5.01. Liczebność populacji – model S
5.02. Liczebność populacji – model J
5.03. Demografia – Polska
5.04. Liczebność populacji – świat i jego regiony
5.05. Wskaźniki demograficzne - świat i jego regiony
5.06. Zmiany liczebności populacji ludzi – ujęcie historyczne i prognozy (1)
5.07. Zmiany liczebności populacji ludzi– ujęcie historyczne i prognozy (2)
5.08. Eksplozja demograficzna ?
5.09. Eksplozja demograficzna – skutki
5.10. Megamiasta (jako tzw. zespoły miejskie)
5.11. Eksplozja demograficzna - zmiany w użytkowaniu gruntów

2

0

13

0

9

zdolność nośna ekosystemu

krzywa

populacji

czas

wzrost populacji gatunków

w warunkach równowagi ekosystemu

przebiega zgodnie z

modelem S

presja środowiska hamuje

wzrost populacji

zdolność nośna ekosystemu =

granica wydajności środowiska

konkurencja różnych gatunków do
tych samych zasobów pokarmowych
niekorzystna zmiana warunków
środowiskowych (antropogenizacja
środowiska, ekstremalne zmiany
klimatyczne)

wahania populacji w systemach naturalnych

oscylacje- stały okres i stała amplituda
fluktuacje – nieregularne i o dużym nasileniu

3

Utrzymywanie się populacji przez dłuższy czas w fazie równowagi na poziomie
granicy zdolności nośnej ekosystemu jest możliwe tylko wówczas,
gdy eksploatacja zasobów jest kompensowana przez odtwarzaniem tych zasobów w
środowisku.

0

13

0

9

zdolność nośna

ekosystemu

krzywa

populacji

czas

trwałe wyczerpanie zasobów

lub

nagromadzenia produktów przemiany

materii



zmniejszenie zdolności nośnej

ekosystemu



obniżenia się liczebności populacji

 Według którego modelu: S czy J przebiega wzrost demograficzny?
 Jakie są granice zwiększania zdolności nośnej ekosystemu przez człowieka?

4

ludność Polski w mln

0

10

20

30

40

1945

1955

1965

1975

1985

1995

2005

2015

2007 rok – z bilansu

pozostałe – ze spisu ludności

rok

odsetek ludności w

miastach

1946

31 %

1976

56 %

2006

61 %

rok

odsetek ludności

< 20 lat > 65 lat

1950

39 %

5 %

2007

23 %

13 %

5

ludność w mld

0

1

2

3

4

5

6

7

1960

1970

1980

1990

2000

2010

Świat

Europa

Azja

Afryka

Ameryka Płn.

Ameryka Płd. i Śr.

ludność Azji w mld

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,1

1,2

1,3

1,4

1970

1980

1990

2000

2010

Bangladesz

Chiny

Indie

Indonezja

Pakistan

Japonia

Chiny

– od 1980

do 2015

– polityka

1 dziecka w
rodzinie

(faktycznie
zasada ta dotyczy
około 40 %
społeczeństwa
(np. zgodę na
drugie dziecko
otrzymują rolnicy
jeśli pierwszym
była dziewczynka)

Współczynnik
dzietności spadł z
2,7 w 1980 r. do
1,8 w 2010 r.
i utrzymuje się na
tym poziomie od
2000 r.

Indie

–

51 urodzeń /min

6

urodzenia na 1000 ludności

0

10

20

30

40

50

świat
Afryka
Ameryka Śr.
Azja
Ameryka Płd.
Ameryka Płn.
Europa

dzietność

0

1

2

3

4

5

6

7

świat
Afryka
Ameryka Śr.
Azja
Ameryka Płd.
Ameryka Płn.
Europa

zgony na 1000 ludności

0

10

20

30

40

50

świat
Afryka
Ameryka Śr.
Azja
Ameryka Płd.
Ameryka Płn.
Europa

przeciętna długość życia

0

10

20

30

40

50

60

70

80

świat
Afryka
Ameryka Śr.
Azja
Ameryka Płd.
Ameryka Płn.
Europa

1975-1980

1975-1980

1975-1980

1975-1980

1995-2000

1995-2000

1995-2000

1995-2000

7

8

Prognoza z 1696 r.

Gregory King – 6,5 mld w 16 052 r.

Prognozy na rok 2000

(

ludność Świata 6,06 mld)

1924 r. Raymond Pearl 2 mld

1944 r. Frank Notestein 3,3 mld

1957 r. ONZ 6,3 mld

4 tys. lat temu ok. 50 mln

2 tys. lat temu ok. 240 mln

1650 rok ok. 0,5 mld

1950 rok 2,5 mld 30 lat

1980 rok 4,4 mld + 1,9 mld

1990 rok 5,2 mld

2000 rok 6,1 mld 27 lat
2007 rok 6,7 mld

+ 2,3 mld

2011 rok 7 mld

Prognozy
na rok

Bank Światowy

ONZ

Różne

prognozy z 2011 r.

z 1984 r. z 1990 r.

z 1998 r.

z 1992 r.

2005

6,7 mld

6,3 mld

2011 r. - 7 mld

2025

8,4 mld

8,5 mld

2023 r. – 8 mld

2030

6,7 mld

10,7 mld

~ 8 mld

2081 r. – 10 mld

2050

9,8 mld

14,6 mld

~9 mld

2100

od 6 do 15,6 mld



Prognoza ONZ 2011 r.

2150

od 4,3 do 28,0 mld

średnia 11,54 mld

9

stosunek ludności w

krajach rozwiniętych

do ludności w krajach

rozwijających się

1950

1/2

1980

1/3

1995

1/4

2004

1/6

2050

1/7 (?)

Według niektórych szacunków
w miarę bezkolizyjne
współistnienie antroposfery i
biosfery uwarunkowane jest
liczebnością populacji ludzkiej
na poziomie ok. 2,5 mld

2011 rok - co 1 s

rodzi się 5 dzieci,
umierają 2 osoby

10

1805

1999

2

0

1

1

2023

2041

1987

1974

1960

11

ludność świata w mld

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

ludność świata w mld

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

wariant oczekiwanego tempa

wzrostu demograficznego

(S)

wariant maksymalnego

tempa wzrostu demograficznego

(S)

zwiększenie zdolności nośnej

ekosystemu

wariant załamania

tempa wzrostu demograficznego

(J)

zmniejszenie zdolności nośnej

ekosystemu

12

udział ludności świata żyjącej w miastach

pocz. XIX w.

3 %

koniec XX w.
(1995)

świat

45 %

Ameryka Płd.

75 %

2006 rok

Argentyna

91 %

wg Banku Światowego (1994) –

170 mln

ludzi nie ma w pobliżu domów źródeł

wody pitnej,
a

350 mln

nie ma urządzeń sanitarnych

Odsetek ludności obsługiwanej przez
oczyszczalnie ścieków (1995):
Dania

– 99 %, USA – 72 %, Polska 42 %,

Meksyk 22 %, Turcja 13 % (wzrost z 0,1 % w
1980 r.)

W krajach rozwiniętych nie występuje większa
różnica w liczebności ludności zamieszkującej
miasto i ludności zamieszkującej tzw. zespół
miejski

np. Moskwa (2006): 10,36 mln i 10,43 mln

Ujawnił się ponadto silny trend do kontrurbanizacji
(miejskiej dekoncentracji).

Megamiasta (powyżej 10 mln)–kraje rozwijające się
(z 21 megamiast 19 znajduje się w krajach
rozwijających się – miasta otoczone
prowizorycznymi siedliskami ludzi, którzy przybyli
w poszukiwaniu lepszego życia)

np. Czungkin (Chiny,2006): 4,2 mln i 32 mln

13

14

ludność w mln (2006 r.)

M

o

s

k

w

a

N

o

w

y

J

o

rk

M

e

k

s

y

k

S

a

o

P

a

u

lo

R

io

d

e

J

a

n

e

ir

o

B

u

e

n

o

s

A

ir

e

s

L

a

g

o

s

K

a

ir

C

zu

n

g

k

in

g

S

e

u

l

B

o

m

b

a

j

S

za

n

g

h

a

j

K

a

lk

u

ta

T

o

k

io

D

ża

k

a

rt

a

P

e

k

in

K

a

ra

c

zi

T

e

h

e

ra

n

C

ze

n

g

tu

D

a

k

k

a

M

a

n

ila

P

a

ry

ż

S

ta

m

b

u

ł

L

o

s

A

n

g

e

le

s

H

a

rb

in

0

5

10

15

20

25

30

35

EUROPA

AMERYKA PŁN.

AMERYKA PŁD.

AFRYKA

AZJA

w miastach powyżej 1 mln mieszkańców żyje około 1,2 mld

ludzi czyli 1/5 populacji światowej

15

16

lasy i zadrzewienia % gruntów ogółem

20

25

30

35

40

1965

1975

1985

1995

2005

świat
OECD
USA
Meksyk
Polska

gęstość zaludnienia osób/ km

2

0

50

100

150

1980

1990

2000

2010

świat
OECD
USA
Meksyk
Polska

lasy i zadrzewienia w km

2

/1000 osób

0

5

10

15

1965

1975

1985

1995

2005

świat
OECD
USA
Meksyk
Polska

W okresie 30 lat (1970-2000)

liczba ludności wzrosła o 66 %,

a powierzchnia lasów przypadająca na 1000

osób zmalała o 42 %.

W ciągu 25 lat (1980-2005)

liczba ludności wzrosła o 46 %,

a gęstość zaludnienia wzrosła o 33 %

17

Indie

– nowe odmiany pszenicy - wzrost wydajności produkcji rolnej –

utrzymanie niezmienionej powierzchni ziemi uprawnej w latach 1970-1990

18

1.

Większość uprawianych w Europie roślin to mutanty – uzyskuje się je m.in.
dzięki selekcjonowaniu nasion po naświetleniu promieniami Roentgena

2.

Produkcja mięsa – klonowanie osobników mających pożądane cechy (np.
jakość i smak mięsa) celu uzyskania dużej ilości reproduktorów – USA, Chiny,
Korea Płd., Australia (

na razie (listopad 2011) mała skala, owca Dolly-1996)

, EU

– brak

regulacji prawnych

(PE nie udało się wprowadzić zakazu sprzedaży produktów pochodzących z

klonowanych zwierząt i ich

potomstwa

, poza względami religijnymi, także argumenty etyczne –

klonowane zwierzęta są słabsze, łatwiej ulegają infekcjom, wyższa śmiertelność, czyli produkcja
zwierząt, które człowiek niepotrzebnie „skazuje na cierpienie”)

3.

Żywność inteligentna – nanotechnologia – dodawanie do produktów
spożywczych mikrokapsułek zawierających niezbędne dla organizmu pierwiastki
i związki chemiczne, które zostaną uwolnione tylko wtedy, gdy danego elementu
w organizmie brak.

(USA-

olej z nanocząsteczkami ułatwiającymi wchłanianie witamin i minerałów,

herbata likwidująca niepożądane bakterie, ale także opakowania do produktów spożywczych, które
wykrywają szkodliwe bakterie i grzyby sygnalizując to zmianą koloru lub nawet je unicestwiając)

19

WTO reprezentuje stanowisko, że spożywaniu żywności produkowanej z
wykorzystaniem nowych, często kontrowersyjnych technologii, powinna należeć
wyłącznie do konsumenta, czyli podstawowy wymóg to informacja dla klienta.

Stanowisko to wynika z obawy, ze wiele krajów pod naciskiem lokalnych grup
interesów używa kłamliwych pretekstów do ochrony swoich rynków przed
konkurencją:

1. Australia

– embargo na jabłka z Nowej Zelandii (zaraza ogniowa niszcząca sady)

2. Rosja (2009)

– embargo na wieprzowinę, wołowinę i drób z USA i Meksyku (świńska

grypa)

3. Rosja (2006)

– embargo woda Borjomi i gruzińskie wina (retorsja na wydalenie przez

Gruzję 4 rosyjskich oficerów oskarżonych o szpiegostwo)

4. Rosja (2005)

– embargo na mięso z Polski (kilka lat) – retorsja na zaangażowanie Polski

w pomarańczową rewolucję na Ukrainie

5. Rosja (2010)

– embargo na warzywa z Polski (zniesione klika miesięcy później niż dla

Niemiec czy Hiszpanii)

20

Rocznie wyrzuca się 1,3 mld ton
żywności, co stanowi 1/3 produkcji

EU w 2010 roku

– ok.90 mln ton,

statystyczny mieszkaniec wyrzucał
20-

30 % zakupionego pożywienia

(USA

– 25-40 %). Równocześnie EU

przeznaczyła 3 mln euro na promocję
konsumpcji insektów i robaków
(październik 2011)

Według Organizacji Narodów
Zjednoczonych do spraw
Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

(listopad 2011):

głoduje około 1 mld

ludności czyli 14 % populacji
(

Półwysep Somalijski – głód dotyka 12

mln ludności – przyczyny to nie tylko
susze, wojny ale także galopujące ceny
żywności)

21

Mąka kukurydziana - podstawowe pożywienie w Kenii – w ciągu 5 m-cy
wzrost cen o ponad 100 %

22



zmiany klimatu, które powodują nasilenie anomalii meteorologicznych
(susze, powodzie)

– rzeczywiście implikują przestoje w produkcji i stany

magazynowe żywności się kurczą, ale nadal więcej żywności się
produkuje niż zużywa



zmiana profilu użytkowania gruntów rolniczych - uprawy komponentów do
produkcji biopaliw (2010 r.

– 6 %)



rosnąca cena ropy naftowej- wzrost kosztów produkcji żywności i jej
transportu



rosnące spożycie mięsa – zwiększone zużycie zbóż na pasze (zwłaszcza
w Chinach, Indiach, Indonezji

– rosnący poziom życia – ale kraje te nie

dokupują zbóż)



długoletnie zaniedbania w rolnictwie, szczególnie na terenach
dotkniętych głodem

 spekulacja

23

Tradycyjny system handlu żywnością podlegał prawu popytu i podaży – rolnicy
uprawiali a handlarze kupowali towar.
Potem powstał rynek kontraktów terminowych – producenci kontraktowali sprzedaż
po wcześniej ustalonej cenie. W dniu wymagalności terminowego kontraktu
dostarczano towar. Takie transakcje były korzystne dla wszystkich: rolnicy i
przetwórcy żywności mogli zabezpieczyć się przed ryzykiem wahań cen, handlarze
wprowadzali pieniądz na rynek, a konsumenci mogli się zaopatrzyć w towary. Był to
rodzaj transakcji kredytowej, w której uczestniczyli gracze bezpośrednio
zaangażowani w przemysł rolny: farmerzy, przetwórcy, międzynarodowe koncerny
spożywcze. Banki odgrywały niewielką rolę.
Wkroczenie przemysłu finansowego całkowicie rozregulowało rynek żywności.
Stworzono fundusze indeksowe, które zawierały kontrakty terminowe na wiele
różnych produktów spożywczych, od oleju do pszenicy (rozproszenie ryzyka, dobry
rating i produkt interesujący dla inwestorów). Trick polega na tym, ze spekulanci
nigdy nie zamieniają kontraktów terminowych na prawdziwy towar. Oferenci funduszy
sprzedają zawarte na około 70 dni kontrakty krótko przed terminem i ze świeżym
pieniądzem wchodzą w nowe kontrakty. System działa jak perpetum mobile, a
inwestorzy nigdy nie stykają się z prawdziwymi cenami rynkowymi.

24

Wg FAO zaledwie 2 % umów
na surowcowe kontrakty
terminowe kończy się realną
dostawą towarów.

98 % zostaje sprzedanych
wcześniej przez inwestorów,
których interesuje szybki zysk
a nie kupno 1000 półtusz
wieprzowych.

W IV kw. 2010 roku suma
zainwestowanych środków 3
x większa w stosunku do kw.
III. Graczami są duże
fundusze emerytalne ale i
drobni inwestorzy.

Amerykański bank inwestycyjny „Goldman Sachs” w 2009 r. zarobił 5 mld $ na
spekulacjach surowcami rolnymi, co stanowiło 1/3 całego zysku netto.

25

Pomysł wykorzystania chciwości inwestorów do zwalczania głodu poniósł fiasko:


wyprzedaż ziemi pozbawionych praw chłopów przez skorumpowane elity



systemy nawadniające odbierające wodę mieszkańcom

 wykarczowane lasy i zniszczone biotopy,
 uprawy monokulturowe zatrute pestycydami


wypędzenia rdzennej ludności

Wg Banku Światowego w ostatnich latach 80 mln ha ziemi przeszło w ręce
zagranicznych, nastawionych na szybki zysk, inwestorów.

Przykład Etiopii, która jest synonimem głodu w Afryce
Od 2007 roku rząd wydał pozwolenie na realizację 815 projektów rolnych
finansowanych z zagranicznych środków (saudyjskie firmy, międzynarodowe
przedsiębiorstwa rolne, brytyjskie fundusze emerytalne). Projektami objęte jest 3,6
mln ha, wiele na terenie Parku Narodowego Gambela

. Karczuje się lasy tropikalne,

żeby wyprodukować jedzenie dla mieszkańców innych krajów (np. w 180 ton warzyw
tygodniowo hiszpański koncern rolniczy zaopatruje pięciogwiazdkowe hotele na
Bliskim Wschodzie).

26

Federal Institute of Technology w Zurychu

– matematyczny model funkcjonowania

37 mln przedsiębiorstw działających na globalnym rynku :
 147 firm,

głównie instytucji finansowych

kontroluje 40 % światowego bogactwa



1318 wzajemnie powiązanych ze sobą przedsiębiorstw opanowało 80 %
globalnej sprzedaży