KWYMINOLOGIA Z ELEMENTAMI WIKTYMOLOGII - T. BULENDA

Pojecie wywodzi się z łacińskiego słowa KRIMEN (zbrodnia przestępstwo) i z greckiego LOGOS (nauka).
Jest to nauka o zbrodni i przestępstwie. Początki kryminologii to XIX wiek
Kryminologia jest nauka empiryczną ze względu na metodologię.

Pojecie kryminologia:

1. J.Błachut

- Kryminologia – nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na
temat przestępstw, jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako
pewnego zjaswska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa, jak również ofiary
przestępstwa a także instytucji, mechanizmów kontrolnych jakie tworzą społeczeństwa w celu
zapobiegania i zwalczania przestępczości.

2. Wg. Świda

- jest nauka empiryczna należąca do grupy nauk o zachowaniu się człowieka w społeczeństwie,
którym przedmiotem badań jest przestępstwo przestępczość i przestępca ujmowane jako zjawiska
społeczne pod katem widzenia ich struktury dynamiki przyczyn je powodujących oraz czynników
utrudniających, hamujących czy tez uniemożliwiających powstanie i rozwój tych zjawisk.

PRZEDMIOTEM BADAŃ KRYMINOLOGII SĄ:

- Przestępstwo - które jest kategorią społeczną (jest o czyn karalny, zabroniony, przejaw demoralizacji

wykroczenie)

Stawiamy pytania:

- czym jest przestępstwo?

- czym wyróżnia się od innych zachowań?

- czy ma charakter stały?

- czy jest kategorią normatywną?

- Przestępczość – jest to zjawisko społeczne (staramy się je opisać w aspekcie statystycznym,
dynamicznym, strukturę, fenomenologię)

- Przestępca – osoba sprawcy przestępstwa (może to być: nieletni – 13 do 17rż; kobieta, mężczyzna,
młodociany – do 18 rż.; dorosły; recydywista)

Stawiamy pytania:

- dlaczego jedni popełniają przestępstwa a inni nie?

- co powoduje, że człowiek staje się przestępcą? itd.

- Ofiara – osoba pokrzywdzona przestępstwem i nie tylko tego rodzaju zachowaniem (może być to:
małoletni, dorosły, dziecko, kobieta, mężczyzna) (konsekwencje wiktymizacji, zapobieganie wiktymizacji
– żeby ktoś nie stał się ofiara)

Stawiamy pytania:

- dlaczego niektóre osoby stają się ofiarami?

- co wpływa na to, że mamy do czynienia z ofiarą?

- o przyczynienie się do popełnienia przestępstwa?

- o skalę szkód wyrządzonych tej osobie? itd.

- Mechanizmy kontrolne – (kontrola społeczna i reakcja na przestępstwo) – dotyczy instytucji kontrolnej
i społecznej.

Stawiamy pytania:

- o instytucje kontroli społecznej i reakcji społecznej na przestępstwo

- praktykę wymierzania sprawiedliwości

- skuteczność środków itd

Kryminolog – specjalista w zakresie kryminologii, bada i opisuje przestępstwa i sprawców.

SEGMENTY KRYMINOLOGII

I.

Kontrola przestępczości – zapobieganie przestępczości

II.

struktura i dynamika przestępczości

III.

Fenomenologia – opis przestępczości (np. jak Polacy dokonują włamań)

IV.

Etiologia – czynniki genetyczne

Kontrowersje wokół nauki kryminologii

1. uważają, że zajmuje się wszystkimi segmentami
2. uważają, że zajmuje się II, III, IV segmentem, I – to polityka kryminalistyczna
3. dla celów dydaktycznych wersja II, a w rzeczywistości wersja I

* Przedmiot nauki kryminologii: szersze - patologia, dewiacja; - pojęcie przestępczości; wąskie –
przestępstwa.



NURTY KRYMINOLOGII:

kryminologia klasyczna: dominowała w XVIII i na początku XIX wieku; stosuje w zależności od

ukierunkowania metodologię nauk przyrodniczych lub humanistycznych, silnie eksponuje potrzebę

wartościowania zjawisk społecznych, zakłada istnienie wolnej woli, ale i pewną sterowalność

jednostki oraz konsensualną wizję społeczeństwa

kryminologia pozytywistyczna: dominowała w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku;

posługuje się metodologią naturalistyczna, zakłada deterministyczne uwarunkowanie ludzkiego

zachowania oraz konsensualną wizję społeczeństwa. Dzieli się na kierunek antypologiczny

i socjologiczny.

kryminologia antynaturalistyczna: II połowa XX wieku; opowiada się za metodologią nauk

humanistycznych, zakłada konieczność odwoływania się do ocen i wartości, przyjmuje

indeterministyczną wizję jednostki i konfliktową teorię społeczeństwa

kryminologia neoklasyczna: II połowa XX wieku (lata 70 ->)



Kryminologia klasyczna (nurt klasyczny) :



każdy człowiek, jest jednostką racjonalną, świadomie wybierającą pomiędzy dobrem i złem



jest jednostką wolna, posiada wolną wolę,



przestępca nie różni się od pozostałych członków społeczeństwa



każdy człowiek jest zdolny i skłonny do czynienia zła



wszyscy jesteśmy potencjalnymi przestępcami



pesymistyczna wizja natury ludzkiej



człowieka hamuje swoje zapędy do czynienia zła



koncepcja kary – sprawiedliwa odpłata – sprawiedliwość dystrybutywna



hedonistyczna postawa człowieka



prewencja generalna – odstraszanie



Kryminologia pozytywistyczna (nurt pozytywistyczny) - pozytywizm kryminologiczny jest

konsekwencją scjentyzmu czyli kultu nauki i naukowości oraz wiary w nieograniczone możliwości

poznania i wykorzystania jego wyników dla dobra ludzkości. Naturalizm metodologiczny –

przekonanie o możliwości poznawania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych z pominięciem

wartościowania.

Deterministyczna koncepcja - zachowanie związane jest z cechami sprawcy

- podstawowe pytanie: przyczyna przestępstwa

- indywidualizm

- kryminologia jest niezależna nauką społeczną

również od prawa karnego

- indeterministyczna koncepcja człowieka



Kryminologia antynaturalistyczna



odrzucenie naturalizmu metodologicznego i przekonania o jedności nauk



optymistyczna wizja człowieka, według której zło nie tkwi w samym człowieku, lecz w

konflikcie społecznym



konfliktowa wizja społeczeństwa



przestępstwo i przestępczość wynikają z przebiegu konfliktu a nie na skutek indywidualnej

patologii



przyjęcie interakcjonalistycznej akceptacji przestępstwa



kryminologia zorientowana na normy



sceptyczne nastawienie wobec instytucji i kontroli społecznej



Kryminologia neoklasyczna



zagrożenie karą i jego realizacja są jedynymi czynnikami, które ma do dyspozycji państwo

w walce z przestępczością,



przestępca jest wolną jednostką wybierającą racjonalnie pomiędzy różnymi alternatywami

postępowania, podatną na bodźce, jakie stanowią zagrożenia karne



przyjmowanie konsensualnej wizji społ.



uczynienie przedmiotem zainteresowania kontroli społecznej oraz …..



interdeminizm



powrót do prawa karnego – zasady sprawiedliwej odpłaty, odstraszenie

NURT POZYTYWISTYCZNY



C. Lombroso (1835-1909) – „człowiek przestępca”

Lombroso doszedł do wniosku, że niektórzy ludzie wykazują trwałą tendencję do popełniania prze-
stępstw, którą można rozpoznać po:

cechach budowy ciała – „przestępca z urodzenia” musiał mieć co najmniej pięć charakterystycznych cech:

1. płaskie i niskie czoło
2. silnie wystające łuki brwiowe
3. silnie rozwinięte szczęki i kości policzkowe
4. uszy niezwykłej wielkość lub silnie odstające
5. broda cofnięta, zbyt długa, albo krótka i płaska jak u małpy
6. ponad liczbowe palce u rąk lub nóg
7. kciuk odstający i chwytny
8. obfitość i różnorodność zmarszczek na twarzy
9. asymetria czaski
10. mniej lub więcej żeber
11. w podniebieniu centralny, szeroki grzbiet
12. nienormalne uzębienie
13. inwersja seksualna (okolice miednicy)

cechy fizyczne:

1. manikuctwo oburęczność
2. zez, daltonizm
3. wzrok bezbarwny, przenikliwy, oczy rozbiegane

cechy psychiczne:

1. nieczułość
2. lekkomyślność
3. brutalność
4. niestałość
5. okrutność
6. lenistwo
7. próżność
8. chciwość



E. Ferri (1856-1928) – „Socjologia kryminalna”

Przestępcę cechują:

- czynniki antropologiczne (cechy organizmu, społeczne np.

wykształcenie, zawód)

- czynniki społeczne (gęstość zaludnienia, uprzemysłowienie)

- czynniki fizyczne (klimat, gleba itd.)

- Jeśli przeważają cechy antropologiczne – z urodzenia chorych umysłowo z namiętnością

- Jeśli przeważają czynniki społeczne – przestępcy okolicznościowi i z nawyknienia, przypadkowi



E.

Kretschner

Połączył cechy fizyczne z psychicznymi i wyodrębnił typy:



leptosomiczny albo asteniczny (wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie

ramiona),



atletyczny (średniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczupły, lecz dobrze umięśniony,

twarz koścista, szeroki w ramionach),



pykniczny (średniego lub małego wzrostu, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo

umięśniony, duży brzuch)



dysplastyczny (o nieregularnej budowie ciała, często otłuszczony i pozbawiony

dymorfizmu płciowego)

Wyodrębnił zaburzenia psychiczne: schizofrenie i psychozę maniakalno-depresyjną.

W połączeniu z typami : schizofrenia + typ asteniczny

psychoza maniakalno-depresyjna + typ pykliczny

TEZA: Nastawienie przestępcze cechuje przede wszystkim schizofreników.



H. Eyseneck

Próbuje wyjaśniać uwarunkowania przestępcze za pomocą wyszczególnienia dwóch typów układu
nerwowego, różniących się od siebie przebiegiem procesów pobudzania i hamowania i wyróżnienia w
konsekwencji dwóch typów ludzi:



ekstrawertyków (łatwych do pobudzenia i wygaszenia, poszukujących stymulacji, aktywnych,
impulsywnych, towarzyskich, optymistycznych aż do braku krytycyzmu, spontanicznych,
nieopanowanych, co prowadzi często do agresji)



introwertyków (trudnych tak do pobudzenia jak i wyhamowania, powściągliwych, nieśmiałych,
systematycznych, sumiennych, pesymistycznych i skoncentrowanych na życiu wewnętrznym).

TEORIA ZABURZEŃ ENDOKRYNOLOGICZNYCH:
- hormony ; złą przemiana cukru; dziedziczenie cech i genów

KOPNCEPCJE EKOLOGICZNE

opierają się one na poszukiwaniu związków między zachowaniem przestępnym a środowiskiem



E. Burgess (podział na np. dzielnice, sektory)



Sutherland – zwraca uwagę na proces uczenia przestępczego.



zachowanie przestępne jest wyuczone, wymaga stosownego wyszkolenia



zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami



uczenie obejmuje techniki popełniania przestępstw oraz ukierunkowanie motywów, dążeń,

racjonalizacji i postaw



łatwiej popełnia przestępstwo ten kto ma łatwiejszy dostęp do poglądów sprzyjających

łamaniu prawa



zachowanie jest wyuczone podobnie jak wszystkie inne zachowania



zachowania przestępczego nie da się wyjaśnic w oparciu o ogólne potrzeby i wartości



R. Merton - przystosowanie się do celów stawianych przez społeczeństwo.

Sposób przystosowania jednostki zależy nie tylko od niej samej, ale także od otoczenia jednostki i
wywieranego przezeń nacisku

Pięć sposobów przystosowania:



konformizm - występuje gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele i środki oraz

ma dostęp do akceptowanych sposobów ich osiągania i potrafi je wykorzystać



innowacja - pojawia się, gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele, lecz

zignorowała lub odrzuciła konieczność sięgania do akceptowalnych środków; jednostka

taka będzie skłonna do podejmowania innych działań, zdatnych do realizowania

zinternalizowanych celów, np. popełniać przestępstwa



rytualizm: - pojawia się przy odrzuceniu przekonania o potrzebie osiągania celów

wyznaczonych przez kulturę przy internalizacji aprobowanych sposobów osiągania

tychże; jednostka redukuje lub rezygnuje z aspiracji osiągnięcia sukcesu, zadowalając się

ścisłym przestrzeganiem uznawanych norm postępowania



wycofanie - występuje, gdy co najmniej niektóre cele i środki ich osiągania zostały

zinternalizowane, lecz środki te zawiodły, co powoduje niemożność osiągnięcia celów;

jednostka porzuca wysiłek związany z osiąganiem akceptowanych celów i podejmuje

działalność zastępczą, np. nadużywanie alkoholu czy narkotyków



bunt - pojawia się przy odrzuceniu kulturowo określonych celów i środków ich osiągania,

przy jednoczesnym podjęciu próby określenia odmiennych celów i norm; dochodzi do

niego, gdy istniejący system postrzegany jest jako przeszkoda w dochodzeniu do celów

nie mieszczących się w tym systemie, a uznawanych za pożądane

SPOSOBY PRZYSTOSOWANIA

CELE

ŚRODKI

konformizm

+

+

innowacja

+

-

rytualizm

-

+

wycofanie

-

-

bunt

+/-

+/-

TEORIA ZRÓŻNICOWANIA KULTUROWEGO



A. Cohen

Wymienia cechy wysoko cenione w hierarchii wartości warstwy średniej, warunkujące

jednocześnie osiągnięcie wyższego statusu (cechy warstwy najwyższej):



ambicja, czyli wysoki poziom aspiracji, co wymaga nastawienia na realizację odległych celów



osobista odpowiedzialność, czyli poleganie wyłącznie na sobie i wspomaganie innych tylko

wtedy, gdy nie koliduje to z osiąganiem własnych celów



szacunek dla osiągnięć, traktowanych jako miernik umiejętności; najwyżej cenione są osią-

gnięcia w zakresie wykształcenia oraz zawodowe i gospodarcze



świecki ascetyzm, polegający na zdolności do odparcia pokusy natychmiastowego

zaspokojenia swych życzeń i pragnień w imię osiągania odległych celów



racjonalność, czyli zdolność przewidywania i planowania wydarzeń oraz właściwe

gospodarowanie czasem i środkami, także odrzucenie przypadkowości



dbałość o wygląd i maniery, wyrażająca się w przestrzeganiu przyjętych konwencji w ubiorze

i zachowaniu, co jest warunkiem sukcesu, tłumienie spontaniczności



eliminacja agresji fizycznej i przemocy, bez której konkurowanie czy wyrabianie układów nie

byłoby możliwe, a korzystanie ze zdolności znacznie utrudnione



rozsądny wypoczynek, w trakcie którego konstruktywnie wykorzystuje się czas poprzez

zabawę lub zajęcia przynoszące korzyści intelektualne



szacunek dla własności, polegający na docenianiu ważności prawa własności i

niedopuszczalności użycia cudzej rzeczy bez zgody właściciela

* Przeciwieństwem warstwy wyższej jest warstwa niższa: - odrzucamy normy wyższej warstwy, sami

sobie robimy własne cechy.

TWORIA ANOMII



Durkheim

Anomia dawniej: lekceważenie norm, reguł, nieposłuszeństwo

Anomia teraz: proces rozpadu więzi społęcznej

Przestępstwo jest zjawiskiem normalnym a nie patologicznym, dewiacyjnym. Stale towarzyszy życiu

codziennemu. Trudno rozróżnić zjawiska „normalne”, „zdrowe” i „patologiczne”. Przestępczość trzeba

akceptować jako naturalny nurt życia codziennego. Przestępczość jest czynem pozytywnym.

Eliminowanie przestępczości oznaczałoby standaryzowanie jednostek życia ludzkiego.

KONCEPCJA DEWIACJI

Teorie naznaczenia społecznego



E. Lemert – na przestępczość składają się różne czynniki społeczne, psychiczne, kulturowe,

biologiczne itd.

Stwierdził iż kontrola społeczna rodzi dewiacje. Wyróżnił dewiację pierwotna i wtórną.



Dewiacja pierwotna obejmuje te wszystkie mechanizmy, które powodują, iż w umyśle osoby
tworzy się zamiar dokonywania przestępstwa.



Dewiacja wtórna ma miejsce wówczas, kiedy osoba dokona przestępstwa, a punktem
kulminacyjnym jest reakcja społeczna na jego zachowanie (proces sadowy), w wyniku reakcji
społecznej zostaje skazany na karę pozbawienia wolności i wówczas społeczeństwo naznacza
(przypina etykietę) osobę w postaci izolacji od środowiska. Po wyjściu z zakładu karnego
naznaczenie osoby powoduje, iż ma trudności w znalezieniu pracy, adaptacji w określonym
środowisku, co powoduje, iż osoba wchodzi w struktury przestępcze i ponownie popełnia
przestępstwo.

Status dewiacji jednostki jest przypisany przez społeczeństwo. Dewiacja jest wynikiem społecznej
definicji określonego zachowania. Nadawanie przez społeczeństwo etykiety dewiantów prowadzi do jaźni
odzwierciedlonej tj. proces tworzenia oraz utrwalania dewiacyjnej identyfikacji jednostki. Jest się takim za
jakiego uważa nas społeczeństwo.

STATYSTYKA

Mamy trzy rodzaje statystyk:

1. Policyjna (policyjno-prokuratorska) – przestępstwo stwierdzone, liczba sprawców
2. Sądowa – liczba skazań
3. Penitencjarna – liczba osób uwięzionych (tymczasowo, aresztowanych, skazanych, ukaranych)

Liczba przestępstw popełnionych faktycznie
Liczba stwierdzeń ujawnionych

Etap ścigania i dochodzenia


Postępowania sądowe


Wyniki sądu


Wykonanie wyroku

ELEMENTY WIKTYMOLOGII

I.

Terminologia: wiktymologia = nauka o ofierze

II.

Początki: I połowa XX wieku (szczególnie II połowa)

III.

Przedmiot zainteresowania



badanie związku między sprawcą a ofiarą



rola ofiary w genezie przestępczości



badanie sytuacji ofiary (przed przestępstwem i jej przyczynienie się do zaistnienia)



badanie procesu, etrologii, konsekwencji wiktymizacji



IV.

Wyodrębnia się: - wiktymologię ogólną, klasyczną, formalna, nieformalną, nową
wiktymologię.

V.

Kierunki badań wiktymologicznych – badanie ofiary; jej zachowania; jej cech; przyczynienia
się do odpowiedzialności ofiary

VI.

Typologia ofiary:
a. Nie pozostawanie w związku z przestępcą
b. Ofiara prowokująca
c. Ofiara przyspieszająca
d. Ofiara słaba biologicznie, społecznie
e. Samowiktymizacja – sprawca i ofiara w jednym
f.

Ofiara polityczna