1

MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI

PROBLEMATYKA

SAMOBÓJSTW

WYBRANE ZAGADNIENIA

Materiał o charakterze profilaktycznym

do prowadzenia zajęć z żołnierzami

WARSZAWA 2006

2

3

PLAN – KONSPEKT

do przeprowadzenia zajęć z żołnierzami

z zakresu profilaktyki samobójstw

TEMAT:

PROBLEMATYKA SAMOBÓJSTW – WYBRANE ZAGADNIENIA.

CELE:

1. Przedstawienie zasięgu zjawiska samobójstw w środowisku cywilnym

i wojskowym.

2. Zapoznanie uczestników zajęć z podstawowymi pojęciami dotyczącymi omawianej

problematyki.

3. Przedstawienie cech i wskaźników zespołu przedsamobójczego.
4. Zapoznanie uczestników zajęć z formami działań zapobiegających występowaniu

aktów samobójczych wśród żołnierzy.

CZAS:

2 x 45’

METODY:

Wykład, prezentacja foliogramów, dyskusja.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE:

Foliogramy, rzutnik światła dziennego lub projektor multimedialny.

MIEJSCE:

Świetlica, sala wykładowa.

ZAGADNIENIA:

1. Informacje wstępne oraz dane statystyczne dotyczące samobójstw.
2. Podstawowe pojęcia dotyczące problematyki samobójstw.
3. Symptomy zespołu przedsamobójczego.
4. Czynniki ryzyka zachowań samobójczych – rozpoznawanie skłonności do

autoagresji wśród żołnierzy.

5. Przeciwdziałanie zachowaniom autodestrukcyjnym żołnierzy.
6. Zasady postępowania dowódcy wobec żołnierza wskazującego objawy zagrożenia

samobójstwem.

7. Gdzie można uzyskać pomoc?

4

LITERATURA:

1. Araszkiewicz A. Interwencje kryzysowe w warunkach służby wojskowej.

W: A. Florkowski, W. Gruszczyński (red.). Zdrowie psychiczne żołnierzy.
Łódź 2000. ss. 244 – 256.

2. Caban Z. Zapobieganie samobójstwom żołnierzy. W: A. Florkowski,

W. Gruszczyński (red.). Zdrowie psychiczne żołnierzy. Łódź 2000. ss. 233 – 243.

3. Florkowski

A.,

Gruszczyński W. Autoagresja w wojsku. W: A. Florkowski,

W. Gruszczyński (red.). Zdrowie psychiczne żołnierzy. Łódź 2000. ss. 204 – 216.

4. Florkowski

A.

Zespół przedsamobójczy u żołnierzy. W: A. Florkowski,

W. Gruszczyński (red.). Zdrowie psychiczne żołnierzy. Łódź 2000. ss. 229 – 232.

5. Hołyst B. Samobójstwo – przypadek czy konieczność. Warszawa 1983.
6. Jarosz

M.

Samobójstwa. Ucieczka przegranych. Warszawa 2004.

7. Kanarski

L.(red.)

Zachowania autoagresywne żołnierzy. Warszawa 1996.

8. Kanarski L. Negatywne zjawiska w służbie wojskowej i metody ich ograniczania.

W: M.J. Dyrda (red) Psychologia w wojsku. Warszawa 1997. ss. 101 – 124.

9. Kocur J. Ocena czynników ryzyka samobójstwa u żołnierzy

W: A. Florkowski, W. Gruszczyński (red.). Zdrowie psychiczne żołnierzy.
Łódź 2000. ss. 217 – 228.

10. O’Connor R., Sheehy N. Zrozumieć samobójcę. Gdańsk 2002.
11. Ringel E. Gdy życie traci sens. Szczecin 1987.
12. Szlagura W., Madejski M. Interwencja kryzysowa. Podejście profesjonalne.

Niepublikowane materiały szkoleniowe. Bielsko Biała 2000 – 2002.

13. Ułasiuk F. Samobójstwa w wojsku. Warszawa 1994.
14. Wydział Prasowy Komendy Głównej Policji. Statystyka – Samobójstwa w 2005

roku.

5

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

Lp. Treść zagadnienia

czas

Wskazówki

organizacyjno-metodyczne

CZĘŚĆ WSTĘPNA

1. Zapoznanie uczestników z tematem i celem zajęć

5 min

SLAJD 1

CZĘŚĆ ZASADNICZA

2. ZAGADNIENIE 1

(patrz szerzej str. 13)

I

NFORMACJE WSTĘPNE ORAZ DANE STATYSTYCZNE

DOTYCZĄCE SAMOBÓJSTW

Krótki wstęp na temat zjawiska samobójstw – ze skryptu.

Omawiamy dane statystyczne przedstawione na

wykresach dotyczących samobójstw w populacji ogólnej
i wojsku:

1. Samobójstwa usiłowane i dokonane w ogólnej

populacji w latach 1999–2005.

2. Samobójstwa usiłowane i dokonane w wojsku w latach

1999–2005 – ogólnie.

3. Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy służby

zasadniczej w latach 1999–2005.

4. Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy

zawodowych w latach 1999–2005.

5. Zamachy samobójcze, których przyczyna związana

była ze służbą wojskową.

Najczęstsze sposoby popełnienia samobójstw:

w populacji ogólnej:

¾

powieszenie,

¾

rzucenie się z wysokości,

¾

zażycie środków nasennych.

w wojsku:

¾

postrzelenie,

¾

powieszenie.

Najczęstsze przyczyny zamachów samobójczych:

wśród kadry to:

¾

nieporozumienia rodzinne,

¾

trudności w służbie,

¾

zaburzenia zdrowia psychicznego.

wśród żołnierzy służby zasadniczej:

¾

zawód miłosny,

¾

nieporozumienia rodzinne,

¾

lęk przed karą,

¾

trudna sytuacja materialna,

¾

trudności adaptacyjne.

10 min

SLAJDY 2–6

lub

FOLIA 1

(tylko wykresy 1,2)

SLAJD 7

lub

FOLIA 2

6

Okoliczności i miejsce popełniania samobójstw:

•

w czasie pełnienia warty (służby),

•

na samowolnym oddaleniu,

•

na przepustce i urlopie,

•

w czasie wolnym na terenie jednostki wojskowej,

•

w innych okolicznościach.

Najwięcej zamachów samobójczych popełnianych jest przez
żołnierzy w godzinach: 5.00 – 7.00, 19.00 – 22.00.
Najczęściej w poniedziałki, zwłaszcza po powrocie żołnierza
z przepustki lub urlopu.

3.

ZAGADNIENIE 2

(patrz szerzej str. 15)

P

ODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE PROBLEMATYKI

SAMOBÓJSTW

Najczęściej pojęcie samobójstwa definiuje się następująco:
Samobójstwo to proces stanowiący ciąg reakcji (fizycznych
i psychicznych) składających się na tzw. zachowanie
samobójcze, które istnieje od momentu, gdy w świadomości
człowieka odebranie sobie życia pojawia się jako cel
działania.

Na samobójstwo składają się:

•

myśli,

•

tendencje,

•

decyzja samobójcza,

•

końcowy akt samobójczy.

W procesie samobójstwa możemy wyróżnić:
– fazę wyobrażeniową, w której dominują myśli o śmierci,
wyobrażanie sobie własnej śmierci i sytuacji bezpośrednio
lub pośrednio z samobójstwem związanych. Osoba
akceptuje wewnętrznie śmierć samobójczą jako sposób na
rozwiązanie swoich problemów,

– fazę pragnieniową, w której wcześniejsze rozważania
dotyczące rozwiązania własnych problemów na drodze
samobójstwa, stają się realnymi dążeniami i w tym
momencie podejmowane są już próby samobójcze.

10 min

SLAJDY 8–9

lub

FOLIA 3

4.

ZAGADNIENIE 3

(patrz szerzej str. 16)

S

YMPTOMY ZESPOŁU PRZEDSAMOBÓJCZEGO

Zespół przedsamobójczy (presuicydalny) to szczególny
stan emocjonalny polegający na skierowaniu myśli i dążeń
do spraw związanych ze śmiercią i samobójstwem oraz
towarzyszącym mu przekonaniem o funkcjonowaniu
w sytuacji bez wyjścia i braku możliwości uzyskania pomocy.

¾

Elementy składowe zespołu przedsamobójczego:

–

zawężenie funkcjonowania i dominacja negatywnych
doznań emocjonalnych,

–

intensywne rozważania o samobójstwie, fantazje
samobójcze,

10 min

SLAJD 10

lub

FOLIA 3

7

–

hamowanie wybuchów agresji i kierowanie agresji na
własną osobę.

¾

Objawy zespołu przedsamobójczego, które można

zaobserwować:

–

prezentowanie przekonania, że jest się w sytuacji bez
wyjścia,

–

w zachowaniu dominuje lęk, bezradność, widzenie
świata przez tzw. „czarne okulary”,

–

poczucie mniejszej wartości,

–

dominacja sfery emocjonalnej, racjonalne myślenie
spychane jest na dalszy plan,

–

zawężenie stosunków międzyludzkich,

–

wybuchy agresji są hamowane, dominuje tendencja
do kierowania agresji przeciwko samemu sobie,

–

ucieczka od realnych trudności w świat fantazji
o śmierci i samobójstwie,

–

wypowiadanie myśli o swojej śmierci, porządkowanie
spraw,

–

UWAGA !!! nagły powrót do dobrego funk-
cjonowania – może być sygnałem ostrzegawczym
o podjęciu decyzji o samobójstwie i związanej
z tym ulgi.

SLAJD 11

lub

FOLIA 4

5.

ZAGADNIENIE 4

(patrz szerzej str. 17)

C

ZYNNIKI RYZYKA ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH

–

ROZPOZNAWANIE SKŁONNOŚCI DO AUTOAGRESJI WŚRÓD
ŻOŁNIERZY

Główne czynniki ryzyka zamachu samobójczego:
Â

czynniki

społeczno-demograficzne: wiek, płeć, sytuacja

rodzinna, sytuacja zawodowa, sytuacja społeczna;

Â

usiłowanie samobójstwa w ostatnim okresie;

Â

stan somatyczny: przewlekłe bóle, przewlekłe choroby,

ciężkie operacje, zaawansowane stadium choroby
o złym rokowaniu;

Â

stan

psychiczny:

depresja, uzależnienia, choroby psychiczne, stany
silnego napięcia emocjonalnego i rozdrażnienia,
zwłaszcza u osób z zaburzeniami osobowości.

Swoistość zagrożenia samobójstwem w służbie
wojskowej:

1. Zmienne społeczne, które mogą negatywnie wpływać na

psychikę żołnierza:

–

zmiana rytmu i warunków życia;

–

zerwanie lub ograniczenie więzi rodzinnych
i koleżeńskich;

–

ryzyko rozpadu związku z sympatią;

–

zmiana pozycji społecznej;

–

zmiana zwyczajów i obyczajów – nowe sposoby
zachowania;

15 min

SLAJD 12

lub

FOLIA 5

SLAJD 13

lub

FOLIA 5

8

–

przeciążenia służbą i pracą;

–

ryzyko kontaktu z patologicznymi zachowaniami;
w tym tzw. „falą”.

2. Zmienne psychologiczne, które mogą negatywnie

wpływać na psychikę żołnierza:

–

przymus szkolenia i działania z bronią,

–

ograniczenie wolności osobistej,

–

ograniczone możliwości odpoczynku, regeneracji sił
itp.,

–

konieczność podporządkowania się rygorom, działanie
na rozkaz,

–

zagrożenie utraty zdrowia lub życia w działaniach
wojskowych,

–

ograniczone wsparcie osób bliskich,

–

odpowiedzialność za wykonanie zadania,

–

brak motywacji do służby,

–

hierarchizacja, czasami przedmiotowe traktowanie
żołnierza.

3. Inne zjawiska:

–

stopień skomplikowania zadań i obowiązków
wynikających ze specyfiki rodzaju wojsk,

–

skłonność do oceny aktów samobójczych, samo-
okaleczeń jako metod na uchylania się od służby
wojskowej lub uniknięcia odpowiedzialności za
przewinienia.

Rozpoznawanie skłonności do autoagresji:

1. Obserwacja

Pojawienie się lub nasilenie zachowań, reakcji zauważalnie
innych od dotychczas spotykanych, oznacza potrzebę
bliższego zainteresowania się żołnierzem, i wyjaśnienia
przyczyn tego stanu rzeczy. Sygnały ostrzegawcze dotyczą
głównie zmian w:

–

ilości spożywanego jedzenia,

–

ilości czasu snu, odpoczynku,

–

dbałości o wygląd zewnętrzny,

–

intensywności kontaktów koleżeńskich,

–

aktywności i usposobieniu.

Obserwacją należy objąć szczególnie tych żołnierzy,
którzy:

–

podejmowali w przeszłości próby zachowań auto-
agresywnych,

–

bliska im osoba ciężko choruje, zmarła, zwłaszcza
śmiercią samobójczą,

–

mają kłopoty w domu (finansowe, socjalne, kłótnie
rodziców, rozwód rodziców),

–

rozstali się z dziewczyną,

–

doświadczali przemocy fizycznej lub psychicznej,

–

stronią od kolegów,

–

przez długi czas nie mieli informacji od najbliższych,

–

stopniowo pogarszają się ich wyniki szkolenia
i dyscypliny.

SLAJDY 14–15

lub

FOLIA 6

9

2. Wywiad i rozmowa

a) prowadzenie rozmów przy każdej nadarzającej się okazji,
b) rozmowy wcześniej przygotowane, których celem jest

zebranie interesujących nas informacji.

3. Zbieranie i wymiana informacji o żołnierzu poprzez:

–

kontakty z rodziną żołnierza;

–

zapoznawanie z wpisami zawartymi w dokumentacji –
np.: wtórniki kart ewidencyjnych, opinie służbowe;

–

korzystanie z pomocy psychologa, oficera społeczno-
wychowawczego, lekarza w jednostce.

6.

ZAGADNIENIE 5

(patrz szerzej str. 19)

P

RZECIWDZIAŁANIE ZACHOWANIOM AUTODESTRUKCYJNYM

ŻOŁNIERZY

Przeciwdziałanie zachowaniom autoagresywnym wśród
żołnierzy może być realizowane poprzez (szersze
omówienie w skrypcie):

1. Przezwyciężanie sytuacji kryzysowych.

–

możliwe jest w większości przypadków uchwycenie
momentu pojawienia się trudności i problemów, np.:
poprzez śledzenie przebiegu adaptacji,

–

należy stworzyć możliwość kontrolowanego upustu
agresji i odreagowania emocji dzięki np.: zajęciom
sportowym,

–

żołnierza zagrożonego autoagresją nie wolno pozostawić
samego,

–

nie można dopuszczać do naruszania godności osobistej
żołnierza, poniżania go lub instrumentalnego traktowania.

2. Wspomaganie procesu adaptacji.

–

racjonalne obciążanie nowymi obowiązkami i zadaniami,

–

dostosowywanie wymagań do indywidualnych możliwości
podwładnych,

–

dbałość o możliwości odpoczynku i regeneracji sił,

–

zapewnienie kontaktu z bliskimi.

3. Doskonalenie stosunków interpersonalnych.

–

stanowcze i sprawiedliwe reagowanie na sygnały
i przypadki naruszania zasad wspólnego życia
w pododdziale,

–

skuteczne i szybkie przeciwdziałanie próbom łamania
tych zasad,

–

nagradzanie za dobre efekty pracy czy ponad przeciętne
wywiązywanie się z obowiązków,

–

sprawiedliwy system przepustek i urlopów.

4. Organizacja pracy i wypoczynku.

–

właściwa i jednocześnie atrakcyjna organizację
przebiegu zajęć szkoleniowych, przeciwdziałanie
monotonii, unikanie bezczynności,

–

właściwy wypoczynek, odpowiednia ilość snu,

–

tworzenie możliwości efektywnego zaspokajania
podstawowych potrzeb biologicznych.

10 min

SLAJDY 16–18

lub

FOLIA 7

10

5. Właściwa organizacja systemu pełnienia służb.

–

sprawiedliwy, dostosowany do indywidualnych obciążeń
system wyznaczania do pełnienia służb,

–

zapewnienie czasu na odpoczynek i zapoznanie się
z obowiązkami przed służbą,

–

kontrola i nadzorowanie pełnienia służb,

–

dbałość o odpowiednie zabezpieczenie warunków
socjalno-bytowych w miejscach pełnienia służb,

–

rozpoznawanie stanu psychicznego i fizycznego żołnierzy
wyznaczonych do pełnienia służby wartowniczej.

7.

ZAGADNIENIE 6

(patrz szerzej str. 21)

Z

ASADY POSTĘPOWANIA WOBEC ŻOŁNIERZA

WYKAZUJĄCEGO OBJAWY ZAGROŻENIA SAMOBÓJSTWEM

Pomoc dla żołnierza powinna opierać się o ogólne
i podstawowe zasady pracy indywidualnej z podwładnym:

•

wysłuchanie,

•

okazywanie zainteresowania,

•

zrozumienie,

•

bycie bliskim i wczuwającym się w sytuację
żołnierza.

¾

Zasady obowiązujące w trakcie przeprowadzania

interwencji wobec osoby zagrożonej samobójstwem:

1. Nawiązanie kontaktu, słuchanie i zrozumienie.

Aby nawiązać kontakt: słuchaj, okazuj zrozumienie
i zainteresowanie. Nie oceniaj, bądź spokojny, cierpliwy,
życzliwy, bliski i empatyczny.

2. Ocena rzeczywistości.

–

dokonaj oceny sytuacji, na ile poważne są zamiary
samobójcze,

–

dowiedz się, jak wysokie jest ryzyko podjęcia próby
samobójczej, zadbaj o bezpieczeństwo tej osoby - nie
wolno pozostawiać go samego.

3. Ocena natężenia emocji.

–

oceń jak silne są w tej chwili emocje danej osoby,
zwłaszcza lęk, rozpacz, agresja, rozmawiaj o tych
emocjach, aby umożliwić ich ekspresję,

–

nie pocieszaj w stylu: „weź się w garść”, „nie myśl
o tym”, „inni mają gorzej”, „wszystko będzie dobrze”,
zazwyczaj takie słowa wywołują przeciwną reakcję.

4. Traktowanie rozmówcy poważnie.

–

nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia tego co
mówi. Każda skarga i każde odczucie wyrażone przez
zagrożoną osobę jest dla niej ważne,

5. Zadawanie właściwych pytań.

Nie należy bać się zadawania pytań wprost osobie mającej
myśli samobójcze. Badania wykazały, że bezpośrednie
pytania o samobójstwo, zadane w odpowiednim czasie,
rzadko powodują szkodę.

15 min

SLAJDY 19–23

lub

FOLIA 8

11

6. Odnalezienie osobistego systemu wsparcia.

–

oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być
dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu, co mu
dotąd pomagało,

–

pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu,

–

warto abyś dowiedział się, kto jest ważną osobą w jego
życiu (mającą największy wpływ na jego życie),
oświadczając jednocześnie, że znajomość tych osób
jest jednym z elementów pomocy, (poprzez pytania
typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie?,
Czy chcesz, abym cię z kimś skontaktował?).

7. Podjęcie działania.

–

staraj się skłonić (ale nie wymuszaj) rozmówcę do
podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu
zmiany swojej sytuacji,

–

jeśli jest to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź
stanowczym,

–

miej na uwadze, że kryzys niekoniecznie można uznać
za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi,
że tak się stało.

8. Organizacja wsparcia i pomocy profesjonalnej.

–

staraj się zapewnić system wsparcia dla zagrożonej
osoby, w tym celu, w działanie włączyć powinno się jak
najwięcej pozytywnie nastawionych i życzliwych osób,

–

skontaktuj osobę w kryzysie z lekarzem lub
psychologiem,

–

jeśli podejrzewasz, że istnieje realne zagrożenie życia
(wypowiadany zamiar pozbawienia się życia) wezwij
pomoc lekarską.

Podsumowanie:

Co jest wskazane w kontakcie z osobą zagrożoną
samobójstwem a co przeciwwskazane.

1.Wskazania

–

prowokować i zachęcać do „wygadania się”,

–

tworzyć atmosferę pełnej akceptacji (osoby zagrożonej
samobójstwem),

–

otwarcie podejmować temat, zadawać pytania,

–

ocenić zagrożenie – myśli, plany, fantazje,

–

kontrolować sytuację,

–

wydobywać „mocne strony” i zasoby wewnętrzne osoby,

–

odwoływać się do wcześniej przeżytych trudnych
sytuacji, z którymi osoba sobie poradziła skutecznie,

–

zorganizować system wsparcia,

–

pokazywać tymczasowość sytuacji, otwierać
perspektywy, możliwości,

–

kierować do specjalisty – konkretnej osoby
(uprzedzonej o sytuacji),

–

wezwać pomoc lekarską,

SLAJDY 24–25

lub

FOLIA 9

12

2. Przeciwwskazania

–

zbyt szybkie oceniane – tzw. etykietowanie,

–

powoływanie się na własny system wartości,

–

lekceważenie problemów osoby zagrożonej
samobójstwem,

–

zbyt szybkie kończenie kontaktu – ze względu na brak
czasu,

–

ograniczanie czasu spotkania, rozmowy,

–

zadawanie pytań w formie „przesłuchania”,

–

wymuszanie zobowiązań, podejmowania decyzji,
dokonywania wyborów,

–

używanie sloganów w stylu „wszystko będzie dobrze”,
„to nie jest aż taki problem”, „weź się w garść” itp.,

–

dawanie „dobrych rad”,

–

wzbudzanie poczucia winy,

–

ujawnianie własnych negatywnych stanów
emocjonalnych – np.: zniecierpliwienia, zniechęcenia,
złości itp.,

–

zostawianie osoby bez opieki, pomocy,

–

obiecywanie nierealnych działań na rzecz osoby
zagrożonej samobójstwem.

CZĘŚĆ KOŃCOWA

8.

Zagadnienie 7

(patrz szerzej str. 23)

G

DZIE MOŻE UZYSKAĆ POMOC OSOBA DOŚWIADCZAJĄCA

KRYZYSU I PRZEŻYWAJĄCA POWAŻNE PROBLEMY

?

–

Na terenie jednostki: gabinet konsultanta ds. psycho-
profilaktyki, gabinet lekarski, kancelaria oficera
społeczno-wychowawczego, itp.;

–

Poradnie Zdrowia Psychicznego, Punkty Konsultacyjne
działające w regionie stacjonowania jednostki wojskowej;

–

Ogólnopolskie i regionalne telefony zaufania.

Podsumowanie zajęć, odpowiedzi na pytania
uczestników.

10 min

SLAJD 26

Opracowano w Oddziale Społecznych

Problemów Służby i Psychoprofilaktyki

13

SKRYPT DO KONSPEKTU

PROBLEMATYKA SAMOBÓJSTW – WYBRANE ZAGADNIENIA

do przeprowadzenia zajęć z profilaktyki samobójstw

ZAGADNIENIE 1

Wstęp

Każdy zamach samobójczy żołnierza porusza opinię publiczną i budzi społeczne zaniepokojenie. Dzieje
się tak dlatego, że wydarzenia te są nagłaśniane przez media, często w

sensacyjny sposób, rzadko

odpowiadający rzeczywistości. Może to stwarzać wrażenie, że

samobójstwa popełniane przez żołnierzy

są znacznie częstsze niż w całej populacji. Jednakże analiza epidomiologiczno-statystyczna oraz ocena
motywów i okoliczności samobójstw żołnierzy

dowodzi, że ani zagrożenie samobójstwem ani skala tego

zjawiska nie są w wojsku większe niż w innych środowiskach, a w porównaniu z ogólnokrajowymi
wskaźnikami samobójstw popełnianych przez mężczyzn w odpowiednich przedziałach wiekowych,
wskaźniki samobójstw żołnierzy są wyraźnie niższe.

Dane statystyczne dotyczące samobójstw

(dane według Komendy Głównej Policji

oraz Naczelnej Prokuratury Wojskowej)

Samobójstwa usiłowane i dokonane w populacji ogólnej

w latach 1999–2005.

5621

5182

5712

5928

5467

4893

4621

890

674

741

828

833

864

1004

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

dokonane
usiłowane

Samobójstwa usiłowane i dokonane w wojsku

w latach 1999–2005 – ogólnie.

34

15

21

36

20

31

40

52

18

12

4

19

13

7

0

10

20

30

40

50

60

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

dokonane
usiłowane

14

Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy służby zasadniczej

w latach 1999–2005.

33

26

11

32

27

24

11

7

7

13

17

15

25

3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

dokonane
usiłowane

Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy zawodowych

w latach 1999–2005.

6

9

19

12

14

9

9

10

0

5

1

0

0

0

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

dokonane
usiłowane

Zamachy samobójcze,

których przyczyna związana była ze służbą wojskową.

52

45

31

21

20

40

27

5

0

4

3

2

3

0

0

10

20

30

40

50

60

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

liczba samobójstw
związek ze służbą

15

Najczęstsze sposoby, przyczyny i miejsca popełniania zamachów samobójczych.

Populacja ogólna

Wojsko

sposoby

–

powieszenie,

–

rzucenie się z wysokości,

–

zażycie środków nasennych

–

postrzelenie,

–

powieszenie

przyczyny

–

choroba psychiczna,

–

nieporozumienia rodzinne,

–

przewlekła choroba,

–

warunki ekonomiczne,

–

zawód miłosny,

Kadra zawodowa:

–

nieporozumienia rodzinne,

–

trudności w służbie,

–

zaburzenia zdrowia
psychicznego

–

nagła utrata źródeł
utrzymania,

–

śmierć bliskiej osoby.

Żołnierze zsw:

–

zawód miłosny,

–

nieporozumienia rodzinne,

–

lęk przed karą,

–

trudna sytuacja materialna,

–

trudności adaptacyjne.

miejsce
okoliczności

–

mieszkanie,

–

pomieszczenia gospodarcze,

–

pod wpływem alkoholu.

–

w czasie pełnienia warty
(służby),

–

na samowolnym oddaleniu,

–

na przepustce i urlopie,

–

w czasie wolnym, na terenie
jednostki wojskowej.

Najwięcej zamachów samobójczych popełnianych jest przez żołnierzy w godzinach poza-

szkoleniowych, z nasileniem w godzinach: 5.00 – 7.00, 19.00 – 22.00. Wśród dni tygodnia najczęściej do
zachowań autoagresywnych dochodzi w poniedziałki, często po powrocie żołnierza z przepustki lub
urlopu.

ZAGADNIENIE 2

P

ODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE PROBLEMATYKI SAMOBÓJSTW

W dostępnej literaturze przedmiotu zjawisko samobójstwa określane jest mianem szczególnego

zachowania autoagresywnego.

Samo pojęcie samobójstwa jest określane bardzo różnorodnie:

Według E. Stengela (za: Florkowski, Gruszczyński 2000) samobójstwo to świadomie podjęty akt

autoagresji, co do którego dana osoba nie może mieć pewności, że go przeżyje.

R. F. Diekstra (za: O’Connor, Sheehy 2002) zdefiniował samobójstwo jako wybrane dobrowolnie

zachowanie, które w możliwie najkrótszym terminie ma spowodować własną śmierć.

B. Hołyst (1983) określa samobójstwo nie w kategoriach zdarzenia, ale procesu stanowiącego ciąg

reakcji składających się na tzw. zachowanie samobójcze, które istnieje od momentu, gdy w świa-
domości człowieka samobójstwo pojawia się jako cel działania.

Na samobójstwo składają się:

–

myśli,

–

tendencje,

–

decyzja samobójcza,

–

końcowy akt samobójczy.

16

Przelotne myśli o śmierci i samobójstwie są dość powszechne, ale natrętne rozważania tej

treści należą już do patologii.

Myśli samobójcze to skierowanie świadomości na sprawy związane ze śmiercią, rozstaniem

z bliskimi, obrachunkami z innymi itp. Tego typu myśli występują bardzo często, jednak tylko czasami
prowadzą do aktu samobójczego.

Nasilenie sytuacji konfliktowych i uporczywe trwanie przy myśli o śmierci oraz planowanie zamachu

samobójczego nazywane jest często tendencją samobójczą.

W procesie samobójstwa możemy wyróżnić:

Â

fazę wyobrażeniową, w której dominują:

–

myśli o śmierci,

–

wyobrażanie sobie własnej śmierci,

–

wyobrażanie sobie sytuacji bezpośrednio lub pośrednio z samobójstwem związanych.

–

Osoba akceptuje wewnętrznie śmierć samobójczą jako sposób na rozwiązanie swoich
problemów.

Â

fazę pragnieniową, w której:

–

rozważania o samobójstwie stają się realne,

–

podejmowane są już próby samobójcze.

Szereg objawów charakterystycznych dla fazy pragnieniowej w literaturze określa się jako zespół

przedsamobójczy (presuicydalny) (Ringel 1987).

ZAGADNIENIE 3

S

YMPTOMY ZESPOŁU PRZEDSAMOBÓJCZEGO

Zespół przedsamobójczy (presuicydalny) to szczególny stan emocjonalny polegający na:

–

skierowaniu myśli i dążeń do spraw związanych ze śmiercią i samobójstwem,

–

przekonaniu o funkcjonowaniu w sytuacji bez wyjścia i braku możliwości uzyskania pomocy.

Elementy składowe zespołu przedsamobójczego:

–

zawężenie funkcjonowania i dominacja negatywnych doznań emocjonalnych, dotyczy ono:

– poczucie ograniczenia własnych możliwości, tzw. zawężenie sytuacyjne. Charakteryzuje się ono

utratą równowagi między warunkami życia a poczuciem osobistych możliwości, człowiek uznaje, że
sytuacja w której się znalazł zagraża mu i jednocześnie nie można jej zmienić, przezwyciężyć.
Własną osobę odbiera jako bezradną, bezsilną, zdaną na łaskę losu, w sytuacji bez wyjścia. Takie
odczucia mogą się pojawić jako skutek nieszczęścia losowego (nieuleczalna choroba, utrata kogoś
bliskiego), w wyniku własnego postępowania lub wskutek własnych wyobrażeń (np.: lęk przed rakiem
i odbieranie choroby nowotworowej jako śmiertelnej, nieuleczalnej);

–

zawężenia świata uczuć – tzw. zawężenie dynamiczne – jego przejawem jest widzenie świata przez
„czarne okulary” – negatywne emocje silnie ukierunkowują nastrój, myśli, skojarzenia, wyobrażenia,
działania w kierunku autodestrukcji. Takie jednostronne odczuwanie prowadzi do depresji, rozpaczy,
paniki lub też do odrętwienia. Myśli o samobójstwie stają się natrętne i osłabiają lub wyłączają
instynkt samozachowawczy;

–

zawężenie stosunków międzyludzkich – osoby zagrożone samobójstwem czują się osamotnione,
odizolowane, opuszczone i niezrozumiane;

–

zawężenie świata wartości – człowiek zagrożony samobójstwem swój świat wartości ma znacznie
zaburzony, może się to przejawiać poprzez brak lub stopniową utratę poczucia wartości własnej
osoby i spraw dotąd ważnych, obniżenie wartości lub przyjęcie systemu wartości znacznie
różniącego się od ogólnie przyjętego w danej społeczności;

–

intensywne rozważania o samobójstwie, fantazje samobójcze.

17

Fantazje samobójcze mogą mieć różną jakość i nasilenie:

–

wyobrażenia bycia martwym – fantazje nie dotyczą momentu śmierci ale jej skutków, uzyskanych
rezultatów;

–

wyobrażenia zadania sobie śmierci ale bez konkretnych planów dotyczących zrealizowania samo-
bójstwa;

–

fantazjowanie nastawione na ustalenie konkretnej metody samobójstwa, planowanie jego w najdrob-
niejszych szczegółach;

–

hamowanie wybuchów agresji i ukierunkowanie agresji na własną osobę.

Każde samobójstwo jest wyrazem szczególnego nasilenia agresji, która jest skierowana na

siebie,

a tym samych wyrazem agresji wobec otoczenia, chęcią „ukarania go”. Skierowanie agresji przeciwko
sobie wiąże się najczęściej z brakiem możliwości odreagowania jej na zewnątrz –

czy to ze względu na

osobiste zahamowania czy też w wyniku warunków zewnętrznych.

Wszystkie, trzy składowe zespołu przedsamobójczego wzmacniają się wzajemnie i potęgują poczucie

znalezienia się w sytuacji bez wyjścia i braku osobistych możliwości poradzenia sobie z problemem
(Ringel 1987, Szlagura, Madejski 2000 - 2002).

Objawy zespołu przedsamobójczego:

–

osoba jest przekonana, że sytuacja w której się funkcjonuje jest bez wyjścia, nie można jej zmienić
i przezwyciężyć pojawiających się trudności;

–

w zachowaniu dominuje lęk, bezradność, widzenie świata przez tzw. „czarne okulary” – negatywne
emocje ukierunkowują nastrój, myśli, skojarzenia, działania w kierunku autoagresji;

–

osoba jest przekonana o swojej mniejszej wartości, często przyjmuje postawę rezygnacyjną;

–

w funkcjonowaniu dominuje sfera emocjonalna, racjonalne myślenie spychane jest na dalszy plan;

–

występuje zawężenie stosunków międzyludzkich, osoby czują się osamotnione, odizolowane,
opuszczone i nierozumiane;

–

wybuchy agresji są hamowane, dominuje tendencja do kierowania agresji przeciwko samemu sobie,

–

osoba „ucieka” od realnych trudności w świat fantazji i rozważań o śmierci i samobójstwie jako
sposobach rozwiązania trudnej sytuacji;

–

wypowiadane są myśli o samobójstwie i swojej śmierci, np.:

„chcę umrzeć”,
„już dłużej nie mogę”,
„wolałbym nie żyć”,
„mam ochotę się zabić”,
„wolałbym nigdy się nie urodzić”,
„nie mam już siły”,
„już niedługo nie będziesz musiał się o mnie martwić”,
„niedługo nie będę sprawiał więcej kłopotów”, „wszystko jest bez sensu”,

–

osoba porządkuje swoje sprawy, np.: pisze testament czy szuka pojednania z dawnymi nieprzyjaciółmi;

–

nagły powrót do dobrego funkcjonowania, zauważalna poprawa nastroju – może być sygnałem ostrze-
gawczym o podjęciu decyzji o samobójstwie i związanej z tym ulgi.

ZAGADNIENIE 4

C

ZYNNIKI RYZYKA ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH

.

R

OZPOZNAWANIE SKŁONNOŚCI

DO AUTOAGRESJI WŚRÓD ŻOŁNIERZY

.

Główne czynniki ryzyka zamachu samobójczego (wg Wciórki):

1) czynniki społeczno-demograficzne:

–

wiek: wśród dzieci rzadko, coraz częściej notowane są przypadki samobójstw przed okresem
dorastania i w trakcie jego trwania; ryzyko skutecznego zamachu wzrasta z wiekiem,
szczególnie wśród mężczyzn;

18

–

płeć: próby samobójcze 3 razy częściej występują wśród kobiet, samobójstwa dokonane 2-3
razy częściej odnotowuje się wśród mężczyzn;

–

sytuacja rodzinna: ryzyko wzrasta u samotnych, owdowiałych, rozwiedzionych, bezdziet-
nych lub mieszkających bez dzieci, u samotnych, którzy utracili kogoś bliskiego lub doznali
ostatnio niepowodzeń w miłości, a także w przypadku prób samobójczych lub samobójstw
w rodzinie;

–

sytuacja zawodowa: brak pracy, brak zawodu, utrata pracy, zwiększają ryzyko samobójstwa;

–

sytuacja społeczna: niepowodzenia w realizowaniu ról społecznych, zawodowych, rodzinnych
podwyższają ryzyko – zwłaszcza przy wysokich aspiracjach w tym zakresie.

2) usiłowanie samobójstwa w ostatnim okresie

Stwierdzone w wywiadzie wielokrotnie podwyższa ryzyko podjęcia kolejnej próby w obliczu trudności.
Największe jest w ciągu 3 miesięcy od poprzedniej próby, lecz może zdarzyć się też później; próby

oceniane jako manipulacyjne mogą powtórzyć się ze śmiertelnym skutkiem (nie wolno ich lekceważyć),

3) stan somatyczny:

połowa osób podejmujących zamach cierpiała na jakąś chorobę somatyczną, ryzyko wzrasta

w przypadku:

–

przewlekłych bólów,

–

przewlekłych chorób,

–

niedawno przebytych ciężkich operacji,

–

zaawansowanego stadium chorób o złym rokowaniu.

4) stan psychiczny:

–

choroby i zaburzenia psychiczne mają najwyższy udział w kształtowaniu ryzyka samobójstwa:
np.: u 30-50% osób w depresji przyczyną śmierci jest samobójstwo,

–

uzależnienie od alkoholu i innych substancji: do 25% samobójstw wiąże się z nadużywaniem
lub uzależnieniem, (np. przyjmowanie LSD czy amfetaminy ma szczególny wpływ na
wystąpienie tendencji samobójczych).

Wybrane czynniki ryzyka zamachu samobójczego swoiste dla służby wojskowej

Zmienne społeczne

–

zmiana rytmu i warunków życia,

–

zerwanie lub ograniczenie więzi rodzinnych i koleżeńskich,

–

ryzyko rozpadu związku z sympatią,

–

zmiana pozycji społecznej,

–

zmiana zwyczajów i obyczajów – nowe sposoby zachowania,

–

przeciążenia służbą i pracą,

–

ryzyko kontaktu z patologicznymi zachowaniami; w tym tzw. „falą”.

Zmienne psychologiczne

–

przymus szkolenia i działania z bronią,

–

ograniczenie wolności osobistej,

–

ograniczone możliwości odpoczynku, regeneracji sił itp.,

–

konieczność podporządkowania się rygorom, działanie na rozkaz,

–

zagrożenie utraty zdrowia lub życia w działaniach wojskowych,

–

ograniczone wsparcie osób bliskich,

–

odpowiedzialność za wykonanie zadania,

–

brak motywacji do służby,

–

hierarchizacja, czasami przedmiotowe traktowanie żołnierza.

Inne zjawiska

–

stopień skomplikowania zadań i obowiązków wynikających ze specyfiki rodzaju wojsk,

–

skłonność do oceny aktów samobójczych, samookaleczeń jako metod na uchylenie się od
służby wojskowej lub uniknięcia odpowiedzialności za przewinienia.

19

Rozpoznawanie zachowań samobójczych:

1. Obserwacja

Pojawienie się lub nasilenie zachowań, reakcji zauważalnie innych od dotychczas spotykanych,

oznacza potrzebę bliższego zainteresowania się żołnierzem, i wyjaśnienia przyczyn tego stanu rzeczy.
¾

Sygnały ostrzegawcze dotyczą głównie zmian w:

− ilości spożywanego jedzenia,
− ilości czasu snu, odpoczynku,
− dbałości o wygląd zewnętrzny,
− intensywności kontaktów koleżeńskich,
− aktywności i usposobieniu.

¾

Obserwacją należy objąć szczególnie tych żołnierzy, którzy:

–

podejmowali w przeszłości próby zachowań autoagresywnych,

–

bliska im osoba ciężko choruje, zmarła, zwłaszcza śmiercią samobójczą,

–

mają kłopoty w domu (finansowe, socjalne, kłótnie rodziców, rozwód rodziców),

–

rozstali się z dziewczyną,

–

doświadczali przemocy fizycznej lub psychicznej,

–

stronią od kolegów,

–

przez długi czas nie mieli informacji od najbliższych,

–

stopniowo pogarszają się ich wyniki szkolenia i dyscypliny.

2. Wywiad i rozmowa

–

prowadzenie rozmów przy każdej nadarzającej się okazji,

–

rozmowy wcześniej przygotowane, których celem jest zebranie interesujących nas informacji,
obejmować one powinny przede wszystkim następujących żołnierzy: nowo wcielonych lub
nowo przybyłych do pododdziału, mających problemy ze szkoleniem, dyscypliną, uczestników
różnorodnych incydentów, sprawców i ewentualnych poszkodowanych, wykazujących oznaki
dużego zmęczenia, przygnębienia, braku snu oraz wykazujących inne zmiany w swoim
dotychczasowym zachowaniu.

3. Zbieranie i wymiana informacji o żołnierzu poprzez:

–

kontakty z rodziną żołnierza,

–

zapoznawanie z wpisami zawartymi w dokumentacji – np.: wtórniki kart ewidencyjnych, opinie
służbowe,

–

korzystanie z pomocy psychologa, oficera społeczno – wychowawczego, lekarza w jednostce.

ZAGADNIENIE 5

P

RZECIWDZIAŁANIE ZACHOWANIOM AUTODESTRUKCYJNYM ŻOŁNIERZY

A. Przezwyciężanie sytuacji kryzysowych

Umiejętność rozpoznawania sytuacji kryzysowej jest bardzo ważna, ponieważ człowiek znajdujący się

w sytuacji kryzysowej przeżywa trudności w specyficzny sposób:

–

traci umiejętność obiektywnej, racjonalnej analizy swojego położenia, dominuje poczucie bezna-
dziejności sytuacji, cechuje go brak wiary w możliwość pokonania trudności, czuje się bezsilny;

–

wykazuje tendencję do fałszywej oceny sytuacji, wyolbrzymia problemy, szczególnie jeśli dotyczą
one słabych stron jego osoby. Jest nadwrażliwy na określone czynniki, sytuacje, np. rozłąkę
z rodziną, wierność dziewczyny itp.;

–

nie potrafi czekać na rozwój wydarzeń, chciałby natychmiast znać rozwiązania, decyzje od których
zależy jego sytuacja;

–

agresję powstającą na tle niedostatecznych (w subiektywnej ocenie) możliwości przezwyciężenia
trudności, kumuluje często wewnątrz siebie i kieruje przeciwko samemu sobie;

20

–

izoluje się od otoczenia, przestają go interesować sprawy pododdziału, unika kolegów. Problemy
i trudności przeżywa samotnie, nie eksponuje ich na zewnątrz.

Podejmując działania profilaktyczno-wychowawcze w wojsku na rzecz ograniczania skali i skutków

sytuacji kryzysowych należy pamiętać, że:

–

możliwe jest w większości przypadków uchwycenie momentu pojawienia się trudności i proble-
mów, np.: poprzez śledzenie przebiegu adaptacji,

–

należy stworzyć możliwość kontrolowanego upustu agresji i odreagowania emocji dzięki np.:
zajęciom sportowym,

–

żołnierza zagrożonego autoagresją nie wolno pozostawić samego,

–

nie można dopuszczać do naruszania godności osobistej żołnierza, poniżania go lub instru-
mentalnego traktowania.

B. Wspomaganie procesu adaptacji

–

racjonalne obciążanie nowymi obowiązkami i zadaniami,

–

dostosowywanie wymagań do możliwości podwładnych,

–

dbałość o możliwości odpoczynku i regeneracji sił,

–

zapewnienie kontaktu z bliskimi.

C. Doskonalenie stosunków interpersonalnych

–

stanowcze i sprawiedliwe reagowanie na sygnały i przypadki naruszania zasad wspólnego życia
w pododdziale,

–

skuteczne i szybkie przeciwdziałanie próbom łamania tych zasad,

–

nagradzanie za dobre efekty pracy czy ponadprzeciętne wywiązywanie się z obowiązków,

–

sprawiedliwy system przepustek i urlopów.

D. Organizacja pracy i wypoczynku

–

właściwa i jednocześnie atrakcyjna organizację przebiegu zajęć szkoleniowych, przeciwdziałanie
monotonii, unikanie bezczynności,

–

właściwy wypoczynek, odpowiednia ilość snu,

–

tworzenie możliwości efektywnego zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych.

E. Pełnienie służb

Statystyki dowodzą, że pewna część przypadków samobójstw wśród żołnierzy ma miejsce w czasie

pełnienia służby wewnętrznej i wartowniczej. Dlatego też powinny być podejmowane działania
profilaktyczne np.:

–

sprawiedliwy, dostosowany do indywidualnych obciążeń system wyznaczania do pełnienia służb,

–

zapewnienie czasu na odpoczynek i zapoznanie się z obowiązkami przed służbą,

–

konieczna kontrola i nadzorowanie pełnienia służb,

–

dbałość o odpowiednie zabezpieczenie warunków socjalno – bytowych w miejscach pełnienia
służb,

–

rozpoznawanie stanu psychicznego i fizycznego żołnierzy wyznaczonych do pełnienia służby
wartowniczej.

21

ZAGADNIENIE 6

Z

ASADY POSTĘPOWANIA DOWÓDCY WOBEC ŻOŁNIERZA WYKAZUJĄCEGO SYMPTOMY

ZAGROŻENIA SAMOBÓJSTWEM

Z szacunkowych danych przytaczanych przez Araszkiewicza (2000) wynika, że około 80% osób

zagrożonych samobójstwem, które uzyskały pomoc, otrzymały ją od tzw. nieprofesjonalistów. Pomoc
taka dla żołnierza powinna opierać się o podstawowe zasady pracy indywidualnej z podwładnym:

–

wysłuchanie,

–

okazywanie zainteresowania,

–

zrozumienie,

–

bycie bliskim i wczuwającym się w sytuację żołnierza.

Poniżej zostały zaprezentowane zalecenia dotyczące przeprowadzenia interwencji wobec osoby zagro-

żonej samobójstwem (Anthony za: Araszkiewicz 2000).

I. Nawiązanie kontaktu, słuchanie i zrozumienie

Aby nawiązać kontakt:

–

słuchaj,

–

okazuj zrozumienie i zainteresowanie,

–

nie oceniaj,

–

bądź spokojny i cierpliwy,

–

bądź życzliwy, bliski i wczuwający się w sytuację żołnierza.

II. Ocena

rzeczywistości

–

dokonaj oceny sytuacji, na ile poważne są zamiary samobójcze,

–

dowiedz się, jak wysokie jest ryzyko podjęcia próby samobójczej, zadbaj o bezpieczeństwo tej
osoby - nie wolno pozostawiać go samego.

III. Ocena natężenia emocji

–

oceń jak silne są w tej chwili emocje danej osoby? Zwłaszcza lęk, rozpacz, agresja, rozmawiaj
o tych emocjach, aby umożliwić ich ekspresję,

–

nie pocieszaj w stylu: „weź się w garść”, „nie myśl o tym”, „inni mają gorzej”, „wszystko będzie
dobrze”, zazwyczaj takie słowa wywołują przeciwną reakcję.

IV. Traktowanie rozmówcy poważnie

–

nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia tego co mówi. Każda skarga i każde odczucie
wyrażone przez zagrożoną osobę jest dla niej ważne.

V. Zadawanie

właściwych pytań

Nie należy bać się zadawania pytań wprost osobie mającej myśli samobójcze. Badania wykazały,
że bezpośrednie pytania o samobójstwo, zadane w odpowiednim czasie, rzadko powodują
szkodę.

VI. Odnalezienie osobistego systemu wsparcia

–

oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu
kryzysu, co mu dotąd pomagało,

–

pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu,

–

warto abyś dowiedział się, kto jest ważną osobą w jego życiu (mającą największy wpływ na
jego życie), oświadczając jednocześnie, że znajomość tych osób jest jednym z elementów
pomocy, (poprzez pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie? Czy chcesz, abym cię
z kimś skontaktował?).

22

VII. Podjęcie działania

–

staraj się skłonić (ale nie wymuszaj) rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś konstrukty-
wnego w celu zmiany swojej sytuacji,

–

jeśli jest to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź stanowczym,

–

miej na uwadze, że kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba
zagrożona twierdzi, że tak się stało.

VIII. Organizacja wsparcia i pomocy profesjonalnej

–

staraj się zapewnić system wsparcia dla zagrożonej osoby, w tym celu, w działanie włączyć
powinno się jak najwięcej pozytywnie nastawionych osób,

–

skontaktuj osobę w kryzysie z lekarzem lub psychologiem,

–

jeśli podejrzewasz, że istnieje realne zagrożenie życia (stanowczo wypowiadany zamiar
pozbawienia się życia) wezwij pomoc lekarską.

Podsumowanie:

Co jest wskazane w kontakcie z osobą zagrożoną samobójstwem a co przeciwwskazane?

Wskazania

–

prowokować i zachęcać do „wygadania się”,

–

tworzyć atmosferę pełnej akceptacji (osoby zagrożonej samobójstwem),

–

otwarcie podejmować temat, zadawać pytania,

–

ocenić zagrożenie – myśli, plany, fantazje,

–

kontrolować sytuację,

–

wydobywać „mocne strony” i zasoby wewnętrzne osoby,

–

odwoływać się do wcześniej przeżytych trudnych sytuacji, z którymi osoba sobie poradziła
skutecznie,

–

zorganizować system wsparcia,

–

pokazywać tymczasowość sytuacji, otwierać perspektywy, możliwości,

–

kierować do specjalisty – konkretnej osoby (uprzedzonej o sytuacji),

–

wezwać pomoc lekarską.

Przeciwwskazania

–

zbyt szybkie oceniane – tzw. etykietowanie,

–

powoływanie się na własny system wartości,

–

lekceważenie problemów osoby zagrożonej samobójstwem,

–

zbyt szybkie kończenie kontaktu – ze względu na brak czasu,

–

ograniczanie czasu spotkania, rozmowy,

–

zadawanie pytań w formie „przesłuchania”,

–

wymuszanie zobowiązań, podejmowania decyzji, dokonywania wyborów,

–

używanie sloganów w stylu „wszystko będzie dobrze”, „to nie jest aż taki problem”, „weź się
w garść” itp.,

–

dawanie „dobrych rad”,

–

wzbudzanie poczucia winy,

–

ujawnianie własnych negatywnych stanów emocjonalnych – np.: zniecierpliwienia, zniechęce-
nia, złości itp.,

–

zostawianie osoby bez opieki, pomocy,

–

obiecywanie nierealnych działań na rzecz osoby zagrożonej samobójstwem.

23

ZAGADNIENIE 7

G

DZIE MOŻNA UZYSKAĆ POMOC

?

Przekazując informacje na temat miejsc, w których osoby doświadczające kryzysu i przeżywające
osobiste problemy chciałyby uzyskać pomoc należy zwrócić uwagę na:

–

miejsca dostępne na terenie jednostki – np.: gabinet konsultanta ds. psychoprofilaktyki,
gabinet lekarski, kancelaria oficera społeczno-wychowawczego, kapelana itp.,

–

adresy palcówek Poradni Zdrowia Psychicznego lub Punktów Konsultacyjnych działających
w regionie stacjonowania jednostki wojskowej,

–

udostępnienie ogólnopolskich telefonów zaufania.

Dodatkowe informacje z zakresu wiedzy źródłowej

oraz pomoc merytoryczną można uzyskać w:

1. Wojskowym Biurze Badań Społecznych

00-910 Warszawa 72

ul. Emilii Gierczak 1

tel. [phone], fax [phone]

e-mail: [e-mail]

2. Centralnej Bibliotece Wojskowej

04-041 Warszawa

ul. Ostrobramska 109

tel. [phone], fax [phone]

www.cbw.pl / e-mail: [e-mail]

24

MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

00-911 WARSZAWA, Aleje Niepodległości 218

www.wojsko-polskie.pl

www.mon.gov.pl

DYREKTOR DEPARTAMENTU WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI

tel. [phone], fax [phone]

Dyrektorowi Departamentu Wychowania i Promocji Obronności są podporządkowane następujące

jednostki organizacyjne resortu:

1) Centralna Biblioteka Wojskowa w Warszawie;
2) Dom Wojska Polskiego w Warszawie;
3) Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie;
4) Reprezentacyjny

Zespół Artystyczny Wojska Polskiego w Warszawie;

5) Wojskowe Biuro Badań Socjologicznych w Warszawie;
6) Wojskowe Biuro Badań Historycznych w Warszawie.

ZAKRES DZIAŁANIA I ZADANIA ODDZIAŁÓW DEPARTAMENTU

I. ODDZIAŁ SPOŁECZNYCH PROBLEMÓW SŁUŻBY I PSYCHOPROFILAKTYKI tel. [phone]

Oddział Społecznych Problemów Służby jest komórką wewnętrzną Departamentu, właściwą w sprawach

rozpoznawania społecznych problemów służby, określania kierunków i głównych zadań w dziedzinie profi-
laktyki wychowawczej oraz działalności psychoprofilaktycznej, koordynowania i nadzorowania ich realizacji.

II. ODDZIAŁ EDUKACJI OBYWATELSKIEJ tel. [phone]

Oddział Edukacji Obywatelskiej jest komórką wewnętrzną Departamentu, właściwą w zakresie progra-

mowania, koordynowania i realizacji zadań w sferze: edukacji obywatelskiej w wojsku, kształcenia
proobronnego młodzieży, upowszechniania międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych, ochrony
dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego oraz upowszechniania i kultywowania tradycji orężnych
w Siłach Zbrojnych RP, nadawania nazw wyróżniających i patronów, opracowywania rodowodów
związków i jednostek, przygotowywania projektów wniosków nadania sztandarów, proporców i innych
symboli wojskowych.

III. ODDZIAŁ PROMOCJI OBRONNOŚCI tel. [phone]

Oddział Promocji Obronności jest komórką wewnętrzną Departamentu, właściwą do programowania,

koordynowania i realizowania zadań wynikających z szeroko rozumianej promocji obronności w kraju
i zagranicą, w tym także prowadzenia zadań patronackich, realizowanych w oparciu o obowiązujące
uregulowania ustawowe oraz odrębne ustalenia resortu obrony narodowej w tej dziedzinie.

IV. ODDZIAŁ KULTURY I OŚWIATY tel. [phone]

Oddział Kultury i Oświaty jest komórką wewnętrzną Departamentu właściwą do określania głównych

celów i zadań działalności kulturalno-oświatowej oraz turystycznej, krajoznawczej i rekreacyjnej w resorcie.

V. ODDZIAŁ KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ tel. [phone]

Oddział Komunikacji Społecznej jest komórką wewnętrzną Departamentu właściwą do współpracy ze

społeczeństwem w zakresie programowania, koordynowania i realizowania zadań komunikacji społecznej,
współdziałania z instytucjami państwowymi, organami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi
(w tym prowadzącymi działalność charytatywną na prawach wolontariatu) w dziedzinie tworzenia obywa-
telskiego zaplecza obronności kraju, prowadzenie wniosków w sprawie nieodpłatnego przekazywania
przez jednostki organizacyjne niewykorzystywanego mienia ruchomego resortu na cele muzealne,
wystawien-nicze lub szkoleniowe (według odrębnych przepisów).

VI. ODDZIAŁ ANALIZ I CEREMONIAŁU WOJSKOWEGO tel. [phone]

Oddział Analiz i Ceremoniału Wojskowego jest komórką wewnętrzną Departamentu właściwą

w zakresie programowania, koordynowania i realizowania zadań organizowania ceremonii wojskowych
i patriotycznych z udziałem wojska w kraju i poza jego granicami.