ZAKOŃCZENIE
Przedstawione powyżej systemy etyki normatywnej nie obejmują naturalnie wszystkich. Znaczącą rolę w dziejach kultury odegrały pominięte tu: etyka starożytnych sofistów, Arystotelesa, stoików, św. Augustyna, następnie nowożytne systemy etyczne renesansowego humanizmu i baroku(Kartezjusz, Spinoza, Leibniz i wreszcie systemy epoki współczesnej — ewolucjonizm, nitzcscheanizm, psychoanaliza, egzystencjalizm. Jednakże elementy tych systemów są przynajmniej częściowo zawarte w prezentowanych stanowiskach etyki normatywnej. Sądzimy bowiem, że utylitaryzm we wszystkich swych odmianach i idealistyczno-religijne wersje antynaturalizmu wyznaczają główną oś współczesnych kontrowersji etycznych. Kontrowersja ta ujawnia się dobitnie w sporach wokół takich problemów jak: kara śmierci, eutanazja, aborcja, transplantacja ludzkich organów, genetyka, a mniej spektakularnie w sporach o kształt życia jednostkowego i wspólnotowego. Etyki utylitarystyczne, mimo posiadania wielu wspaniałych i heroicznych postaci wśród swoich zwolenników, jednak stępiły zmysł moralny człowieka zdejmując z niego odpowiedzialność moralną i przenosząc ją na stosunki i instytucje społeczne. Opierając się na głębokiej wierze w człowieka i możliwość wyeliminowania cierpienia i zła drogą postępu technicznego i ekonomiczno-społecznego zaniedbano kształtowanie wrażliwości etycznej człowieka. Znieczulenie moralne jest dziś widoczne na każdym kroku w życiu jednostkowym i zbiorowym.
Od wystąpienia w starożytności na arenę dziejową utylitaryzmu hedonistycz-nego etyki idealistyczno-religijne przeciwstawiały mu własną wizję etyczną, której głównymi składowymi są: pesymizm antropologiczny i brak zaufania do natury ludzkiej, świat wartości duchowych, konieczność aktywnego kształtowania swego oblicza etycznego przez ascezę, poczucie obowiązku i odpowiedzialności za siebie, wspólnotę ludzką i świat wartości duchowych. Cywilizacja naukowo—techniczna zdaje się jednak nie sprzyjać realizacji tego typu postawy. Sprzyja ona też w coraz niniejszym stopniu utylitaryzmowi. Zagrożenia ekologiczne, przeludnienie, wyczerpywanie się zasobów naturalnych, pogłębianie się różnic miedzy krajami bogatymi i biednymi oraz inne zjawiska skłaniają do coraz głębszej refleksji nad wartością etyczną pogoni za dobrobytem. Istnieje pilna potrzeba wyłonienia się nowego sposobu życia, który zapewniłby mniej eksploatatorski a zarazem sensowny aksjologicznie sens istnienia.
Wypracowanie tego sposobu życia jest, jeżeli taki w ogóle istnieje, zadaniem dla najbliższych pokoleń ludzkości.