Wykład 3
- Wydatki i dochody publiczne -
dr Maciej Bukowski
Katedra Ekonomii I SGH
8 października 2008
dr Maciej Bukowski
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Dokonując wyboru publicznego posługujemy się
funkcją wyboru
społecznego
porządkującą względem siebie alternatywne stany
świata,
2
Taką „obiektywną” funkcję jest jednak
bardzo trudno wskazać
, gdyż
nawet z pozoru naturalne kryteria jej wyboru prowadzą do
paradoksów,
3
Każdy rodzaj wyboru publicznego jest narażony na krytykę i
dyskutowalny
, a tym samym nie ma
idealnych systemów
społecznej
organizacji,
4
Praktyczne dylematy
przed którymi stają władze publiczne mogą
wymagać albo zdania się na
wyjątki od reguły
albo założenia, że w
różnych sytuacjach stosujemy różne procedury wyboru.
dr Maciej Bukowski
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Dokonując wyboru publicznego posługujemy się
funkcją wyboru
społecznego
porządkującą względem siebie alternatywne stany
świata,
2
Taką „obiektywną” funkcję jest jednak
bardzo trudno wskazać
, gdyż
nawet z pozoru naturalne kryteria jej wyboru prowadzą do
paradoksów,
3
Każdy rodzaj wyboru publicznego jest narażony na krytykę i
dyskutowalny
, a tym samym nie ma
idealnych systemów
społecznej
organizacji,
4
Praktyczne dylematy
przed którymi stają władze publiczne mogą
wymagać albo zdania się na
wyjątki od reguły
albo założenia, że w
różnych sytuacjach stosujemy różne procedury wyboru.
dr Maciej Bukowski
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Dokonując wyboru publicznego posługujemy się
funkcją wyboru
społecznego
porządkującą względem siebie alternatywne stany
świata,
2
Taką „obiektywną” funkcję jest jednak
bardzo trudno wskazać
, gdyż
nawet z pozoru naturalne kryteria jej wyboru prowadzą do
paradoksów,
3
Każdy rodzaj wyboru publicznego jest narażony na krytykę i
dyskutowalny
, a tym samym nie ma
idealnych systemów
społecznej
organizacji,
4
Praktyczne dylematy
przed którymi stają władze publiczne mogą
wymagać albo zdania się na
wyjątki od reguły
albo założenia, że w
różnych sytuacjach stosujemy różne procedury wyboru.
dr Maciej Bukowski
O czym mówiliśmy ostatnio?
1
Dokonując wyboru publicznego posługujemy się
funkcją wyboru
społecznego
porządkującą względem siebie alternatywne stany
świata,
2
Taką „obiektywną” funkcję jest jednak
bardzo trudno wskazać
, gdyż
nawet z pozoru naturalne kryteria jej wyboru prowadzą do
paradoksów,
3
Każdy rodzaj wyboru publicznego jest narażony na krytykę i
dyskutowalny
, a tym samym nie ma
idealnych systemów
społecznej
organizacji,
4
Praktyczne dylematy
przed którymi stają władze publiczne mogą
wymagać albo zdania się na
wyjątki od reguły
albo założenia, że w
różnych sytuacjach stosujemy różne procedury wyboru.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Czym są wydatki publiczne?
1
Wydatki publiczne to
część produktu
przeznaczana przez państwo na
realizację jego funkcji
,
stworzenie i obsługę
systemu prawnego
,
produkcję użytecznych społecznie dóbr (
np. bezpieczeństwo
,
oddziaływanie na
produktywność sektora prywatnego
np. poprzez
subsydia eksportowe lub infrastrukturę,
bezpośrednie zakupy dóbr i usług
dla gospodarstw domowych
,
redystrybucję dochodów między różnymi grupami społecznymi,
2
To jakie
kategorie wydatków
znajdziemy w systemie finansów
publicznych danego państwa oraz jak to
zostało zorganizowane
zależy od dokonanego wcześniej
wyboru publicznego
,
3
Z
makroekonomicznego punktu widzenia
możemy jednak zawsze
dokonać podziału wydatków publicznych na: (1)
konsumpcję
publiczną
, (2)
transfery społeczne
, (3)
subwencje dla przedsiębiorstw
oraz (4)
obsługę długu publicznego
.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (1)
Tablica:
Wydatki publiczne w krajach OECD w proc. PKB
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Francja
40
45
46
53
50
54
52
53
Hiszpania
23
25
33
42
43
44
39
39
Irlandia
42
49
53
54
43
42
32
34
Korea
-
19
21
20
20
21
24
31
Niemcy
40
50
50
49
47
55
45
47
USA
32
35
34
37
37
37
34
37
Szwecja
48
53
65
68
64
68
57
57
Polska
-
-
-
-
-
51
45
45
OECD
35
40
42
46
45
48
44
45
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (2)
Tablica:
Zmiany udziału transferów społecznych w krajach OECD w proc. PKB
E
RR
ŚdN
WnZ
ŚR
ZdB
I
1980-2001
Francja
2.9
-0.4
-0.7
1.4
0.3
1.6
2.1
7.3
Hiszpania
3.6
-1.1
-0.1
1
0
-0.7
0.9
3.7
Irlandia
-1.8
-0.4
-1
-1.9
0.5
0.7
0.8
-3.2
Japonia
4.3
0.2
0.1
1.8
0.1
0
0.3
6.7
Niemcy
1.6
-0.4
0.1
0.6
-0.7
0
1.1
2.3
USA
0
-0.2
0
2.5
-0.4
-0.4
-0.1
1.5
Szwecja
1.4
0
0.3
-1
-1.1
0.6
-0.1
0.1
Polska
4.2
1
2
-0.3
-0.8
1
0.4
7.5
OECD
2.2
-0.2
0.1
1
0.2
0.1
0.8
4.2
Legenda: E- emerytury, RR - renty rodzinne, ŚdN - świadczenia dla
niepełnosprawnych, WnZ - wydatki na zdrowie, ŚR - świadczenia rodzinne, ZdB -
zasiłki dla bezrobotnych, I - inne;
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Wydatki publiczne w krajach OECD (3)
1
Od 40 lat obserwuje się stopniową
rozbudowę sektora publicznego
w
krajach rozwiniętych,
2
Zjawisko to jest nawet
starsze
- pod koniec XIX wieku wydatki
publiczne rzadko kiedy sięgały 10proc PKB gdy teraz często
przekraczają 50proc,
3
Epizodami szczególnie sprzyjającymi trwałemu wzrostowi wydatków
państwa w przeszłości były
okresy kryzysowe
takie jak
I i II
Wojna Światowa
,
Wielki Kryzys
pierwszej połowy lat 30tych XXwieku,
Wojny prowadzone przez USA
: koreańska, wietnamska i iracka,
Kryzys naftowy
lat 70tych XXw.
4
W ostatnich dekadach w wielu krajach zaobserwowano dodatkowo
rozbudowę publicznych funkcji socjalnych
w związku z budową
państwa dobrobytu
i
starzeniem się
ludności.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Czym są dochody publiczne?
1
Dochody publiczne to
część produktu przejmowana przez państwo
od sektora prywatnego aby rząd mógł
sfinansować ponoszone
wydatki publiczne
,
2
Dochody publiczne mogą mieć formę,
dochodów
podatkowych
w postaci podatków bezpośrednich (np.
CIT, PIT) lub pośrednich (np. VAT, akcyza),
dochodów
parapodatkowych
w postaci np. obowiązkowych składek
na ubezpieczenia społeczne,
dochodów
niepodatkowych
w postaci np. opłat za usługi publiczne,
kar, dywidend itp.,
dochodów ze
sprzedaży składników majątku
państwowego,
3
Każdy
podatek
lub
danina publiczna
nałożona przez państwo
ma
skutki ekonomiczne
tzn. wpływa na alokację i/lub poziom
aktywności gospodarczej,
4
Różne podatki
wywołują
różne zniekształcenia
w gospodarce.
dr Maciej Bukowski
Dochody publiczne w krajach OECD (1)
Tablica:
Dochody publiczne w krajach OECD w proc. PKB
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Francja
40
42
47
50
49
50
51
50
Hiszpania
24
26
32
36
40
38
39
40
Irlandia
-
-
39
44
40
39
36
34
Korea
-
18
21
21
23
25
29
30
Niemcy
40
44
45
45
42
46
47
45
USA
30
30
31
31
32
33
36
32
Szwecja
50
54
57
60
63
60
62
58
Polska
-
-
-
-
-
45
42
43
OECD
36
38
40
43
44
44
44
44
dr Maciej Bukowski
Dochody publiczne w krajach OECD (2)
1
Dochody publiczne
podążają
za wydatkami - gdyż rządy muszą się
liczyć ze swoim
długookresowym ograniczeniem budżetowym
,
2
Wzrost udziału dochodów publicznych w produkcie można
potencjalnie osiągnąć
dzięki,
podniesieniu
stawek podatkowych
,
rozszerzeniu
bazy podatkowej
,
zwiększeniu
ściągalności podatków
,
3
W praktyce - tak znaczne wzrosty wydatków jakie w rzeczywistości
obserwowano wymagały
podnoszenia podatków
i/lub
innych
rodzajów dochodów publicznych
.
dr Maciej Bukowski
Dochody publiczne w krajach OECD (2)
1
Dochody publiczne
podążają
za wydatkami - gdyż rządy muszą się
liczyć ze swoim
długookresowym ograniczeniem budżetowym
,
2
Wzrost udziału dochodów publicznych w produkcie można
potencjalnie osiągnąć
dzięki,
podniesieniu
stawek podatkowych
,
rozszerzeniu
bazy podatkowej
,
zwiększeniu
ściągalności podatków
,
3
W praktyce - tak znaczne wzrosty wydatków jakie w rzeczywistości
obserwowano wymagały
podnoszenia podatków
i/lub
innych
rodzajów dochodów publicznych
.
dr Maciej Bukowski
Dochody publiczne w krajach OECD (2)
1
Dochody publiczne
podążają
za wydatkami - gdyż rządy muszą się
liczyć ze swoim
długookresowym ograniczeniem budżetowym
,
2
Wzrost udziału dochodów publicznych w produkcie można
potencjalnie osiągnąć
dzięki,
podniesieniu
stawek podatkowych
,
rozszerzeniu
bazy podatkowej
,
zwiększeniu
ściągalności podatków
,
3
W praktyce - tak znaczne wzrosty wydatków jakie w rzeczywistości
obserwowano wymagały
podnoszenia podatków
i/lub
innych
rodzajów dochodów publicznych
.
dr Maciej Bukowski
Dochody publiczne w krajach OECD (2)
1
Dochody publiczne
podążają
za wydatkami - gdyż rządy muszą się
liczyć ze swoim
długookresowym ograniczeniem budżetowym
,
2
Wzrost udziału dochodów publicznych w produkcie można
potencjalnie osiągnąć
dzięki,
podniesieniu
stawek podatkowych
,
rozszerzeniu
bazy podatkowej
,
zwiększeniu
ściągalności podatków
,
3
W praktyce - tak znaczne wzrosty wydatków jakie w rzeczywistości
obserwowano wymagały
podnoszenia podatków
i/lub
innych
rodzajów dochodów publicznych
.
dr Maciej Bukowski
Dochody publiczne w krajach OECD (2)
1
Dochody publiczne
podążają
za wydatkami - gdyż rządy muszą się
liczyć ze swoim
długookresowym ograniczeniem budżetowym
,
2
Wzrost udziału dochodów publicznych w produkcie można
potencjalnie osiągnąć
dzięki,
podniesieniu
stawek podatkowych
,
rozszerzeniu
bazy podatkowej
,
zwiększeniu
ściągalności podatków
,
3
W praktyce - tak znaczne wzrosty wydatków jakie w rzeczywistości
obserwowano wymagały
podnoszenia podatków
i/lub
innych
rodzajów dochodów publicznych
.
dr Maciej Bukowski
Dochody publiczne w krajach OECD (2)
1
Dochody publiczne
podążają
za wydatkami - gdyż rządy muszą się
liczyć ze swoim
długookresowym ograniczeniem budżetowym
,
2
Wzrost udziału dochodów publicznych w produkcie można
potencjalnie osiągnąć
dzięki,
podniesieniu
stawek podatkowych
,
rozszerzeniu
bazy podatkowej
,
zwiększeniu
ściągalności podatków
,
3
W praktyce - tak znaczne wzrosty wydatków jakie w rzeczywistości
obserwowano wymagały
podnoszenia podatków
i/lub
innych
rodzajów dochodów publicznych
.
dr Maciej Bukowski
Czym są jest deficyt i dług publiczny?
1
Deficyt publiczny to
część wydatków publicznych
nieznajdująca
pokrycia w
dochodach państwa
,
2
Dług to
zakumulowany
przez wiele lat
deficyt
,
3
Deficyt w nowoczesnych gospodarkach finansowany jest przez
emisję
oprocentowanych papierów wartościowych
(obligacji) i uplasowanie
ich na rynku, a rzadziej poprzez wzięcie
kredytu bankowego
,
4
Zadłużać się mogą zarówno
rządy centralne
jak i
samorządy
, a w
niektórych wypadkach także
inne instytucje publiczne
,
5
Deficyt ten może, choć nie musi prowadzić do wzrostu długu
publicznego.
Wzrost długu
następuje jeśli deficyt wyrażony w
procentach PKB przekracza
dynamikę wzrostu produktu
,
6
Wzrost długu oznacza także
wzrost kosztów jego obsługi
.
dr Maciej Bukowski
Czym są jest deficyt i dług publiczny?
1
Deficyt publiczny to
część wydatków publicznych
nieznajdująca
pokrycia w
dochodach państwa
,
2
Dług to
zakumulowany
przez wiele lat
deficyt
,
3
Deficyt w nowoczesnych gospodarkach finansowany jest przez
emisję
oprocentowanych papierów wartościowych
(obligacji) i uplasowanie
ich na rynku, a rzadziej poprzez wzięcie
kredytu bankowego
,
4
Zadłużać się mogą zarówno
rządy centralne
jak i
samorządy
, a w
niektórych wypadkach także
inne instytucje publiczne
,
5
Deficyt ten może, choć nie musi prowadzić do wzrostu długu
publicznego.
Wzrost długu
następuje jeśli deficyt wyrażony w
procentach PKB przekracza
dynamikę wzrostu produktu
,
6
Wzrost długu oznacza także
wzrost kosztów jego obsługi
.
dr Maciej Bukowski
Czym są jest deficyt i dług publiczny?
1
Deficyt publiczny to
część wydatków publicznych
nieznajdująca
pokrycia w
dochodach państwa
,
2
Dług to
zakumulowany
przez wiele lat
deficyt
,
3
Deficyt w nowoczesnych gospodarkach finansowany jest przez
emisję
oprocentowanych papierów wartościowych
(obligacji) i uplasowanie
ich na rynku, a rzadziej poprzez wzięcie
kredytu bankowego
,
4
Zadłużać się mogą zarówno
rządy centralne
jak i
samorządy
, a w
niektórych wypadkach także
inne instytucje publiczne
,
5
Deficyt ten może, choć nie musi prowadzić do wzrostu długu
publicznego.
Wzrost długu
następuje jeśli deficyt wyrażony w
procentach PKB przekracza
dynamikę wzrostu produktu
,
6
Wzrost długu oznacza także
wzrost kosztów jego obsługi
.
dr Maciej Bukowski
Czym są jest deficyt i dług publiczny?
1
Deficyt publiczny to
część wydatków publicznych
nieznajdująca
pokrycia w
dochodach państwa
,
2
Dług to
zakumulowany
przez wiele lat
deficyt
,
3
Deficyt w nowoczesnych gospodarkach finansowany jest przez
emisję
oprocentowanych papierów wartościowych
(obligacji) i uplasowanie
ich na rynku, a rzadziej poprzez wzięcie
kredytu bankowego
,
4
Zadłużać się mogą zarówno
rządy centralne
jak i
samorządy
, a w
niektórych wypadkach także
inne instytucje publiczne
,
5
Deficyt ten może, choć nie musi prowadzić do wzrostu długu
publicznego.
Wzrost długu
następuje jeśli deficyt wyrażony w
procentach PKB przekracza
dynamikę wzrostu produktu
,
6
Wzrost długu oznacza także
wzrost kosztów jego obsługi
.
dr Maciej Bukowski
Czym są jest deficyt i dług publiczny?
1
Deficyt publiczny to
część wydatków publicznych
nieznajdująca
pokrycia w
dochodach państwa
,
2
Dług to
zakumulowany
przez wiele lat
deficyt
,
3
Deficyt w nowoczesnych gospodarkach finansowany jest przez
emisję
oprocentowanych papierów wartościowych
(obligacji) i uplasowanie
ich na rynku, a rzadziej poprzez wzięcie
kredytu bankowego
,
4
Zadłużać się mogą zarówno
rządy centralne
jak i
samorządy
, a w
niektórych wypadkach także
inne instytucje publiczne
,
5
Deficyt ten może, choć nie musi prowadzić do wzrostu długu
publicznego.
Wzrost długu
następuje jeśli deficyt wyrażony w
procentach PKB przekracza
dynamikę wzrostu produktu
,
6
Wzrost długu oznacza także
wzrost kosztów jego obsługi
.
dr Maciej Bukowski
Czym są jest deficyt i dług publiczny?
1
Deficyt publiczny to
część wydatków publicznych
nieznajdująca
pokrycia w
dochodach państwa
,
2
Dług to
zakumulowany
przez wiele lat
deficyt
,
3
Deficyt w nowoczesnych gospodarkach finansowany jest przez
emisję
oprocentowanych papierów wartościowych
(obligacji) i uplasowanie
ich na rynku, a rzadziej poprzez wzięcie
kredytu bankowego
,
4
Zadłużać się mogą zarówno
rządy centralne
jak i
samorządy
, a w
niektórych wypadkach także
inne instytucje publiczne
,
5
Deficyt ten może, choć nie musi prowadzić do wzrostu długu
publicznego.
Wzrost długu
następuje jeśli deficyt wyrażony w
procentach PKB przekracza
dynamikę wzrostu produktu
,
6
Wzrost długu oznacza także
wzrost kosztów jego obsługi
.
dr Maciej Bukowski
Deficyt finansów publicznych w krajach OECD (1)
Tablica:
Deficyt finansów publicznych w krajach OECD w proc. PKB
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Francja
0
-3
1
-3
-1
-4
-1
-3
Hiszpania
1
1
-1
-6
-3
-6
0
1
Irlandia
-
-
-14
-10
-3
-3
4
0
Korea
-
-1
0
1
3
4
5
-1
Niemcy
0
-6
-5
-4
-5
-9
2
-2
USA
-2
-5
-3
-6
-5
-4
2
-5
Szwecja
2
1
-8
-8
-1
-8
5
1
Polska
-
-
-
-
-
-6
-3
-2
OECD
1
-2
-2
-4
-2
-4
1
-2
dr Maciej Bukowski
Deficyt finansów publicznych w krajach OECD (2)
1
Ponieważ podnoszenie podatków jest politycznie
mniej popularne
niż
zwiększanie wydatków, rządy robią to
z opóźnieniem i niechętnie
,
2
W konsekwencji przeważająca część krajów OECD odnotowuje
permanentny
deficyt sektora finansów publicznych
tzn. przewagę
wydatków nad przychodami,
3
W niektórych okresach w wybranych krajach doszło do eksplozji
deficytu a co za tym idzie także długu publicznego - inicjowało to
zwykle reformy prowadzące do tzw.
konsolidacji fiskalnej
.
dr Maciej Bukowski
Deficyt finansów publicznych w krajach OECD (2)
1
Ponieważ podnoszenie podatków jest politycznie
mniej popularne
niż
zwiększanie wydatków, rządy robią to
z opóźnieniem i niechętnie
,
2
W konsekwencji przeważająca część krajów OECD odnotowuje
permanentny
deficyt sektora finansów publicznych
tzn. przewagę
wydatków nad przychodami,
3
W niektórych okresach w wybranych krajach doszło do eksplozji
deficytu a co za tym idzie także długu publicznego - inicjowało to
zwykle reformy prowadzące do tzw.
konsolidacji fiskalnej
.
dr Maciej Bukowski
Deficyt finansów publicznych w krajach OECD (2)
1
Ponieważ podnoszenie podatków jest politycznie
mniej popularne
niż
zwiększanie wydatków, rządy robią to
z opóźnieniem i niechętnie
,
2
W konsekwencji przeważająca część krajów OECD odnotowuje
permanentny
deficyt sektora finansów publicznych
tzn. przewagę
wydatków nad przychodami,
3
W niektórych okresach w wybranych krajach doszło do eksplozji
deficytu a co za tym idzie także długu publicznego - inicjowało to
zwykle reformy prowadzące do tzw.
konsolidacji fiskalnej
.
dr Maciej Bukowski
Dług publiczny w krajach OECD
Tablica:
Dług publiczny w krajach OECD w proc. PKB
1970-1979
1980-1989
1990-1999
2000-2005
Francja
30
36
57
67
Hiszpania
14
40
68
68
Irlandia
-
-
80
35
Korea
21
15
9
18
Niemcy
22
39
52
62
USA
47
56
71
61
Szwecja
30
61
74
62
Polska
-
-
46
44
OECD
34
50
63
59
dr Maciej Bukowski
Wydatki i podatki oczyma ekonomisty
1
Jakie są konsekwencje makroekonomiczne wzrostu udziału
wydatków publicznych
w produkcie?
2
Jak na aktywność ekonomiczną
oddziałują wyższe podatki
?
3
Czy
różne kategorie
wydatków i dochodów publicznych mają
różne
efekty
gospodarcze?
4
Jaki jest
efekt
tych działań dla
wzrostu gospodarczego i rynku pracy
?
5
Czy wyższe wydatki lepiej finansować
wyższymi podatkami
czy
długiem publicznym
poprzez wyższy deficyt?
6
Czy coraz większy dług przynosi jakieś
szkody ekonomiczne
czy też
można go zwiększyć znacznie ponad obecnie obserwowane poziomy?
7
Co przynoszą
konsolidacje fiskalne
i czy warto je podejmować?
dr Maciej Bukowski
Wydatki i podatki oczyma ekonomisty
1
Jakie są konsekwencje makroekonomiczne wzrostu udziału
wydatków publicznych
w produkcie?
2
Jak na aktywność ekonomiczną
oddziałują wyższe podatki
?
3
Czy
różne kategorie
wydatków i dochodów publicznych mają
różne
efekty
gospodarcze?
4
Jaki jest
efekt
tych działań dla
wzrostu gospodarczego i rynku pracy
?
5
Czy wyższe wydatki lepiej finansować
wyższymi podatkami
czy
długiem publicznym
poprzez wyższy deficyt?
6
Czy coraz większy dług przynosi jakieś
szkody ekonomiczne
czy też
można go zwiększyć znacznie ponad obecnie obserwowane poziomy?
7
Co przynoszą
konsolidacje fiskalne
i czy warto je podejmować?
dr Maciej Bukowski
Wydatki i podatki oczyma ekonomisty
1
Jakie są konsekwencje makroekonomiczne wzrostu udziału
wydatków publicznych
w produkcie?
2
Jak na aktywność ekonomiczną
oddziałują wyższe podatki
?
3
Czy
różne kategorie
wydatków i dochodów publicznych mają
różne
efekty
gospodarcze?
4
Jaki jest
efekt
tych działań dla
wzrostu gospodarczego i rynku pracy
?
5
Czy wyższe wydatki lepiej finansować
wyższymi podatkami
czy
długiem publicznym
poprzez wyższy deficyt?
6
Czy coraz większy dług przynosi jakieś
szkody ekonomiczne
czy też
można go zwiększyć znacznie ponad obecnie obserwowane poziomy?
7
Co przynoszą
konsolidacje fiskalne
i czy warto je podejmować?
dr Maciej Bukowski
Wydatki i podatki oczyma ekonomisty
1
Jakie są konsekwencje makroekonomiczne wzrostu udziału
wydatków publicznych
w produkcie?
2
Jak na aktywność ekonomiczną
oddziałują wyższe podatki
?
3
Czy
różne kategorie
wydatków i dochodów publicznych mają
różne
efekty
gospodarcze?
4
Jaki jest
efekt
tych działań dla
wzrostu gospodarczego i rynku pracy
?
5
Czy wyższe wydatki lepiej finansować
wyższymi podatkami
czy
długiem publicznym
poprzez wyższy deficyt?
6
Czy coraz większy dług przynosi jakieś
szkody ekonomiczne
czy też
można go zwiększyć znacznie ponad obecnie obserwowane poziomy?
7
Co przynoszą
konsolidacje fiskalne
i czy warto je podejmować?
dr Maciej Bukowski
Wydatki i podatki oczyma ekonomisty
1
Jakie są konsekwencje makroekonomiczne wzrostu udziału
wydatków publicznych
w produkcie?
2
Jak na aktywność ekonomiczną
oddziałują wyższe podatki
?
3
Czy
różne kategorie
wydatków i dochodów publicznych mają
różne
efekty
gospodarcze?
4
Jaki jest
efekt
tych działań dla
wzrostu gospodarczego i rynku pracy
?
5
Czy wyższe wydatki lepiej finansować
wyższymi podatkami
czy
długiem publicznym
poprzez wyższy deficyt?
6
Czy coraz większy dług przynosi jakieś
szkody ekonomiczne
czy też
można go zwiększyć znacznie ponad obecnie obserwowane poziomy?
7
Co przynoszą
konsolidacje fiskalne
i czy warto je podejmować?
dr Maciej Bukowski
Wydatki i podatki oczyma ekonomisty
1
Jakie są konsekwencje makroekonomiczne wzrostu udziału
wydatków publicznych
w produkcie?
2
Jak na aktywność ekonomiczną
oddziałują wyższe podatki
?
3
Czy
różne kategorie
wydatków i dochodów publicznych mają
różne
efekty
gospodarcze?
4
Jaki jest
efekt
tych działań dla
wzrostu gospodarczego i rynku pracy
?
5
Czy wyższe wydatki lepiej finansować
wyższymi podatkami
czy
długiem publicznym
poprzez wyższy deficyt?
6
Czy coraz większy dług przynosi jakieś
szkody ekonomiczne
czy też
można go zwiększyć znacznie ponad obecnie obserwowane poziomy?
7
Co przynoszą
konsolidacje fiskalne
i czy warto je podejmować?
dr Maciej Bukowski
Wydatki i podatki oczyma ekonomisty
1
Jakie są konsekwencje makroekonomiczne wzrostu udziału
wydatków publicznych
w produkcie?
2
Jak na aktywność ekonomiczną
oddziałują wyższe podatki
?
3
Czy
różne kategorie
wydatków i dochodów publicznych mają
różne
efekty
gospodarcze?
4
Jaki jest
efekt
tych działań dla
wzrostu gospodarczego i rynku pracy
?
5
Czy wyższe wydatki lepiej finansować
wyższymi podatkami
czy
długiem publicznym
poprzez wyższy deficyt?
6
Czy coraz większy dług przynosi jakieś
szkody ekonomiczne
czy też
można go zwiększyć znacznie ponad obecnie obserwowane poziomy?
7
Co przynoszą
konsolidacje fiskalne
i czy warto je podejmować?
dr Maciej Bukowski
Wnioski
Spektakularny
wzrost zaangażowania rządów
w gospodarkę dokonał się
na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat praktycznie we
wszystkich
państwach OECD
. Mimo tego uniwersalnego trendu, jedne kraje
rozszerzyły interwencję publiczną bardziej niż inne. Pytanie o to
skąd się
wzięły
te
różnice
oraz o to
jakie są konsekwencje
tak
odmiennych
wyborów
publicznych dla poszczególnych państw ma podstawowe
znaczenie dla projektowania polityki gospodarczej
w skali makro.
Będziemy je podejmować na kolejnych wykładach.
dr Maciej Bukowski
Document Outline
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
FP MB Wyklad 4
FP MB Wyklad 7
FP MB Wyklad 10
FP MB Wyklad 11
FP MB Wyklad 5
FP MB Wyklad 12
FP MB Wyklad 4
ER MB Wyklad 8
ER MB Wyklad 7
ER MB Wyklad 6
ER MB Wyklad 1
ER MB Wyklad 3
ER MB Wyklad 11
ER MB Wyklad 7
ER MB Wyklad 4 id 162949 Nieznany
ER MB Wyklad 9
ER MB Wyklad 1
ER MB Wyklad 5
więcej podobnych podstron