MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOĝCI

S T R E S

W ĩYCIU CODZIENNYM

I SàUĩBIE WOJSKOWEJ

WYBRANE ZAGADNIENIA

Materia

á profilaktyczno-edukacyjny

do prowadzenia zaj

Ċü z Īoánierzami

WARSZAWA 2006

WARSZAWA 2007

PLAN – KONSPEKT

do przeprowadzenia zaj
 profilaktyczno-edukacyjnych

z problematyki stresu

TEMAT:

STRES W YCIU CODZIENNYM I SUBIE WOJSKOWEJ.
WYBRANE ZAGADNIENIA.

CELE :

1. Przedstawienie stresu jako zjawiska normalnego w codziennym

Īyciu czáowieka.

2. Zapoznanie z czynnikami wywo

áującymi stres i objawami pozwalającymi go

rozpoznawa

ü.

3. Zapoznanie z mo

Īliwymi skutkami stresu w Īyciu codziennym

i s

áuĪbie wojskowej.

4. Przedstawienie wybranych sposobów zapobiegania stresowi

i przeciwdzia

áania jego skutkom.

CZAS:

2 x 45’

METODY:

Wyk

áad, prezentacja graficzna, dyskusja.

MATERIAY I RODKI DYDAKTYCZNE:

Foliogramy, rzutnik

Ğwiatáa dziennego lub projektor multimedialny.

MIEJSCE:

ĝwietlica, sala wykáadowa.

ZAGADNIENIA:

1. Stres a frustracja. Poj

Ċcia definicyjne.

2. Czynniki wywo

áujące stres.

3. Rozpoznawanie objawów stresu - fizycznych, fizjologicznych, psychicznych.
4. Przeciwdzia

áanie stresowi.

5. Stres a s

áuĪba wojskowa.

6. Stres, kryzys psychiczny, trauma psychiczna.
7. Zako

Ĕczenie.

3

WYKORZYSTANA LITERATURA:

1. M. Cenin, S. Che
pa – Psychologia wojskowa, Wyd. MON, Warszawa, 1998 r.

2. B. Rychlik – Zarz

ądzanie stresem w wojsku. Program profilaktyki antystresowej.

Warszawa, 2006 r.

3. D. Merecz – Jak zwi

Ċkszyü swój potencjaá, by lepiej radziü sobie ze stresem.

Instytut Medycyny Pracy, ód, 2005 r.

4. M. Lis-Turlejska – Stres traumatyczny, Wydawnictwo Akademickie „ak”,

Warszawa, 2002 r.

5. I.Heszen-Niejodek, Z. Ratajczak (red.) – Cz

áowiek w sytuacji stresu,

Wyd. U.., Katowice, 1996 r.

6. A. Florkowski, W. Gruszczyski (red.) – Zdrowie psychiczne

Īoánierzy,

àódĨ, 2000 r.

7. W. Szlagura, M. Madejski – Interwencja kryzysowa, podej

Ğcie profesjonalne.

Niepublikowane materia
y szkoleniowe, „ARCAN”, Bielsko-Bia
a 2000-2002 r.

4

PRZEBIEG ZAJĉû:

TREĝû ZAGADNIENIA

CZAS

UWAGI

WSKAZÓWKI

CZĉĝû WSTĉPNA

Przedstawienie tematu i celu zaj

Ċü oraz spraw

organizacyjnych.

5 min

CZĉĝû ZASADNICZA

1.

ZAGADNIENIE 1 (patrz szerzej str. 11)

S

TRES A

F

RUSTRACJA

. P

OJĉCIA DEFINICYJNE

.

Frustracja – reakcja organizmu na przeszkod

Ċ,

–

przykre emocje jako wynik niemo

ĪnoĞci

osi

ągniĊcia celu.

Reakcje cz

áowieka na sytuacje frustracyjne:

–

dzia

áania w celu pokonania przeszkody (1),

–

obej

Ğcie przeszkody (2),

–

wyznaczenie i osi

ągniĊcie celu zastĊpczego (3),

–

uporczywe, bezskuteczne atakowanie
przeszkody, agresja (4),

–

rezygnacja, ucieczka (5, 5a).

STRES – sytuacja trudna, która prowadzi do zaburzeĔ

zachowania i dzia

áania wskutek przeciąĪenia

systemu nerwowego.

Fazy stresu biologicznego:

¾

alarmowa – na sygnaá o zadziaáaniu czynnika
szkodliwego (stresora) organizm mobilizuje si

Ċ,

pocz

ątkowo odpornoĞü organizmu maleje ale

potem wzrasta.

¾

odpornoĞci – mechanizmy adaptacyjne
przeciwdzia

áają stresowi, odpornoĞü organizmu

wzrasta ponad sta

áy poziom i pozwala zwalczyü

zagro

Īenie.

¾

wyczerpania – jeĞli stresor, szkodliwy bodziec
dzia

áa zbyt dáugo, organizm wyczerpuje zasoby

i traci odporno

Ğü.

Fazy stresu psychologicznego:

¾

mobilizacja – po zadziaáaniu szkodliwego
bod

Ĩca wzrasta ogólna zdolnoĞü organizmu do

dzia

áania, mobilizowane są procesy psychiczne

i energetyczne,

¾

rozstrojenie – jeĞli stresory dziaáają zbyt dáugo
lub zbyt silnie pogarszaj

ą siĊ procesy orientacji

i kontroli, spada sprawno

Ğü dziaáania,

¾

destrukcja – wciąĪ silne i dziaáające dáugo
stresory uniemo

Īliwiają sprawne dziaáanie, brak

realnej oceny sytuacji, spada motywacja do
dzia

áania, rezygnacja z walki.

15 min

Folia 1

Pytania do s

áuchaczy

o ewentualne przyk

áady z Īycia

Folia 2

Pytania, podawanie przyk

áadów,

np. brak pokarmu, brak wody...

Np. trema - rodzaj stresu,

mobilizuje

5

Stres u onierzy

– zespó

á reakcji fizjologicznych i psycholo-

gicznych, zachowa

Ĕ alarmowych i

obronnych organizmu wobec powsta

áej

sytuacji zagro

Īenia lub skierowanej

przeciwko

Īoánierzowi agresji, ataku.

STRES – kumuluj

ący - np. róĪne problemy i káopoty

Īycia codziennego,

–

dysfunkcjonalny - np. z

áy szef,

nieprzyjemni wspó

ápracownicy,

wymagania ponad mo

ĪliwoĞci...

Silna trema mo

Īe sparaliĪowaü,

odebra

ü gáos, spowodowaü

zapomnienie tekstu...

2.

ZAGADNIENIE 2 (patrz szerzej str. 13)

C

ZYNNIKI WYWOUJCE STRES

.

Stres jest nierozerwalnie zwi

ązany z naszym Īyciem

i mo

Īe mieü zarówno negatywny jak i pozytywny wpáyw

na nasz organizm, dzia

áanie, funkcjonowanie.

Dy-stres – stres záy, powodujący negatywną reakcjĊ

organizmu.

Eu-stres – stres pozytywny, pobudzający

do dzia

áania.

Ró

Īnica bardzo czĊsto zaleĪy od nas – od naszego

nastawienia i cech osobowo

Ğci – wyksztaácenia,

wychowania, do

Ğwiadczenia podobne stresory,

podobne sytuacje, jednych stresuj

ą, deprymują, innych

pobudzaj

ą do aktywnoĞci, efektywnego dziaáania.

Szkodliwe mo

Īe byü nasilenie stresu lub

nieumiej

ĊtnoĞü radzenia sobie z nim tzn. nierozpo-

znawanie objawów p

áynących z organizmu,

niezrozumienie sytuacji i w

áasnego zachowania.

Stres mog wywoa:

Ÿ

czynniki zewn

Ċtrzne – klimat, haáas, konflikty,

utraty, zagro

Īenia, záe wiadomoĞci, poĞpiech itp.

Ÿ

czynniki wewn

Ċtrzne – aspiracje, sumienie,

utrata dotychczasowych warto

Ğci ideowych,

religijnych, potrzeby emocjonalne itp.

Sytuacje stresowe – są najczĊĞciej niezaleĪne od
cz

áowieka i mogą dotknąü kaĪdego:

–

realne zagro

Īenia Īycia - wypadki, katastrofy,

napady, straty, dzia

áania wojenne...

–

rozpady zwi

ązków spoáecznych, rodzinnych -

rozwód, rozstanie...

–

spadek poczucia w

áasnej wartoĞci - utrata pracy,

porzucenie przez kogo

Ğ bliskiego,

niepowodzenia...

Wa
ne nie jest to, co ci si zdarza, lecz to jak to

odbierasz

10 min

Folia 3

Folia 4

Pytanie o rozumienie tego

stwierdzenia

6

3.

ZAGADNIENIE 3 (patrz szerzej str. 13)
R

OZPOZNAWANIE OBJAWÓW STRESU

-

FIZYCZNYCH

,

FIZJOLOGICZNYCH

,

PSYCHICZNYCH

.

Stres przejawia si

Ċ:

–

wzmo

Īonym napiĊciem emocjonalnym,

psychicznym,

–

wzrostem impulsywno

Ğci w myĞleniu i dziaáaniu,

–

ograniczeniem kontroli nad w

áasnym

zachowaniem

a wi

Ċc w obniĪonej, w róĪnym stopniu, sprawnoĞci

my

Ğlenia i dziaáania.

CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY STRESU
Fizjologiczne:

– blado

Ğü, suchoĞü w ustach, bóle pleców

i g

áowy, przyĞpieszone bicie serca, zwiĊkszona

potliwo

Ğü, napiĊcia miĊĞni, bezsennoĞü,

nieregularny, p

áytki oddech, uczucie gorąca,

biegunka....

Fizyczne:

– postawa zgarbiona, zamkni

Ċta lub agresywna,

mowa szybka, g

áos wysoki, drĪenia rąk, napiĊta

twarz...

Psychiczne:

– zak

áopotanie, nerwowoĞü, agresja, zamykanie

si

Ċ w sobie, depresja, rozdraĪnienie, chaos

my

Ğlowy, nadpobudliwoĞü, lĊki, záoĞü.....

W zachowaniu:

– brak apetytu lub nadmierne objadanie si

Ċ,

szukanie leków, alkoholu, u

Īywek, wzrost iloĞci

wypalanych papierosów, brak poczucia humoru,
sk

áonnoĞü do páaczu lub wybuchów gniewu,

uczucie sta

áego zmĊczenia, niekonsekwencja,

wyczerpanie...

W myleniu:

– trudno

Ğci w koncentracji, skupieniu uwagi, brak

zainteresowa

Ĕ, luki w pamiĊci, zapominanie....

Dzia

áanie ludzi w stresie zaleĪy od indywidualnego

przygotowania do radzenia sobie w sytuacjach trudnych
i mo

Īe byü bardzo róĪne:

Ÿ

szukanie sposobu rozwi

ązania problemu,

samodzielnie lub przy pomocy innych,

Ÿ

rezygnacja z d

ąĪeĔ, poddanie siĊ sytuacji lub

wp

áywom innych ludzi,

Ÿ

szukanie wsparcia u autorytetów – dowódcy,
kolegów, przyjació

á....

Ÿ

podejmowanie walki na zniszczenie przeciwnika,
wroga ale nie rozwi

ązanie problemu,

Ÿ

unikanie trudno

Ğci, przeczekiwanie, udawanie,

Īe nie ma problemu trudnoĞci,

Ÿ

szukanie czynno

Ğci zastĊpczych – zakupy,

sprz

ątanie, czytanie...

Ÿ

ucieczka w alkohol, narkotyki,

15 min

Folia 5

Pytanie - czy kto
z was, kto

uwaa, e do
wiadczy stresu

pamita, który
z objawów?

Czy moe o tym co

powiedzie?

7

4.

ZAGANIENIE 4

(patrz szerzej str. 14)

dpornoci na stresory,

moe by oboj tne.

a sytuacja stresowa i wtedy

nie w
asnego,

relaksujcych,

i

Podstawowe elementy dzia
a redukujcych stres:

Ÿ

mach –

Ÿ

si nowych

Ÿ

j si
i nie wstyd prosi o pomoc innych,

Ÿ

alkoholu

Ÿ

sz takie lub

Ÿ

si

....

15 min

Folia 6

Pytanie - któ

menty s

ą

n

P

RZECIWDZIAANIE STRESOWI

ady cz
owiek ma w
asny próg o

K
na bodce wywo
ujce stres.

o co jednych stresuje dla innych

T

o co jednym uniemoliwia sprawne dzia
anie, innych

T
pobudza do aktywnoci, sprawnoci, do mylenia,
zwi kszonej koncentracji.

adego jednak moe dop

K
musi sobie z ni poradzi .
Pierwszym krokiem jest umiej tno rozumienia
i rozpoznawania objawów stresu.

olejnym krokiem jest wypracowa

K
skutecznego stylu radzenia sobie ze stresem:

–

poznanie mechanizmów dzia
ania stresu,
uczenie si o stresie,

–

pokonanie trudnoci,

–

wykonanie czynnoci

–

szukanie pomocy,

pczego (blisko

–

znalezienie celu zast
rzeczywistego problemu - dzia
aj ma
ym
krokami)

Ÿ

akceptuj siebie i to co robisz, sprawd czy
dobrze wykonujesz to co powiniene,

rozmawiaj o swoich k
opotach i proble
nie jeste sam, masz przecie przyjació
,
kolegów, prze
oonych, na których moesz
polega , którzy ci wys
uchaj,

b d aktywny umysowo - ucz
umiej tnoci, szukaj wiadomoci, poznawaj
ludzi,

nie bó

Ÿ

b d aktywny fizycznie – poszukuj najlepszych
dla ciebie wicze sportowych,

bardzo rozwanie podchod do
i narkotyków – odsun problemy na czas
upojenia, ale ich nie zlikwiduj,

zajmij si
swoim hobby, jeli ma
poszukaj zaj cie, które ci uspokaja,

zrelaksuj si
– daj sobie czas, wycisz
i odpr  poprzez muzyk , ksik , modlitw

r ele

e

ajwa

Īniejsze, czy wogóle są

takie?

Kto ma to oceni

ü?

8

5.

ZAGADNIENIE 5 (patrz szerzej str. 14)
S

TRES A SàUĩBA WOJSKOWA

Istota problematyki stresu w s

áuĪbie wojskowej nie

zmienia si

Ċ. Dziaáają te same mechanizmy.

Zwi

Ċksza siĊ jednak iloĞü moĪliwych stresorów,

sytuacji, które mog

ą wywoáaü stres. Związane jest to

ze specyfik

ą jaką niesie dla máodego czáowieka sáuĪba

wojskowa:

¾

d

áuga rozáąka z najbliĪszymi,

¾

nowe, nieznane

Ğrodowisko,

¾

nowe, nieznane, trudne zadania i obowi

ązki,

¾

du

Īy wysiáek fizyczny,

¾

zmiana rytmu dnia i wy

Īywienia,

¾

obowi

ązek poddania siĊ rygorom regulaminów,

karno

Ğü,

¾

cz

Ċsty, czasami codzienny kontakt z bronią,

¾

brak czasu dla siebie, prywatno

Ğci,

¾

ĞwiadomoĞü zagroĪenie zdrowia i Īycia w czasie
dzia

áaĔ poligonowych, w misjach

zagranicznych....

Przeciwdzia

áanie stresowi sáuĪby wojskowej to:

Ÿ

sumienne wykonywanie obowi

ązków,

Ÿ

pe

áne zdyscyplinowanie,

Ÿ

zaufanie do prze

áoĪonych i kolegów,

Ÿ

wiara we w

áasne siáy, wiedzĊ i umiejĊtnoĞci,

Ÿ

umiej

ĊtnoĞü rozpoznawania objawów stresu tak

u siebie jak i u kolegów,

Ÿ

umiej

ĊtnoĞü redukcji stresu po jego rozpoznaniu.

Skuteczne udzielanie pomocy innym wzmocni twoj

ą

pewno

Ğü dziaáaĔ.

15 min

Folia 7

Pytanie-

Czy pami

Ċtacie, któryĞ z tych

elementów, a mo

Īe one jeszcze

dzia

áają?

6.

ZAGADNIENIE 6 (patrz szerzej str. 15)
S

TRES

,

KRYZYS PSYCHICZNY

,

TRAUMA PSYCHICZNA

.

Silny i d

áugo dziaáający stres moĪe wywoáaü

powa

Īne zaburzenia emocjonalne i zachowania, moĪe

wr

Ċcz sparaliĪowaü nasze dziaáania.

Zdarzenie krytyczne to sytuacja, która wywo

áuje

bardzo silne reakcje emocjonalne, zak

áócające

zdolno

Ğü funkcjonowania. MoĪe ona wywoáaü nawet

uraz psychiczny.

Sytuacje takie to np:

–

udzia

á w wypadku czy katastrofie naturanej lub

spowodowanej przez cz

áowieka,

–

widok zabitych lub rannych,

–

zagro

Īenie Īycia lub zdrowia,

10 min

Folia 8

Kto wed

áug was ulega tym

urazom: ofiary, ratownicy,

rodziny,

Ğwiadkowie...?

Wszyscy!!!

9

–

informacja o

Ğmierci lub zagroĪeniu Īycia kogoĞ

bliskiego,

–

bycie ofiar

ą napadu, gwaátu, tortur,

–

du

Īa strata materialna.

JeĞli uraz psychiczny jest silniejszy niĪ mechanizmy
obronne, nawet u ludzi zdrowych moĪe rozwinąü
siĊ zespóá zaburzeĔ po stresie urazowym (PTSD )

Reakcje na zdarzenia traumatyczne:

¾

emocjonalne – l

Ċk, szok, gniew, wĞciekáoĞü,

poczucie winy,

Īaáoba, przygnĊbienie, wrogoĞü,

agresja, wybuchowo

Ğü, strach przed

pozostawaniem samemu, izolacja od innych,

¾

poznawcze – dezorientacja, niska ocena
w

áasnej wartoĞci, brak koncentracji, strach przed

powtórzeniem sytuacji,

¾

biologiczne – bezsenno

Ğü, koszmary nocne,

zwi

Ċkszone tĊtno, oddech,

¾

zachowania – unikanie ludzi, nawet bliskich,
trudno

Ğci w Īyciu intymnym, nieufnoĞü,

popadanie w uzale

Īnienie od substancji

psychoaktywnych, k

áopoty szkolne, zawodowe.

Folia 9

7.

ZAGADNIENIE 7 (patrz szerzej str. 15)

Z

AKOēCZENIE

1. Wymienione objawy stresu nigdy nie wyst

Ċpują

wszystkie razem. Ka

Īdy czáowiek reaguje inaczej

i mo

Īe mieü inne sygnaáy mówiące o tym, Īe jest

w stresie.

2. Cz

áowiek, który ulega stresorom, silnym bodĨcom

wywo

áującym stres, jest normalny, to sytuacje

bywaj

ą nienormalne, niecodzienne, bardzo

trudne, prze

áamujące naturalne psychiczne

mechanizmy obronne.

3. Wi

ĊkszoĞü ludzi radzi sobie sama nawet

w najtrudniejszych sytuacjach i z czasem wraca
do równowagi psychicznej, emocjonalnej.

4. Szukanie i proszenie o pomoc jest jednym

z naturalnych sposobów radzenia sobie w
sytuacji trudnej.

5. S

ą ludzie i instytucje, którzy mogą pomóc

ka

Īdemu, kto w sytuacji skrajnie trudnej,

traumatycznej pomocy potrzebuje - prze

áoĪeni,

koledzy, psycholodzy, kapelani, lekarze....

5 min

Pytanie – czym jest stres dla

mnie?

Mobilizacj

ą do sprawnego

i lepszego dzia

áania?

Utrudnia mi adaptacj

Ċ, sprawne

dzia

áanie, pozbawia dobrego

nastroju, zadowolenia?

10

SKRYPT DO KONSPEKTU

STRES W ĩYCIU CODZIENNYM I SàUĩBIE WOJSKOWEJ

do przeprowadzenia zaj

Ċü profilaktyczno-edukacyjnych

z

Īoánierzami

Wybrane zagadnienia

Przed

rozpocz

Ċciem zajĊü prowadzący powinien poinformowaü sáuchaczy, Īe tematyka stresu,

z jednej strony jest powszechnie znana, z drugiej cz

Ċsto opiera siĊ na stereotypach, uogólnieniach,

wiedzy potocznej. Operuje si

Ċ pojĊciami, które ludzie dotkniĊci stresem utoĪsamiają ze sáaboĞcią czy

wr

Ċcz chorobą psychiczną.

W

trakcie

zaj

Ċü bĊdzie moĪna operowaü przykáadami, opisami przypadków i zdarzeĔ, zachowĔ

ludzi b

Ċdących w sytuacjach trudnych, odnosząc siĊ do prezentowanego materiaáu.

Dyskusja jest nie tylko dopuszczalna, jest wr

Ċcz poĪądana, aby wymieniü poglądy, wiedzĊ

i do

Ğwiadczenie.

ZAGADNIENIE 1

S

TRES A FRUSTRACJA

. P

OJĉCIA DEFINICYJNE

.

Poj

Ċcia stres i frustracja uĪywane są czĊsto w jĊzyku potocznym zamiennie albo uzupeániająco.

Tymczasem maj

ą one nieco inne znaczenie mimo, Īe odnoszą sie do czáowieka, który ma okreĞlone

k

áopoty.

Frustracja to reakcja emocjonalna na powstaáą czy zauwaĪoną przeszkodĊ, to zespóá róĪnych

przykrych nieprzyjemnych emocji w sytuacji, gdy cz

áowiek nie moĪe osiągnąü zamierzonego, wyty-

czonego czy oczekiwanego celu.
Cz

Ċsto znajdujemy siĊ w sytuacjach, gdy nie osiągamy poĪądanych rezultatów, wyników mimo

poniesionego wysi

áku czy kosztów. Przeszkoda jest zbyt duĪa, opór czegoĞ lub kogoĞ zbyt duĪy, a my

nie potrafimy, nie mamy si

á bądĨ teĪ wiedzy czy umiejĊtnoĞci aby dotrzeü do celu.

Podstawow

ą reakcją na zaistniaáą sytuacjĊ, w której pojawia siĊ przed nami przeszkoda jest

dzia

áanie skierowane na pokonanie tej przeszkody. MoĪna to osiągnąü w wieloraki sposób. Zawsze

jednak potrzebna jest aktywno

Ğü i chĊü pokonania przeszkody. Skoro pierwsza próba siĊ nie powiodáa,

to z analizy pora

Īki powinniĞmy wiedzieü czego nam brakuje – siáy, wiedzy, umiejĊtnoĞci, wsparcia

kolegów.... Po logicznej analizie mo

ĪliwoĞci i uzupeánieniu niedoborów, braków moĪna pokonaü

przeszkod

Ċ i osiągnąü cel.

Drugim sposobem pokonania przeszkody jest jej omini

Ċcie, obejĞcie. Skoro jest taka moĪliwoĞü,

skoro wysi

áek poniesiony na obejĞcie bĊdzie maáy a zaoszczĊdzimy czas, to z tej szansy trzeba

skorzysta

ü. Mamy np. trudne sáowo do napisania, nie wiemy jednak jak siĊ je pisze – moĪemy, nie

szukaj

ąc po sáownikach uĪyü innego sáowa, które ma to samo znaczenie.

Trzeci

sposób

to

wyznaczenie sobie celu zast

Ċpczego. JeĞli cel zastĊpczy bĊdzie leĪeü blisko celu

zasdniczego a daje nam przy okazji znacz

ące korzyĞci czasowe i materialne, to moĪna to rozwaĪyü

i zastosowa

ü, cel zasadniczy osiągając np. w drugim etapie. JeĞli jednak jest to unikniĊcie wysiáku,

udawanie niezrozumienia sytuacji czy zadania, to mo

Īemy byü posądzeni o zwykáe cwaniactwo czy

lenistwo.

11

Czwarty sposób nie jest zbyt podany do stosowania, wiadczy bowiem o upartoci, niech ci do

wycigania wniosków, uczenia si , ponoszenia wysi
ku. Jest to uporczywe ponawianie prób pokonania
przeszkody zawsze tym samym sposobem mimo ponoszonych poraek. wiadczy to o tzw. fiksacji
funkcjonalnej i stwierdzeniu – widzicie sami, nie potrafi , nie mog , to musi zrobi kto inny. Postawa
bardzo niepodana.

Pity sposób równie jest ma
o korzystny i nieefektywny, polega bowiem na rezygnacji. Skoro jest

przeszkoda, nie mog jej pokona , to po co si wysila . W domyle cz sto jest wniosek – niech to zrobi
inni, ja si dostosuj i w
cz . Nie wiadomo co jest wi ksze - niewiara we w
asne si
y, niech do wysi
ku
i aktywnoci czy wyrachowanie. Taka bierno zachowania nie jest mile widziana ani w grupie
koleeskiej, ani w szkole, ani w zak
adzie pracy, ani w wojsku.

Stres to reakcja organizmu na sytuacj

Ċ trudną, która prowadzi do zaburzenia emocjonalnych

procesów regulacji poprzez przecienie systemu nerwowego. Poj cie stresu wywodzi si z nauk
biologicznych. Na kady oganizm ywy dzia
aj róne czynniki. Jeli s to czynniki szkodliwe to
wywo
uj one negatywne zmiany w organizmie.

Wybitny polski psycholog, profesor Jan Strelau twierdzi, e stres to stan, na który sk
adaj si silne

negatywne emocje oraz towarzyszce im zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczajce normalny,
podstawowy poziom pobudzenia.

Poj cie stresu psychologia przej
a z nauk biologicznych. Stres biologiczny organizmu przejawia si

w trzech fazach.

Faza alarmowa – organizm odbiera sygna
, informacj o zadzia
aniu czynnika szkodliwego. Kiedy

czynnik zadzia
a, na krótko spada odporno , wydolno organizmu. Po pewnym czasie jednak
pojawia si drugi etap.

Faza odporno

Ğci – organizm aktywizuje si , uruchamia mechanizmy przystosowawcze. Wyranie

wzrasta odporno organizmu na szkodliwe czynniki po to, aby zwalczy zagroenie.
Wykorzystywane s naturalne zasoby organizmu, które jednak s ograniczone. Jeli czynnik
szkodliwy nie przestanie dzia
a , to moe pojawi si kolejna faza.

Faza wyczerpania – kiedy czynniki szkodliwe dzia
aj zbyt d
ugo lub s zbyt silne, zasoby organizmu

walczcego z nimi wyczerpuj si . Moe doj do os
abienia organizmu, wyczerpania a nawet
mierci.
Np. organizm, który odbiera sygna

á, Īe nie ma wody czy poĪywienia moĪe przejĞü przez wszystkie

fazy – ka

Īdy w róĪnym czasie i z innym skutkiem.

W stresie psychologicznym psycholodzy równiez wyodr bnili trzy fazy, z których najcz ciej

wyst puje pierwsza lub dwie pierwsze.

Faza mobilizacji – po zadzia
aniu czynników szkodliwych, pojawieniu si sytuacji trudnej, nast puje

mobilizacja procesów psychicznych. Wzrasta ogólna zdolno do dzia
a min. intelektualnych -
mylenie, analizowanie, kojarzenie, wnioskowanie, lepsza, ostrzejsza orientacja itp. Mobilizowane
s zasoby energetyczne, wzrasta aktywno , dynamika ruchów, pobudzane s do zwi kszonej pracy
gruczo
y wydzielania wewn trznego np. adrenaliny. Jeli trudno nie zostanie pokonana, a stresory
dzia
aj dalej lub nawet zwi kszaj si , nast puja druga faza.

Faza rozstrojenia – stopniowo pogarszaj si procesy orientacji i kontroli sytuacji. Nast puje coraz

wi ksze rozstrojenie emocjonalne, obnia si znaczco sprawno dzia
ania, kontrolowanie
w
asnego post powania. Zaburzone zostaj procesy motywacyjne. Jeli trwa to zbyt d
ugo i nie
otrzymamy pomocy to w skrajnych przypadkach moe pojawi si trzecia faza.

Faza destrukcyjna – nie ma motywacji do dzia
ania, wykonywane czynnoci s chaotyczne i nieskute-

czne, nie ma kontroli sytuacji ani w
asnego post powania. Procesy intelektualne s powanie
zaburzone.

12

ZAGADNIENIE 2

C

ZYNNIKI WYWOàUJĄCE STRES

.

Kada sytuacja, zdarzenie czy dzia
anie, które s nowe, nieznane, niespodziewane moe wywo
a

stres. Wane jest jak to przyjmiemy, jak sobie z tym poradzimy. Wielu czynników moemy si
spodziewa czy wr cz oczekiwa , inne s dla nas pe
nym zaskoczeniem. Jedne pobudz nas do
dzia
ania i aktywnoci, inne wywo
aj zamieszanie emocjonalne, dezorganizuj dzia
anie.

Bardzo duo zaley od naszego przygotowania na moliwe sytuacje trudne – wykszta
cenia, wiedzy,

wychowania, dowiadczenia. Jeli potrafimy prawid
owo oceni sytuacj , rozpozna czynniki stresujce,
prawid
owo zinterpretowa sygna
y p
ynce z organizmu, to nasze przeciwdzia
anie te b dzie
efektywne i skuteczne.

Na wiele czynników nie mamy wp
ywu – pojawiaj si wbrew naszej woli i oczekiwaniom ale sama ich

znajomo i wczeniejsze dowiadczenia pozwalaj nam radzi sobie z nimi ca
kiem skutecznie.
Dotyczy to np. warunków pogodowych – wiemy jak zabezpieczy si przed ch
odem, deszczem,
nieyc, mrozem...Nie powinny nas zaskoczy . Inne natomiast, mimo, e s znane, mog mie dla nas
przykre konsekwencje. Trudno bowiem przyj za normalne i znane pozbawienie pracy, rozwód
rodziców czy w
asny, odrzucenie przez bliskich przyjació
...

Dlatego tak wana jest informacja, któr trzeba sobie przyswoi , e dla zrozumienia istoty stresu,

który mnie dotyka i moe mn zaw
adn nie jest waĪne to co siĊ staáo, co siĊ dzieje, ale to, jak to
odbieram.

Te same czynniki, sytuacje na jednych w ogóle nie b d dzia
a
y, innych za mog silnie

zestresowa . Dla jednego strata (np. kradzie) kilkuset z
otych b dzie tragedi, dla drugiego niewiele
znaczcym epizodem. Dla jednego utrata pracy b dzie katastrof yciow i rodzinn, dla innego
motorem do intensywnego poszukiwania innej i chwilow niedogodnoci.

ZAGADNIENIE 3

R

OZPOZNAWANIE OBJAWÓW STRESU

-

FIZYCZNYCH

,

FIZJOLOGICZNYCH

,

PSYCHICZNYCH

.

Kady cz
owiek inaczej reaguje na stres. Jeli jednak szkodliwe bodce zadzia
aj to jest moliwo

aby to zauway . Sam organizm nas o tym informuje. Ponadto zmieniamy dotychczasowe specyficzne,
sta
e formy zachowania. Umiej tno rozpoznawania tych sygna
ów jest pierwszym krokiem do
poradzenia sobie ze stresem, który si pojawi
. Niezwykle wana jest równie umiej tno zauwaenia
objawów stresu u bliskich czy kolegów, bo wtedy moemy zaproponowa im pomoc i wsparcie.

Najwaniejsze objawy wyszczególnione s w konspekcie. Warto jednak doda , e rozpoznanie

objawów stresu jest niezwykle wane, daje nam bowiem moliwo kontrolowania ich i rozumienia
w
asnego nieskutecznego, chaotycznego dzia
ania, oraz wiadomo , e pewne symptomy fizjologiczne
nie maj pod
oa chorobowego.

Potrafimy te zrozumie pewne, z pozoru nieracjonale dzia
ania, w
asne czy bliskich, które w istocie

s dzaia
aniami pozornymi, zast pczymi. Np. niespodziewane zakupy, nag
e generalne sprztanie,
d
ugie czytanie ksiki...ale równie cz stsze si ganie po alkohol, szukanie towarzystwa kolegów.

13

ZAGADNIENIE 4

P

RZECIWDZIAàANIE STRESOWI

.

Nie ma ludzi niepodatnych na stres. Ka

Īdy ma jednak inny próg odpornoĞci psychicznej. KaĪdy ma

inne mechanizmy obronne. Jest to zale

Īne od wielu czynników:

–

wrodzonej podatno

Ğci na stres,

–

do

Ğwiadczenia, obycia z sytuacjami stresowymi,

–

realnej wiedzy o mo

Īliwym zagroĪeniu, o sytuacjach trudnych,

–

umiej

ĊtnoĞci aktywnego kontrolowania sytuacji,

–

ĞwiadomoĞci, Īe w sytuacji trudnej, krytycznej moĪna liczyü na pomoc innych,

–

stopnia znajomo

Ğci wáasnych zasobów na daną sytuacjĊ – wiedzy, wyposaĪenia, umiejĊtnoĞci...

–

umiej

ĊtnoĞci zastosowania technik relaksacyjnych takich jak: wyciszenie siĊ, wyizolowanie

z aktualnej sytuacji, wizualizacji np. na bazie ulubionej muzyki, zaj

Ċcia sportowe, dáugi

spacer...

Je

Ğli mamy pomóc koledze czy komuĞ bliskiemu bĊdących w stresie to do podstawowych elementów

naszego dzia

áania powinniĞmy zaliczyü: wiedzĊ, chĊci i moĪliwoĞci.

Kto

Ğ, kto ujawnia swoją sytuacjĊ stresową zachowaniem czy wyraĨnymi sygnaáami páynącymi

z organizmu to by

ü moĪe woáa o pomoc. Wtedy wáaĞnie trzeba chcieü okazaü mu pomoc i daü ją.

Nie wystarczy patrze

ü – trzeba widzieü.

Nie wystarczy s

áuchaü – trzeba sáyszeü.

Nie wystarczy potwierdza

ü – trzeba rozumieü i czuü (empatia).

Czasami ca

áa pomoc to bycie obok, towarzyszenie dające poczucie bezpieczeĔstwa.

Nie nale

Īy okazywaü litoĞci – naleĪy pomóc lub zorganizowaü pomoc – skierowaü do specjalisty

lub autorytetu.

ZAGADNIENIE 5

S

TRES A SàUĩBA WOJSKOWA

.

S

áuĪba wojskowa niesie ze sobą róĪne dodatkowe sytuacje trudne, które mogą spotkaü máodego

cz

áowieka. Nie miaá on z nimi do czynienia ani w domu, ani w szkole, ani w grupie rówieĞniczej. Nagáe

przeniesienie do nowych warunków, nowego, nieznanego

Ğrodowiska, uniformizacja tak zewnĊtrzna jak

i funkcjonalna wielu sprawia k

áopoty. Proces przystosowania trwa czasami od kilku do kilkunastu tygodni.

Roz

áąka z najbliĪszymi, ograniczenie prywatnoĞci i organizacja prawie kaĪdej godziny jest dla niektórych

powa

Īnym progiem sprawdzającym ich odpornoĞü psychiczną.

Ponadto w

áaĞnie w sáuĪbie wojskowej, gdzie jest duĪa dynamika szkolenia, üwiczeĔ, dziaáaĔ

poligonowych, pojawiaj

ą siĊ sytuacje, które mogą byü zagroĪeniem Īycia. Informacje o tego typu

wypadkach s

ą powszechnie znane, dlatego i rodzina i sam Īoánierz przeĪywają pewne obawy. Ostatnie

lata i udzia

á polskich Īoánierzy w misjach poza granicami kraju rozszerzyáy ten katalog sytuacji trudnych

i niebezpiecznych a wi

Ċc wywoáujących stres.

Dlatego niezwyle wa

Īne jest aby znaü mechanizmy dziaáania stresu, sposoby przeciwdziaáania

i udzielania pomocy, sobie samemu czy koledze.

Jednymi z najwa

Īniejszych elementów obniĪających czy redukujących stres w sáuĪbie wojskowej są:

–

wiara we w

áasne siáy, wyszkolenie, wyposaĪenie i doĞwiadczenie,

–

zaufanie do profesjonalizmu prze

áoĪonych,

14

–

zaufanie do kolegów wspólnie wykonuj

ących zadania,

–

znajomo

Ğü realnych zagroĪeĔ.

Aby te elementy mog

áy funkcjonowaü w ĞwiadomoĞci kaĪdego Īoánierza potrzeba nie tylko dobrego

i pe

ánego szkolenia specjalistycznego, potrzebna jest równieĪ dobra organizacja pododdziaáu,

kompetentne dowodzenie i sprawiedliwy podzia

á obowiązków. Niezwykle waĪny jest czas na odpoczynek

i relaks, bo to w

áaĞnie pozwala redukowaü napiĊcie psychiczne i podnosiü sprawnoĞü Īoánierzy.

ZAGADNIENIE 6

S

TRES

,

KRYZYS PSYCHICZNY

,

TRAUMA PSYCHICZNA

.

Kiedy sytuacje stresowe s

ą bardzo ostre, nagáe, dziaáają dáugo lub nastĊpują jedna po drugiej

mo

Īemy sobie sami z tym nie poradziü. Pozostaje wycofaü siĊ lub szukaü pomocy, bo nasze dziaáania

b

Ċdą nieskuteczne, a nawet sparaliĪowane. JeĞli dojdzie do sytuacji krytycznej to grozi nam nawet uraz

psychiczny. Nasze do

Ğwiadczenie i wiedza oraz mechanizmy obronne mogą okazaü siĊ niewystarcza-

j

ące na to, co nas spotyka lub czego jesteĞmy Ğwiadkami.

Na taki kryzys psychiczny nara

Īony moĪe byü kaĪdy z nas. KaĪdy bowiem moĪe ulec wypadkowi, byü

napadni

Ċtym, ponieĞü duĪą stratĊ materialną, dowiedzieü siĊ, Īe ktoĞ bliski jest nieuleczalnie chory. Do

tego nie potrzeba ani by

ü na wojnie, ani podejmowaü ryzykanckich prób sprawnoĞciowych. Sam widok

ofiar katastrofy, zabitych lub rannych, pozostawia w nas powa

Īny Ğlad psychiczny. Nawet, jeĞli w

pierwszym momencie, jako ratownicy dzia

áamy sprawnie i skutecznie to po pewnym czasie obrazy

tragedii i ofiar mog

ą do nas wracaü.

Zdarzenie, które tak silnie traumatyzuje ma swoje konsekwencje emocjonalne, poznawcze,

biologiczne i w zachowaniu.

Nie zawsze b

Ċdziemy potrafili sobie sami z tym poradziü. NajczĊĞciej wystarczy porozmawiaü o tym

z kim

Ğ, komu ufamy. Otworzyü siĊ przed nim, wyrzuciü nagromadzone emocje, to co boli, co zalega,

opisa

ü swoje uczucia i wraĪenia – mówiąc potocznie – wygadaü siĊ. To jest czĊsty sposób stosowany

w rodzinach po stracie kogo

Ğ bliskiego – rozmawiaü, rozmawiaü, rozmawiaü...

Do

Ğwiadczenia z wypadków, katastrof, napadów, gwaátów, rozbojów Ğwiadczą jednak o tym, Īe nie

wszyscy radz

ą sobie sami czy w gronie bliskich osób. Niektórzy potrzebują wsparcia specjalistow.

I powinni je otrzyma

ü jak najszybciej. Trzeba bowiem pamiĊtaü o tym, Īe to nie czáowiek w kryzysie czy

traumie psychicznej jest nienormalny to sytuacja by

áa nienormalna, niecodzienna, tragiczna.

Je

Ğli nie moĪemy pomóc to nie naleĪy dawaü dobrych rad czy okazywaü litoĞü, tylko udzieliü wsparcia

i skierowa

ü do specjalisty (psychologa, psychiatry...).

ZAKOēCZENIE

Stres jest naturalnym zjawiskiem towarzysz

ącym czáowiekowi. Nie naleĪy go ani lekcewaĪyü ani

demonizowa

ü. Trzeba go poznawaü, przeciwdziaáaü, redukowaü. JeĞli trzeba naleĪy pomóc w tym

innym. Stres s

áuĪby wojskowej niczym nie róĪni siĊ od stresu wystĊpującego w Īyciu cywilnym.

W s

áuĪbie wojskowej jest jedynie wiĊcej stresorów specyficznych związanych z bronią, zadaniami,

Ğrodowiskiem prawie w caáoĞci mĊskim. Mechanizmy stresu i objawy są takie same. Tak samo trzeba im
przeciwdzia

áaü, tak samo powaĪnie traktowaü. Na kaĪdym szczeblu dowodzenia. Tak w trosce

o wykonanie zada

Ĕ jak i w trosce o czáowieka.

15

16

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI MON

00-911 Warszawa, al. Niepodległości 218

www.wp.mil.pl

www.wojsko-polskie.pl

Departament Wychowania i Promocji Obronności jest komórką organizacyjną Ministerstwa Obrony Narodowej wykonującą w resorcie zadania
wychowawcze, kształtowania dyscypliny wojskowej, kształcenia obywatelskiego, kulturalno-oświatowe, w zakresie kształtowania dyscypliny
wojskowej, promocji obronności, współdziałania z państwowymi i samorządowymi instytucjami oraz organizacjami pozarządowymi w dziedzinie
tworzenia obywatelskiego zaplecza systemu obronności, a także w zakresie wspierania i promowania ogniw społecznych kadry zawodowej.

Kierownictwo DWiPO:

dyrektor Krzysztof Sikora

tel. [phone]
fax [phone]

zastępca dyrektora płk Jerzy Gutowski

tel. [phone]

główny specjalista Radomir Korsak

tel. [phone]

radca prawny Dariusz Stachowicz

radca prawny Anna Wolnicka

tel. [phone]
tel. [phone]

Oddział Społecznych Problemów Służby

szef oddziału płk Jerzy Nędzi, tel. [phone]

Monitorowanie zjawisk i tendencji w życiu społecznym wojska z punktu widzenia prognozowania zagrożeń; przygotowywanie okresowych analiz,
ocen, prognoz, a także wypracowywanie celów, kierunków i propozycji działań w sferze kształtowania stosunków społecznych i przeciwdziałania
patologiom w Siłach Zbrojnych RP. Określanie kierunków i głównych zadań w dziedzinie profilaktyki wychowawczej i psychologicznej, a także
funkcjonowania korpusu oficerów wychowawczych. Identyfikacja i monitorowanie społecznych problemów służby wojskowej kobiet oraz problematyki
dyskryminacji płci w resorcie, współdziałanie w tym zakresie z Radą do Spraw Kobiet w Siłach Zbrojnych RP.

Oddział Edukacji Obywatelskiej i Ceremoniału Wojskowego

szef oddziału płk Marek Paterek tel. [phone]

Programowanie, koordynowanie i realizacja zadań w sferze: edukacji obywatelskiej w wojsku, kształcenia proobronnego młodzieży,
upowszechniania międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych, ochrony dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego, upowszechniania i
kultywowania tradycji orężnych w Siłach Zbrojnych RP, nadawania nazw wyróżniających i patronów, opracowywania rodowodów związków i
jednostek wojskowych, przygotowywania projektów wniosków nadania sztandarów, proporców i innych symboli wojskowych, organizowania
ceremonii wojskowych i patriotycznych z udziałem wojska w kraju i poza jego granicami.

Oddział Promocji Obronności

szef oddziału płk Witold Kalinowski, tel. [phone]

Programowanie, koordynowanie i wykonywanie zadań wynikających z szeroko rozumianej promocji obronności w kraju i zagranicą, w tym
także prowadzenia zadań patronackich, realizowanych w oparciu o obowiązujące uregulowania ustawowe oraz odrębne ustalenia resortu
obrony narodowej w tej dziedzinie. Współdziałanie z instytucjami państwowymi, zajmującymi się problematyką promocji Polski w kraju i
za granicą, organami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi, mediami oraz komórkami organizacyjnymi resortu, dowództwami
rodzajów Sił Zbrojnych RP w celu tworzenia warunków do działalności promocyjnej w wojsku. Opracowywanie, produkowanie i dystrybucja
materiałów promocyjnych o Siłach Zbrojnych RP.

Oddział Kultury i Oświaty

szef oddziału płk Czesław Kobierski tel. [phone]

Określanie celów i kierunków pracy w zakresie działalności kulturalno-oświatowej, krajoznawczej i rekreacyjnej w resorcie oraz opracowywanie
projektów dokumentów normatywnych w tej dziedzinie. Współdziałanie z centralnymi organami władzy państwowej, zajmującymi się problematyką
kultury, oświaty, turystyki, kultury fizycznej, organami samorządowymi, stowarzyszeniami i środowiskami twórczymi w tworzeniu warunków
do działalności kulturalno-oświatowej, rekreacyjnej i proobronnej w resorcie.

Oddział Komunikacji Społecznej

szef oddziału płk Jarosław Dębski, tel. [phone]

Programowanie, koordynowanie i realizowanie współpracy resortu z organizacjami pozarządowymi, instytucjami państwowymi i organami
samorządowymi w dziedzinie tworzenia obywatelskiego zaplecza systemu obronności państwa oraz budowania społecznej akceptacji dla
polityki obronnej państwa. Zadania oddziału obejmują między innymi: zlecanie zadań publicznych w dziedzinie obronności; rozpatrywanie
wniosków o podpisanie porozumień o współpracy z Ministrem Obrony Narodowej oraz sprawowanie ogólnego nadzoru nad ich realizacją;
nieodpłatne przekazywanie mienia ruchomego Skarbu Państwa będącego w użytkowaniu jednostek podporządkowanych Ministrowi
Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych; sprawowanie nadzoru nad fundacjami, dla których Minister Obrony Narodowej jest
ministrem właściwym ze względu na cele fundacji.

Oddział Dyscypliny Wojskowej

szef oddziału płk Stanisław Piwowar, tel. [phone]

Programowanie i koordynowanie działalności dotyczącej kształtowania dyscypliny wojskowej i właściwego reagowania na jej naruszenia.
Przygotowywanie projektów aktów prawnych i innych dokumentów normatywnych oraz decyzyjnych w zakresie dyscypliny wojskowej, w
tym dotyczących orzecznictwa dyscyplinarnego Ministra Obrony Narodowej i Podsekretarza Stanu właściwego w sprawach społecznych.
Dokonywanie analiz i ocen warunków do kształtowania dyscypliny wojskowej, jej tendencji i stanu w resorcie obrony narodowej. Kierowanie
systemem sprawozdawczości w zakresie dyscypliny wojskowej oraz prowadzenie bazy danych dotyczących dyscypliny żołnierzy. Planowanie
i realizowanie zadań związanych z upowszechnianiem wojskowych przepisów dyscyplinarnych, procesem kształcenia i szkolenia oraz
działalnością informacyjno-wydawniczą, dotyczącą dyscypliny wojskowej. Zaopatrywanie jednostek resortu w odznaki i legitymacje oraz
białą broń, służącą wyróżnianiu żołnierzy.