Pojęcie katastrofizmu generacyjnego i historiozoficznego w świetle
wierszy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

Poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego wyraża katastrofę spełnioną. W

wierszu "Z głową na karabinie" poeta ściśle określa istotę Apokalipsy;niiesie

ona zagładę pokoleniu, które jako pierwsze po ponad studwudziestoletniej

niewoli urodziło się, wychowało w wolnej Polsce i przeznaczone było do życia

w pokoju i szczęściu. W wizyjnym krajobrazie nocy, pośród groźnych

tajemniczych głosów zniszczenia, dokonuje się dramat historii i

człowieczeństwa: Nocą słyszę, jak coraz bliżej drżąc i grając krąg się zaciska

Czas teraźniejszy wiersza "Z głową na karabinie" naznaczony jest piętnem

apokalipsy; przeciwstawiony mu zostaje arkadyjski czas przeszłości, młodości i

dzieciństwa pełnego szczęścia, nadziei na życie szczęśliwe i wolne. Zderzenie

tych dwóch perspektyw czasowych pogłębia katastroficzny sens utworu..

Oto przed pokoleniem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego rysuje się już tylko

jeden horyzont: okupacji, walki z bronią w ręku, śmierci. Ą przecież inne miało

być życie: A mnie przecież wody szerokie na dźwigarach swych niosły, płatki

bzu dzikiego; bujne obłoki były dla mnie jak uśmiech matki.

Katastrofizm liryki Krzysztofa Kamila Baczyńskiego wprowadza nieznane dotąd

literaturze polskiej motywy i przeżycia. Katastrofiści przedwojenni (Józef

Czechowicz, Czesław Miłosz) jedynie zapowiadali, przeczuwali nadchodzący

czas wojny. Dla Baczyńskiego natomiast losy jego pokolenia stają się realnym

pochodem ku śmierci, wynikają z doświadczenia faszyzmu i ludobójstwa. W

wierszu "Młodość" poczucie tragicznego przeznaczenia wypowiedziane jest:

Tak odgarniamy te lata, a one jak łodyżki strzelające pod grad

A więc pokolenie, które dorastało do śmierci, które u progu dojrzałego życia

zostało skazane na tragiczną, bo bez nadziei ocalenia życia, walkę. Tytuł

wiersza "Młodość" okazuje się w kontekście całego utworu głęboko ironiczny.

Oto wizja młodości, która już w momencie inicjacji dojrzałego życia przeobraża

się w starość, gorycz, zwątpienie, śmierć: To, co poznane, cierpki owoc, co w

siwy porost zmienia wzrok, co w kamień zmienia Marmurowe obłoki kładzie w

noc.

Dla pokolenia Baczyńskiego nadszedł więc "mroczny czas". Nawiązując do

tradycji romantycznej, w pełnych symbolicznego wizjonerstwa strofach,

przedstawia poeta świat nocy i okupacyjnego porażenia. Jego poezja pełna

jest bogatych metafor, przeczuć i obaw wyrażających czas zagłady. W wierszu

"Ten czas" katastroficznymi znakami współczesnej artyście historii stają się:

"mroczny czas", "ciemna noc, a bez gwiazd", "drzew upiory", "krzyż złamanych

rąk", "trumny", "groby". Charakteryzowany wiersz Krzysztofa Kamila

Baczyńskiego przynosi również tragiczną wizję pokolenia, które niezawinione,

bezradne wobec surowych wyroków historii, stanęło "u skrzyżowania dróg": My

sami - tacy maki, krok jeszcze - przejdziem w mit. My sami - takie chmurki u

skrzyżowania dróg, gdzie armaty stuleci i krzyż, a na nim Bóg.

Równolegle do przekonania o tragicznym "zmierzchu" pokolenia, liryka

Krzysztofa Kamila Baczyńskiego daje również świadectwa katastrofy historii.

(katastrofizm historiozoficzny). Historia ujawnia wciąż ponawiane zło, krzywdę,

niesprawiedliwość. Czas współczesny pokolenia Baczyńskiego okazuje się

ostatecznym wypełnieniem siły zła. Oto historia i ludzkość wkraczają do grobu:

Idą, idą pochody (...) (...) Jak noże giną w chleb pogrążone - tak oni z wolna

spływają. Piach ich pokrywa.

Krew "spod kity" czy "spod hełmu", jak pisze Baczyński w cytowanym wierszu

"Historia", to krew ta sama. "Arkebuzy dymiące", "pułki kolorowe", "kity u

czaka" - metaforycznie określają tożsamość kategorii zła w różnych

momentach dziejowych świata. Nadszedł więc dla historii, ludzkości, młodego

pokolenia wstępującego dopiero w dojrzałe życie "dzień sądu". W wierszu pod

takim właśnie katastroficznym tytułem "Dzień Sądu" Krzysztof Kamil Baczyński

buduje apokaliptyczną wizję świata "zatrzymanego", rozsadzonego prochem,

spowitego śmiertelnym pożarem: A kto nagle na mchach zobaczy jakieś tropy

jak łuny rozpaczy i w marmurze czy ptaku rozpozna, że stanęła ziemia

nieostrożna, zadrży prochem, zadymi pożarem, w nim zobaczy dzień sądu bez

kary.