8 tluszcze woski

TŁUSZCZE

Lipidy, tłuszczowce

Ogólna charakterystyka lipidów:
§

tłuszcze (inne nazwy: lipidy, tłuszczowce) są związkami naturalnymi, występującymi w tkankach roślinnych i
zwierzęcych

pod względem chemicznym są to estry glicerolu (propanotriol) i wyższych kwasów tłuszczowych

parzystowęglowych

tłuszcze są bardzo trudno rozpuszczalne w wodzie, dobrze rozpuszczają się w eterze i innych

rozpuszczalnikach o małej polarności (są lipofilne)

najczęściej występującymi w lipidach kwasami tłuszczowymi są kwas palmitynowy oraz kwas oleinowy

kwasy nienasycone (zawierające jedno, bądź więcej wiązań nienasyconych) mogą występować w formie cis i
trans (w olejach naturalnych częściej jest spotykana forma cis)

kwas rycynowy jako jedyny rozpuszcza się w alkoholach

tłuszcze dzielą się na dwie grypy w zależności od ich właściwości fizykochemicznych:

związki o charakterze estrów (tłuszcze, woski, fosfatydy) - ulegają hydrolizie

związki nie ulegające hydrolizie (niektóre witaminy, sterole, karoteny)

wzór ogólny lipidów (R-reszta wyższego kwasu tłuszczowego):

Kwasy tłuszczowe wchodzące w skład lipidów:

Nasycone kwasy tłuszczowe

Liczba atomów węgla

Wzór

kaprylowy

(CH

)

COOH

kaprynowy

(CH

)

COOH

laurynowy

(CH

)

COOH

mirystynowy

(CH

)

COOH

palmitynowy

(CH

)

COOH

stearynowy

(CH

)

COOH

arachidowy

(CH

)

COOH

behenowy

(CH

)

COOH

lignocerynowy

(CH

)

COOH

Nienasycone z 1 podwójnym wiązaniem

Liczba atomów węgla i lokalizacja

podwójnego wiązania

palmitoleinowy

∆9

petroselinowy

∆6

oleinowy (olejowy)

∆9

eikosenowy

∆9

erukowy

∆13

Nienasycone z kilkoma wiązaniami podwójnymi

Liczba atomów węgla i lokalizacja podwójnych

wiązań w cząsteczce

linolowy

∆9,12

linolenowy

∆9,12,15

oleostearynowy

∆9,11,13

arachidonowy

∆5,8,11,14

Inne ważne kwasy tłuszczowe:

Kwas rycynowy CH

-(CH

)

-CHOH-CH

-CH=CH-(CH

)

-COOH

Kwas hydrokarpowy n=10

Kwas czolmugrowy n=12

COOH

kwas czolmugrowy

Glicerydy:

wyróżnia się dwa rodzaje glicerydów: glicerydy proste oraz glicerydy mieszane

glicerydy proste posiadają w swojej cząsteczce jeden rodzaj kwasu tłuszczowego, którego reszty

połączone są ze wszystkimi węglami glicerolu

w przyrodzie zdecydowanie częściej występują glicerydy mieszane

przykładem glicerydu prostego jest tri stearynian glicerolu – zawiera trzy reszty kwasu stearynowego:

-O-CO-(CH

)

-CH

CH-O-CO-(CH

)

-CH

-O-CO-(CH

)

-CH

przykładem glicerydu mieszanego jest oleo-palmito-stearynian glicerolu – zawiera trzy różne reszty

wyższych kwasów tłuszczowych – resztę kwasu oleinowego, palmitynowego oraz stearynowego:

-O-CO-(CH

)

-CH

|
CH-O-CO-(CH

)

-CH=CH-(CH

)

-CH

-O-CO-(CH

)

-CH

Konsystencja tłuszczy:

tłuszcze występują w postaci stałej (np. smalec) oraz w postaci płynne (oleje roślinne)

konsystencja stała charakterystyczna jest dla tłuszczy, w których występuje przewaga kwasów
nasyconych, nie posiadających wiązań wielokrotnych

w postaci płynnej występują tłuszcze, w których zaznaczona jest przewaga kwasów nienasyconych

dla tłuszczy roślinnych charakterystyczna jest przewaga olei płynnych, natomiast dla tłuszczy

zwierzęcych - przewaga tłuszczy stałych

Biosynteza triacylogliceroli (glicerydów)

biosynteza triacylogliceroli wymaga następujących substratów: reszty acylowej (kwasowej), glicerolu w
postaci fosforanu (glicerolo-3-fosforanu) oraz przenośnika grup kwasowych, czyli koenzymu A

w pierwszym etapie reakcji dochodzi do przeniesienia na fosforan glicerolu dwóch reszt acylowych –

dochodzi do powstania kwasu fosfatydowego, czyli estru glicerolu, w którym dwie reszty hydroksylowe

są zestryfikowane wyższymi kwasami tłuszczowymi, natomiast trzecia grupa –OH związana jest z resztą
fosforanową

przeniesienie kolejnej reszty acylowej przy udziale koenzymu A doprowadza do oderwania reszty

fosforanowej i powstania triacylogliceroli

Znaczenie tłuszczów dla zwierząt i roślin:
§

tłuszcze są materiałem zapasowym zwierząt i roślin

lipidy stanowią także materiał energetyczny - utlenianie tłuszczy daje dwa razy więcej energii niż utlenianie

cukrowców

Gromadzenie tłuszczy w roślinach
§

tłuszcze gromadzą się w dużej mierze w nasionach: nasiona oleiste mają ponad 20% tłuszczu

rzadziej tłuszcze zlokalizowane są w owocach (oliwki), liściach, łodygach, korzeniach – znajduje się tam
jedynie 5% tłuszczy

roślina, która zawiera 20% tłuszczu może być uznawana za surowiec

Otrzymywanie przemysłowe tłuszczów:
§

tłuszcze na drodze przemysłowej można otrzymywać za pośrednictwem dwóch procesów:

wytłaczania tłuszczy pod ciśnieniem z elementów roślin

ekstrakcji rozpuszczalnikiem organicznym (np. benzyną, CS

)

wytłaczanie tłuszczu z elementów roślinnych można przeprowadzać na zimno lub w podwyższonej

temperaturze

w wyniku ekstrakcji na zimno otrzymuje się produkty o najwyższej jakości, które wykorzystywane są w celach

spożywczych i farmaceutycznych – zastosowanie znajdują jedynie produkty pochodzące z pierwszego

tłoczenia

w wyniku tłoczenia w podwyższonej temperaturze otrzymuje się tłuszcze przeznaczone do celów
technicznych lub po oczyszczeniu (rafinacji) do celów spożywczych – zastosowanie znajdują tu tłuszcze z

kolejnego tłoczenia; np. tłuszcze stałe

ekstrakcja tłuszczy jest stosowana rzadko ze względu na wysoki koszt procesu

jest to metoda pracochłonna, tłuszcze są często zanieczyszczone barwnikami, wydziela się dodatkowo

akroleina o charakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu

Skład chemiczny mieszanin tłuszczowych:

a/ glicerydy,

b/ substancje rozpuszczalne w tłuszczach:

- barwniki roślinne (chlorofil, karoten, karotenoidy),

- witaminy (A, D, E, K),

- sterole (fitosterole),

- fosfatydy,
- kwasy organiczne,

- wolne kwasy tłuszczowe,

- węglowodory,
- alkohole wielowodorotlenowe.

Fitosterole są to stałe składniki tłuszczów roślinnych: β-sitosterol, stigmasterol.

Zoosterole są to stałe składniki tłuszczów zwierzęcych; cholesterol.

Właściwości fizykochemiczne tłuszczowców:
§

oleje płynne wykazują szeroką temp. wrzenia do 180˚C (jako całość nie destyluje, bo ulega rozkładowi),

oleje stałe wykazują szeroką temp. topnienia (ok. 50˚C),

temp. krzepnięcia jest cechą bardziej charakterystyczną dla poszczególnych tłuszczy i często pozwala na

zidentyfikowanie danego związku

tłuszczowce nie rozpuszczają się w wodzie i alkoholach niższych (wyjątek stanowi olej rycynowy ulegający

rozpuszczeniu w alkoholu)

tłuszcze rozpuszczalne są w rozpuszczalnikach niepolarnych i słabopolarnych (np. benzyna, chloroform, n-

heksan, czterochlorek węgla, CS

)

ulegają rozpadowi hydrolitycznemu, hydrolizie kwasowej i alkalicznej

sole sodowe nienasyconych kwasów tłuszczowych mają konsystencję mazistą (mydła miękkie), natomiast

nasyconych stałą (mydła twarde),

tłuszczowce są związkami optycznie nieczynnymi (wyjątek stanowi olej rycynowy)

lipidy łatwo ulegają utlenianiu i jełczeniu, w wyniku czego powstają wolne kwasy i ketokwasy - antyutleniacze

takie jak Wit E, środki konserwujące hamują jełczenie)

charakterystycznymi wartościami liczbowymi dla tłuszczowców są m.in. rozpuszczalność, gęstość czy
współczynnik załamania światła

Charakterystyczne wartości liczbowe – definicje

1. liczba kwasowa - ilość mg KOH potrzebna do zobojętnienia wolnych kwasów tłuszczowych zawartych w

1 g badanego tłuszczu. Powinna być minimalna.

2. liczba estrowa - ilość mg KOH potrzebna do zmydlenia estrów zawartych w 1 g badanego tłuszczu.

3. liczba zmydlania- ilość mg KOH potrzebna do zmydlenia estrów i zobojętnienia wolnych kwasów w 1 g

tłuszczu.

4. liczba jodowa - ilość chlorowca obliczona w gramach jodu, która przyłącza się do 100 g badanego

tłuszczu w określonych warunkach. Jod przyłącza się do nienasyconych wiązań.

5. liczba nadtlenkowa - wyraża objętość 0,002 N r-ru tiosiarczanu sodowego zużytego do miareczkowania

jodu, który wydziela się z KJ w wyniku działania nadtlenków zawartych w 1 g tłuszczu.

Znaczenie tłuszczowców w lecznictwie:
§

tłuszcze łatwo wchłaniają się przez skórę, zmiękczają naskórek dlatego można przy ich udziale produkować

maści, czopki (olej kakaowy)

służą dodatkowo do otrzymania plastrów, olejów leczniczych, mazideł, mydeł

tłuszczowce znalazły zastosowanie jako rozpuszczalniki służące do produkcji iniekcji o przedłużonym

działaniu

olej rycynowy posiada właściwości przeczyszczające

tran rybny stosowany jest jako środek wzmacniający, oprawiający odporność, stosowany przy niedoborze

witaminy A

olej oliwkowy jest środkiem żółciotwórczym, żółciopędnym, w znacznym stopniu ułatwia usuwanie kamieni

niektóre kwasy nienasycone – linolowy oraz arachidonowy są zaliczane do grupy witaminy F (witamina
skóry),której niedobór wywołuje zmiany patologiczne na skórze - kwasy te nie są syntetyzowane przez

organizm zwierzęcy i ludzki; muszą być dostarczone z jedzeniem, są to NNKT (niezbędne nienasycone kwasy

tłuszczowe)

dodatkowo prostacyklina PGI

jest hormonem tkankowym występującym w płynach ustrojowych, występuje

również u niektórych roślin (np. cebula)

Podział tłuszczy:
Tłuszcze można dzielić wg dwóch kryteriów – ze względu na pochodzenie oraz konsystencję:

1. podział tłuszczy wg pochodzenia:

roślinne

zwierzęce

2. podział tłuszczy wg konsystencji

stałe

półstałe

płynne

schnące

półschnące

nieschnące

Charakterystyka tłuszczy schnących, półschnących oraz nieschnących:
1. Tłuszcze schnące:

są to glicerydy z przewagą dwóch kwasów nienasyconych: linolowego oraz linolenowego

ich liczba jodowa jest powyżej 130 (wysoka)

rozsmarowane (cienka warstwa) wysychają 3-5 dni (proces wysychania związany jest z polimeryzacją i
utlenianiem)

do tej grupy tłuszczy zalicza się oleje: olej lniany- Lini oleum, olej makowy- Papaveris oleum

2. Tłuszcze półschnące:

są to glicerydy mieszane z udziałem kwasu olejowego, linolowego i linolenowego

wysychają 10-15 dni,

ich liczba jodowa waha się od 90 do 130

do tej grupy zaliczana jest większość olei: sezamowy (Sezami oleum), słonecznikowy (Helianthus

oleum), rzepakowy (Rapae oleum), arachidowy (Arachidis oleum), sojowy (Soje oleum)

3. Tłuszcze nieschnące:

są to glicerydy mieszane, przewaga kwasu olejowego, mało nasyconych kwasów

są to tłuszcze nie wysychające nawet w ciągu kilku miesięcy,

ich liczba jodowa osiąga wartości poniżej 90

zaliczane są tutaj oleje: migdałowy (Amigdalae oleum), rycynowy (Ricini oleum), oliwkowy (Olivarum
oleum)

Próba krzepnięcia (elaidynowa) – odróżnienie olei nieschnących od półschnących i schnących

Bierze udział HNO

i Mg. Mieszaninę wstrząsa się przez 3 minuty, w temperaturze nie wyższej niż 12 ˚C, a

następnie odstawia na 24 h. Oleje nieschnące krzepną całkowicie, od 3 do 24 godzin. Oleje półschnące krzepną

częściowo w tym czasie. Oleje schnące są ciekłe po 24 h

! Grupa związków:

Tłuszcze płynne

! Surowiec:

Lini oleum (olej lniany) FP VI

Gat. Linum usitatissimum- Len zwyczajny

Rodz. Linaceae- Lnowate

olej lniany otrzymywany jest przez wytłaczanie na zimno rozdrobnionych nasion (30-40% oleju)

w farmacji stosowany jest olej rafinowany, pozbawiony zanieczyszczeń; rafinacja odbywa się poprzez

filtrację na ziemi okrzemkowej

olej lniany to jasnożółty płyn, przezroczysty, o charakterystycznym zapachu, jego liczba jodowa waha się
w zakresie 170-200

Skład chemiczny

glicerydy kwasu linolenowego (65%) i linolowego (25%)

glicerydy kwasu oleinowego i kwasu nasyconego

Działanie i wykorzystywanie:

olej lniany wykorzystywany jest do produkcji mazideł (wapniowych)

mydło potasowe

służy do pozyskiwanie wolnych kwasów tłuszczowych - witamina F (głównie kwas linolowy i
linolenowy znane pod nazwą Wit F)

preparaty zawierające olej lniany stosowane są w chorobach skóry

znalazł zastosowanie również w przemyśle do wyrobu farb

! Surowiec:

Arachidis oleum (olej arachidowy)

Gad. Arachis hipogea - orzacha podziemna (orzech ziemny)

Rodz. Fababceae - bobowate

jest to olej półschnący

surowiec otrzymywany przez wytłaczanie na zimno nasion orzachy podziemnej;

olej rafinowany jest używany w farmacji

orzacha jest gatunkiem, który występuje w Indiach, Chinach; jest rośliną 1-roczną, płożąca się, górne
kwiaty bezpłodne, dolne po zapyleniu nachylają się w kierunku ziemi; w ziemi jest owoc (słupek wciska

się w ziemię) – jest to trudno pękający strąk, zawierający 3-4 brunatne nasiona; po dojrzeniu nasiona

wykopuje się i suszy

Skład chemiczny:

glicerydy kwasu olejowego (70%) i linolowego (20%), palmitynowego i arachidonowego

zawartość oleju do 50% (42-50%)

Wykorzystanie:

otrzymywanie preparatów farmaceutycznych

iniekcje (gdy mamy rozpuścić substancję rozpuszczalną w tłuszczach)

olej arachidowy jest dobrą pożywką dla grzybów dlatego nie może być długo przechowywany

! Surowiec:

Rapae oleum (olej rzepakowy)

Gat. Brassica napus var. oleifera - kapusta rzepak

Gat. Brassica rapa var. oleifera - kapusta rzepik

Rodz. Brassicaceae (Cruciferae)- kapustowate

jest to olej erukowy

olej rzepakowy otrzymywany jest przez wytłaczanie na zimno nasion kapusty rzepaku;

zawiera glikozydy kwasu olejowego i linolowego, linolenowego

zawartość oleju w surowcu sięga ok. 40%;

olej rzepakowy znalazł zastosowanie jako produkt spożywczy po rafinacji oraz dobry rozpuszczalnik
substancji lipofilowych stosowany w emulsjach

! Surowiec:

Amygdalae oleum (olej migdałowy)

Gat. Prunus amygdalus var. amara - migdałowiec gorzki
Gat. Prunus amygdalus var. dulcis - migdałowiec słodki

Rodz. Rosaceae - różowate

olej migdałowy otrzymywany jest przez wytłaczanie na zimno dojrzałych nasion migdałowca;

roślina macierzysta - migdałowiec pochodzi z Chin, owocem jest pestkowiec posiadający dużą podłużną
bruzdę

nasiona zawierają 50% oleju

Skład chemiczny:

glicerydy kwasu olejowego (80%), linolowego 20%

nieznaczne ilości glicerydów kwasu palmitynowego i stearynowego

surowiec wykorzystywany w kosmetologii do produkcji smarowideł

! Surowiec:

Olivarum oleum (olej oliwkowy)

Gat. Olea europea - oliwka pospolita

Rodz. Oleaceae - oliwkowate

olej oliwkowy otrzymywany jest przez wytłaczanie na zimno owoców oliwki

roślina macierzysta pochodzi z Azji Mniejszej, uprawiana jest w krajach śródziemnomorskich; jest niezbyt
wysokim drzewem, liście są podobne do liści naszej wierzby, owocem jest pestkowiec, podobny do małej

śliwki, zawierają do 40% tłuszczu (zmagazynowany głównie w owocni)

Skład chemiczny:

glicerydy mieszane kwasu olejowego (85%), palmitynowego (do 10%), linolowego (do 5%),

arachidonowego, mirystynowego

charakterystyczny składnik - węglowodór skwalen

Działanie surowca i jego wykorzystanie w lecznictwie:

olej olejkowy wykazuje działanie ochronne na serce

dodatkowo działa żółciopędnie, żółciotwórczo i ułatwia usuwanie kamieni z dróg żółciowych

w większych dawkach ma działanie przeczyszczające

wykorzystywany jest w kosmetyce pielęgnacyjnej niemowląt

posiada nieznane działanie p/grzybicze

stosowany jest również w celach spożywczych

! Surowiec:

Rimini oleum – olej rycynowy (rącznikowy)

Gat. Ricinus communis - rącznik pospolity

Rodz. Euphorhiaceae - wilczomleczowate

olej rycynowy otrzymywany jest przez wytłaczanie na zimno nasion rącznika (w temp do 40˚C);

olej musi być oczyszczony przez wygotowanie z wodą (samych nasion nie wolno stosować, jedynie
odpowiednio przetworzony olej) - dzięki temu następuje rozkład lipazy i trującego białka - rycyny (należy

do lektyn), która zlepia czerwone krwinki

rącznik pospolity to roślina jednoroczna, uprawiana w Afryce, w ciepłym klimacie

nasiona są cętkowane, brązowe, przypominają naszą fasolkę, zawierają około 50% tłuszczu

olej rycynowy jest przezroczysty, bezbarwny, ma charakterystyczny zapach, rozpuszcza się w alkoholu,

ma wysoką liczbę acetylenową, dużą lepkość, jest optycznie czynny

Skład chemiczny:

glicerydy kwasu rycynolowego (75%)

glicerydy mieszane kwasu palmitynowego, stearynowego

Działanie i wykorzystanie:

olej wykazuje działanie przeczyszczające na jelita - działa na błonę śluzową jelita cienkiego, w

przewodzie pokarmowym rozkłada się pod wpływem lipazy

stosowany jest do nacierań jako środek pobudzający porost włosów, środek wzmacniający

znalazł również zastosowanie w przemyśle jako smar do silników samolotowych

! Grupa związków:

Tłuszcze półstałe

! Surowiec:

Chaulmoograe oleum (olej czolmugrowy)

Gat. Hydrocarpus sp. - uśpian

Rodz. Flacourtiaceae – strzeligowate

roślina macierzysta – uśpian jest drzewem występującym w Indiach, na Filipinach

olej jest wytłaczany z materiału roślinnego na zimno

olej zawarty jest w nasionach uśpianu - nasiona zawierają do 60% oleju

surowiec zawiera glicerydy kwasu czolmugrowego, hydnokarpowego, glicerydy kwasów nasyconych

glicerydy wchodzące w skład oleju hamują rozwój prątków gruźlicy i trądu

! Surowiec:

Cacao oleum (olej kakaowy = masło kakaowe = butyrum cacao) FP VI

Gat. Theobroma cacao - kakaowiec właściwy

Rodz. Sterculiaceae - zatwarowate

olej kakaowy otrzymywany jest przez tłoczenie na ciepło nasion kakowca

roślina macierzysta – kakaowiec właściwy występuje w Ameryce Środkowej, Afryce, Azji

owocem jest jagoda szypułkowata - przypomina ogórek, zawiera około 40 nasion ułożonych w 5 rzędach,

smak gorzki, ponad 50% tłuszczu (40-55%)

owoce poddaje się fermentacji, nasiona tracą wtedy gorzki smak i silnie brunatnieją; oddziela się nasiona
od owocni, suszy się, praży w temp 60-70˚C; olej filtruje się na ciepło i pozostawia do zastygnięcia;

masło kakaowe to jasnożółta twarda substancja o temp. topnienia 30-36˚C, ma przyjemny zapach

kakaowy

olej kakaowy charakteryzuje się niską liczbą jodową (35) i kwasową

Skład chemiczny:

glicerydy kwasu olejowego, palmitynowego i stearynowego (do 60%)

oledwustearynian glicerolu, oledwupalmitynian glicerolu

fitosterole

stigmasterol

Wykorzystanie surowca:

wyrób czopków, globulek

dodatek do maści, kremów - temp topnienia jest niższa niż temp ciała więc dobrze się wchłania

! Surowiec:

Helianthi oleum (olej słonecznikowy)

Gat. Helianthus amnus - słonecznik zwyczajny
Rodz. Asteraceae - astrowate

! Surowiec:

Oenotherae viriginum oleum (olej wiesiołkowy) FP VI

Gat. Oenothere biennis - wiesiołek dwuletni
Gat. Oenothere paradoxa - wiesiołek dziwny

Rodz. Oenotheraceae - wiesiołkowate

olej pozyskuje się poprzez tłoczenie materiału roślinnego na zimno

wiesiołki są w Polsce są pospolitymi chwastami rosnącymi na piaszczystych nieużytkach, przy nasypach
kolejowych

wiesiołek dwuletni:

w pierwszym roku tworzy rozetę przyziemnych liści (podłużne, lancetowate, krótkoogonkowe)

w drugim roku wyrasta pęd kwiatostanowy

wiesiołek posiada duże kwiaty, kwitnie przez cały rok wegetacyjny (VI-IX)

owocem jest torebka, do 3 cm, w środku do 250 drobnych nasionek

olej z wiesiołka dziwnego produkowany jest na import

Skład chemiczny:

nasiona zawierają do 20% tłuszczu; 75% glicerydów kwasu linolowego, linolenowego, wolne

nienasycone kwasy tłuszczowe, kwasy nasycone do 10%

glicerydy kwasu γ-linolenowego (występującego w mleku matki)

olej powinien zawierać nie mniej jak 9% γ-linolenowego

Działanie i wykorzystanie:

olej wiesiołkowy obniża podwyższony poziom cholesterolu

działa antyagregacyjnie i p/miażdżycowo

surowiec poprawia stan skóry - stosowany jest w łuszczycy

surowiec obniża również ciśnienie

doprowadza do zwiększenia odporności organizmu

stosowany jest w depresjach, w złym samopoczuciu

Inne surowce z tej grupy:
Olej winogronowy- zawiera cenne procyjanidyny.

Olej z ogórecznika

Olej z nasion czarnej porzeczki

! Grupa związków:

Tłuszcze zwierzęce

tłuszcze zwierzęce w farmacji stosowane są jako substancje pomocnicze do wyrobu maści

! Surowiec:

Jecoris Aselli oleum (Olej wątłuszowy, tran rybi, leczniczy)

Gat. Gadus moorhua - dorsz atlantycki
Gadus sp. - inne gatunki

Rodz. Gadiolae

tran otrzymywany jest przez wytapianie świeżej wątroby dorsza atlantyckiego

w lecznictwie stosowany jest olej rafinowany; rafinacja odbywa się przez wymrożenie, pozbawia się

wówczas surowiec glicerydów kwasów nasyconych

tran jest płynny, przezroczysty, jasnożółty o charakterystycznym rybim zapachu

charakteryzuje się wysoką liczbą jodową (150-180), jednak nie wysycha, gdyż zawiera mało glicerydów
kwasu linolowego i linolenowego

Skład chemiczny:

glicerydy kwasów linolowego, linolenowego, gad oleinowego

witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D

, D

, E, Wit P (w 1 g oleju powinno być nie mniej niż

800 jednostek Wit A, 80 jednostek Wit D

)

witamina A (retinol, akseroftol)

witamina D

i witamina D

(kalcyferol)

Wykorzystanie w lecznictwie:

tran wykorzystywany jest do produkcji maści - ułatwia gojenie się ran, regeneruje naskórek

stosowany jest również w odmrożeniach, oparzeniach, odleżynach

tran w kapsułkach poprawia odporność

! Surowiec:

Adept suillus (smalec wieprzowy)

Syn: Adept suillus depuratum, Adept preaparatus

smalec wieprzowy otrzymuje się przez wytapianie rozdrobnionych tkanek świni domowej (Sus scrofa var.

domesticus- Suiolae)

najlepszy smalec wieprzowy otrzymywany jest z sadła (tkanka tłuszczowa) otaczającego jelita i nerki,

gorszy z tkanki podskórnej- słoniny

do celów farmaceutycznych wytapiany tłuszcz odbarwia się przez ogrzewanie przez 15 minut z
bezwodnym siarczanem sodu, a następnie miesza się do zastygnięcia

jest to tłuszcz stały, biały, temp. topnienia 34-36˚C, nierozpuszczalny w wodzie, dobrze rozpuszczalny w

rozpuszczalnikach niepolarnych

smalec wieprzowy szybko jełczeje

Skład chemiczny:

glicerydy mieszane: kwasu olejowego (do 45%), linolowego (do 10%), stearynowego,
palmitynowego, mirystynowego

znaczne ilości steroli- cholesterol

Wykorzystanie w lecznictwie:

do wyrobu plastrów, maści, mazideł

podłoże do preparatów farmaceutycznych

! Surowiec:

Sebum ovile (łój barani)

otrzymywanie: wytapianie na ciepło sadła owcy (Ovis aries- Bovidae);

jest to bezbarwna krucha masa, temp. topnienia 45-50˚C;

łój barani zawiera glicerydy kwasów nasyconych: palmitynowego i stearynowego

! Grupa związków:

Woski FP VI

woski są to naturalne wydzieliny roślinne lub zwierzęce

w przypadku roślin woski tworzą naloty na powierzchni liści albo owoców (śliwki, jabłka), chronią
rośliny przed nadmiernym napromieniowaniem i utratą wody

w przypadku zwierząt są to wydzieliny narządów podskórnych (owca), substancje zapasowe (wosk z

waleni), substancje budulcowe (wosk pszczeli)

woski są estrami wyższych alkoholi alifatycznych jednowodorotlenowych (o szkielecie od 13 do 30

atomów C) i wyższych kwasów tłuszczowych; mogą być to też estry steroli i wyższych kwasów

tłuszczowych; możliwe też są mieszaniny kilku estrów; towarzyszą im alkohole, sterole, triterpeny,
glicerydy

Alkohole:

cetylowy CH

(CH

)

cerylowy CH

(CH

)

mirycylowy CH

(CH

)

Cholesterol i pokrewne sterole:

kwas palmitynowy C

COOH

kwas cerotynowy C

COOH

kwas montanowy C

COOH

kwas melisynowy C

COOH

cholesterol

Właściwości fizykochemiczne:

woski są substancjami stałymi, kruchymi

ich barwa zależy od surowca i procesów oczyszczania (od białej do brunatnej), mają szeroką temp.

topnienia (powyżej 40˚C)

woski trudno ulegają hydrolizie w odróżnieniu od tłuszczów

Zastosowanie:

woski są farmakologicznie obojętne

woski stanowią podstawę do produkcji wielu kosmetyków

w preparatyce farmaceutycznej częściej są stosowane woski zwierzęce, np. lanolina do wyrobu maści,

kremów czy plastrów

! Surowiec:

Cera flava (wosk żółty) FP VI

Cera alba (wosk biały) FP VI

Apis mellifica- Pszczoła miododajna

wosk żółty pozyskuje się przez stopienie woszczyny (plastry pozbawione miodu), a następnie oddzieleniu

zanieczyszczeń mechanicznych, po czym substancję ponownie przeprowadza się w stan stały (ponowne

stopienie), a na koniec filtrację,

wosk żółty topi się w temp. 60˚C, ma charakterystyczny miodowy zapach,

Skład chemiczny wosku pszczelego:

estry kwasu palmitynowego i cerotynowego,

mirycyna 70-75% (estry kwasu palmitynowego i stearynian mirycylu),

alkohole woskowe do 40% (cerylowy, mirycylowy),

kwas cerotynowy,

wyższe węglowodory alifatyczne,

sterole, barwniki,

skład chemiczny zależy od zbioru przez pszczoły i pochodzenia

Wykorzystanie w lecznictwie: stanowi ontwarde podłoże maściowe i do wyrobu plastrów

wosk biały pozyskuje się przez wybielenie wosku żółtego lub przetworzenie na drodze chemicznej (H

chlorowanie lub z KMnO

)

! Surowiec:

Cetaceum (olbrot)

Gat. Physeter cotodon - olbrotowiec, kaszalot
Rodz. Physeteriolae

olbrot pozyskiwany jest z tłustej cienkiej wydzieliny wypełniającej głowy olbrotowca; po uzyskaniu

cieczy z jamy głowowej kaszalota krystalizuje się ja poprzez wymrażanie, topi się i krystalizuje czysty
olbrot w alkoholu

jest to bezbarwna, krucha substancja, perlista, lśniaca, 45-50˚C temp. topnienia

Skład chemiczny:

cetyna (ester i palmitynian cetylu H

COOC

)

laurynian cetylu, stearynian cetylu,

alkohole alifatyczne

trójglicerydy

Wykorzystanie w lecznictwie: do otrzymywania alkoholu cetylowego, do wyrobu maści i kremów

! Surowiec:

Lanolinum (lanolina) FP VI

Lanolinum anhydricum- lanolina bezwodna

Adept Lanae anhydricus - wosk z wełny owczej
Ovis aries - owca

Bovidae

Adept Lanae hydrosus = Adeps Lanae cum Aqua - lanolina uwodniona

lanolina stanowi tłuszcz z wełny owczej, jest to wydzielina gruczołów łojowych owcy

otrzymywanie: surową wełnę płucze się w wodzie (oddzielenie zanieczyszczeń mechanicznych), potem

kąpiel w 40-50˚C w r-rze sody z dodatkiem mydła szarego (hydroliza glicerydów i związanie wolnych

kwasów tłuszczowych). Na powierzchni gromadzi się zemulgowany wosk, który się odwirowuje,
przemywa wodą wielokrotnie (aby usunąć resztki po zmydlaniu). Potem miesza się ją z r-rem CaCl

powstają nierozpuszczalne sole wapniowe. Ekstrahuje się acetonem, odbarwia węglan, usuwa się

substancję o nieprzyjemnym zapachu za pomocą glinek chłonnych. Oddestylowuję się rozpuszczalnik

(aceton), pozostaje jasnobrunatna lepka substancja o charakterystycznym zapachu

lanolina topi się w 40˚, nie jełczeje, łatwo się emulguje

Skład chemiczny:

mieszanina estrów alkoholi C

18-30

i wyższych kwasów tłuszczowych

estry cyklicznych alkoholi - cholesterolu, izocholesterolu, lanosterolu, dihydroksylanosterolu

wolne alkohole alifatyczne i cykliczne

węglowodory i fosfatydy

Wykorzystanie w lecznictwie: dobrze wchłaniana przez skórę – wykorzystywana do produkcji maści,

zawierającychc substancje o działaniu hydrofilowym

! Grupa związków:

Woski roslinne

! Surowiec:

Cera Carnauba (wosk karnauba)

Liście palmy Copernica cerifera - kopernicja brazylijska

wosk pozyskiwany jest z liści palmy kopernicji

jest koloru od żółtego do zielonego

wykazuje wysoką twardość, wysoką temp. topnienia 80-85˚C, dobrze miesza się z innymi woskami,

zastosowanie: wykazuje działanie dyspergujące i stabilizujące, reguluje konsystencję preparatu, daje
połysk i silnie natłuszcza skórę

! Surowiec:

Oleum Jojoba (olej jojoba)

Gat. Simmondsia chinensis - Jojoba
Rodz. Simmondisaceae

olej jojoba jest woskiem płynnym

Skład chemiczny:

estry długołańcuchowe kwasów tłuszczowych i jednowodorotlenowych długołańcuchowych

alkoholi

tokoferole α i β (wit. E- antyoksydant, trwałość ponad 20 lat)

skwalan - węglowodór (wykazuje on właściwości p/grzybicze)

Działanie i wykorzystanie:

wykorzystywany w preparatyce kosmetycznej

wykazuje cenne właściwości natłuszczające i odżywcze, dlatego stosowany jest w przypadkach

wysychania skóry, kosmetykach przeciw rozstępom, zapaleniach, poparzeniach, preparatach

leczniczych p/łupieżowych

Monografie szczegółowe obecne w FP VI:

1- Solani amylum

2- Maydis amylum
3- Tritici amylum

4- Gummi arabicum

5- Tragacantha
6- Adeps suillus

7- Cacao oleum

8- Cera alba

9- Cera flava
10- Cetaceum

11- Lanolinum

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
TŁUSZCZE i woski CAŁOŚĆ
tłuszcze i woski
6 tłuszcze, nienasycone kwasy tłuszczowe, prostanoidy, woski, fosfolipidy Kopia
6 tłuszcze, nienasycone kwasy tłuszczowe, prostanoidy, woski, fosfolipidy Kopia
woski
tłuszcz jadalny
Wyższe kwasy tłuszczowe
Tłuszcze, Porady i tabele
Tłuszcze sprawozdanie
biochemia tłuszcze
Czy tłuszcz odchudza
trawienie i wchłanianie tłuszczów
Chemia Ogólny wzór tłuszczy
chemia żywności tłuszcze
wykorzystanie liczb charakterystycznych do?dania rodzaju i jakości tłuszczu ćw 2
49 trików jak zgubić tłuszcz(1)
11 Kwasy tłuszczowe i ikozanoidy
WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH, Technik Usług Kosmetycznych

więcej podobnych podstron