na biskupa Rzymu ekskomunikę

Skutki:

- trwałe podzielenie wyznawców Chrystusa,

- powstanie prawosławia; opowiadanie się za patriarchą Konstantynopola i odprawianie nabożeństwa w obrządku greckim,

- kościół zachodni uznający papieża nosi nazwę kościoła łacińskiego.

11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy.

1) rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego;

Senior- ten, który nadawał ziemię

Wasal- ten, który otrzymywał ziemie od seniora, miał mu w zamian wiernie służyć radą i udzielać zbrojnego wsparcia w razie wojny

Lenno- majątek ziemski który wasal otrzymywał od seniora

Hołd lenny- ceremonia przekazania lenna, ściśle wg wzoru

System feudalny- hierarchia wzajemnych zależności w średniowieczu- suzeren(król senior) wasal- senior- wasal
2) wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu;

§  Rycerstwo w zamian za poparcie udzielane władcy uzyskali gwarancję nienaruszalności swoich praw , Kościół mógł tworzyć własne sądownictwo, mieszczanie dzięki przywilejom stopniowo uniezależniali się od władzy seniorów i tworzyli samorząd miejski, chłopi za użytkowanie ziemi płacili czynsz lub przekazywali część plonów- księciu, rycerzowi lub duchowieństwu.

Ø  Stan- grupa ludzi posiadająca podobne prawa i obowiązki,

Ø  Stany - rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopstwo.

3) charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu.

Lokacja miasta na prawie niemieckim- wg planu, najpierw zasadźca podpisuje z panem feudalnym umowę lokacyjną w której określano prawa i obowiązki , wytycza plan, w centrum prostokątny rynek, od którego odchodzą pod kątem prostym uliczki, na rynku ratusz, waga, pręgierz, kamieniczki wokół rynku

§  Zajęcia ludności-  handel i rzemiosło

§  Podział na patrycjat( najbogatsi, mogli zasiadać w radzie miasta), pospólstwo ( rzemieślnicy, drobni kupcy, płacili podatki), plebs ( żebracy, biedota )

§  Organizacje rzemieślników-cechy- ustalali ilość towarów, ceny, pomagali sobie nawzajem, opiekowali się wdowami i sierotami po mistrzu, organizowali wspólne obchody świąt dla swoich członków, mieli swoje kaplice w kościołach i fragment murów do obrony.

§  Aby zostać mistrzem torba było najpierw być uczniem , potem czeladnikiem, zdać egzamin na mistrza.

§  Kiedy miasto się wykupiło na czele stała Rada Miejska ( burmistrz i rajcowie), mieli własny sąd, dbali o rozwój miasta, budowle, drogi , życie kulturalne, obronę( mury miejskie, baszty, czatownie)

12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy.
1. Kulturotwórcza rola Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa:

- po upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego  w 476r., nastąpił upadek kultury antycznej w tym również wszelakich szkół; tylko duchowieństwo zachowało umiejętność sztuki pisania i czytania  

- o przynależności do stanu duchowieństwa  decydowało przyjęcie święceń kapłańskich i wykształcenie

- Kościół jako jedyny zachował również dziedzictwo filozofii i literatury antyku, z czego wybierano i podtrzymano tylko to, co zgadzało się z zasadami nauki chrześcijaństwa.    

- przedstawiciele stanu duchownego jako jedyni uczeni, byli wykładowcami na uniwersytetach, autorami i kopistami rękopiśmiennych ksiąg, pełnili funkcje doradców i sekretarzy władców, na dworach troszczyli się o życie religijne panów feudalnych i ich rodzin, pomagali w zarządzaniu majątkiem oraz dokumentowaniu historii rodu

- duchowni zakładali szkoły przykatedralne i przyklasztorne, kierowali również miejskimi i wiejskimi szkołami parafialnymi, gdzie uczyli sztuki czytania, pisania oraz śpiewu kościelnego

- Kościół upowszechnił model szkoły oparty na tzw. siedmiu sztukach wyzwolonych, które podzielono na dwie grupy: trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) i quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka)

- zakonnicy byli lekarzami, opracowywali receptury lecznicze, prowadzili przytułki,

- scholastyka, inaczej filozofia szkolna – udowadnianie dogmatów wiary, przy zastosowaniu logiki Arystotelesa, ślepe zaufanie do autorytetów Biblii i ojców Kościoła

- ludzie wykształceni, w tym przewaga duchownych, porozumiewali się językiem łacińskim

- w sztuce i architekturze stosowano tematykę religijną

- kościoły, katedry, czy inne budowle sakralne były najpiękniejszymi budowlami w średniowieczu, symbole raju, ich wnętrza były bogato zdobione, miały być obrazem bożego miasta na ziemi, ukazywały sceny Starego i Nowego Testamentu; miały zachwycać oraz uczyć o Bogu i Biblii ludzi niepotrafiących czytać i pisać

- Kościół głosił, że dobry chrześcijan powinien przede wszystkim modlić się i pracować, a także przestrzegać wielu surowych norm; kierowano się poglądem memento mori, czyli pamiętaj o śmierci.

 2. Porównanie głównych elementów kultury rycerskiej i kultury miejskiej:

- lokacja miasta na prawie magdeburskim (miasta zakładane zgodnie z tym kodeksem miały prostokątny rynek i regularną sieć ulic przecinających się pod kątem prostym) oraz na prawie lubeckim (obowiązywał podczas lokacji miast portowych; w ośrodkach tych nie budowano rynku, a jego funkcję pełniła zazwyczaj szeroka ulica targowa)

- mieszczanie trudnili się handlem i rzemiosłem (w warsztatach rzemieślniczych panował podział na ucznia – pomagał mistrzowi w warsztacie, czeladnika – wypełniał wiele obowiązków, otrzymywał za swą pracę wynagrodzenie, mistrza - podział na patrycjat (najbogatsi, mogli zasiadać w radzie miasta), pospólstwo (rzemieślnicy, drobni kupcy, płacili podatki), plebs (żebracy, biedota)

- organizacje rzemieślników (cechy) ustalali ilość towarów, ceny, pomagali sobie nawzajem, opiekowali się wdowami i sierotami

- kiedy miasto wykupiło swą niezależność na czele stała rada miejska na czele, na której czele stał burmistrz, mieli własny sąd zwany ławą

- ubiór: szerokie barwione szaty z lnu lub wełny, potem obcisła moda z zachodu wśród rzemieślników, mieszkanie: kamienice z cegieł lub drewna

 3. Styl romański i styl gotycki:

·  Styl romański - kościoły typu bazylikowego, budowane na planie krzyża łacińskiego i rotundy, budowle były stosunkowo niskie, zwarte, ciężkie, surowe, wykonywane głównie z kamienia; okna małe i półkoliste, prezbiterium skierowane ku Jerozolimie, ozdobne portale, sklepienia kolebkowe i krzyżowe.

Najważniejsze zabytki:

- Kościół Świętych Piotra i Pawła w Kruszwicy

- Opactwo tynieckie

- Opactwo cystersów w Sulejowie

- Drzwi gnieździeńskie

- Zamek w Harlech

 · Styl gotycki -  oprócz kościołów powstawały również budynki użyteczności publicznej, takie jak ratusze, hale targowe czy budynki mieszkalne; panował wertykalizm, który jest zasadą kompozycyjną, polegająca na podkreśleniu kierunków pionowych; nowy, lżejszy materiał – cegła, stosowano łuki ostre, sklepienia krzyżowo-żebrowe, kryształowe, gwieździste, maswerk (delikatna, rzeźbiarska dekoracja z kamienia, wypełniająca otwory okienne), rozeta (kompozycja w kole, wypełniona witrażem lub maswerkiem), często występują bardzo duże okna zakończone ostrym łukiem i wypełnione witrażami.  

 Najważniejsze zabytki:

- Katedra na Wawelu

- Kościół Mariacki w Krakowie

- Ołtarz Wita Stwosza

- Katedra Notre Dame w Paryżu

- Pałac Dożów w Wenecji

 Zabytki w okolicy:

 - Gotyckie prezbiterium dawnego kościoła farnego pw. Wniebowzięcia NMP z połowy XV w., obecnie kościółek akademicki w Rybniku

- Bazylika św. Antoniego, świątynia neogotycka w Rybniku

Polska Pierwszych Piastów

1) Pierwszy władca Polski, którego imię przekazują nam źródła to – książę Mieszko I (około 960 – 992) Jego legendarnymi przodkami zgodnie z przekazami mieli być Piast i jego trzej synowie: Siemowit, Lestek i Siemomysł, jednak na ten temat brak jest wiarygodnych źródeł. Mieszko sprawował władzę zwierzchnią nad plemieniem Polan, Goplan, Mazowszan i Lędzian.

2)Monarchia patrymonialna jest to najstarsza forma państwa feudalnego. W Polsce obowiązywała za czasów panowania Piastów. Ustrój ten został wprowadzony przez Mieszka I.

Jego charakterystycznymi cechami są:

-państwo jest własnością dziedziczną panującej dynastii

-dążenie władców do zachowania jedności, lub do uzyskania jedności narodowościwej w państwie (Mieszko I zjednoczył kilkanaście plemion pogańskich)

-na decyzje władcy wpływ ma rycerstwo, duchowieństwo i możni.

-monarcha stoi ponad prawem

-Monarcha ustala prawa, którym sam nie podlega

-Władza monarsza opiera się na ciemnocie chłopstwa, rycerstwa i szlachty

-Opieranie władzy na ideologii "władza pochodzi od Boga"

-chłopi przypominają przypisanych do ziemi niewolników

-chłopi nie mogli opuszczać rodzinnej wsi bez zgody dziedzica

-chłopi i szlachta byli zmuszani do oddawania dziesięciny na rzecz kościoła

-duchowieństwo posługiwało się własnymi prawami kościelnymi

-duchowieństwo posiada immunitet na zarządzanie swoimi ziemiami

3) Młode państwo polskie było niejednolite, książęta plemienni posiadali pełną swobodę. Mieszko aby wzmocnić swój autorytet planował objęcie swoimi wpływami terenu Pomorza. Tutaj jednak natrafił na opór ze strony władcy niemieckiego. W 964 roku został zmuszony do zawarcia z Ottonem I układu pokojowego. W tej sytuacji postanowił szukać innego sojusznika. Ówczesna Polska była państwem pogańskim, wiec groziło jej niebezpieczeństwo chrystianizacji przeprowadzonej mieczem, drogą podboju ze strony książąt niemieckich. By uchronić młode państwo przed tą ewentualnością, Mieszko I postanowił przyjąć chrzest i przeprowadzić chrystianizację całego kraju. Wybór padł na południowych sąsiadów – na Czechów. W 965 r. Mieszko I pojął za żonę księżniczkę czeską Dobrawę, a rok później (966 r.) ochrzcił się a wraz z nim jego drużyna i poddani. W ten sposób Polska znalazła się w gronie państw chrześcijańskich ówczesnej Europy. Przyjęcie chrztu wzmocniło pozycję Mieszka I jako władcy. A jego rządy zostały usankcjonowane religią i poparciem oraz zgodą papieża. Książę wydał dokument Dagome iudex, w którym stwierdzał oddanie swojego kraju w opiekę papieża.

a)polityczne : Przyłączenie się Polski do chrześcijańskiej Europy, zacieśnienie więzów z innymi chrześcijańskimi państwami i zabezpieczenie się od najazdu w celu chrystianizacji. Do tego zacieśnienie więzi z Czechami, od których to właśnie przyjęli chrzest. Do tego ograniczenie wpływów Cesarstwa Niemieckiego i uniezależnienie od niego państwa Polskiego.

b) społeczne przybycie do polski wysłanników chrześcijańskich, księży, duchownych, ustanowienie dla nich dziesięciny.

c) kulturowe : Całkowita zmiana religii panującej w państwie Polan, a co za tym idzie ogromne zmiany kulturowe. Budowa klasztorów, kościołów, wyburzanie starych świątyń i pogańskich obelisków.

Przyczyny chrystianizacji:

• aby zjednoczyć wszystkie plemiona

• aby wzmocnić autorytety w kraju i zagranicą

• aby zwiększyć bezpieczeństwo kraju 

Skutki chrystianizacji:

·         przyjęcie kultury łacińskiej

·         chrystianizacja

·         duchowni organizują państwo, obyczaje i naukę

·         podjęcie działalności misyjnej

·         wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej

·         likwidacja kultury pogańskiej

4)Pierwsi Piastowie dbali o kulturę w Polsce. Wszyscy zabiegali o umocnienie się na arenie międzynarodowej. Największym sukcesem był zjazd w Gnieźnie w 1000 roku na który przybył Otton III, dzięki czemu w Polsce powstała biskupstwo w Gnieźnie, a król mógł się koronować  w 1025 roku. Nieudanym zabiegiem politycznym był podział na dzielnice, ponieważ synowie nie mogli dojść do porozumienia i cały czas była łamana zasada senioratu. Po za tym synowie władcy dalej podzielili ziemię pomiędzy swoich synów co doprowadzało do rozdrobnienia ziemi, przez które ciężej było zarządzać mieszkająca na niej ludnością.

Polska pierwszych Piastów:

- MIESZKO I

-BOLESŁAW CHROBRY

-MIESZKO II

-KAZIMIERZ ODNOWICIEL

-BOLESŁAW SZCZODRY

- WŁADYSŁAW CHERMEN

- BOLESŁAW KRZYWOUSTY

14. Polska dzielnicowa i zjednoczona

1. sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę rozbicia dzielnicowego

-rozbicie dzielnicowe lata 1138- 1320( od statutu Bolesława Krzywoustego do koronacji Władysława Łokietka)

2. Opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego

-1138 r. , cel -aby zapobiec walkom miedzy braćmi, wprowadził podział kraju na 5 dzielnic( każdy z synów otrzymał swoją dzielnicę- 4 synów i dla najstarszego dodatkowa dzielnica senioralna z Krakowem). Władcą, czyli princepsem miał być zawsze najstarszy z rodu – zasada senioratu. Pierwszym princepsem i seniorem był Władysław Wygnaniec.

3. Porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Piastów

- 1226- Konrad Mazowiecki sprowadza zakon krzyżacki do Polski i osadza w ziemi chełmińskiej, aby prowadzili walkę z Prusami , którzy napadali na ziemię Konrada-władcy Mazowsza. Krzyżacy fałszują dokument lokacji i traktują te ziemię za swoją, podbijają ziemie Prusów( do 1283) i budują na nich własne państwo.

-  krzyżacy w latach 1308-09 zajmują polskie Pomorze Gdańskie i przenoszą stolice do Malborka

- Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki odwoływali  się do sądu papieskiego, ale bez efektów

- w 1331, za Władysława Łokietka zwycięska bitwa pod Płowcami

- 1343- Kazimierz Wielki zawiera( kompromisowy) pokój wieczysty w Kaliszu : Polska odzyskuje utracone za Łokietka Kujawy i ziemię dobrzyńską, Krzyżacy zatrzymują jako wieczysta jałmużnę Pomorze Gdańskie. Kazimierz zachowuje tytuł „Pan i władca Pomorza”.

4. opisuje zmiany społeczno- gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a rozwojem gospodarczym

- w okresie rozbicia dzielnicowego uległa osłabieniu władza centralna, nie było jednego władcy, każda dzielnica była samodzielna

- Polska jako kraj straciła pozycję , słaba militarnie, napady sąsiadów, utrata terytoriów, niebezpieczne drogi ( rabusie), upadek handlu

-możnowładcy otrzymywali od książąt daleko idące przywileje i nadania ziemskie,

- pojawiły się pierwsze przejawy tożsamości narodowej , poczucie patriotyzmu, duża rola Kościoła      ( obowiązek, aby ksiądz mówił po polsku)

- dodatni  przyrost ludności spowodował - rozwój osadnictwa  i dodatkowe dochody, często sprowadzano osadników z zachodu, którzy wprowadzali nowoczesne rozwiązania w rolnictwie

- rozwijało się górnictwo, powstawały kopalnie złota, srebra i ołowiu , wydobywano sól

5. Ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej oraz w polityce zagranicznej

-polityka wewnątrz kraju: system obronny( buduje nowe zamki z cegły(50), szczególnie na granicy z Czechami i miasta otacza murami obronnymi (20), wspiera osadnictwo ( zakłada nowe wsie- 1000 i miasta-100), wprowadza dla miast prawo składu i prawo przymusu drogowego, spisuje prawo( wydaje kodeksy wiślicki i piotrkowski), dba o rozwój szkół, zakłada Akademię w Krakowie, wprowadza jednolity podatek – poradlne, grosz

- polityka zagraniczna- dobre stosunki polityczne z Węgrami, układ o następstwie tronu,

-ułożenie stosunków z Czechami ( zapłata za zrzeczenie się praw do korony polskiej i rezygnacja ze Śląska)

- traktat w Kaliszu z Krzyżakami- j.w.

- przyłączenie Rusi Halickiej,  części Podola i Wołynia

6. Charakteryzuje zmiany struktury społeczno- wyznaniowej po przyłączeniu ziem ruskich

- Polacy byli wyznania katolickiego, uznawali władzę papieża,

- Rusini i Ukraińcy, prawosławnymi podlegali patryjarsze Konstantynopola

15. Polska w dobie unii z Litwą

1. wyjaśnia przyczyny i następstwa unii Polski z Litwą

- Układ w Krewie- 1385, Jadwiga Andegaweńska i Władysław Jagiełło,

- cel: wspólna wojna z Krzyżakami

Przyczyny:

• Brak króla w Polsce

• Wspólny wróg Zakon Krzyżacki.

• Zwiększenie znaczenia polskiego Kościoła

• Wymiana handlowa pomiędzy miastami

• Dążenie bojarów litewskich do zrównania w prawach z polskimi.

• Uniezależnienie od aliansu z Węgrami.

- unia personalna, wspólny władca- Jagiełło zostanie królem Polski, Litwa przyjmie chrzest od Polski, Jagiełło własnymi siłami odzyska utracone przez Polskę ziemie

- skutki: wzmocnienie pozycji Polski w Europie, Krzyżacy po przyjęciu chrztu przez Litwę nie mieli pretekstu by na nią napadać

Skutki:

• Odsunięta została groźba krzyżacka

• Chrystianizacja Litwy

• Rzeczpospolita stała się pomostem pomiędzy Zachodem, a Wschodem.

• Rzeczpospolita stała się krajem o wielonarodowej strukturze społecznej.

• Rozszerzenie granic Polski.

2.Porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Jagiellonów

- 1409-1410-wielka wojna z zakonem krzyżackim, decydująca bitwa: pod Grunwaldem- 15 lipca 1410 r. zwycięstwo, nie udało się zdobyć Malborka, zawarto I pokój toruński: Polska odzyskała ziemię dobrzyńską a Litwa Żmudź

- 1454-1466 – wojna trzynastoletnia, przyczyną była inkorporacja ( włączenie) do Polski Prus na prośbę miast pruskich przez króla Kazimierza Jagiellończyka.

Wojna zakończona zwycięstwem i II pokojem toruńskim. Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i z. michałowską oraz Warmię, pozostałe ziemie zwane odtąd Prusami zakonnymi zostały w rękach zakonu jako lenno polskie. Każdy mistrz zakonny zobowiązany był  składać królowi Polski  hołd lenny.

- po przegranej wojnie z Polską w 1521 roku wielki mistrz zakonny Albrecht Hohenzollern przyjął luteranizm i przekształcił zakon w świeckie księstwo. W 1525 złożył w Krakowie królowi Zygmuntowi Staremu hołd lenny.

3.charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego

- w XV wieku rycerstwo przekształca się w szlachtę

- pierwszy przywilej wydaje w Koszycach w 1374 roku, Ludwik Węgierski, aby osadzić na tronie swoją córkę, szlachta ma płacić poradlne w wysokości 2 grosze od łana

- czerwiński, 1422, Władysław Jagiełło, nie można zająć majątku bez wyroku sądu

- jedleńsko-krakowski, 1430, 1433, Władysław Jagiełło ,nie można uwięzić szlachcica bez wyroku sądu

- cerekwicko-nieszawski, 1454, monarcha nie ustanowi nowych praw i nie wezwie pospolitego ruszenia bez zgody sejmików szlacheckich

-przywilej piotrkowski, 1496, ograniczenie praw mieszczan

- 1505, Konstytucja „Nihil novi”, ( nic nowego o nas bez nas)

od tej pory władca wszystkie decyzje ustalał ze szlachtą na sejmie- forma rządów demokracja szlachecka

16.Wielkie odkrycia geograficzne

- wymienia: ludy zamieszkujące Amerykę ( Azteków, Majów i Inków) i wskazuje tereny zamieszkałe przez nich

- omawia najważniejsze osiągnięcia cywilizacji prekolumbijskich ( uprawa roli, pismo, kalendarz, drogi, mosty, poczta)

- przyczyny wypraw (poszukiwanie nowej- morskiej drogi do Indii, ciekawość świata, chęć wzbogacenia się, przygody, szukanie zajęcia), nowe wynalazki techniczne: astrolabium, kompas, busola, karawela.

- podaje rok i omawia drogę wypraw:

* Krzysztofa Kolumba ( z Hiszpanii , na zachód przez Atlantyk do Ameryki, 1492)

* Vasco da Gamy ( z Portugalii, wzdłuż Afryki, przez Przylądek Dobrej Nadziei, do Indii, 1498)

* Ferdynand Magellan ( z Hiszpanii , na zachód przez Atlantyk, wzdłuż Ameryki  Południowej, cieśninę Magellana, Ocean Spokojny, Filipiny- tam ginie, wzdłuż Afryki do Hiszpanii, 1519- 1521/1522, po śmierci Magellana prowadzi wyprawę El Cano)

- posiadłości kolonialne Hiszpanii: Ameryka Środkowa i Południowa bez Brazylii; Portugalii: Brazylia i wybrzeża Afryki

- skutki odkryć: poznanie nowych kontynentów , odkrycie morskiej drogi do Indii, nowych szlaków  handlowych    

 dla Europy: nowe potęgi kolonialne, napływ kruszców : złota i srebra ( spadek wartości ), wyższe ceny zboża, nowe rośliny: ziemniaki, trzcina cukrowa , bawełna, pomidory, fasola, tytoń                                                                                                                                                                          

dla Nowego Świata: choroby, upadek kultury i religii, wymordowanie Indian, szerzenie chrześcijaństwa, powstawanie wielkich plantacje bawełny i trzciny cukrowej, przywóz Murzynów i rozwój niewolnictwa, korsarstwo

17.Humanizm i renesans

- podaje źródła kultury renesansu: kultura, sztuka, filozofia starożytna

- charakterystyczne cechy: zainteresowanie człowiekiem (humanizm, doskonalenie duszy i ciała), wszechstronne wykształcenie i zainteresowania, mecenat sztuki, w architekturze wzory antyczne- kopuły i kolumny, balustrady, arkady, prostokątne okna.

- twórcy: Leonardo da Vinci- Ostatnia Wieczerza, Mona liza, Dama z łasiczką, badania budowy anatomicznej człowieka, próby konstrukcji machiny latającej, łodzi podwodnej, roweru , kamizelki kuloodpornej, Michał Anioł: freski w kaplicy Sykstyńskiej, Mojżesz i Dawid, zakończenie budowy Bazyliki św. Piotra i kopuły, Rafael Santi: Szkoła Ateńska, Madonny, Erazm z Rotterdamu- myśliciel, filozof, humanista, Mikołaj Kopernik i Galileusz- astronomowie, ziemia nie jest centrum wszechświata i krąży wokół Słońca

- rola wynalazku druku- Jan Gutenberg , 1445, drukowanie książek, stały się tańsze i docierały do większej liczby czytelników

18. Rozłam w Kościele zachodnim.

1) wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim;

Reformacja – ruch religijno-polityczny zapoczątkowany w Niemczech w XVI wieku. Było to przełomowe wydarzenie w historii chrześcijaństwa zachodniego, gdyż doprowadziło do jego rozłamu. Przyczyną jej zaistnienia było krytyczne nastawienie szlachty wobec Kościoła i duchownych, którzy:

- zaniedbywali swoje obowiązki duszpasterskie,

- prowadzili świecki tryb życia,

- byli przywiązani do bogactw i godności,

- posiadali wiele majątków ziemskich,

- pobierali od wiernych opłaty,

- sprzedawali odpusty.

- symonia i nepotyzm

- niski poziom wykształcenia duchowieństwa

- angażowanie się kościoła w walkę polityczną i wojny

2) opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia
okoliczności powstania kościoła anglikańskiego;

Zarówno Marcin Luter, Jan Kalwin, jak i Henryk VIII byli reformantami. Próbowali naprawić kościół, co ostatecznie. zakończyło się jego rozłamem. 
Działalność Lutra rozpoczęła się w 1517 r. w Witenberdze, wystąpieniem i przedstawieniem "95 tez", które zapoczątkowały reformację w Niemczech.
Początek Kalwinizmu datuje się na 1536 r., w którym Jan Kalwin wydaje w Bazylei "O wychowaniu chrześcijańskim".
Kościół anglikański powstał z aktu supremacji z 1534 r., w którym Henryk VIII zrywa z papieżem. 
Zasady luteranizmu:
- odrzucenie władzy papieża
- brak ścisłej organizacji kościoła
- używanie języków narodowych w liturgii
- jedynym źródłem wiary jest biblia, a dokładniej ewangelie
- zbawienie człowieka poprzez wiarę, a nie uczynki
- odrzucenie kultu matki Bożej i świętych
- uznają dwa sakramenty: chrzest i komunię
- likwidacja zakonów i celibatów
Zasady kalwinizmu są takie same jak w luteranizmie i dodatkowo:
- nauka o przeznaczeniu
- moralność oparta na wstrzemięźliwości, sprawiedliwości i pracy
- bogacenie się jest dowodem łaski bożej (przez pracę)
Zasady anglikanizmu nie różnią się niczym od naszego obecnego kościoła oprócz zerwania z zakonami i król jest głową kościoła.

3) wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia służące
wzmocnieniu katolicyzmu.

Sobór w Trydencie miał za zadanie powstrzymanie reformacji w ramach Kościoła katolickiego .Obrady te miały miejsce od 1545 do 1563 roku. Omawiano na nim sprawy wiary i organizacji Kościoła.

Do uchwał soboru trydenckiego zaliczamy:

-potępienie Lutra i jego poglądów

-ustalono wyznanie wiary

-potwierdzono, że papież jest głową Kościoła

-uporządkowano administrację kościelną

-wzmocniono dyscyplinę kościelną

-opracowano Indeks ksiąg zakazanych.

Sobór trydencki zapoczątkował okres kontrreformacji. 

Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów

1) Ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów:

-aktywna polityka dynastyczna – objęcie tronów w kilku krajach, współpraca z cesarską dynastią Habsburgów

-sojusz z Tatarami przeciw Moskwie

-opanowanie Inflant na północy

-konflikt z krzyżakami – hołd lenny 1525r.

2) Przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów:

- Unia lubelska 1569r. – ścisły związek z Litwą – postulat ruchu egzekucyjnego

Postanowienia :

-Wspólny władca, sejm, polityka zagraniczna i obronna, moneta

-Odrębne: urzędy, skarb, wojsko, sądy, języki

-Przyłączenie do Polski Podlasia, Wołynia, Kijowszczyzny

3) Charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko- litewskim i wyjaśnia ich specyfikacje na tle europejskim

Państwo litewsko-polskie było zróżnicowane religijnie ponieważ wyznaczało się bardzo dużą tolerancją religijną niespotykaną w innych krajach europy. W Rzeczpospolitej żyli między sobą żydzi, katolicy, protestanci, prawosławni, grekokatolicy. Ta różnorodność i tolerancja była właśnie specyficzna na tle ówczesnych państw.

4) Rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze

szczególnym uwzględnieniem własnego regionu.

• Ratusz w Zamościu,

• Krużganki wawelskiego dziedzińca,

• Kopuła kaplicy Zygmuntowskiej,

• Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku,

• Zamek Królewski na Wawelu - Dziedziniec,

• Kraków - Sukiennice,

• Ratusz w Poznaniu,

• Złota Brama w Gdańsku,

• Katedra w Zamościu,

20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

1) wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich
kompetencje;

Najważniejsze urzędy centralne i nadworne to:

Marszałek - zarząd woru, szerokie uprawnienia policyjne w miejscu pobytu króla

Kanclerz i Podkanlerzy - kancelaria królewska, strażnik prawa

Podskarbi Wielki i Nadworny - zarząd skarbu państwa i wydatków króla

Hetman Wielki i Hetman Polny - dowodzenie armią

Wysoką rangę mieli Wojewodowie i Kasztelanowie(członkowie senatu)

W ziemiach i powiatach istniało wiele urzędów tytularnych np. Podkomorzy, Starosta, Sędzia, Chorąży, Stolnik.

2) wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji warszawskiej i
artykułów henrykowskich;

Konfederacja warszawska została uchwalona 28 stycznia 1573 roku na sejmie konwokacyjnym, w czasie pierwszego bezkrólewia. Tekst tego aktu prawnego przygotowała specjalna komisja złożona z senatorów i posłów szlacheckich której przewodniczył biskup Stanisław Karnkowski .Według niej należało zagwarantować wieczny pokój między wyznawcami różnych religii. Sprawy religijne miały być rozwiązywane drogą pokojowa, a każdy szlachcic miał swobodę wyznawania religii. Protestancka szlachta uzyskała potwierdzenie pełni praw politycznych. Zakazano też chłopom odmawiać posłuszeństwa panu z powodów religijnych.
Artykuły henrykowskie to zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, które musiał podpisać przyszły władca.
Pierwszym władcą, który podpisał te zobowiązania był Henryk Walezy, według nich król nie może wprowadzić dziedziczności tronu. Sejm ma być zwoływany co 2 lata. Król musi przestrzegać przywilejów szlacheckich i bez zgody sejmu nie może powoływać pospolitego ruszenia .Szlachta miała prawo wypowiedzieć królowi posłuszeństwo, gdyby nie dotrzymał któregoś ze zobowiązań.

3) przedstawia zasady wolnej elekcji;
Wolna elekcja polegała na wyborze króla przez ogół szlachty. Pierwszym elekcyjnym królem był Henryk Walezy.

Wprowadzona była w latach 1572-1573.

4) ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.; 

Wprowadzenie wolnej elekcji spowodowało niestabilność władzy w państwie Polskim. Konieczność podpisywania artykułów henrykowskich i Pacta Conventa ograniczało w znacznym stopniu władzę króla nad szlachtą, utworzona w tym wyniku demokracja szlachecka powoli powodowała kryzys w państwie i bezradność podczas wielu wojen. Szlachta bowiem chętnie współpracowała z najeźdźcami ignorując rozkazy króla.

5) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów
architektury i sztuki we własnym regionie.

Barok charakteryzował się przepychem, bogactwem barw i odcieni, bogatym zdobnictwem. Nastąpił przełom w nastawieniu człowieka do świata. Ważna była pobożność, religijność oraz uczucia i odczuwanie piękna.
Charakterystyka sztuki baroku:
a) architektura
- olbrzymie(monumentalne) budowle na planie kwadratu lub prostokąta
- bardzo bogate zdobienia z kości słoniowej lub masy perłowej
- w budownictwie charakterystyczny był wizerunek trójkąta nad wejściem
b) rzeźba
-czerpano tematy z Biblii, mitologii, życia codziennego
- podkreślano ruch, postacie były powykręcane, nienaturalnie wygięte
c) malarstwo
- akcentowanie światłocienia
- wykorzystywanie kontrastu jasnych i ciemnych barw
- tematy religijne, pejzaże, martwa natura, życie dworskie

• Colonnata w Palazzo Spada

• Wnętrze bazyliki św. Jana na Lateranie

• Katedra w Turynie

• Kościół San Giuseppe w Mediolanie

• Zespół pałacowy Wersalu

• Pałacyk myśliwski Stupinigi

• Katedra św. Pawła w Londynie

• Katedra w Santiago de Compostella

• Bazylika św. Piotra w Rzymie

• Bazylika Il Gesu w Rzymie

21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w.

1. Wyjaśnij główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją.

Rosja

przyczyny wojny:

- chęć zdobycia przez Rosję dostępu nad Morzem Bałtyckim,

- zajęcie przez Iwana Groźnego sporej części Inflant,

- chęć wykorzystania kryzysu panującego w Rosji do wzmocnienia pozycji Polski,

- pomoc w zdobyciu tronu dla Dymitra (syna Iwana IV),

- ugoda w Perejasławiu Kozaków z Rosją

skutki wojny:   

 - osłabienie państwa polskiego,

 - zniknięcie z areny międzynarodowej,

- Rosja wyrosła na mocarstwo,

- bardzo duża ingerencja Rosji w sprawy państwa polskiego.

Szwecja

Na początku XVII w rozpoczęła się trwająca kilkadziesiąt lat wojna Polsko-Szwedzka. Podłożem konfliktu na początku były spory dynastyczne. Pacta Conventa zobowiązywały króla Zygmunta III do przyłączenia północnej Estonii (części Inflant) do Polski jednak po swojej elekcji tego nie uczynił. Stało się dopiero wówczas, gdy Szwedzi pozbawili Zygmunta i jego potomstwo prawa dziedziczenia tronu. Po wcieleniu tej części Inflant do Polski wywiązał się konflikt zbrojny trwający do 1611r. Walka o odzyskanie tronu szwedzkiego  stała się jednocześnie wojną o Inflanty. Polska została wciągnięta w dynastyczne spory Wazów.
przyczyny wojny:

- chęć odzyskania tronu przez Zygmunta III Wazę,

- przyłączenie Steckiej Estonii do Polski,

- chęć przejęcia kontroli nad handlem bałtyckim,

- roszczenia Wazów do tronu szwedzkiego,

 - w Szwecji brakowało ziem pod uprawę,

- panowanie nad Bałtykiem,

- konflikt religijny : Zygmunt III Waza- katolik zaś Szwecja – protestanci,

skutki wojny:

- utrata większej części Inflant przez Polskę,

- przegranie rywalizacji o dominację nad Bałtykiem,

- utrata zwierzchności nad Prusami Książęcymi,

- zniszczenie gospodarcze i ogromne straty demograficzne i ekonomiczne,

- rozwój kontrreformacji (wygnanie Arian)

- spadek autorytetu króla,

- wzrost opozycji magnackiej.

Turcja

przyczyny wojny:

- najazdy Tatarów na Polskę,

- najazdy Kozaków na Turcję,

- chęć podboju Mołdawii przez Polskę i Turcję,

- rywalizacja o wpływy na Wołoszczyźnie,

- Polska i Turcja oskarżały się wzajemnie o naruszenie granic,

- Kozacy którzy byli poddanymi Rzeczypospolitej najeżdżali Imperium Osmańskie,

- Tatarzy często wkraczali na terytorium Polski niszcząc wszystko, grabiąc i biorąc ludność do niewoli,

- polityka zagraniczna prowadzona przez Zygmunta III: Polska udzielała pomocy Habsburgom w walce z księciem Siedmiogrodu, który był lennikiem tureckim.

skutki wojny:

- brak wpływów Polski w księstwach naddunajskich,

- osłabienie polskiej armii,

- straty ludnościowe, wyniszczenie południowych ziem,

- pod upadłość miast i opustoszenie wsi.

  2. Wyjaśnij przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie. 

przyczyny wybuchu powstania: 

- konflikty z magnaterią, która tworzyła ona na Ukrainie małe ,,państewka" i miała zamiar podporządkować Kozaków a następnie zamienić ich w chłopów pańszczyźnianych,

- Kozacy byli siłą społeczną Ukrainy naddnieprzańskiej; pochodzili oni ze zbiegłych rosyjskich i polskich chłopów, ludności Ukrainy, podupadłej szlachty oraz mieszczan; zamieszkiwali tereny nad rzeką Dniepr; w wyniku zagrożenia ze strony Tatarów tworzyli organizacje wojskowe, na których czele stali atamani; dowództwo Kozaków mieściło się na wyspie na rzece Dniepr i nosiło ono nazwę Sicz,

- za czasów Zygmunta Augusta i Stefana Batorego zostały utworzone oddziały tak zwanych Kozaków rejestrowych dla obrony granic Rzeczypospolitej;  dostali oni za to wolność osobistą i mieli wypłacany żołd; niestety Kozacy dążyli jednak do powiększenia rejestru, gdyż tych którzy byli poza nim nadal traktowano jak chłopstwo pańszczyźniane,

- Król Władysław IV chciał doprowadzić do konfliktu z Turcji; obiecywał on Kozakom, że zwiększy rejestr; sejm nie wyraził jednak zgody na wojnę – dlatego Kozacy czuli się oszukani,

- osobisty zatarg Bohdana Chmielnickiego, który był pisarzem wojsk zaporoskich z polskim magnatem;  ten ostatni (Daniel Czapliński) zajął majątek Chmielnickiego i zabił mu syna. Chmielnicki poczuł się tym bardzo dotknięty i cały swój gniew obrócił przeciwko Polsce,

- różnice wyznaniowe, językowe, obyczajowe jakie panowały na Ukrainie,

- wojna z Polską jawiła się jako walka o niepodległość narodową Ukrainy,

- Kozacy podpisali porozumienie z Tatarami, a Tatarzy bali się wojny z Polską o tereny znajdujące się na pograniczu.

skutki powstania: 

- zmniejszenie i zubożenie ludności ukraińskiej,

- podział Ukrainy pomiędzy Rosję i Polskę,

- wewnętrzne oraz międzynarodowe osłabienie Polski,

- utrata znacznych części ziem wschodnich,

 - wzrost potęgi Rosji i Turcji,

- wrogie państwa wykorzystują wewnętrzne konflikty Rzeczypospolitej,

- Kozacy będący podanymi króla polskiego podjęli rokowania z Rosją, Szwecją i Siedmiogrodem,

wpływ na kulturę i literaturę,

3. Oceń społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.

Na skutek długotrwałych wojen jakie toczyła Rzeczpospolita przez cały wiek XVII nastąpiły poważne konsekwencje, które odbiły się na poszczególnych dziedzinach życia.

następstwa gospodarcze:

- upadek rzemiosła i handlu,

- wyludnienie

- osłabienie powiązań z Gdańskiem,

- chaos monetarny,

- utrata rynków zbytu,

- zrujnowanie i zacofanie gospodarstw chłopskich,

- ograniczenie handlu z innymi państwami (na skutek sporów),

następstwa społeczne:

- zmniejszenie liczby ludności Polski,

- wzrost chorób, zaraz, epidemii i śmiertelności,

- zwiększenie dystansu między magnaterią a średnią szlachtą,

- zubożenie szlachty: powstanie czwartej warstwy szlacheckiej – gołoty: nie mieli majątków, mieli tylko prawa polityczne jak szlachta,

następstwa polityczne:

- utrata znacznych części terytorium (Inflanty, Prusy, oraz część Ukrainy),

- osłabienie władzy króla,

- wzrost oligarchii magnackiej,

- początek zrywania sejmów (w 1652r. po raz pierwszy użyte stwierdzenie – liberum veto - przez posła W. Siciński),

- zaniedbanie polityki zachodniej przez Polskę,

- utrata silnej pozycji Rzeczypospolitej w Europie,

- upadek Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1655r – Unia w Kiejdanach)

- władza oligarchii,

- brak funduszy na wojsko, długi w płaceniu żołdu.

następstwa kulturalno-obyczajowe:

- upadek poziomu szkolnictwa,

- wzrost niechęci do cudzoziemców, upowszechnianie się ksenofobii,

- rabunek dóbr kulturowych Polski: biblioteka np. z Jasnej Góry,

- wyniszczenie wielu zabytków architektury,

- wzrost nietolerancji religijnej (wygnanie w 1658r. Arian z Polski).

22. Formy państwa nowożytnego.
1. Ludwik XIV sam rządził Francja, był jedynym pracodawcą , najwyższym sędzią, bezwzględnie tłumił opozycję.
Używał potężnego aparatu państwa i silnej armii do wymuszania posłuchu poddanych.
Dla Francji jego rządy były bardzo pomyślne- kraj ten stał się pierwsza potęga Europy.
Znakomicie zorganizowana i dowodzona armia francuska była praktycznie nie do pokonania-  Ludwik toczył ciągłe wojny, dokonując zaborów ziem sąsiednich. Nie podobała im się jego polityka, więc utworzyli przeciwko niemu koalicje.
2.Wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej

- nikogo nie można aresztować bez nakazu sądowego.

-parlament decyduje o armii i finansach.

-stopniowe ograniczanie władzy królewskiej.

-obowiązuje w nim zasada "Król panuje, ale nie rządzi"

-jest odmianą monarchii konstytucyjnej.

3. Porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną , uwzględniając zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu)

-władca rządzi samodzielnie, nie pyta się innych o zdanie

-ma niczym nieograniczoną władzę

-lud musi się bezwzględnie słuchać władcy

-władca ogranicza feudalne przywileje stanowe  

-centralizacja państwa

-parlament nie podejmuje decyzji-to należy do władcy

 monarchia parlamentarna:

-władca współdzieli władzę z parlamentem

-obecnie król pełni li tylko funkcje reprezentacyjne, realnie rządzi demokratycznie wybrany rząd na czele z premierem

-obowiązuje zasada: "Król panuje, ale nie rządzi"

-uprawnienia monarchy i parlamentu ściśle reguluje prawo   

4. Wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle Europy.

Rzeczpospolita Obojga Narodów pod względem ustrojowym była fenomenem na skalę europejską. Kraj był jedynym krajem w Europie, w którym to faktyczną kontrolę nad państwem i władcą sprawowała szlachta ,stąd wzięła się nazwa ustroju demokracja szlachecka. To szlachta posiadała faktyczną władzę i kontrolę nad państwem. Dzięki sejmom mogła wpływać na decyzje władcy, a po roku 1573 decydowała nawet o tym kto owym władcą zostanie. Taka forma ustrojowa była za zachodnią granicą, a także wschodnią nie do pomyślenia.W innych państw z Francją na czele władcy starali się osiągnąć nieograniczoną władzę, za wszelką cenę chcieli kontrolować i decydować o wszystkim w granicach swego kraju. Doskonałym przykładem takiego władcy jest król Ludwik XI, który mówił o sobie "Państwo to ja" co jednoznacznie wskazuje jak odnosił się do sprawowanej przez siebie władzy. Podobnie było także w Rosji, gdzie najlepszym przykładem takiego władcy jest car Iwan IV Groźny, który sprawował praktycznie niczym nieograniczone rządy. Tak więc fenomen ustroju polega na tym ,że mimo iż teoretycznie w Polsce panował król nie miał on faktycznej władzy, był bardziej czymś w rodzaju marionetki nad którą szlachta ,która praktycznie całkowicie kontrolowała państwo miał władzę. (Fakt faktem to królowie przyczynili się do tego stanu rzeczy nadając szlachcie liczne przywileje). 

23. Europa w XVIII w.

1) wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce;

Oświecenie to okres w historii Europy, epoka między barokiem, a romantyzmem. Głównymi ideami były: natura, krytycyzm

oświecenie w malarstwie: malarze przestali malować wyłącznie Boga i świętych. Teraz liczył się człowiek. Zaczęli podpisywać swe dzieła. np. obrazy M. Bacciarelli

oświecenie w literaturze: literatura ośmieszała wady społeczne, np. nieuctwo; propagowała nowe wzorce osobowe, np. "Robinson Crusoe"

oświecenie w nauce: rozwój nauk ścisłych: matematyka, przyroda, chemia;

oświecenie w architekturze: np. Łuk Triumfalny w Paryżu
2) charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy społecznej
Rousseau;

Monteskiusz stworzył koncepcję trójpodziału władzy na : ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą ; zwolennik monarchii gwarantującej jednostce podstawowe prawa

Zasada "Umowy społecznej" J.J.Rousseau polegała na tym, że władza zwierzchnia należała do narodu, a panujący był jedynie jej wykonawcą i sługa ludu. Popierała ona hasła wolności i równości człowieka
3) porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.

Reformy przeprowadzone w Rosji: PIOTR I
-zwiększenie armii i dobre jej wyposażenie
-powstanie senatu i kolegiów
-podział państwa na gubernie i mniejsze prowincje
-wprowadził nowy alfabet
-rozwój gospodarczy kraju spowodowany powstaniem manufaktur
-powstanie w Petersburgu Akademii Nauk.
w Austrii:
-wolność wyznania
-podział państwa na gubernie i powiaty.
-ustanowienie szkół ludowych
-spis ludności i majątku
-rozwój manufaktur
w Prusach: FRYDERYK WILHELM I
-powiększenie armii i jej wyszkolenie
-wprowadził oszczędności w budżecie państwa
-rozwój nauki
-rozwój manufaktur

24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w.

1.Przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego:

-Liberum veto, które pozwalało pojedynczemu posłowi na zrywanie obrad sejmowych
- Zagrożenie dla niezależności Polski - wojna północna 1700 - 1721
- Powszechne zrywanie sejmów - paraliż centralnych instytucji państwowej - sejmu
- Pogłębiająca się samowola szlachecka
- Ingerencja państw ościennych (sąsiednie) - wewnętrzne sprawy RP - sejm niemy 1717r - traktat trzech czarnych orłów 1732 rok.

Sejm niemy został zwołany w 1717 roku. Zdecydowano na nim, że wojska saskie zostaną wycofane z Rzeczpospolitej, a sascy urzędnicy nie będą podejmować decyzji w sprawach Polski. Postanowiono, że związek z Saksonią będzie miał charakter unii personalnej. Król zobowiązał sie nie prowadzić wojen bez zgody sejmu. Wprowadzono podatki. Wszystkie postanowienia gwarantował car Piotr I.
- Walki między rywalizującymi obozami magnackimi: Czartoryskich i Potockich
- Zastój w rozwoju miast.

2.Zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.

-Słabnąca polityka wewnętrzna (liberum veto, nieskuteczni królowie elekcyjni, bunty szlacheckie.

-Zaangażowanie Polski w wielu konfliktach zbrojnych, zakończonych w większości klęskami.

-Rosnąca pozycja Prus (np. traktaty oraz zdobycze terytorialne).

-Wzrost zależności Rzeczypospolitej.

-Słabnąca gospodarka.

3.Reformy Stanisława Konarskiego oraz Stanisława Leszczyńskiego oraz przejawy w gospodarce i kulturze czasów saskich.

 Stanisław Leszczyński

-Oczynszowanie chłopów.

-Obrona praw mieszczan.

-Zniesienie liberum veto i wolnej elekcji.

-Zniesienie pańszczyzny.

-Nałożenie podatku na szlachtę.

-Utworzenie silnej armii.

Stanisław Konarski

-Rozwój szkolnictwa

-Rozwój teatru

-Napisał tzw. "ustawy szkolne"

-Założył Collegium Nobilium -szkołę dla zamożnej szlachty i magnatów

-oczynszowanie chłopów

-obrona praw mieszczan

-zniesienie liberum veto i wolnej elekcji

-zniesienie pańszczyzny

-nałożenie podatku na szlachtę

- utworzenie silnej armii

Ożywienie gospodarcze; unowocześniono technikę uprawy ziemi, zmodernizowano maszyny rolnicze, zastąpiono sierpy kosami, wprowadzono młynki do zboża, w miastach powstało wiele manufaktur, ożywił się handel, powstawały banki dla ułatwienia handlu i wymiany pieniędzy.

Ożywienie w kulturze: powstanie teatru, powiększenie się liczby zakonów, wydawano więcej prasy, rozwój baroku i barokowej architektury, nauczanie języków nowożytnych w szkołach (oczywiście, obok łaciny - z niej nie zrezygnowano).

25. Bunt poddanych – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych.

1) przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość;
a) przyczyny:
- kolonie brytyjskie były traktowane przez Brytyjczyków jako źródło surowców, podatków i rynek zbytu;
- utrudniano koloniom prowadzenie handlu zagranicznego, zakazywano rozwijania manufaktur i przemysłu;
- "bostońskie picie herbaty" - koloniści przebrani za Indian wyrzucili za burtę statku ładunek herbaty, jako protest przeciwko kolejnym obciążeniom finansowym;
b) skutki:
- w 1776 r. ogłoszono Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych;
- w 1787 r. Kongres Kontynentalny uchwalił Konstytucję Stanów Zjednoczonych;
- w 1783 r. w Paryżu podpisano traktat pokojowy, na mocy którego Wielka Brytania uznała niepodległość USA.
2) ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych;

-wzięli w niej udział gen. Tadeusz Kościuszko i gen Pułaski,

-Pułaski objął stanowisko generała kawalerii amerykańskiej,

-1779r. zwycięstwo legionu Pułaskiego nad wojskami brytyjskimi pod Charleston,

-Tadeusz Kościuszko odegrał ważną rolę w zwycięstwie pod Saratogą,

-Pułaski i Kościuszko są zaliczani przez amerykanów do bohaterów wojny o niepodległość stanów zjednoczonych.

3) wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w jaki sposób
konstytucja amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy.

1-Konstytucja Stanów Zjednoczonych została uchwalona 17 września 1787 roku. Była pierwszą na świeci ,w której zastosowano trójpodział władzy, według zasady sformułowanej przez Monteskiusza. Polegało to na rozdzieleniu władzy na:

-ustawodawczą, czyli Kongres-Senat i Izba Reprezentantów

-wykonawczą, czyli prezydent

-sadowniczą, czyli niezależne sądy.

Stany Zjednoczone to republika federacyjna ,w której stany zachowały własny skarb, administrację i policję, a władza federalna odpowiadała za sprawy podatkowe, wojskowe, politykę celną i walutową.

26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej.

przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej;

2-Komisja Edukacji Narodowej to instytucja powołana przez sejm w 1773 roku. Pełniła ona zadanie ministerstwa oświaty. Zreformowała organizację szkolnictwa oraz programy nauczania. Skupiała światłych ludzi -Hugo Kołłątaj, Adam Kazimierz Czartoryski, Ignacy Potocki. Jej reformy dotyczyły szkół wyższych i tych najniższych czyli parafialnych. Według niej przyszłe szkoły miały być świeckie, a nauka miała odbywać się w języku polskim. Szczególny nacisk był kładziony na sprawy wychowania .

2) sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia
reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja; 

Obrady sejmu mieściły się na Zamku Królewskim w Warszawie były długie i burzliwe. Trwały od 1788-1792 z przerwami. Najważniejsze wydarzenie w czasie obrad to uchwalenie konstytucji dnia 3 maja 1791r. Stanisław Małachowski był przewodniczącym. 

Reformy Sejmu Wielkiego
a) polityczne:
- wycofanie wojsk rosyjskich i uznanie terytorium Rzeczypospolitej za nienaruszalne,
- zniesienie Rady Nieustającej,
- pozbawienie praw politycznych szlachty (nie posiadającej ziemi)
b) wojskowe:
- powiększenie armii do 100 tys. żołnierzy (w 1790 r. zmniejszono do 65 tys.) 
c) skarbowe:
- zobowiązanie do płacenia podatku od dochodów: szlachty w wysokości 10%, duchowieństwa 20%,
- ustalenie podatku od dochodów z dóbr królewskich w wysokości 50%
d) prawo o miastach - uchwalone w 1791 r. rozszerzyło prawa miast królewskich:
- 24 przedstawicieli mieszczan mogło brać udział w sejmach, miało głos doradczy
- mieszczanom przyznano prawa: wolności osobistej, nabywania dóbr i sprawowanie urzędów.
Konstytucja zawierała następujące postanowienia:
-zniesienie zasady liberum veto
-zniesienie wolnej elekcji
-poprawa sytuacji chłopów
-zacieśnienie więzów między Polską a Litwą
-wspólna nazwa dla Polski i Litwy
-zwiększenie praw mieszkańców miast królewskich
3) wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa;

Konfederacja w Targowicy została utworzona 15 maja 1792roku w Petersburgu pod patronatem Katarzyny II. Na jej czele stanęli: Szczęsny Potocki, Ksawery Braniecki i Seweryn Rzewuski. Jej celem było zniesienie Konstytucji 3 Maja i powrót do dawnego ustroju pod gwarancją Rosji. Przywódcy konfederacji zwrócili się o zbrojną pomoc do carycy Katarzyny. Konfederacja ta rządziła krajem przez kilka miesięcy, lecz w wyniku kolejnego rozbioru Polski została ona odsunięta od władzy. Grabież funduszów publicznych i ucisk obywateli był kojarzony z działalnością targowiczan.

Następstwa:
- obalenie konstytucji 3 maja,
- II rozbiór Polski,
- rozszerzanie się w kraju terroru i bezprawia,
4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przykłady
sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.

Charakterystyczne cechy dla epoki oświecenia:

- Szczególną wagę przywiązywano do potęgi rozumu,

- Empiryzm - Prawdziwe jest tylko to co można sprawdzić doświadczalnie (udowodnić, że istnieje),

- Racjonalizm - Prawdziwe jest tylko to co można wytłumaczyć rozumowo (Nie można brać pod uwagę przesądów czy wiary)

- deizm - Negował (odrzucał) wiedzę objawioną i wszelkie dogmaty wiary. Bóg istnieje ale tylko stworzył ziemię,

- ateizm - Odrzucenie wartości duchowych = Bóg nie istnieje,

- Klasycyzm - poezja ma uczyć ludzi poznawać prawdę

- Rokoko  - Piękno było najważniejszą wartością, ponieważ dawało przyjemność w obcowanie z dziełem sztuki.

Uczeń:
1) sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany
terytorialne po każdym rozbiorze;

RP W LATACH 1764-1773 
I ROZBIÓR POLSKI 
W 1764 r. nowym królem Polski został kandydat Rosji (carycy Katarzyny II) i magnackiej rodziny Czartoryskich (familia) - Stanisław August Poniatowski. 
Na sejmie konwokacyjnym w tym samym roku przeprowadzono ograniczone reformy. 
REFORMY: 
- zakazano przysięgania na instrukcje sejmowe, 
- w sprawach skarbowych zniesiono liberum veto, 
- wprowadzono cło generalne. 
W 1767 r. zaniepokojona reformami caryca nakazała sejmowi prawa kardynalne (złote wolności szlacheckie np. liberum veto, wolna elekcja) oraz równouprawnienie dysendentów (innowiercy). 
Przeciwko równouprawnieniu dysendentów i ingerencji Rosji w wewnętrzne sprawy RP w miejscowości Bar na Podolu, szlachta zawiązuje "konferencje barska (1768- 1772). Zostaje ona stłumiona przez wojska rosyjskie. 
Zirytowana caryca postanawia, wspólnie z Prusami i Austrią dokonać I rozbioru Polski. 
5 sierpnia 1772 r. - trzy mocarstwa europejskie dzielą miedzy siebie cześć terytoriów RP. 

W 1773 r. tzw. Sejm niemy porozbiorowy dokonuje kilku reform: 
- powstanie Rady Nieustannej, 
- uchwalenie podatków na 30 tys. Armię, 
- powołanie KEN-komisji edukacji narodowej. 
KONFEDERACJA TARGOWICKA: 
- opracowana została w kwietniu 1792 r. , akt konfederacji w Petersburgu, 
- znosiła postanowienia konstytucji 3 maja i przywracała dawny ustrój. 
WOJNA W OBRONIE KONSTYTUJCJI: 
Maj 1792 - Rosja wkracza na granice RP i armia koronna dowodzona przez Józefa Poniatowskiego, opóźniła marsz wojsk rosyjskich, książę odniósł zwycięstwo pod Zieleńcami. 
W rejonie wsi Dubienka, Rosja sforsowała Bug, czemu nie zdołał przeszkodzić gen. T. Kościuszko. 
Wojska Polskie wycofały się na linie Wisły. W lipcu po przystąpieniu Stanisława Augusta do Targowicy, działania wojenne zostały wstrzymane. 
VIRTUTI MILITARI: 
(męstwo wojskowe) - najwyższe polskie odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Order ten został ustanowiony przez S.A. Poniatowskiego 22. czerwca 1792 r. 

II ROZBIÓR POLSKI: 
Przyczyny: 
- pretensje do RP ze strony Prus, 
- Prusy domagały się rekompensacji za udział w wojnie przeciwko rewolucyjnej Francji, 
- 23 stycznia 1793 r. została podpisana w Petersburgu konwencja rozbiorowa pomiędzy Rosją a Prusami. 

POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE I III ROZBIÓR POLSKI 
Przyczyną Powstania Kościuszkowskiego, był II rozbiór Polski. 
Bezpośrednią przyczyną powstania, była próba rozbrojenia resztek armii Polskiej. 
Przebieg: 
24 marca 1794 r. na rynku w Krakowie, gen. T. Kościuszko ogłasza wybuch powstania i mianuje się jego naczelnikiem. 
4 kwietnia 1794 r. - bitwa pod Racławicami, w której wyróżniły się chłopskie oddziały kosynierów, a szczególnie Wojciech Bartos. 
7 maja 1794 r. - Kościuszko wydaje tzw. "Uniwersał Połaniecki", w którym obiecuje zniesienie pańszczyzny chłopom walczącym w powstaniu. 
Po początkowych zwycięstwach przychodzą klęski pod Szczekocinami i Maciejowicami - ranny Kościuszko dostał się do niewoli rosyjskiej. 
4 września 1794 r. - Rosjanie zdobywają Warszawę i dokonują masakry jej mieszkańców. (rzeż Pragi) 
Skutki: 
III Rozbiór Polski i utrata niepodległości:

24 października 1795 r. - ustalono granice zaborów. Ostateczna konwencja została podpisana w Petersburgu 1797 r. 

3) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.

Przyczyny wewnętrzne upadku Rzeczypospolitej:
-liberum veto
-bunty szlachty
-walka skłóconych rodów magnackich
-wolne elekcje
-załamanie gospodarcze kraju spowodowane wojnami
Do przyczyn zewnętrznych zaliczymy:
-ingerencja państw obcych w sprawy Polski
-wojny toczone na ziemiach polskich
-traktat „trzech czarnych orłów” zawarty między Rosją, Prusami i Austrią (decydowały o kandydacie na tron, utrzymanie liberum veto).

28. Rewolucja francuska.
1) wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki;

a) przyczyny:
- kryzys finansów państwowych;
- podział na nierównoprawne stany (trzy) i rażące dysproporcje poziomu życia;
- wzrost znaczenia ekonomicznego burżuazji (magnatów);
- klęska nieurodzaju;
- rozpowszechnienie idei oświeceniowych;
b) skutki:
- zburzenie dotychczasowych porządków politycznych i społecznych w Europie;
- wzór dla ruchów rewolucyjnych w Europie i Ameryce Łacińskiej;
- zainicjowanie procesu demokratyzacji państw;
- wiele milionów ofiar w wyniku wojen oraz ruchu rewolucyjnego;
- stosowanie terroru w imię wyższych racji.
2) wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej;

- opowiadali się za republiką

- zabijali wszystkich, którzy przeciwstawiali sie przeciwko republice

- pomagali chłopom zdobyć ziemię, która została odebrana duchownym czy też arystokratom

- zreorganizowali armię

- ponosili cenę za żywność

- wymagali od ludności poparcia dla rewolucji
3) opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw
Człowieka i Obywatela.

Zasady organizacji państwa:
- suwerenność narodu francuskiego
- trójpodział władzy (wzorowana na podziale Monteskiusza)

Wolności i prawa obywatelskie (fundamentalne i nienaruszalne):
- wolność fizyczna i duchowa (wolność słowa i wyznania)
- prawo własności
- bezpieczeństwo
- opór przeciwko wszelkim formom ucisku
- równość wobec prawa i sądu
- nietykalność osobistą
- równy dostęp do urzędów i stanowisk

29. Epoka napoleońska.
2) wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz
opisuje cechy ustrojowe i terytorium Księstwa Warszawskiego;

Legiony Polskie powstały w 1796r.  Polscy patrioci udali się na emigrację do Francji w celu odzyskania niepodległości. O utworzenie Legionów starał się Jan Henryk Dąbrowski, lecz został odesłany przez rząd do Napoleona Bonaparte, który na szczęście wyraził zgodę, ponieważ sam potrzebował żołnierzy. Rok później Dąbrowski sprowadził do Włoszech, Polaków, aby służyli u boku Napoleona, który pomoże im odzyskać niepodległość ojczyzny. Udało mu się zebrać ok.7 tyś żołnierzy. Po pokoju z Austrią Legiony przeistoczyły się w korpus posiłkowy Republiki Cysalipińsjiej. Oddział jeden został wysłany do Rzymu, gdzie Francja obaliła rządy papieskie. W 1798 uczestniczył on w obronie miasta przez Austrię. Później część Legionów rozstrzygnęła o zwycięstwie Francji pod Civita Castellana. Po kolejnym pokoju Legiony nie miały już sensu istnienia. Ogłoszono rozpad ich. Około 6 tyś żołnierzy zostało skierowanych na wyspę San Domingo, gdzie walczyli przeciwko powstaniu niewolników murzyńskich. Pozostali wrócili do Europy, a niektórzy zostali zabici przez tubylców lub na skutek chorób tropikalnych.

 Księstwo Warszawskie

- utworzone na mocy pokoju z Rosją w Tylży w lipcu 1807 roku

- ziemie II i III zaboru pruskiego, Gdańsk wolnym miastem, okręg białostocki włączony do Rosji

- monarchia konstytucyjna, unia personalna z Saksonią

- 22 VII Napoleon nadał Księstwu konstytucję: trójpodział władzy (ustawodawcza – władca, książę warszawski – Fryderyk August oraz dwuizbowy sejm, wykonawcza – władca oraz Rada Ministrów i Rada Stanu, sądownicza – niezawisłe sądy); znosiła poddaństwo chłopów, jednak zgodnie z dekretem grudniowym 1807 właścicielem majątku był tylko pan

- maj 1808 wprowadzenie Kodeksu Napoleona

- 1807 powołanie Izby Edukacyjnej (zastąpiła KEN) – zwiększenie liczby szkół

- wznowienie działalności Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych

- 1808 powstają w Warszawie Szkoła Prawa, a w 1809 Szkoła Lekarska

- rozwój górnictwa, hutnictwa, rolnictwa, gorzelnictwa, browarnictwa, a także przemysłu produkującego broń i umundurowanie

30. Europa po kongresie wiedeńskim.

1) przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając jego
decyzje w sprawie polskiej;

Postanowienia kongresu („tańczącego kongresu”)

- czerwiec 1815 akt końcowy

- trzy zasady obradowania: 

restauracji (odbudowy, na tron powróciły dynastie, które go utraciły po 1789), 

legitymizmu (władza monarsza jest święta i nienaruszalna, pochodzi od Boga, tylko członek królewskiej rodziny może ją sprawować) 

równowagi europejskiej (żadne państwo nie może zyskać przewagi nad pozostałymi)

- system kongresu – system Metternicha

- ustanowienie zakazu handlu niewolnikami

- opracowanie zasad prowadzenia polityki międzynarodowej

Postanowienia terytorialne:

- zlikwidowano Związek Reński, utworzono Związek Niemiecki z Bundestagiem jako organem ustawodawczym

- granice Francji sprzed 1792 roku

- Austria otrzymała: Tyrol, Salzburg, Wenecję, Dalmację i Lombardię, okręg wielicki i obwód tarnopolski

- Prusy otrzymały: Nadrenię, Westfalię, ziemie Pomorza z Rugią, zachodnią Wielkopolskę, Gdańsk oraz Saksonię

- Rosja otrzymała: Finlandię, Besarabię i ziemie Księstwa Warszawskiego

- zlikwidowano Królestwo Włoch, przywrócono Państwo Kościelne

- powstało Królestwo Obojga Sycylii oraz Królestwo Sardynii (Piemont)

- Belgię połączono z Holandią (Królestwo Zjednoczonych Niderlandów)

- większość ziem Księstwa Warszawskiego otrzymała Rosja, stworzyła Królestwo Polskie, Wielkopolska w rękach Prus – powstanie autonomicznego Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Kraków przekształcony w Rzeczpospolitą Krakowską będącą pod protektoratem Prus, Austrii i Rosji.

Święte Przymierze – porozumienie zawarte w 1815 roku między państwami chrześcijańskiej Europy mające na celu ochronę postanowień kongresu wiedeńskiego; powstało z inicjatywy cara Aleksandra I; najpierw podpisane zostało przez Austrię, Rosję i Prusy. Ostatecznie do Świętego Przymierza dołączyły wszystkie kraje europejskie poza Wielką Brytanią, Turcją oraz Państwem Kościelnym.

2) wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie
w I połowie XIX w.

LIBERALIZM 

1.Liberaliści uważali że człowiek nie może być ograniczany przez państwo i społeczeństwo

2.Głoszono równość obywateli wobec prawa 

3.Głoszono wolność wobec prawa 

Założyciele to : Alexis de Tocqueville, John Stuart Mill, Adam Smith

SOCJALIZM

1. zakładano że wprowadzenie reform powinno odbyć się drogą pokojową 

2. socjaliści mieli nadzieje ze właściciele fabryk podzielą sie swoim majątkiem z robotnikami

3.Myśliciele to Claude de Saint - Simon, Charles Fourier, Robert Oven

31. Rozwój cywilizacji przemysłowej.
Uczeń:
1) wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;

-nagłym rozwojem przemysłu

-powstanie nowych wynalazków

-tworzenie warsztatów przemysłowych

-zastąpienie ludzi maszynami

-tańsze produkty

-szybsza praca

-przejście od przemysłu manufakturowego do przemysłu fabrycznego

-zastosowanie nowych surowców

-zastosowanie bawełny

-para wodna

-ukształtowanie się proletariatu przemysłowego
2) podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w
tym dla środowiska naturalnego;

Negatywne:
- trudne życie robotników (niewykwalifikowani i wyzyskiwani)
- praca dzieci
- nienormowany czas pracy 
- brak opieki socjalnej i zdrowotnej
- degradacja środowiska naturalnego
- urbanizacja (proces społeczny i kulturowy, polegający na wzroście liczby miast, powiększeniu ich obszarów i ludności)
Pozytywne:
- postęp w komunikacji i transporcie (przede wszystkim drogą wodną - parostatek 1807 rok, a na lądzie koleją żelazną- Jerzy Stephenson1829 rok)
- rozwój przemysłu (industrializacja)
- postęp techniczny i życia (energia elektryczna, telegraf, lampa naftowa)
- rozwój banków i papierów wartościowych
3) identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa
ekonomiczne i społeczne ich zastosowania;

- Karol Darwin– ogłoszenie teorii ewolucji;

- Gregor Mendel – podstawy genetyki

- Dmitrij Mendelejew – opracowanie układu okresowego pierwiastków

- Antoine Henri Becquerel – odkrycie zjawiska promieniotwórczości

- Piotr Curie i Maria Skłodowska-Curie – odkrycie dwóch promieniotwórczych pierwiastków – polonu i radu

- Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski – skroplenie powietrza, tlenu, azotu i cynku węgla

- Ludwik Pasteur - odkrycie szczepionki na wściekliznę i pasteryzacji

- Karol Roentgen - odkrycie promieni X

- Ferdynand Zeppelin - skonstruowanie sterowca 

- Karol Benz i Gottlieb Daimler - skonstruowanie samochodów z silnikami spalinowymi 

- Thomas Edison – odkrycie żarówki

- Alexander Graham Bell - odkrycie telefonu

- Rudolf Hertz - odkrycie fal radiowych

- Gugliemo Marconi we Włoszech, Aleksander Popow i Nikola Tesla w Rosji - skonstruowanie radia 
32. Europa i świat w XIX w.

1) opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;

Wojna secesyjna 1861-1865 r:
1-Przyczyny wojny secesyjnej:
-brak sprecyzowania w konstytucji Stanów Zjednoczonych stosunku do niewolnictwa
-w 1818 roku Unia składała się z 21 stanów ,z czego 11 było wolnych i 10 niewolniczych-podział przebiegał zgodnie ze strefami gospodarczymi między którymi narastały spory ekonomiczne
-spór z 1819 roku o przyjęcie do Unii dwóch nowych terytoriów: Alabamy i Missouri
-spory między politykami Południa i Północy wokół polityki celnej
-kampania abolicjonalistów za zniesieniem niewolnictwa
-zwycięstwo wyborcze A. Lincolna
-wystąpienie Karoliny Południowej z Unii
2-Skutki:
-zniesienie niewolnictwa
-napływ byłych niewolników do miast
-zniszczenia wojenne
-powstanie i rozwój ruchów rasistowskich
-ubóstwo wyzwolonych niewolników
-okupacja stanów południowych przez wojska 

2) dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec;

Podobieństwa:

1. Na każdym z terenów (Włochy, Niemcy współcześnie) pojawił się człowiek, silna i wpływowa osobowość chcąca zająć się problemem zjednoczenia.
2. Obydwa przyszłe państwa chciały się już zjednoczyć przy okazji Wiosny Ludów.
3. W jeden i drugi proces zamieszana była Austria 
4. Ludzie na terenach zjednaczanych chcieli być zjednoczeni.

Różnice:

1.W Niemczech istniały już organizacje przed zjednoczeniowe o charakterze związkowym, we Włoszech nie.

2.Przyszłe Włochy miały dualizm gospodarczy, podział na bogatych i biednych. W Niemczech ten problem nie istniał.

3.Zjednoczenie Włoch zostało wypracowane przez lud, w Niemczech zaś narzucone odgórnie.

4.Włochy przyjęły statut królestwa, a Niemcy Cesarstwa.

3) wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej
państw europejskich w XIX w.;

2. Kolonizacja Afryki

a. rywalizacja Francji, Anglii, Belgii i Niemiec oraz Portugalii i Hiszpanii

b. sztuczny podział kontynentu między państwa kolonialne – bez uwzględniania granic plemiennych

c. jednym z najsłynniejszych kolonizatorów angielskich był Cecil John Rhodes (czyt.: sesil dżon rołds)

3. Polityka państw europejskich w Azji

a. Indie – perła w koronie brytyjskiej

– działalność angielskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej

– w 1877 r. królowa Wiktoria przyjęła tytuł cesarzowej Indii

– w imieniu Indiami administrował gubernator, który nosił tytuł wicekróla

– rozwój uprawy herbaty

b. polityka „otwartych drzwi” w Chinach – polegała na równym dostępie państw rozwiniętych do korzyści ekonomicznych bez aneksji terytorialnych kosztem Chin

c. Wielka Brytania podporządkowała sobie Malaje

- Chiny – podzielone na strefy wpływów: Rosji, Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec

- Indie opanowane przez Wielką Brytanię (perła w koronie brytyjskiej)

- Indochiny (obecnie Laos, Wietnam i Kambodża) pod panowaniem Francji

- Holenderskie Indie Wschodnie (dzisiejsza Indonezja) pod panowaniem Holandii

- Azja Centralna, Kaukaz i Syberia opanowane przez Rosję

- Korea – opanowana przez Japonię

4) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej
oraz kolonizowanych społeczności i państw.

Z perspektywy Europejczyków:

Pozytywne:

- poznawanie nowych terenów.

- zdobywanie niewolników

- powiększanie swoich posiadłości

- nowe owoce, warzywa, przyprawy

Negatywne:

- wojny.

Z perspektywy kolonizowanych państw:

Pozytywne:

- poznali nowe miejsca, przez co ich plemiona (lub społeczności) mogły rozprzestrzeniać na nowych terenach

Negatywne:

- byli wykorzystywani jako niewolnicy

- ich plemiona zostawały wymordowane.

- walki z kolonizatorami

 33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim.

2) charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego;

Podstawą ,na której opierał się ustrój Królestwa była konstytucja nadana przez króla Polski, cara Aleksandra I .Zgodnie z konstytucją cała władza wykonawcza i ustawodawcza należała do cara rosyjskiego. Tylko on mógł mianować senatorów, najwyższych urzędników i oficerów .Stał na czele sił zbrojnych. Rządem Królestwa była Rada Administracyjna, w której skład wchodzili ministrowie stojący na czele pięciu komisji rządowych. Według konstytucji Królestwo oprócz sejmu i rządu miało mieć własny skarb i wojsko. Jednak nadając Królestwu konstytucję Aleksander I chciał zapewne stworzyć pozory łagodnego traktowania Polaków, ponieważ wszystkie postanowienia konstytucji były łamane.

34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych.

1) sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe;
2) przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań narodowych;

Przyczyny wybuchu powstania listopadowego.

- łamanie konstytucji przez cara

- wprowadzenie cenzury prewencyjnej – kontroli treści gazet i książek przed ich wydaniem

- rozbudowa tajnej policji

- nałożenie na kaliszan aresztu.

- powstanie opozycji (przeciwników polityki caratu) w Królestwie

- działalność Wolnomularstwa Narodowego, Towarzystwa Patriotycznego i Sprzysiężenia Podchorążych.

Przebieg powstania listopadowego.

1. Powstanie tajnej organizacji – Sprzysiężenia Podchorążych.

2. Wybuch powstania w nocy z 29 na 30 listopada 1830r. i nieudana próba podpalenia starego browaru na Solcu (miał to być sygnał początku powstania).

3. Atak na Belweder i nieudany zamach na wielkiego księcia Konstantego (planowano go porwać lub zabić, książę zdążył jednak uciec);

4. Zdobycie Arsenału przez mieszkańców Warszawy;

5. Generała Chłopicki przejmuje dowództwo nad powstaniem.

6. Wysłanie do Petersburga petycji do cara.

7. Detronizacja cara Mikołaja I. (25 stycznia 1831r.) i przejęcie władzy nad powstaniem przez Adam Czartoryskiego.

8. Wkroczenie wojsk rosyjskich do Królestwa.

9. Zwycięskie bitwy pod Stoczkiem (połowa lutego), Wawrem (19.02) i Grochowem (25.02), powstrzymanie rosyjskiego marszu na Warszawę.

10. Wyprawa siedlecka, zwycięstwa Dębem Wielkim (31.03) i Iganiami (10.04), powstrzymanie ofensywy przez Jana Skrzyneckiego.

10. Klęska pod Ostrołęką.

11. Szturm na Warszawę.

12. Kapitulacja Warszawy.

13. Klęska powstania.

Skutki powstania listopadowego.

- więzienia, konfiskata majątków,

- zsyłki w głąb Rosji,

- unieważnienie konstytucji Kongresówki, wprowadzenie w 1832 roku Statutu organicznego (likwidacja sejmu i rządu),

- namiestnikiem cara Iwan Paskiewicz (noc paskiewiczowska – okres jego rządów),

- 1833 ogłoszenie stanu wojennego – na terenie Królestwa stacjonowały wojska carskie,

- nałożenie na Kongresówkę wysokiej kontrybucji (daniny pieniężnej),

- obciążenie Królestwa kosztami budowy Cytadeli (w której znajdowało się więzienie z X Pawilonem dla więźniów politycznych),

- likwidacja odrębnej armii,

- intensywna rusyfikacja społeczeństwa polskiego,

- wprowadzenie rosyjskiego podziału na gubernie, likwidacja województw,

- od 1847 roku obowiązywał rosyjski kodeks karny,

- rozwiązanie Towarzystwa Przyjaciół Nauk, zamknięcie uniwersytetów w Warszawie i Wilnie oraz liceum w Krzemieńcu,

- zabór pruski: zniesienie autonomii Księstwa Warszawskiego, germanizacja Wielkopolski,

- Wielka Emigracja,

2. Powstanie krakowskie w 1846 r.

Przyczyny wybuchu powstania: chęć odzyskania niepodległości, miała to być regularna wojna i pokonanie Austrii, Prus, Rosji, rozwinięta spiskowa działalność, utworzenie konspiracyjnej siatki we wszystkich trzech zaborach.

zaostrzenie społecznych konfliktów na polskich ziemiach pomiędzy szlachtą a chłopami co do stosunków pańszczyźnianych w Galicji.

a. wybuch powstania w Krakowie – 21/22 lutego 1846 r.

b. utworzenie Rządu Narodowego

– Rząd Narodowy wydał Manifest do narodu polskiego – wezwanie do walki oraz obietnica nadania chłopom ziemi i zniesienia pańszczyzny

– dyktatorem powstania został Jan Tyssowski, a Edward Dembowski został jego sekretarzem

c. śmierć Edwarda Dembowskiego – poległ idąc na czele procesji

d. upadek powstania – powstanie spotkało się z bardzo słabym poparciem społecznym

e. likwidacja Rzeczpospolitej Krakowskiej – wcielenie do Austrii

f. rabacja galicyjska – antyszlachecki bunt chłopów w Galicji – luty 1846 r.

– chłopi byli podburzeni przez władze austriackie i wykorzystani do tłumienia powstania krakowskieog

– ofiarą rzezi galicyjskiej padło ponad 1000 osób

– jednym z przywódców rabacji galicyjskiej był Jakub Szela