PROJEKT WSPÓA
FINANSOWANY PRZEZ UNI
EUROPEJSK

Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOA
ECZNEGO
1.1. Podsystemy rachunkowości
W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej, zarówno w literaturze, jak i praktyce, przyjęto
konwencję funkcjonalnego podziału rachunkowości na podsystemy [Dobija 1999]):
" rachunkowość finansowa (ang. financial accounting),
" rachunkowość zarządcza (ang. management accounting),
" rachunkowość podatkowa (ang. tax accounting).
Rachunkowość finansowa zajmuje się rejestrowaniem transakcji jednostki gospodarczej z
otoczeniem w celu okresowego i syntetycznego przedstawienia informacji o jej sytuacji majątkowej
i finansowej oraz końcowego określenia wyniku jej działalności. Informacja ta jest ujmowana i
udostępniana w formie sprawozdania finansowego i innych sprawozdań uprawnionym odbiorcom
zewnętrznym i wewnętrznym. Dzięki temu rachunkowość finansowa może pełnić swoją
podstawową funkcję zabezpieczania interesów danej jednostki gospodarczej (np. poprzez
udokumentowanie jej należności czy kontrolę majątku), inwestorów (właścicieli kapitału) oraz
wierzycieli jednostki (np. dostawców, kredytodawców, agend budżetu państwa).
Rachunkowość zarządcza jest narzędziem pomocniczym w podejmowaniu decyzji podczas
kierowania jednostką gospodarczą. Powinna ona dostarczać informacji, które zaspokoją wszelkiego
rodzaju potrzeby informacyjne kierownictwa. Dlatego informacje dostarczane przez rachunkowość
zarządczą pochodzą nie tylko z systemu rachunkowości finansowej, ale także z innych systemów
wewnętrznych oraz ze z
ródeł zewnętrznych (otoczenia jednostki). Tak więc sprawny system
rachunkowości zarządczej wymaga pozyskiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji z wielu
różnych z
ródeł.
Rozpatrując system rachunkowości jako system informacyjny należy zauważyć, że właśnie
rachunkowość zarządcza jest jednym z głównych z
ródeł informacji dla systemu informowania
kierownictwa czy systemu wspomagania decyzji.
Rachunkowość podatkowa wyłoniła się z jednego z zadań rachunkowości finansowej, a
mianowicie z kalkulowania, deklarowania i ewidencjonowania różnego rodzaju obciążeń
podatkowych. W polskiej rzeczywistości gospodarczej funkcja podatkowa nabrała szczególnego
znaczenia, ze względu na fakt, iż polskie ustawodawstwo dopuszcza możliwość ewidencji operacji
gospodarczych tylko dla celów podatkowych poza funkcjonującym systemem ewidencji księgowej.
-5-
PROJEKT WSPÓA
FINANSOWANY PRZEZ UNI
EUROPEJSK

Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOA
ECZNEGO
Dlatego znaczna liczba jednostek gospodarczych ewidencjonuje operacje tylko dla celów
podatkowych nie korzystając w żadnej mierze z prawa bilansowego (rachunkowości finansowej);
jednostki te określa się mianem podmiotów rachunkowości podatkowej. Istotne jest to, że
rachunkowość podatkowa opiera się na przepisach prawa podatkowego i obejmuje identyfikację,
pomiar i ewidencję operacji gospodarczych służących do kalkulacji, sporządzania deklaracji i
rejestracji obciążeń z tytułu różnych podatków.
Tak więc rachunkowość podatkowa obejmuje dwa obszary zagadnień:
" ustalanie i ewidencjonowanie podatków w księgach rachunkowych zgodnie z prawem
podatkowym i bilansowym w podmiotach rachunkowości finansowej,
" naliczanie i ewidencjonowanie operacji gospodarczych wymaganych do ustalenia obciążeń
podatkowych w podmiotach rachunkowości podatkowej.
RF - rachunkowość finansowa
RZ - rachunkowość zarządcza
RP - rachunkowość podatkowa
KS - system księgowości
RZ
RF
KS
RP
Rys. 1. System rachunkowości w jednostce organizacyjnej
y
ródło: [Dobija 1999]
Jak wynika z prezentacji graficznej wszystkie dziedziny rachunkowości mają cześć wspólną.
Częścią wspólną rachunkowości finansowej i zarządczej jest m.in. rachunek kosztów pełnych i
podejmowanie w oparciu o koszt jednostkowy różnych decyzji. Zawierają się w niej również
decyzje dotyczące zmiany struktury środków gospodarczych jak i kapitałów firmy.
-6-
PROJEKT WSPÓA
FINANSOWANY PRZEZ UNI
EUROPEJSK

Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOA
ECZNEGO
Częścią wspólną rachunkowości zarządczej i podatkowej jest zarządzanie poprzez podatki,
planowanie operacji gospodarczych w taki sposób, aby zgodnie z literą prawa ponieść optymalne
obciążenie podatkami, a w przypadku małych firm wybrać taką formę działalności, która niesie
najmniejsze obciążenie podatkiem dochodowym.
Część wspólną rachunkowości finansowej z rachunkowością podatkową stanowią problemy
naliczania, odprowadzania, sporządzania deklaracji z tytułu różnych zobowiązań podatkowych.
Rachunkowość jednostki gospodarczej można zatem przedstawić jako zintegrowany system
rachunkowości finansowej, zarządczej i podatkowej.
Pod pojęciem rachunkowości finansowej w aspekcie systemu informacyjnego najogólniej ujmując,
należy rozumieć rachunkowość informującą o stanie finansowo-majątkowym, oraz osiągniętym
wyniku finansowym przez podmioty gospodarcze prowadzące księgi rachunkowe w oparciu o
prawo bilansowe zawarte w ustawie o rachunkowości. Natomiast księgowość stanowi podsystem
rachunkowości, jej proceduralną stronę, jest to przede wszystkim system zapisu danych
wynikających z pomiaru operacji gospodarczych, czyli proces składający się z ciągłej obserwacji,
pomiaru i rejestracji danych w księgach rachunkowych zgodnie z wymogami ustawy o
rachunkowości. Księgowość dostarcza danych do sporządzania obligatoryjnych sprawozdań
finansowych.
-7-
PROJEKT WSPÓA
FINANSOWANY PRZEZ UNI
EUROPEJSK

Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOA
ECZNEGO
Tabela 1. Porównanie cech podsystemu rachunkowości finansowej i zarządczej
Kryterium Podsystem rachunkowości finansowej Podsystem rachunkowości zarządczej
zaspokojenie potrzeb informacyjnych - głównie odbiorców zaspokojenie potrzeb informacyjnych odbiorców wewnętrznych
Cel
zewnętrznych odpowiedzialnych za procesy decyzyjne
Odbiorcy odbiorcy zewnętrzni (np. kontrahenci, kredytodawcy, inwestorzy, odbiorcy wewnętrzni (kadra kierownicza)
informacji urzędy statystyczne, Skarb Państwa)
rejestracja danych w sposób kompletny, prawidłowy i rejestracja danych w sposób wybiórczy (z otoczenia
systematyczny (chronologicznie według okresów jednostki oraz ze z
ródeł wewnętrznych, w tym również z
sprawozdawczych) systemu rachunkowości finansowej)
wysoka i obligatoryjna formalizacja postępowania (regulowana niska formalizacja postępowania (brak przepisów
przez prawo bilansowe oraz Międzynarodowe Standardy regulujących funkcjonowanie rachunkowości zarządczej oraz
Przebieg
Rachunkowości) wymagań odnośnie cech jakościowych informacji)
procesu
pozyskiwania
ustawowa odpowiedzialność karna za niezgodność uzyskanych brak ustawowej odpowiedzialności karnej
informacji
informacji ze stanem rzeczywistym
wykorzystywanie danych o charakterze rzeczywistym wykorzystywanie danych o charakterze rzeczywistym i
planowanym
regularność i periodyzacja określona przepisami prawa częstotliwość zależna od potrzeb
ściśle określona postać informacji (warunkowana potrzebą zróżnicowana postać informacji (uzależniona od aktualnych
zachowania wiarygodności, rzetelności i porównywalności) potrzeb informacyjnych)
wartościowe wyrażanie uzyskanych wyników (w mierniku zróżnicowane wyrażanie uzyskanych wyników (wartościowo,
pieniężnym) ilościowo, jakościowo)
Cechy
uzyskanych jawność informacji i dostępność dla wszystkich zainteresowanych niejawność informacji (często informacje te stanowią
informacji tajemnicę przedsiębiorstwa)
kompleksowość uzyskanych informacji (opisują jednostkę jako cząstkowość uzyskanych informacji (opisują wybrane
całość) aspekty działalności jednostki)
retrospektywny charakter (informacje dotyczą zdarzeń przeszłych) retrospektywny i prospektywny charakter
y
ródło: opracowanie własne na podstawie [Kiziukiewicz 1997; Drury 1995].
-8-