Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Wstęp

1. Środowisko wychowawcze

2. Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze

3. Style wychowania w rodzinie

4. Postawy rodzicielskie jako formy wychowania według rodzinie

5. Internat jako środowisko wychowawcze

Bibliografia

Literatura podstawowa

Literatura dodatkowa

Wstęp

Witamy już w ostatnim module z pedagogiki. Tym razem chcemy poświęcić nieco miejsca

praktyce pedagogicznej. Zresztą, przez cały czas trwania kursu próbowałyśmy się przekonać

Was, że pedagogika to nie tylko teoria wychowania czy nauczania.

W tym module chciałybyśmy przybliżyć pojęcie środowiska wychowawczego w pedagogice,

a tym samym przedstawić pojęcia rodziny i szkoły. Korzystając z różnych źródeł,

zaprezentujemy zadania i funkcje współczesnej rodziny oraz najbardziej charakterystyczne

postawy rodzicielskie. Omawiając zagadnienie szkoły, przybliżymy szczególnie jej

współczesne typy.

1. Środowisko wychowawcze

Istnieje wiele definicji pojęcia środowisko wychowawcze. Na szczególną uwagę zasługuje

definicja Stanisława Kowalskiego, który wyjaśnia to pojęcie jako „społecznie kontrolowany

i nastawiony na realizację celów wychowawczych system bodźców społecznych, kulturowych

i przyrodniczych” (Kowalski, 1974: 92).

1

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Józef Pieter rozumie środowisko wychowawcze jako „złożony układ powtarzających się lub

względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie

w wychowawczym zarysie swego życia”. (Pieter, 1980: 4).

Jak wynika z samych definicji, środowisko wychowawcze to miejsce oddziaływań

wychowawczych zamierzonych i niezamierzonych (przypadkowych).

Pojęcie środowiska wychowawczego w pedagogice należy do jednych w ważniejszych.

Wyodrębnia się różne typy środowiska i bada ich wpływ na kształtowanie osobowości

wychowanka. Do najbardziej znanych środowisk zaliczamy: rodzinę, szkołę, grupę

rówieśniczą, grupę etniczną itp.

Aby przybliżyć to pojęcie posłużymy się definicją z Encyklopedii Pedagogicznej:

„Pojęcie środowiska może być interpretowane we wszystkich naukach w różny sposób. Pierwszy to

ujmowanie środowiska jako pewnego systemu stosunków zachodzących między istotą żywą a

przedmiotami jej otoczenia (…), według drugiej teorii środowisko jest obiektywnym systemem

przedmiotów i warunków składających się na otoczenie jako sumę warunków tworzonych przez życie

zbiorowe dla kształtowania się życia jednostek. Środowisko wychowawcze jest więc tylko częścią

środowiska społecznego i kulturowego, tą mianowicie, która wywiera wpływ na wytwarzanie się trwałych

postaw, poglądów wiedzy, sposobów postępowania wychowanka.

Dla praktyki pedagogicznej obie te teorie są komplementarne Trzeba odróżnić pojęcie otoczenia, czyli

obiektywnego zestawu przedmiotów otaczających jednostkę i pojęcie środowiska, czyli tej części

otoczenia, z którą dana jednostka pozostaje w jakichś mniej lub więcej dynamicznych wzajemnych

oddziaływaniach. Jest rzeczą oczywistą, że procesy życiowe zachodzące w naszym organizmie i

psychice muszą mieć swoje korelaty środowiskowe, tzn. przedmioty, warunki, składniki itp., które

pobudzają i umożliwiają zachodzenie tych procesów życiowych. (…)

Środowiskiem wychowawczym stają się więc te wszystkie elementy składowe otoczenia jednostki, które

zapewniają jej rozwój, które przyczyniają się do powstawania i utrwalania cech potrzebnych dla

funkcjonowania i osiągania celów życiowych. Nie jest to precyzyjna definicja, ale wskazanie kierunków

rozważania i analizowania wzajemnych oddziaływań między jednostką a jej środowiskiem i nadawania

niektórym składnikom środowiska funkcji wychowawczych. Oczywiście we wszystkich wymiarach

istnienia człowieka zachodzą aktywne wzajemne oddziaływania nie mające charakteru wychowawczego

np. oddychanie, odżywianie się, nie mają charakteru wychowawczego, mimo że są przejawem

dynamicznych wzajemnych oddziaływań między osobą a jej środowiskiem. Ale wszędzie tam, gdzie w

takich wzajemnych oddziaływaniach jednostka przyswaja sobie trwałe elementy wiedzy, sposoby

działania, myślenia, odczuwania itp. tworzy sobie mniej lub więcej trwałe wyobrażenia o świecie, ludziach

i wartościach, mamy do czynienia z procesem socjalizacji lub wychowania i te składniki środowiska, które

2

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

te procesy wywołują, tworzą środowisko wychowawcze tej jednostki. Właściwie trzeba by powiedzieć:

środowisko wychowawcze i socjalizacyjne.” (Encyklopedia pedagogiczna, 1993: 818–820).

Środowisko wychowawcze, pod wpływem którego ulegamy największym wpływom, to

niewątpliwie rodzina i szkoła. I właśnie zadania, role i funkcje szkoły chcemy przybliżyć.

Zarówno w szkole, jak i w rodzinie podlegamy znaczącym wpływom — zamierzonym

(wychowaniu) i niezamierzonym (socjalizacji).

Szkoła — jako środowisko uczenia się i wspomagania rozwoju

Opisując szkołę, oprzemy się na już Wam znanej pracy pod redakcją Kwicińskiego

i Śliwerskiego. Sięgniemy do rozdziału Bogusławy Gołębniak pt. Szkoła wspomagająca

rozwój ucznia. Autorka postrzega szkołę jako środowisko uczenia się, ale także i nabywania

cech, kształtowania postaw.

Szkolne środowisko uczenia się pojmujemy bardzo szeroko. Tworzyć je będą zarówno

zasoby materialne (np. budynek, wyposażenie, pomoce naukowe) i osobowe (np.

nauczyciele, uczniowie). Poszczególne szkoły tworzą również własna misję, systemy,

ideologie co przekłada się na realizowane przez nie zadnia, działania, funkcje. W szkole

odbywa się proces nauczania, ale nie tylko on wpływa na kształtowanie osobowości ucznia,

duży wpływ na niego będą miały relacje z innymi uczniami, z grupą rówieśniczą. Klasa

szkolna stanowi bezpośrednie środowisko ucznia, miejsce, w którym wchodzi on w interakcje

z nauczycielami i rówieśnikami. Interakcje te są kontekstem procesów dydaktycznych i jako

takie warunkują efekty uczenia się. Klasa szkolna jest bardzo zróżnicowana pod wieloma

względami, a więc i wpływy będą bardzo różnorodne.

Głównym zadaniem szkoły jest kształcenie, doskonalenie i wychowanie. Tak funkcje szkoły

zostały ujęte w Encyklopedii Pedagogicznej. Do zadań szkoły w zakresie opieki

wychowawczej zaliczamy:

1. Tworzenie w szkole i w środowisku optymalnych warunków dla rozwoju uczniów.

2. Zaspakajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych.

3. Wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań.

4. Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju.

5. Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej.

6. Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz w kreowaniu siebie.

7. Pomoc uczniom w organizowaniu różnych form racjonalnego korzystania z czasu

wolnego. (Encyklopedia Pedagogiczna, 1993: 790).

3

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Z wymienionych zadań wynika ścisły związek opieki nad dziećmi i młodzieżą

z wychowaniem. Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza wyraża się w tworzeniu na

terenie szkoły jak najbardziej korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny

i somatyczny dziecka. Warunki te mają umożliwić pełną realizację potrzeb uczących się

dzieci i młodzieży.

We współczesnej szkole możemy wyróżnić kilka modeli nauczania i wychowania, w oparciu

o nie Gołębniak wymienia następujące typy współczesnej szkoły:

Szkoła tradycyjna, czyli szkoła konserwatywna, którą charakteryzują autokratyczne

stosunki nauczyciel–uczniowie. Dominacja nauczycieli wyraża się w stosowaniu nauczania

frontalnego (nauczyciel pracuje z całą klasą), surowej dyscyplinie panującej na lekcji,

sterowaniu aktywnością uczniów za pomocą systemu kar i nagród. Działania edukacyjne są

podejmowane w ramach szkolnych przedmiotów nauczania, konstytuowanych na zasadzie

odpowiedniości do dziedzin nauki (uznawanych w danym miejscu i czasie za podstawowe).

Wiedza naukowa, którą przyswajają uczniowie, traktowana jako „pewna”, jest dobrze

ustrukturyzowana i podawana w sposób jasny i przystępny. Dużą wagę przywiązuje się też

do korzystania z pomocy naukowych. Nauczyciele dbają nadto o wykształcenie u uczniów

podstawowych umiejętności — tzw. szkolnych (czytania, pisania, rachowania). Wszelkie

czynności podejmowane są pod kierunkiem i według wzoru prezentowanego uprzednio

przez nauczyciela. W strategii motywowania uczniów do nauki ważną rolę odgrywają

elementy rywalizacji (ranking osiągnięć indywidualnych, klas, szkół).

Szkoła romantyczna jest miejscem w pełni zindywidualizowanego nauczania. Uczniowie

uczą się według indywidualnych planów (semestralnych, miesięcznych, tygodniowych,

dziennych). Nauczyciel rezygnuje z autorytetu opartego na władzy na rzecz pobłażliwości

w wychowaniu.

Wychodzi naprzeciw ujawnionym potrzebom edukacyjnym każdej jednostki.

Klasa jest tu traktowana jako zbiór indywidualności, uczniowie zachęcani do odkrywania

wiedzy, mają dużą swobodę do określania, czego i jak się uczyć. Taki sposób uczenia się

sprzyja uzyskiwaniu poczucia sprawstwa i brania odpowiedzialności za własną pracę.

Wiedza wynoszona przez uczniów traktowana jest drugoplanowo, ważniejsze jest

wyposażenie ich w umiejętności współdziałania i wzajemnej akceptacji.

Szkoła nowoczesna to miejsce uczenia się w elastycznie tworzonych małych grupach

roboczych. Uczniowie są angażowani w realizacje autorskich projektów edukacyjnych,

często wykraczających poza ramy pojedynczych przedmiotów szkolnych. Styl kierowania ich

4

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

pracą można określić jako demokratyczny. Akcentuje się przede wszystkim sam proces

uczenia się, doświadczenie, wyzwalanie zachowań kreatywnych. Dużą wagę przywiązuje się

do wielości i różnorodności materiałów edukacyjnych (podręczników, kart pracy, czasopism,

technologii informacyjnej) jako zasobów naukowych. Wiedza wynoszona z tak

organizowanego procesu uczenia się jest traktowana jako prawdopodobna, tymczasowa,

wymagająca stałej weryfikacji i modyfikacji. Uczniowie odpowiedzialni za własny rozwój

podejmują działania, korzystając z instrukcji pochodzących od nauczyciela, uczniów czy

nawet programów komputerowych.

W szkole nowoczesnej wyróżnia Gołębniak jeszcze trzy modele, które opierają się na szkole

progresywistycznej i pedagogice Deweya.

1. Model terapeutyczny.

W programach szkół realizujących ten model nauczania przyznaje się wyższą rangę

efektom emocjonalnym niż efektom poznawczym. Zaznacza się tam wyraźnie wpływ

psychologii Abrahama Maslowa i Carla Rogersa (szkoły mają służyć pełnemu rozwojowi

jednostki i jej samorealizacji) oraz wyników badań nad znaczeniem obrazu własnej osoby

i motywacji dla osiągnięć szkolnych ucznia. Istota edukacji jest tu definiowana

w kategoriach wspierania niezależności uczniów oraz prowadzenia ich do pełnej

akceptacji siebie oraz innych. W szkole tego typu każdy uczeń traktowany jest jako

indywidualność, kierująca własnym postępowaniem i kontrolująca własne uczenie się.

Nauczyciel w tym modelu musi dbać nie tylko o tworzenie warunków do ujawnienia

osobistych celów edukacji, ale powinien pomagać uczniom w ich określaniu i tak

organizować proces uczenia się, aby umożliwiać pełną ich realizację i towarzyszące jej

doświadczenie sukcesu.

2. Model refleksyjny.

Oparty jest na szeroko rozumianych podstawach progresywistycznych i humanistycznych

(sytuowanie ucznia w centrum procesów edukacyjnych, traktowanie go jako podmiotu

własnego rozwoju itp.). Przywiązuje dużą wagę do rozwoju poznawczego wspieranego

czynnikami społecznymi (procesami porozumiewania się). Ważnym elementem jest tu

sposób komunikowania się (mówienie „od siebie do drugiego”, aktywne słuchanie,

czytanie traktowane jako „wypytywanie” podręczników, pisanie jako aktywne

strukturalizowanie tego, co uczeń już wie, czego jeszcze nie wie i w jaki sposób pragnie

się dowiedzieć), który ułatwia rozumienie nabywanej wiedzy. Rozwijane są kompetencje

językowe i komunikacyjne. Uczenie się ma raczej charakter funkcjonalny. Opiera się ono

5

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

na aktywności dzieci, ujętej w elastyczne ramy organizacyjne w postaci bloków, ścieżek

czy tematów wiodących.

3. Model emancypacyjny.

Model tego typu szkoły jest wewnętrznie złożony zaznaczają się tu wpływy takich teorii,

jak neoprogresywizm, rekonstrukcjonizm oraz rekonceptualizm. Jest to radykalna krytyka

szkoły. Rekonstrukcjonizm domagał się przyznania nauczycielom i uczniom prawa do

opowiadania się za czymś, okazywania stronniczości, wynikającej z rozumowania

i wiedzy, uzasadnionej, najlepiej jak można, dzięki swobodnemu i skrupulatnemu badaniu

wszystkich dostępnych dowodów. Nauczyciele mieliby się stać autorami nowego ładu

społecznego, dokonać kulturalnej odnowy świata i kształtowania ponadnarodowych

postaw, co znalazło rozwinięcie w rekonceptualizmie. Jest to tzw. „pedagogika dla

uciśnionych”. Wszystkich uciskanych (młodzież, dzieci, mniejszości, biedni, kobiety)

należy uznać za nośnik zmian Społeczności szkolne zachęcane są do przechodzenia od

wiedzy do działania, od refleksji do czynu — do tworzenia nowych warunków i nowego

otocznia, które wpłynie korzystnie na losy ludzi. W praktyce oznacza to poszerzenie

programu szkoły o nauki społeczne (ekonomię, socjologię, nauki polityczne).

Współczesna szkoła, jak widać, nie jest jednolita. Czyste typy szkół w praktyce występują

niezmiernie rzadko. Zwykle mamy do czynienia z wychylaniem się w kierunku jakiegoś

modelu teoretycznego albo wręcz z rozmaitą ich kombinacją. Szkoła jako instytucja

społeczna zmienia się wraz z kontekstem jej funkcjonowania. Szkoła jako środowisko

wychowawcze będzie rozwijała się w tym kierunku, w jakim będą szły zmiany społeczne.

Powyżej zaprezentowane zostały modele szkoły, natomiast: które z nich obowiązują, które

dominują, jak się przenikają? Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w rzeczywistości

pedagogicznej, obserwacji szkoły — tego, jak się uczy, jak wychowuje nasze dzieci i który

z tych modeli jako środowisko wychowawcze będzie najbardziej optymalny dla rozwoju

naszego dziecka.

Proponowany przez Gołębniak podział współczesnej szkoły ma swoje korzenie w sporze

szkoły tradycyjnej — herabrtowskiej z Nowym Wychowaniem, o którym pisałyśmy

w pierwszym module. Może warto jeszcze do niego wrócić?

6

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

2. Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze

Rodzina to podstawowa komórka społeczna. Celem większości rodzin jest posiadanie

potomstwa i jego wychowanie. Już od pierwszych chwil życia człowiek ulega wpływom

wychowawczym rodziny, nabywa pierwszych doświadczeń, zdobywa wiedzę, nawyki

i umiejętności niezbędne w życiu. Wychowanie w rodzinie nie ma charakteru celowego, jest

to raczej proces spontaniczny, żywiołowy. Rodzinę łączą więzy pokrewieństwa, małżeństwa,

adopcji. W rodzinie mamy ściśle określone role społeczne: męża; żony, matki, ojca, dzieci,

syna, córki, brata itd.

Jadwiga Izdebska w swojej pracy Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku uważa, że:

„

rodzina jest dla dziecka środowiskiem, w którym odbywa się proces wychowania naturalnego,

w odróżnieniu od środowisk charakteryzujących się instytucjonalnymi oddziaływaniami szkoły, placówek

wychowania przedszkolnego. Dziecko, uczestnicząc w codziennych naturalnych sytuacjach życia

rodzinnego, w bezpośrednich interakcjach między członkami rodziny, przyswaja elementarną wiedzę

o świecie, wartościach, normach moralno-społecznych, kulturze domu rodzinnego, poznaje sposoby

zaspakajania wielu potrzeb rozwijania własnych zainteresowań (…). Środowisko wychowawcze rodziny

tworzy przede wszystkim kultura stosunków międzyludzkich w rodzinie, interakcje między członkami

rodziny, potrzeba i umiejętności wzajemnego komunikowania swoich przeżyć, myśli oraz świat symboli

kulturowych, które członkowie rodziny poznają, odkrywają i które są podstawą porozumienia się między

nimi.” (Izdebska, 2000:

15).

W ujęciu słownikowym rodzina to mała grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich

dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców dziećmi — więź rodzicielska,

stanowiąca postawę w wychowaniu rodzinnym, jak również więź formalna określająca

obowiązki rodziców dzieci względem siebie (Okoń, 1975: 248).

Rodzina jest środowiskiem rozwoju dla wszystkich jej członków. Wpływ domu rodzinnego

jest bardo różnorodny. Dziecko może wyrastać w atmosferze akceptacji, miłości, czułości lub

atmosferze kłótni, awantur. Niewątpliwie i jedno i drugie środowisko ma wpływ na

kształtowanie się osobowości dziecka.

Wielu autorów zajmuje się problematyką rodziny, należą do nich Maria Ziemska, Henryk

Cudak, Franciszek Adamski, Stanisław Kawula. Opisują zadnia stojące przed rodziną, jej

funkcje, typy. W tym miejscu chciałybyśmy przybliżyć podział funkcji rodziny przyjęty przez

7

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Zbigniewa Tyszkę, które opisuje w pracy System metodologiczny wieloaspektowej,

integralnej analizy życia rodzinnego.

Wyodrębnia on następujące funkcje rodziny:

1. Funkcje biopsychiczne — wiążą się one z biologicznymi zjawiskami mającymi swe

odbicie w sferze psychiki, wśród nich wymienia:

— prokreacyjną — polegająca na powoływaniu do życia i rodzeniu dzieci stających się

członkami rodziny. Umożliwia ona zaspakajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb

współmałżonków oraz reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa;

— seksualna — służąca zaspakajaniu potrzeb seksualnych małżonków.

2. Funkcje ekonomiczne — dotyczącą materialnej egzystencji rodziny i działań

odnoszących się do spraw materialnych, wśród nich:

— matrialno-ekonomiczną — dzięki tej funkcji możliwe jest zaspakajanie materialnych

potrzeb członków rodziny, wywiera ona istotny wpływ na większość pozostałych

funkcji;

— opiekuńczo-zbezpieczająca — polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu

członków rodziny lub oddzielnie mieszkających krewnych.

3. Funkcje społeczno-wyznaczające — dotyczą „zewnętrznego” usytuowania rodziny,

będą to:

— stratyfikacyjna — określająca umiejscowienie rodziny w strukturze społeczeństwa, jej

pozycję społeczną, dzięki przynależności do określonej warstwy społecznej;

— legalizacyjno-kontrolna — obejmuje ona nadzorowanie zachowań poza rodziną

i sterowanie członkiem rodziny przez pozostałych członków w celu zapobiegania

odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące.

4. Funkcje socjopsychologiczne — dotyczą interakcji psychospołecznych zachodzących

między jednostkami rodzinie i oddziaływania rodziny na jednostkę w zakresie

zaspakajania jej wyższych potrzeb. Do grupy tej należą funkcje:

— socjalizacyjno-wychowawcza — obejmuje wprowadzenie dziecka w świat kultury

danego społeczeństwa, zapoznanie ze sposobami życiowego funkcjonowania w jej

ramach, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych w rodzinie

i społeczeństwie;

8

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

— kulturalna — polegająca na zapoznaniu młodego pokolenia z dziejami kultury danego

społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, na wpajaniu norm i wartości odnoszących

się do świata kultury, na dbałości o przeżycia estetyczne rodziny, na czynnej

aktywności kulturalnej;

— religijna — obejmuje wychowanie potomstwa w duchu religijnym i egzekwowanie

religijnych powinności, kultywowanie w domu norm, zasad i wartości religijnych;

— rekreacyjno-towarzyska — dotyczy występujących u człowieka dążności do

utrzymania zażyłych, nieformalnych kontaktów z niewielkim kręgiem osób. Kontakty te

są niezbędne do utrzymania równowagi psychicznej, wypoczynku, uniknięcia poczucia

osamotnienia;

— emocjonalno-ekspresyjna — w funkcji tej znajdują swój wyraz najistotniejsze

emocjonalne potrzeby członków rodziny oraz potrzeba wyrażania swej osobowości.

(Tyszka, 2001: 70 i nast.).

Wymienione funkcje za innymi autorami (Adamski, Kawula) można podzielić na 4 typy:

— biologiczne związane z prokreacją,

— ekonomiczne — dotyczące materialnych potrzeb członków rodziny;

— socjalizacyjne (w tym wychowawcze) — polegające na przekazywaniu dziecku norm

i wartości moralnych, na wprowadzaniu go w świat;

— usługowo-opiekuńcze — związane z opieką nad dziećmi i pozostałymi członkami rodziny.

Przyjrzyjmy się ponownie tym funkcjom ze zwróceniem uwagi na współczesną rodzinę.

Funkcja biologiczna stwarza możliwość zaspakajania rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb

współmałżonków. Pozwala na utrzymanie ciągłości społeczeństwa. Przyjście na świat

dziecka może mieć miejsce również poza rodziną.

Funkcja prokreacyjna w ostatnich czasach uległa znacznym przeobrażeniom. Współczesna

rodzina posiada inną strukturę w środowiskach wiejskich i inną w środowiskach miejskich.

W środowisku wiejskim model rodziny wielodzietnej zmienia się w model rodziny

małodzietnej. Natomiast w miastach coraz bardziej dostrzegamy przekształcanie się rodziny

małodzietnej z dwojgiem dzieci w model rodziny z jednym dzieckiem. Wiąże się to z wieloma

czynnikami, między innymi zwiększyła się aktywność zawodowa kobiet. Wiele z nich odkłada

macierzyństwo „na potem”. Często rodzinach wielodzietnych poważnym problemem staje się

nie tylko zakup rzeczy luksusowych, ale także i tych podstawowych. Mała liczba dzieci

pozwala na wyższy standard życia rodziny, a dzieciom zapewnia lepsze warunki materialne.

9

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

W rodzinach małodzietnych częsty kontakt dzieci z rodzicami sprzyja wyższemu poziomowi

rozwoju intelektualnego, niż u dzieci z rodzin wielodzietnych o podobnym statusie społeczno-

kulturowym.

Funkcje ekonomiczne obejmują starania o zabezpieczenie materialne rodziny. Chodzi

zarówno zabezpieczenie trwałych, jak i nietrwałych dóbr, takich jak: mieszkanie,

wyposażenie domu, środki konsumpcyjne. Bezrobocie z którym mamy do czynienia w Polsce

w ostatnich latach sprawia, że coraz częściej uwidaczniają się niedobory w poziomie

ekonomiczno-materialnym wielu rodzin. Z drugiej strony istnieje wiele rodzin bardzo

zasobnych materialnie. Zarówno niedobory w zaspakajaniu funkcji ekonomicznej,

jak i nadmierna dbałość o dobra materialne przyczyniają się do zaburzeń atmosfery

w rodzinie, czego skutkiem są konflikty.

Funkcja socjalizacyjna jest realizowana w ciągu całego życia człowieka, jednak

kształtowanie osobowości następuje przede wszystkim w dzieciństwie i młodości. Funkcja ta

polega na ustawicznym przekazywaniu norm, języka, podstawowych zasad zachowania,

zwyczajów obowiązujących w dany społeczeństwie. Rodzice kształtują wartości moralno-

społeczne dziecka i przygotowują je do samodzielnego pełnienia ról społecznych zarówno

w rodzinie, jak i w społeczeństwie. Proces socjalizacji odbywa się głównie poprzez przykład

i naśladownictwo osób, z którymi dziecko jest związane uczuciowo, które pragnie

naśladować i z którymi chce się identyfikować. Mówiąc o funkcji socjalizacyjnej, nie można

pominąć kwestii wychowania dziecka. Wpływ wychowawczy rodziny odbywa się dwoma

torami: poprzez świadome podejmowane zabiegi wychowawcze, jak również poprzez

oddziaływanie niezamierzone. Wielu badaczy uważa, że w większości rodzin dominuje

wychowanie naturalne, spontanicznie, niewynikające z określonych zamierzeń

pedagogicznych. Obywa się ono za pośrednictwem metod wychowawczych stosowanych

przez rodziców i jest zależne od struktury rodziny czy atmosfery rodzinnego współżycia.

Zakres i charakter odpowiedzialności wychowawczej rodziny zmienia się w różnych okresach

rozwoju dziecka. Możliwości wychowawcze rodziny są największe, gdy dzieci są małe,

ponieważ okres od urodzenia do trzeciego roku dziecka jest szczególnie ważny dla całego

rozwoju osobowość człowieka. Wychowanie przez rodziców tym okresie ma zazwyczaj

charakter nieplanowy, nie może być jednak zastąpione przez żaden inny rodzaj wychowania.

Funkcja opiekuńczo-usługowa polega na zapewnieniu wszystkim członkom rodziny opieki

fizycznej i codziennych usług oraz zaspokojeniu potrzeb biologicznych i materialnych.

Potrzeby związane z opieką fizyczną i pielęgnacją dotyczą głownie dzieci i osób starszych.

10

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Przejawiają się w takich czynnościach, jak sprawowanie nadzoru nad małymi dziećmi, ich

pielęgnacja, gwarantowanie bezpieczeństwa w domu i poza nim, opieka nad osobami

starszymi, kalekimi lub zniedołężniałymi, pielęgnacja osób chorych. Zaspokajanie potrzeb

materialnych związane jest z zapewnieniem odpowiednich warunków mieszkaniowych

rodzinie, utrzymaniem czasowo członków rodzin, świadczenie różnorakiej pomocy rodzinie

bliższej i dalszej w przypadku trudnej sytuacji życiowej (Cudak, 1991: 15–16).

Jak zostało wspomniane wcześniej, specyficzną cechą środowiska rodzinnego jest to, że

jego funkcje stanowią złożoną i jednolitą całość. Jakość i poziom wypełnianych przez rodzinę

wszystkich funkcji decyduje również o efektach wychowania w rodzinie. Zakłócenie choćby

jednej z wymienionych funkcji powoduje słabszą wydolność wychowawczą rodziny.

3. Style wychowania w rodzinie

Wychowanie w rodzinie nierozerwalnie wiąże się z postawami i zachowaniem rodziców oraz

z atmosferą emocjonalną i kulturą życia rodzinnego. Każdą rodzinę charakteryzuje określony

styl wychowania, który ma ogromny wpływ na psychikę dziecka.

„Styl wychowania charakterystyczny dla danej rodziny jest jakby wypadkową sposobów metod

oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny” (Przetacznikowa, Włodarski,

1979: 443).

Style wychowania szczegółowo opisała Maria Przetacznikowa i jej podział został tutaj

zaprezentowany.

W rodzinach nuklearnych, czyli dwupokoleniowych (rodzice i dzieci), o stylu wychowania

decydują przede wszystkim rodzice. Ich poglądy na to, jak powinno być wychowane dziecko,

opierają się przeważnie na doświadczeniach wyniesionych z domu rodzinnego lub na

obserwacjach sposobów rozwiązywania problemów wychowawczych przez innych rodziców.

Czasami poglądy rodziców kształtowane są także w oparciu o są wiedzę teoretyczną,

zdobytą najczęściej poprzez czytanie odpowiedniej literatury.

Nas styl wychowania duży wpływ ma typ autorytetu, jaki dominował w rodzinie, w której

wychowali się sami rodzice.

11

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

W literaturze wyodrębniane są 4 typy rodzin z różnymi modelami autorytetów:

1. Rodzina, w której najważniejszym autorytetem jest ojciec.

2. Rodzina z wysokim autorytetem matki.

3. Rodzina, w której zachodzi równowaga między małżonkami w zakresie sprawowania

władzy i kontroli.

4. Rodzina z pośrednim autorytetem, gdzie występuje zmienna dominacja — męża lub żony.

Wymienione rodziny zostały tak podzielone, aby uwzględnić, kto kieruje czynnościami

rodziny.

Najczęściej wymieniane style to:

— styl niekonsekwentny,

— styk autokratyczny,

— styl liberalny,

— styl demokratyczny.

Styl niekonsekwentny cechuje zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko.

W zależności od samopoczucia rodzice albo nie zwracają uwagi na zachowanie dziecka, są

obojętni, albo wykazują zainteresowanie, a nawet czasami nadmiernie je każą. W podobnej

sytuacji raz są wyrozumiali dla dziecka, obdarzają je czułością, a innym razem zachowują się

wobec niego wrogo. Taki styl wychowania utrudnia dziecku poznanie i przyswojenie

właściwych norm społecznych i moralnych. Rodzice nie potrafią sprecyzować zasad

postępowania, są bierni, stosowane przez nich metody są przypadkowe i często

niewłaściwe. Stosują rygory i zakazy, aby zmusić dziecko do posłuszeństwa, często później

sami je łamią. Stosują obietnice, których nie dotrzymują. Dziecko w takiej rodzinie czuje się

bezradne i osamotnione, maskując poczucie niepewności staje się agresywne, rodzice

przestają być dla niego autorytetem.

Styl autokratyczny polega na bezwzględnym podporządkowaniu się wymaganiom

i wartościom przyjętym w rodzinie. Narzuca dziecku określony typ zachowania i krępuje go.

Rodzice nadmiernie kontrolują postępowanie dziecka, stawiają przed nim wymagania

przekraczające jego możliwości, wzbudzają w nim lęk, wydają rozkazy i nakazy, pouczają,

jak ma się zachować w określonych sytuacjach. Dzieci pochodzące z rodzin o takim stylu

wychowania często zachowują się wobec młodszych i słabszych kolegów despotycznie

i okrutnie, inne zaś są zastraszane i uległe, niezdolne do samodzielnego myślenia. Jeszcze

inne staja się agresywne bądź też stawiają bierny opór otoczeniu.

12

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Styl liberalny charakteryzuje przekonanie rodziców, że dziecku należy pozostawić

całkowitą swobodę, nie należy hamować jego rozwoju i aktywności, wystarczy zadbać

o odpowiednie dla niego warunki nauki i zabawy, czyli zaspokoić potrzeby materialne.

Potrzeby emocjonalne dziecka zaspokajane są przez rodziców tylko wtedy, gdy samo tego

zażąda. Interwencja rodziców w zachowanie dziecka następuje dopiero w chwili, gdy

w drastyczny sposób naruszy ono normy społeczne. Stosowane wówczas przez rodziców

restrykcje są jednak łagodne, a zachowanie dziecka usprawiedliwiane jest przed otoczeniem.

Postawa liberalna, przy której realizowane są wszelkie potrzeby i zachcianki dzieci, wpływa

na opóźnienie procesu socjalizacji, na trudności w przystosowaniu się dziecka do życia

w grupie rówieśniczej.

Styl demokratyczny cechuje akceptacja potrzeb dzieci; rodzice uznają ich prawo do

samodzielności i aktywności, rozmawiają z dziećmi o sposobach spędzania wolnego czasu,

o ich kolegach, nauce w szkole i wielu innych codziennych sprawach. Wyraźnie określają

zakres jego obowiązków, wyjaśniając sens i znaczenie podejmowanych zadań. Niewłaściwe

zachowanie dziecka jest korygowane metodami perswazji i argumentacji, a nie za pomocą

kar. W rodzinie o demokratycznym stylu wychowania więzi emocjonalne między rodzicami

i dziećmi są silne. Przeważają uczucia pozytywne: zaufanie, sypania, życzliwość.

(Przetacznikowa, Włodarski 1979: 447).

W większości rodzin obserwujemy przenikanie się różnych stylów wychowania — następuje

wymieszanie cech poszczególnych z nich. Zazwyczaj jeden jednak jest dominujący i wpływa

na atmosferę panującą w rodzinie. Z dotychczasowych rozwiązań wynika, że styl

wychowania jest ważnym czynnikiem kształtującym osobowość dziecka. W zależności od

tego, jaką postawę przyjmą rodzice, dzieci odbiorą ją jako przejaw miłości i życzliwości

wyrozumiałości i zrozumienia bądź też odczytają ją jako obojętną, a nawet wrogą.

4. Postawy rodzicielskie jako formy wychowania według rodzinie

Najwięcej miejsca w polskiej pedagogice postawom rodzicielskim poświęca Maria Ziemska.

Tworzy ona model wartościujący, złożony z postaw przeciwstawnych: pożądanych —

właściwych oraz niepożądanych — niewłaściwych.

13

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Akceptacja

Uznanie
praw

Współdziałanie

Rozumna
swoboda

Odtrącająca

Nadmiernie
wymagająca

Unikająca

Nadmiernie
chroniąca

Rysunek 1. Model typologii postaw rodzicielskich właściwych i niewłaściwych

Źródło: Ziemska, 1973: 60

Na wierzchołku kwadratów umieściła badaczka postawy niepożądane wychowawczo,

szkodliwe dla kształcenia osobowości dziecka.

Są to postawy:

— odtrącająca,

— unikająca,

— nadmiernie chroniąca,

— nadmiernie wymagająca.

Na obwodzie koła, które umieściła wewnątrz kwadratu, znajdują się postawy właściwie

stymulujące rozwój i zachowanie dziecka.

Należą do nich:

— akceptacja,

— współdziałanie,

— rozumna swoboda,

— uznawanie praw dziecka.

Głównym typom postaw rodzicielskich przyporządkowała autorka różne postawy cząstkowe.

Dzięki temu możliwa jest charakterystyka i rozpoznanie typów rodzin.

14

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Niektóre postawy cząstkowe mogą być wspólne dla dwóch różnych postaw złożonych,

nazywanych także syndromami, np. wścibstwo jest postawą cząstkowa nadmiernego

ochraniania, ale także może określać postawę nadmiernie wymagającą.

Postawy niepożądane wychowawczo

Postawę odtrącającą cechują:

— nadmierny dystans uczuciowy,

— dominacja rodziców,

— nieokazywanie uczuć pozytywnych,

— demonstrowanie uczuć negatywnych,

— brak akceptacji,

— nadmierna krytyka dziecka,

— kierowanie dzieckiem za pomocą rozkazów,

— ograniczenie swobody,

— niedopuszczanie dziecka do głosu,

— brak tolerancji dla braku zdolności czy wad,

— stosowanie surowych kar,

— brutalne postępowanie z dzieckiem.

Rodzice reprezentujący taką postawę postrzegają dziecko jako ciężar, który ogranicza ich

swobodę.

Nadmierny dystans uczuciowy rodziców wobec dzieci, a także ich bierność i uległość

określają postawę unikającą.

Na ten typ składają się następujące postawy cząstkowe:

— brak odpowiedzialności rodziców,

— ignorowanie dziecka,

— unikanie i ograniczanie z nim kontaktu,

— „zdobywanie go”,

— zaniedbywanie dziecka,

— niekonsekwencja i niedbałość we wprowadzaniu i przestrzeganiu obowiązków,

— brak zaangażowania w sprawy dziecka,

— niedbanie o jego bezpieczeństwo, a w skrajnych przypadkach porzucanie dziecka.

Postawa ta charakteryzuje rodziców, dla których przebywanie z dzieckiem nie należy do

przyjemności. Nie wiedzą, jak z nim postępować, często obdarzają je prezentami lub

15

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

pozwalają na nadmierną swobodę, np. wysyłając je do kina lub na zakupy, uzyskują dla

siebie czas, pozbywają się „kłopotu” z domu.

Trzecią postawą nieprawidłową jest postawa nadmiernie chroniąca. W odróżnieniu od

wymienionych wcześniej to postawa rodziców nadmiernie koncentrujących się na dziecku,

uległych wobec niego.

Można ją określić obserwując takie oto zachowania:

— przesadna opiekuńczość,

— traktowanie dziecka jak „dzidziusia”,

— niedopuszczanie do usamodzielnienia się dziecka,

— rozwiązywanie zamiast niego trudnych spraw,

— wyręczanie go w pracach domowych,

— brak wiary w możliwość dziecka,

— ograniczanie jego swobody,

— wścibstwo,

— izolowanie od rówieśników (np. zakazywanie wspólnych zabaw),

— przesadna dbałość o zdrowie.

Rodzice charakteryzujący się taka postawą albo uzależniają dziecko do siebie, albo mu

ulegają, czyli zaspokajają jego zachcianki i kaprysy, pozwalają panować nad sobą i całą

rodziną, tolerują niewłaściwe zachowanie.

Przy nadmiernej koncentracji na dziecku i dominacji rodziców mamy do czynienia z postawą

nadmiernie wymagającą. Charakteryzują ją takie postawy cząstkowe, jak:

— wygórowane wymagania rodziców wobec dziecka,

— rządzenie nim,

— narzucanie mu własnych propozycji co do dalszego rozwoju,

— ograniczanie samodzielności dziecka oraz jego odpowiedzialności za czyny (stosowanie

kar i sankcji),

— zmuszanie,

— korygowanie aktywności dziecka,

— dążenie do osiągania przez dziecko coraz lepszych wyników, niedostosowanych do jego

możliwości,

— wyrażanie dezaprobaty i gniewu, gdy dziecko nie spełnia oczekiwań,

— stosowanie (bez jakichkolwiek odstępstw) sztywnych reguł,

16

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

— nagany,

— ciągła ocena poczynań dziecka,

— nieuznawanie jego praw.

Taka postawa cechuje rodziców, którzy chcą „uformować” dziecko według idealnego wzorca.

Zdają się nie dostrzegać dziecka, jego indywidualnych cech, możliwości i potrzeb — dążąc

do takiego wizerunku, który w ich mniemaniu jest tym wzorcowym. Stawiają mu wygórowane

wymagania — nieprzystające do jego wieku — i nie zważając na dziecko, wciąż żądają

sukcesów.

Postawy wychowawczo pożądane

Na pierwsze miejsce wysuwa się postawa akceptacji, czyli przyjmowania dziecka takiego,

jakie jest — z jego wadami i zaletami.

Akceptujący rodzice:

— nie ukrywają pozytywnych uczuć wobec dziecka,

— jawnie okazują, że je lubią, kochają,

— są zadowoleni z kontaktu z dzieckiem, który jest dla nich przyjemnością,

— ufają dziecku,

— troszczą się o nie,

— wykazują zainteresowanie sprawami dziecka,

— wtajemniczają je w swoje plany,

— liczą się z jego zdaniem,

— są zainteresowani jego postępami w szkole,

— pomagają w pokonaniu napotkanych trudności,

— spędzają z nim wiele czasu, starają się poznać jego potrzeby i zaspokoić je,

— szanują jego indywidualność,

— dają mu poczucie bezpieczeństwa,

— ułatwiają zrozumienie, dlaczego dane zachowanie uznają za niegrzeczne, itp.

Rodzice reprezentujący taka postawę dostrzegają indywidualność dziecka, jego potrzeby

i dzięki temu osiągają pozytywne rezultaty wychowawcze.

Postawę współdziałania określić mogą następujące postawy cząstkowe:

— współudział w zabawie,

— rozmowa z dzieckiem,

— udzielanie odpowiedzi na jego liczne pytania,

— pomoc w obowiązkach szkolnych,

17

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

— wykazywanie zainteresowania działalnością dziecka.

W postawie współdziałania rodzice wykazują stałą gotowość do uczestnictwa w życiu

dziecka, jednakże nie ma ona charakteru natarczywego wtrącania się jego sprawy. Udział

w zajęciach dziecka odbywa się albo z inicjatywy rodziców, albo na życzenie dziecka,

ponadto rodzice wciągają dziecko w codzienne sprawy rodzinne — odpowiednio do jego

możliwości rozwojowych.

Postawa rozumnej swobody polega przede wszystkim na pozostawieniu dziecku pola do

własnej inicjatywy i aktywności.

Rodzice:

— uznają potrzebę swobody, wzrastającą wraz z wiekiem dziecka,

— pozwalają na zabawę z dala od nich, na liczne kontakty z osobami spoza środowiska

rodzinnego,

— nie ograniczają dziecku tych kontaktów, ale dyskretnie je nadzorują,

— stwarzają warunki sprzyjające rozwojowi samodzielności i odpowiedzialności za własne

czyny,

— mają autorytet i kierują dzieckiem

w sposób dostosowany do jego rozwoju.

Rodzice przejawiający taką postawę sprzyjają rozwojowi, samodzielności

i odpowiedzialności dziecka.

Uznanie praw dziecka to postawa, w której rodzice:

— traktują dziecko jako równoprawnego członka rodziny,

— dostosowują wymagania do możliwości i wieku dziecka,

— szanują jego indywidualność,

— w miarę tego jak dorasta, poszerzają zakres spraw, w których współuczestniczy,

— stwarzają możliwości współdecydowania w sprawach rodzinnych,

— wyjaśniają i uzasadniają zastosowane wymagania i kary,

— jasno określają swoje oczekiwania wobec dziecka.

Nie ulega wątpliwości, że postawy rodzicielskie kształtują osobowość dziecka, choć

dokonuje to się w róży sposób i na różnym poziomie. Postawy akceptacji, rozumnej

swobody, uznania praw dziecka i współdziałania sprzyjają jego ogólnemu rozwojowi,

pozostałe maja wydźwięk negatywny i wymagają korekty pedagogicznej.

18

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Po tej prezentacji proponujemy uzupełnienie poniższej tabelki. Jeżeli będziecie mieli

trudności, odsyłamy do pracy

Ziemskiej pt. Postawy rodzicielskie.

Typ postawy

Jakie zachowania wywołuje

u dziecka?

Jakie cechy kształtuje?

Postawa odtrącająca

Bezradność, lęk, reakcje

nerwicowe.

Agresywność, kłótliwość,

skłonności do oszukiwania itp.

Nadmiernie chroniąca

… …

19

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

5. Internat jako środowisko wychowawcze

Jako typ szczególnego środowiska wychowawczego, chciałybyśmy Państwu zaprezentować

specyfikę oraz zasady funkcjonowania placówki opiekuńczo-wychowawczej jaką jest

internat.

Internat jako środowisko wychowawcze, jest nie tylko miejscem zamieszkania i nauki, ale

również ośrodkiem zorganizowanego życia społecznego i kulturalnego, w którym młodzież

uczy się współżyć z innymi ludźmi, uczy się pełnienia różnych ról społecznych. Internat

stanowi swoiste środowisko, które funkcjonuje w obszarze wpływów rodziny, szkoły

i rówieśników. Młodzież przebywa w grupach formalnych, nieformalnych, koleżeńskich,

przyjacielskich. W takich warunkach kształtuje się osobowość ucznia nie tylko pod wpływem

oddziaływań wychowawców, ale także i rówieśników. W internacie znajduje się młodzież

pochodząca z różnych środowisk, w których wykształcają się: określona mentalność, różne

nawyki czy też stereotypy myślenia i zachowania.

Wpływy środowiskowe mogą oddziaływać pozytywnie bądź negatywnie na rozwój

osobowości wychowanków. Stale zachodzą tu wzajemne oddziaływania pomiędzy

wychowawcą i członkami grupy.

Internat jako placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia

wychowankom nie tylko mieszkanie i wyżywienie, warunki do nauki, ale często pełni rolę

kompensacyjną, czyli wyrównuje różne braki. Spełnia również służebną rolę w stosunku do

szkoły.

Według Aleksandra Makowskiego internat:

„jest placówką formalnie powiązaną ze szkołą (szkołami), w której mieszkają uczniowie, otrzymują

całodzienne wyżywienie, mają zapewnione odpowiednie warunki zdrowotne i uzasadnioną pomoc w

nauce, stosownie do potrzeb wynikających z procesu wychowawczego”. (Makowski, 1994: 46).

Internat jest zatem miejscem, w którym należy stworzyć wychowankom warunki do

świadomego i pełnego rozwoju. Wychowawca natomiast ma być kompetentnym doradcą,

konsultantem, opiekunem, który może wspierać wychowanka na drodze jego rozwoju.

Internat jako środowisko wychowawcze powinien realizować następujące zadania:

 zapewnić młodzieży warunki dla właściwego rozwoju psychicznego i fizycznego;
 organizować — przy współudziale wychowanków — życie codzienne, wdrażać ich do

współpracy i współdziałania oraz wyrabiania nawyków higienicznych i kulturalnych;

20

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

 stwarzać warunki do racjonalnego spędzania czasu wolnego, pobudzać do aktywności

sprzyjającej wzbogacaniu osobowości, rozwijać zainteresowania i zamiłowania;

 zapewniać odpowiednie warunki do uczenia się — rekompensować braki, rozwijać

motywację;

 współdziałać z rodziną i szkołą;
 uczyć społecznego działania;
 przygotowywać do życia w rodzinie i społeczeństwie. (Szulz, 1990: 80).

Z tak postawionych zadań internatu będą wynikały następujące funkcje:

 adaptacyjno-przystosowawcza,
 opiekuńczo-profilaktyczna,
 edukacyjno-wyrównawcza,
 korektywno-kreatywana.

Współcześni pedagodzy podkreślają, że internat nie może stać się wyłącznie miejscem

noclegowym, „hotelem robotniczym” dla uczących się dzieci czy młodzieży. Internat powinien

być „drugim domem” dla wychowanka. Miejscem, w którym może się rozwijać,

samorealizować, spędzać czas w bezpiecznej dla siebie atmosferze. Jego zadania i funkcje

nie mogą ograniczać się tylko do adaptacji do nowych warunków, ściśle określonych

regulaminami, obowiązkami, nakazami czy prawami. Instytucja taka powinna uwzględniać

podmiotowość oraz indywidualność wychowanków, a także traktować wychowanków jako

współpartnerów.

Grądzki, jako jeden z nielicznych pedagogów zajmujących się problematyką internatu,

wymienia następujące jego zadania:

— zwiększanie swobody wyborów przez wychowanków: wychowawców, grup, kolegów

i zadań;

— tworzenie w internacie prawdziwego życia społecznego, ze świadomym uczestnictwem

w nim wychowanków;

— inspirowanie w placówkach sytuacji, w których wychowankowie byliby podmiotami

w urzeczywistnianiu zadań;

— stwarzanie warunków wyzwalających aktywność wychowanków w kreowaniu siebie

i w działaniu na rzecz innych;

— stopniowe likwidowanie przymusu i umożliwianie samodzielnego działania wychowanków;

— stwarzanie możliwości przeżywania radości tworzenia;

21

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

— stwarzanie warunków do kształtowania postawy odpowiedzialności wychowanków za ład

i porządek, prace gospodarcze i majątek internatu;

— rozwijanie demokracji i tolerancji;

— przezwyciężanie monotonii;

— przezwyciężanie stereotypów zachowań wynikających z uległości pod groźbą kary.

W związku z tym działalność dzisiejszych internatów powinna sprowadzać się do:

1. Usługowej roli wobec wychowanka, a więc zastępowania w dużym stopniu domu

rodzinnego.

2. Usługowej roli wobec szkoły, polegającej na wspomaganiu i pogłębianiu jej funkcji

dydaktyczno-wychowawczej, bowiem szkoła uczy i wychowuje, a internat wychowuje

i uczy.

3. Usługowej roli wobec społeczeństwa, polegającej na kształtowaniu odpowiednich postaw

ideowych, moralnych i obywatelskich (Grądzki, 1992: 177).

Zadania wychowawcze internatu muszą być ujmowane szeroko. Chodzi bowiem nie tylko

o to, aby uczniowie uzyskiwali dobre wyniki, ale także o to, aby zdobywali pozytywne cechy

charakteru i wszechstronne przygotowanie do samodzielnego życia.

Tyle teoria na temat internatu. A teraz propozycja: poniżej zamieściłyśmy dwa listy osób

mieszkających w internacie. Porównajcie treść tych listów z przedstawioną powyżej teorią.

Czy te dwie rzeczywistości korespondują ze sobą . Jeśli nie, to co należałoby

zmodyfikować?

?

Dla skonfrontowania treści teoretycznych z rzeczywistością, chciałybyśmy przybliżyć

oryginalne listy wychowanków przebywających w internacie.

Cześć Magda!

Jak wiesz od trzech lat mieszkam w internacie. Rano pobudka jest o godzinie 7.00, ja jednak wstaję o

7.20–7.25, jem śniadanie idę do szkoły (pn.–czw. na godz. 8.00 a w piątek na 7.30). Ze szkoły wracam 4

razy w tygodniu o godzinie 16.00 (kończę wtedy lekcje o 15.30 a czasami sobie je przedłużam, ponieważ

mam fakultet z fizyki lub informatyki i raz w tygodniu w piątek o godz. 12.35. Wtedy, gdy wracam o godz.

16.00 obiad jest najczęściej zimny i nie łzawsze go jem. Czasami mam ochotę iść na stancję ze względu

na to, że sam mógłbym wybierać wyżywienie. O godz. 16.30 rozpoczyna się czas nauki własnej i muszę

być już u siebie w pokoju. Jednak nauka w pokoju czteroosobowym nie sprzyja mi. Jest głośno i nie

mogę się skupić. Poza tym godzina nauki jest nieodpowiednia. W liście pytasz czy na początku trudno

było mi wytrzymać bez rodziny. Otóż tak. Na początku było mi bardzo trudno bez rodziny, mama często

22

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

mówiła, że brakuje rąk do pracy w polu. Jeśli chodzi o kółka itp. To chodzę dwa razy w tygodniu na

fakultet z fizyki, zaraz po lekcjach. We wtorki często zostaje do godz. 16.00 w pracowni informatycznej i

opracowujemy gazetkę szkolną. Czasami pracuję też nad stroną internetową mojego (jestem prezesem)

Fan Clubu audycji radiowej Panty Mix., Oprócz tego należę do grupy Samuel. Jest to grupa, która ma na

celu ewangelizację młodzieży — organizujemy Drogi Krzyżowe, czuwania, siewamy. Bardzo się cieszę,

że udało mi się wreszcie zainicjować tę grupę. O godzinie 18.30 do 19.00 jest kolacja o 22.00 cisza

nocna i chciałbym wtedy iść spać, ale często jest to niemożliwe.

Jeśli chodzi o kolegów z pokoju to po 7 zmianach wciąż są dość „fajni”. Idzie z nimi wytrzymać, choć

czasem są nie do zniesienia. Życie w internacie nie jest ani tak straszne, ani zbyt różowe, ale da się

wytrzymać.

Na tym kończę

Piotr

Cześć Kasia!

Na wstępie pozdrawiam Cię serdecznie i całą Twoją rodzinę. Jak zapewne wiesz od prawie czterech lat

uczęszczam do ekonomika w związku z tym zmuszona zostałam do zamieszkania w internacie. Zmienił

się więc cały mój rozkład dnia, przybyły nowe obowiązki. Pobudkę mamy o 7.00 i o tej godzinie z reguły

wstaję, chyba, że mam na późniejszą godzinę do szkoły) i schodzę na stołówkę, na śniadanie (z reguły

nawet smaczne). Do szkoły wychodzę tuż przed ósmą — mam do niej niedaleko. A swoją drogą

strasznie denerwuje mnie to, że wszystko w internacie jest uporządkowane. Tzn. pobudka o 7-ej, obiad o

14-tej itd.

Potem jem obiad. Później odrabiam lekcje i to z reguły trwa do wieczora. Raz w tygodniu chadzam na

zajęcia z aerobiku — dla relaksu i odprężenia po wysiłku umysłowym.

W internacie nie jest źle, choć i tak wolę dom. Początkowo bardzo tęskniłam za domem, ale jak wiesz do

wszystkiego można się przyzwyczaić. Choć wychowawcy za bardzo nie pomagają nam żeby ten pobyt

był przyjemny. Jakoś więc leci.

Do zobaczenie Ania

23

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

Bibliografia

1. Bogusławy Gołębniak, 2003: Szkoła wspomagająca rozwój ucznia w: Pedagogika, (red.)

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, t. 2, PWN, Warszawa.

2. Cudak Henryk, 1991: Środowisko rodzinne a rezultaty pracy szkoły, Kielce.

3. Encyklopedia pedagogiczna Warszawa 1993 s.818-820

4. Grądzki

Włodzimierz, 1992: Nowe rozwiązania w funkcjonowaniu internatów, w: „Nowa

Szkoła” nr 3.

5. Izdebska Jadwiga, 2000: Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku, Białystok.

6. Kelm Albin, 1966: Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Warszawa.

7. Kowalski Stanisław, 1974: Socjologia wychowania w zarysie, PWN, Warszawa.

8. Makowski Aleksander, 1988: Wychowanie innowacyjne w internacie, Warszawa.

9. Makowski Aleksander, 1994: Młodzież w internacie i jej ortopedagogika, Warmińskie

Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn.

10. Okoń Wincenty, 1975: Słownik pedagogiczny, Warszawa.

11. Pedagogika, 2003: (red.) Z. Kwieciński, B. Śliwerski, t. 2, PWN, Warszawa.

12. Pieter Józef, 1980: Poznawanie środowiska wychowawczego, Wydawnictwo PAN,

Wrocław.

13. Przetacznikowa Maria, Włodarski Ziemowit, 1979: Psychologia wychowawcza,

Warszawa.

14. Szulz Roman, 1990: Teoretyczne podstawy twórczości pedagogicznej, Warszawa

15. Tyszka Zbigniewa, 2001: System metodologiczny wieloaspektowej, integralnej analizy

życia rodzinnego, Poznań.

16. Ziemska Maria, 1973: Postawy rodzicielskie, Warszawa.

Materiały źródłowe

Listy są częścią materiału badawczego jednej ze studentek przygotowującej w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w

Łodzi pracę licencjacką.

Literatura podstawowa

1. Adamski Franciszek, 1984: Socjologia małżeństwa i rodziny, Warszawa.

2. Cudak Henryk, 1998: Funkcjonowanie rodziny, a nieprzystosowanie społeczne dzieci i

młodzieży, Kielce.

3. Dyczewski Leon, 1994: Rodzina, społeczeństwo, państwo, Lublin.

4. Izdebska Jadwiga, 2000: Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku, Białystok.

5. Kawula Stanisław, 1988: Funkcja opiekacz współczesnej rodziny polskiej, Białystok.

6. Kowalik Krystyna, 1975: Wychowanie w internacie (wybrane zagadnienia), WSiP,

Warszawa.

24

Wybrane problemy współczesnej pedagogiki

25

7. Kowalski Stanisław, 1974: Socjologia wychowania w zarysie, PWN, Warszawa.

8. Okoń Wincenty, 1975: Słownik pedagogiczny, Warszawa.

9. Pedagogika, 2003: (red.) Z. Kwieciński, B. Śliwerski, t. 2, PWN, Warszawa.

10. Pieter Józef, 1980: Poznawanie środowiska wychowawczego, Wydawnictwo PAN,

Wrocław.

11. Węgierski Zbigniew, 1984: Internat szkolny, Bydgoszcz.

12. Ziemska Maria, 1973: Postawy rodzicielskie, Warszawa.

Literatura dodatkowa

1. Izdebska Jadwiga, 1996: Rodzina, dziecko, telewizja, Białystok.

2. Kelm Albin, 1966: Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Warszawa.

3. Przetacznikowa Maria, Włodarski Ziemowit, 1979: Psychologia wychowawcza,

Warszawa.

4. Rodzina i dziecko, 1980: (red.) M. Ziemska, Warszawa.

5. Rodzina współczesna, 2001: (red.) M. Ziemska, Warszawa.

6. Tyszka Zbigniew, 1979: Socjologia rodziny, Warszawa.

7. Wychowanie parorodzinne i seksualne, 1998: (red.) J. Miazgowicz, Katowice.