2012-10-31

1

Kultura a typy podej

ść

do ryzyka i wyzwa

ń

kognitywnych

Prof. Aleksander Surdej

I.

Podej

ś

cie analityczne versus

podej

ś

cie do

ś

wiadczeniowe

„Człowiek […] równie niezdolny jest dojrze

ć

nico

ś

ci, z której go

wyrwano, jak niesko

ń

czono

ś

ci, w której go pogr

ąż

ono”

BLAISE PASCAL, MY

Ś

LI

Tłum: Tadeusz Boy-

ś

ele

ń

ski

Podej

ś

cie analityczne versus podej

ś

cie do

ś

wiadczeniowe

2012-10-31

2

Podej

ś

cie

do

ś

wiadczeniowe

Podej

ś

cie analityczne

1.

Holistyczny charakter

2.

Afektywno

ść

: zorientowanie na

wymiar przyjemno

ść

– ból

3.

Poł

ą

czenia skojarzeniowe

4.

Zachowanie zapo

ś

redniczone

poprzez „wibracje” pochodz

ą

ce

z przeszłych do

ś

wiadcze

ń

5.

Kodowanie rzeczywisto

ś

ci w

konkretnych obrazach,
metaforach i opowiadaniach

6.

Szybsze przetwarzanie danych
zorientowane na podj

ę

cie

natychmiastowego działania

7.

Wa

ż

ne dzi

ę

ki narzucaj

ą

cej si

ę

oczywisto

ś

ci: “do

ś

wiadczanie

jest równoznaczne wierze”

1.

Analityczny charakter

2.

Logiczno

ść

: zorientowanie na

rozum (to, co wydaje si

ę

rozs

ą

dne)

3.

Poł

ą

czenia logiczne

4.

Zachowanie zapo

ś

redniczone

przez

ś

wiadom

ą

ocen

ę

zdarze

ń

5.

Kodowanie rzeczywisto

ś

ci w

abstrakcyjnych symbolach,
słowach i liczbach

6.

Wolniejsze przetwarzanie
zorientowane na opó

ź

nione

działanie

7.

Wymaga uzasadnienia
poprzez logik

ę

i dowody

System automatyczny

System refleksyjny

1.

Niekontrolowany;

2.

Nie wymagaj

ą

cy

wysiłku;

3.

Skojarzeniowy
(asocjacyjny);

4.

Szybki

5.

Nieu

ś

wiadomiony;

6.

Oparty na
do

ś

wiadczeniu i

treningu

7.

Wewn

ę

trzne odczucia

1.

Kontrolowany;

2.

Wymagaj

ą

cy wysiłku;

3.

Dedukcyjny;

4.

Powolny;

5.

Samo

ś

wiadomy;

6.

Oparty na regułach;

7.

Ś

wiadome my

ś

lenie.

Niepisana reguła do nieformalna recepta pozwalaj

ą

ca na

odgadywanie.
Jest to łatwiejsza do zapami

ę

tania podpowied

ź

, która lokuje

nasze działania pomi

ę

dzy stosowaniem matematycznych formuł

a strzałem w ciemno.
Rolnik, przykładowo, wie,

ż

e ozimin

ę

nale

ż

y wysiewa

ć

, kiedy

ż

ółkn

ą

li

ś

cie d

ę

bu.

Profesor ekonomii wie,

ż

e nie nale

ż

y na przyj

ę

cie zaprasza

ć

wi

ę

cej ni

ż

25% ekonomistów, aby nie zepsu

ć

konwersacji.

Niepisane reguły s

ą

rodzajem narz

ę

dzi. Pomagaj

ą

dokona

ć

szybkiej oceny sytuacji. Dostarczaj

ą

pierwszego odczucia

dotycz

ą

cego danej sprawy. Sprawiaj

ą

,

ż

e łatwiej dostrzec jest

subteln

ą

zło

ż

ono

ść

danej kwestii.

Niepisana reguła

(RULE OF THUMB)

(reguła oparta na do

ś

wiadczeniu)

2012-10-31

3

Złudzenia percepcji

Za Rogerem Shepardem(1990)

Poj

ę

cie heurystyki - definicja

Heurystyka

– nieformalne (skrótowe) reguły

wnioskowania przez umysł

Afektywne podstawy heurystyk

– afekt -

psych. silne, lecz krótkotrwałe wzruszenie,
uniesienie; emocje, uczucie wywołane rado

ś

ci

ą

,

przestrachem, gniewem itp.; przest. uczucie,
miło

ść

, skłonno

ść

, sympatia.

Heurystyki

Heurystyka zakotwiczania (rozpocznij od
kotwicy, a nast

ę

pnie dokonaj

dostosowania) –

wielko

ść

bł

ę

du zale

ż

y od

wyboru pocz

ą

tkowej kotwicy!

Heurystyka dost

ę

pno

ś

ci

Heurystyka reprezentatywno

ś

ci

(heurystyka podobie

ń

stwa)

2012-10-31

4

Heurystyka dost

ę

pno

ś

ci

Heurystyka dost

ę

pno

ś

ci

– jest zaliczana do

nieformalnych reguł umysłowych, którymi ludzie
posługuj

ą

si

ę

po to, by wydawa

ć

s

ą

dy.

Jest intuicyjnym skrótem my

ś

lowym, polegaj

ą

cym na

przypisywaniu wi

ę

kszego prawdopodobie

ń

stwa tym

zdarzeniom, które łatwiej przywoła

ć

do

ś

wiadomo

ś

ci z

zasobów pami

ę

ci.

Wyja

ś

niaj

ą

c jakie

ś

zdarzenie odwołamy si

ę

do tego

zdarzenia, które jest z nim najbli

ż

ej skojarzone. Czasami

jednak zdarza si

ę

,

ż

e to, co jest w naszej pami

ę

ci, mo

ż

e

mie

ć

charakter nietypowy, co z kolei mo

ż

e prowadzi

ć

do

bł

ę

dnych ocen.

Efekt hurraoptymizmu

Efekt „powy

ż

ej przeci

ę

tnej” – ponad

połowa studentów s

ą

dzi,

ż

e ich wyniki na

studiach ulokuj

ą

ich w

ś

ród 10%

najlepszych studentów;

94% profesorów w du

ż

ych ameryka

ń

skich

uczelniach s

ą

dzi,

ż

e s

ą

lepsi ni

ż

przeci

ę

tni

profesorowie

[Paul Price, 2006]

Skutki dla polityki publicznej

Problemem jest to,

ż

e rz

ą

dy cz

ę

sto

podejmuj

ą

działania w odpowiedzi na

społeczn

ą

percepcj

ę

ryzyka nawet wtedy,

gdy ta percepcja jest zniekształcona;

Korekta percepcji w kierunku prawdziwej
dystrybucji ryzyka jest warunkiem
skuteczno

ś

ci polityk;

2012-10-31

5

Procesy grupowe a podejmowanie

decyzji

Syndrom grupowego my

ś

lenia

(lider otoczony

przez potakiwaczy zdany jest na bł

ę

dn

ą

percepcj

ę

rzeczywisto

ś

ci)

;

Kiedy iluzja,

ż

e podej

ś

cie kalkulacyjne nam pomo

ż

e

okazuj

ę

si

ę

iluzj

ą

!

Znany dowcip opowiada o zachowaniu
ekonomisty w dzikiej puszczy. Dostrzega on
zbli

ż

aj

ą

cego si

ę

nied

ź

wiedzia, cofa si

ę

wi

ę

c

troch

ę

, wyci

ą

ga swój komputer i zaczyna

wyliczanie optymalnej strategii. Przera

ż

ony jego

kolega woła: „Nie mamy czasu na to!”.
Ekonomista odpowiada natychmiast: „Nie martw
si

ę

, nied

ź

wied

ź

musi tak

ż

e opracowa

ć

swoj

ą

optymaln

ą

strategi

ę

”.