Do układu próżniowego zalicza się:
- pompę próżniową napędzaną silnikiem elektrycznym,
- zbiornik wyrównawczy podciśnienia,
- rurociąg powietrzny wyposażony w wakuometr, zawór do
regulacji podciśnienia, zawory stanowiskowe i zawór
odwadniający,
- pulsator, zmieniający podciśnienie wytwarzane przez pompę
próżniową na pulsujące podciśnienie i ciśnienie atmosferyczne.
Do układu mlecznego zalicza się:
- kubki udojowe,
- kolektor,
- naczynie lub zbiornik na mleko,
- przewody mleczne łączące poszczególne części zespołu.
Zmiana podciśnienia - wytworzonego w układzie próżniowym i
skierowanego do kubków udojowych - na pulsujące
podciśnienie i ciśnienie atmosferyczne powoduje wysysanie
mleka z wymienia. Udojone mleko spływa z kubków
udojowych do kolektora, a następnie do naczynia udojowego
lub rurociągiem mlecznym do zbiornika.
Dojarki można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
- dojarki bańkowe i konwiowe,
- dojarki rurociągowe (przewodowe).
Dojarki bańkowe i konwiowe, budowane jako urządzenia
stacyjne z rurociągiem powietrznym, stosowane są do dojenia
krów trzymanych na uwięzi w oborach stanowiskowych. W
bańce lub konwi w czasie dojenia panuje podciśnienie.
Wydojone mleko zbierane jest do bańki. Dojarki przewoźne i
przenośne jedno- lub dwubańkowe stosowane są w małych
gospodarstwach chłopskich. Dojarki bańkowe przewoźne
umożliwiają także dojenie krów na pastwiskach.
Dojarki przewodowe (rurociągowe) wyposażone są w rurociąg
powietrzny i rurociąg mleczny. Rurociąg mleczny, wykonany ze
szkła, jest zamontowany obok rurociągu powietrznego. W
rurociągu mlecznym panuje stałe podciśnienie. Dojarki
rurociągowe stanowią stałe wyposażenie nowoczesnych dużych
obór i dojarni.
Dojarnie stosowane są przy chowie krów niewiązanych w
oborach bezuwięziowych. Są to specjalne pomieszczenia
połączone przejściami z oborami właściwymi fermy. Spotyka
się dojarnie typu „tandem“ z korytarzami do zadawania pasz po
bokach - wzdłuż stanowisk udojowych - i korytarzem
środkowym dla obsługujących. Wzdłuż tego korytarza
rozmieszczone są rurociągi: powietrzny i mleczny, urządzenia
do zawieszania aparatów udojowych, aparatura pomocnicza itp.
Stosowane są również dojarnie o układzie stanowisk typu „rybia
ość“, dojarnie karuzelowe, wózkowe (platformowe) oraz
przewoźne pastwiskowe.
Budowa i zasady działania podstawowych zespołów dojarek
bańkowych
Przebieg pracy dojarki bańkowej przedstawia się następująco.
Uruchomienie aparatu udojowego następuje w chwili
podłączenia bańki do przewodu powietrznego. Przed bańką
przewód jest rozgałęziony. Jednym przewodem - przez bańkę i
górną komorę kolektora - podciśnienie przekazywane jest do
komór pod- strzykowych kubków udojowych.
Podciśnienie w komorach podstrzykowych utrzymuje się
przez cały czas dojenia.
Drugim przewodem - przez pulsator i dolną komorę kolektora -
podciśnienie i ciśnienie atmosferyczne, zmieniające się
cyklicznie wskutek działania pulsatora, przekazywane są do
komór między- ściennych kubków udojowych, powodując takt
ssania.
Zmiana podciśnienia w komorach międzyściennych kubków
udojowych na ciśnienie atmosferyczne następuje wskutek
działania pulsatora.
Ciśnienie atmosferyczne z pulstatora przekazywane jest do
komór międzyściennych kubków udojowych, powodując
ściskanie strzyka, czyli takt masażu.
Mleko z poszczególnych kubków udojowych gromadzi się w
komorze mlecznej kolektora, skąd przekazywane jest do konwi.
Pompa próżniowa napędzana silnikiem elektrycznym (agregat
pompa - silnik) wytwarza podczas pracy podciśnienie w
zbiorniku wyrównawczym i w przewodzie powietrznym.
Podciśnienie jest to różnica między ciśnieniem atmosferycznym
a ciśnieniem w zespole próżniowym. Legalną jednostką
stosowaną przy pomiarach podciśnienia w dojarkach jest paskal
(Pa).
W dojarkach najczęściej jako pompy próżniowe stosowane są
rotacyjne pompy łopatkowe.
Pompa próżniowa wytwarza stałe podciśnienie robocze,
utrzymywane za pomocą zaworów regulacji podciśnienia
zainstalowanych na przewodzie rurowym. Zawory te
zapewniają stałe podciśnienie robocze w rurociągu podciśnienia
dojarki, niezależnie od liczby podłączonych aparatów
udojowych.
Pompa próżniowa zasysa powietrze z rurociągu poprzez
zbiornik wyrównawczy, w którym wyrównują się wahania
podciśnienia wynikające z pracy pompy i aparatów udojowych.
Rurociąg powietrzny w dojarkach stacyjnych zamontowuje się
w oborze wzdłuż żłobów. Jest on wykonany ze stalowych
ocynkowanych rur. W dojarkach przewoźnych rurociąg
powietrzny jest krótki, wykonany z grubościennego węża
gumowego.
W rurociągu głównym - prowadzonym równolegle do linii
żłobu, nad stanowiskami krów - co dwa stanowiska
umieszczone są zawory stanowiskowe. Do króćca takiego
zaworu dołącza się elastyczny wąż doprowadzający
podciśnienie do konwi i pulsatora.
Rurociąg powietrzny powinien być ułożony z niewielkim
spadkiem w kierunku do pompy próżniowej. W najniższym
punkcie rurociągu umieszczony jest zawór odwadniający, za
pomocą którego usuwana jest woda powstała wewnątrz
rurociągu w wyniku skraplania się pary wodnej.
Na rurociągu powietrznym zainstalowany jest zawór do
regulacji podciśnienia. W chwili nadmiernego wzrostu
podciśnienia w rurociągu tłok zaworu zostaje wciągnięty do
wewnątrz, co powoduje powstanie szczeliny i dopływ
niewielkiej ilości powietrza atmosferycznego. Pozwala to na
utrzymanie odpowiedniego podciśnienia w rurociągu.
Do pomiaru podciśnienia służy wakuometr (manometr pod-
ciśnieniowy).

Częstotliwość taktów pulstatora ustawiona przez
producenta nie wymaga regulowania.
W produkowanych u nas dojarkach typu H (H305 i jej
odmianach oraz H306) stosowane są pulstatory przeponowo -
suwakowe z tłumieniem hydraulicznym.
Pulstator jest połączony z kolektorem za pomocą podwójnego
przewodu powietrznego.

W dojarniach stosowane są zamiast pulsatora specjalne
urządzenia Duovac lub Triovac do automatycznego
przesterowywania podciśnienia.
W zależności od szybkości oddawania mleka przez krowę
urządzenie automatycznie reguluje wartość podciśnienia, liczbę
pulsów na minutę i stosunek czasu taktu ssania do czasu taktu
masażu. Pozwala to wyróżnić podczas doju trzy okresy: okres
pobudzania krowy, dój właściwy i dodajanie. Dzięki
zastosowaniu tego urządzenia można wyeliminować ręczny
masaż wymienia przed dojeniem.
Kolektor jest częścią aparatu udojowego łączącą pulsator z
kubkami udojowymi. Mieści się pod kubkami udojowymi i
składa się z dwóch komór: mlecznej i powietrznej (w dojarkach
dwutaktowych). Komora mleczna kolektora ma za zadanie
zbieranie mleka dopływającego z komór podstrzykowych
kubków udojowych i odprowadzanie go przewodem mlecznym
do konwi lub rurociągiem mlecznym do specjalnego zbiornika
umieszczonego poza oborą. Podczas dojenia w komorze tej stale
panuje podciśnienie.
Komora powietrzna ma za zadanie przekazanie pulsującego
ciśnienia z pulsatora do komór międzyściennych
poszczególnych kubków udojowych.
Każda dojarka wyposażona jest w urządzenie dezynfekcyjne.
Dojarki przewodowe(z rurociągiem mlecznym)
Przebieg pracy dojarki przewodowej (rys. 12.3) jest podobny
jak dojarki bankowej, z tą różnicą, że mleko zebrane w komorze
mlecznej kolektora przekazywane jest do rurociągu mlecznego.
Wydajane mleko odprowadzane jest rurociągiem mlecznym
wprost do oziębianych zbiorników umieszczonych w
przylegającej do obory zlewni mleka. Mleko przepływa przez
rurociąg mleczny w wyniku działania podciśnienia.
Układ mleczny składa się z rurociągu mlecznego, odbieracza
mleka, pompy mlecznej odbieracza, przewodu tłocznego pompy
i filtra mleka.
Rurociąg mleczny odprowadza mleko z aparatu udojowego do
odbieracza i jest jednym z elementów doprowadzających
podciśnienie do komory podstrzykowej.
Przewodem tłocznym mleko kierowane jest do zbiornika
magazynowego. W przewodzie tłocznym pompy wmontowany
jest najczęściej filtr mleka, w którym od mleka oddzielane są
zanieczyszczenia stałe. W przewód ten może być również
wmontowany przepływowy wymiennik ciepła, w którym
mleko jest oziębiane.
W dojarkach rurociągowych stałe rurociągi mleczne instaluje
się wzdłuż rzędów stanowisk ze spadkiem 2 - 5% w kierunku
spływu mleka, na wysokości ok. 1,8 m.
Rurociąg mleczny musi być dostosowany do częstego mycia,
płukania i dezynfekcji.

Rys. 12.3. Schemat przewodowej instalacji udojowej: 1 - pompa
próżniowa, 2-zbiornik wyrównujący podciśnienie, 3 - zawór
regulacji podciśnienia, 4 - przewód powietrzny (podciśnienia), 5
- wakuometr, 6 - kubek udojowy, 7 - kolektor, 8 - przewód
mleczny, 9 - przewód pulsacyjny, 10 - pulsator, 11 - zawór
pływakowy odbieracza, 12 - przewód mleczny, 13 - odbieracz,
14 - pompa mleczna odbieracza, 15 - przewód tłoczny pompy,
16 - filtr mleka

Dojarnie
Na rysunku 12.4 przedstawiono schemat 20 - stanowiskowej
dojami typu „rybia ość“ z wyposażeniem Alfa - Laval.
Dojarnia przeznaczona jest dla gospodarstw utrzymujących 500
- 600 krów w oborach wolnostanowiskowych. Dojarnia
umieszczona jest w hali udojowej z odpowiednim
wyposażeniem i poczekalnią przedudojową. Przy hali udojowej
znajduje się pomieszczenie na agregaty próżniowe oraz
pomieszczenie na zbiorniki na mleko i urządzenia do chłodzenia
mleka.
Do transportu i dowożenia paszy służy technologiczna linia
paszowa, na którą składają się: silosy o pojemności
umożliwiającej zgromadzenie paszy na kilka dni, przenośnik
ślimakowy do przenoszenia paszy z silosu na poszczególne
stanowiska oraz dozownik. Dozowanie paszy jest zdalnie
sterowane.
Na wyposażenie technologiczne stanowisk udojowych składają
się: przegrody międzystanowiskowe, żłoby, furtki wejściowe i
wyjściowe sterowane automatycznie oraz urządzenie Duovac
lub Triovac.

Rys. 12.4. Dojarnia typu „ rybia ość ”2x5x2- stanowiskowa z
wyposażeniem Alfa - Laval: A - hala udojowa, B -
pomieszczenie na agregat, C - schładzarki i zbiorniki mleka, D -
ciąg paszy treściwej od silosów, E - po-mieszczenia pomocnicze

Urządzenia Duovac stosowane są do automatycznego
przesterowania podciśnienia (zamiast pulsatora). Wytwarzają
one pulsację o dwóch wartościach podciśnienia: podciśnienia
33,3 kPa na początku i pod koniec dojenia oraz podciśnienia
50,7 kPa w czasie właściwego dojenia.
W zależności od szybkości oddawania mleka przez krowę
urządzenie automatycznie reguluje wartość podciśnienia, liczbę
pulsów na minutę i stosunek czasu taktu ssania do czasu taktu
masażu. Pozwala to wyróżnić podczas doju trzy okresy: okres
pobudzania krowy, dój właściwy i dodajanie. Dzięki
zastosowaniu tego urządzenia można wyeliminować ręczny
masaż wymienia przed dojeniem.
W dojarkach wyposażonych w urządzenia Duovac na
poszczególnych stanowiskach nie występuje szkodliwe
zjawisko „pustodoju" (ssanie strzyka, w którego ćwiartce
wymienia nie ma już mleka), gdyż przy zmniejszeniu wypływu
poniżej 0,2 l/min następuje przesterowanie aparatu udojowego
na podciśnienie 33,3 kPa. Przy tym podciśnieniu zmniejsza się
częstotliwość pulsacji i praca aparatu udojowego staje się
nieszkodliwa dla krowy.
W urządzeniu Triovac dojenie przebiega podobnie jak w
urządzeniu Duovac. W okresie pobudzania podciśnienie w
komorze pod- strzykowej wynosi 33 kPa i 44 kPa w komorze
międzyściennej. Gdy wypływ mleka z wymienia przekroczy 0,2
l/min, układ przełącznikowy powoduje zwiększenie
podciśnienia do 42 kPa w komorze pod- strzykowej i do 48 kPa
w komorze międzyściennej - rozpoczyna się dój właściwy. Po
zmniejszeniu wypływu mleka poniżej 0,2 l/min następuje
przesterowanie i dodajanie przy poprzednich wartościach
podciśnienia. Mleko doprowadzane jest z kolektora do
przewodu mlecznego przy podciśnieniu 72 kPa.
Zapory wejściowe i wyjściowe w dojami typu „rybia ość"
pokazanej na rysunku 12.4 sterowane są pneumatycznie
(zdalnie) za pomocą przycisków umieszczonych przy wejściu
na stanowiska udojowe i wyjściu krów z dojami.
Wydojone mleko transportowane jest z hali udojowej
przewodami mlecznymi do pomieszczenia schładzania i
przechowywania mleka. Linia chłodzenia mleka jest
zautomatyzowana.
Po wydojeniu krów przewody mleczne podłączane są do
automatycznej myjni oraz do podgrzewacza wody, za pomocą
których wykonywane jest kolejno: płukanie zimną wodą,
roztworem środków myjących i następnie ciepłą wodą.
Zasady użytkowania dojarek mechanicznych
Aparaty udojowe po zdjęciu z urządzenia dezynfekcyjnego
należy przepłukać ciepłą wodą w celu ogrzania kubków
udojowych i usunięcia przypadkowych zanieczyszczeń.
Przy montowaniu aparatu udojowego trzeba uważać na stan
techniczny jego elementów. Nie należy dopuszczać do pracy
pękniętych przewodów, popękanych gum strzykowych,
uszkodzonych uszczelek itp.
Czynności montażowe aparatu udojowego należy wykonywać w
kolejności ustalonej instrukcją obsługi dojarki. Trzeba pamiętać,
że od jakości zmontowania dojarki zależy jakość dojenia.
Pierwsze strugi mleka należy wydoić ręcznie do oddzielnego
naczynia (przeddajacza), który umożliwia wizualną ocenę
mleka z poszczególnych ćwiartek wymienia i ewentualnych
stanów zapalnych.
Przed założeniem kubków udojowych na strzyki wymię
należy umyć ciepłą wodą i wytrzeć czystą ściereczką
bawełnianą lub papierową, co jest połączone z lekkim
masażem.
Po zakończeniu mycia (masażu) należy natychmiast zakładać
kubki udojowe na strzyki i rozpocząć dojenie.
Nie należy myć wymion „na zapas“, gdyż przy dojeniu
mechanicznym przygotowanie wymienia bezpośrednio przed
założeniem kubków udojowych ma bardzo duży wpływ na
jakość dojenia.
Po założeniu kubków udojowych na strzyki dojarz powinien
kontrolować, czy ze wszystkich strzyków płynie mleko i czy
dojenie prze-biega prawidłowo.
Większość krów zostaje wydojona w ciągu 5 minut. Szybkie i
dokładne opróżnianie wymienia sprzyja zwiększeniu produkcji
mleka przez krowę. Nie należy dopuszczać do „pustodoju“,
czyli pracy dojarki po ustaniu wypływu mleka z wymienia, gdyż
może to być przyczyną uszkodzenia wymienia.
Po zakończeniu dojenia wykonuje się podój, zatrzymuje
dojarkę oraz przygotowuje aparaty do mycia i dezynfekowania.
Aparaty udojowe, konwie i pokrywy należy myć po każdym
dojeniu. Należy też za każdym razem kontrolować wartość
podciśnienia przez obserwację wskazań wakuometru.
Co jakiś czas (raz w miesiącu) należy rozebrać zawór regulacji
podciśnienia, umyć go w ciepłej wodzie z dodatkiem środków
myjących i wytrzeć do sucha. Po zmontowaniu zaworu i
założeniu go na rurociąg powietrzny należy uruchomić agregat
próżniowy i sprawdzić wartość podciśnienia. Wskazówka
wakuometru powinna się znajdować w oznaczonym zakresie
skali (50 kPa). Jeśli podciśnienie ma inną wartość, należy
pokręcić górną częścią korpusu aż do uzyskania wymaganego
podciśnienia.
Obsługę techniczną należy wykonywać zgodnie z zaleceniami
instrukcji obsługi dojarki.
Czystość otrzymywanego mleka uwarunkowana jest
dokładnym myciem wymion, przewodów mlecznych, naczyń
oraz zbiorników na mleko.
Po zakończeniu dojenia całą aparaturę stykającą się z mlekiem
należy wypłukać w ciepłej wodzie w celu usunięcia
zanieczyszczeń. W tym celu aparaty udojowe i konwie podłącza
się do rurociągu pod-ciśnienia tak jak do dojenia. Aparaty
udojowe zanurza się w wiadrze napełnionym wodą i
przepuszcza przez nie wodę, powodując zasysanie wody do
konwi.
Po wypłukaniu trzeba wymyć i zdezynfekować aparaty
udojowe w ciepłej wodzie z dodatkiem środka
dezynfekcyjnego w celu rozpuszczenia białka, tłuszczu i
zniszczenia bakterii, a następnie wypłukać letnią wodę w
celu usunięcia resztek płynu dezynfekcyjnego.
Do dezynfekcji używa się środków dezynfekujących zalecanych
przez fabrykę produkującą dojarkę, np. chlorogenu D.
Stosowane są także specjalne urządzenia do mycia i
dezynfekowania aparatów udojowych. Dezynfektory lub myjnie

automatyczne wchodzą w skład wyposażenia większości
dojarek.
Schładzarki do mleka
Szczególnie przydatne dla małych gospodarstw są schładzarki
zanurzeniowe. Schładzarka taka może być zanurzona wprost w
konwi lub w zbiorniku na mleko, albo też w basenie z wodą, w
którym umieszczone są konwie z mlekiem.
W dużych gospodarstwach rolnych oraz w punktach skupu
mleka stosowane są schładzarki ze sprężarkowym
urządzeniem chłodniczym, zwane również oziębiaczami.
Wchodzą one zazwyczaj w skład wyposażenia dojami.

Rys. 12.5. Schemat schładzarki z urządzeniem chłodzącym
sprężarkowym umieszczonym we wspólnej obudowie ze
zbiornikiem na mleko
Schładzarki ze sprężarkowym urządzeniem chłodniczym mają
różne rozwiązania konstrukcyjne. Mogą mieć agregat
chłodniczy i zbiornik mleka zamontowane oddzielnie (np.
agregat chłodniczy schładzarki CM - 500 instaluje się niekiedy
nawet na zewnątrz budynku), mogą też mieć agregat chłodniczy
umieszczony na obudowie schładzarki (np. schłodzarka SM -
1200).
Schemat schładzarki ze sprężarkowym urządzeniem
chłodniczym umieszczonym we wspólnej obudowie ze
zbiornikiem na mleko przed-stawiony jest na rysunku 12.5.
Agregat chłodniczy, składający się z silnika i sprężarki tłoczy
czynnik chłodzący do parownika. Czynnik chłodzący parując
odbiera ciepło z otoczenia, w wyniku czego na rurkach
parownika tworzy się lód. Parownik zanurzony jest w obudowie
z wodą, w której umieszczony jest również zbiornik z mlekiem.
Woda wprawiana jest w ruch za pomocą mieszadła, dzięki
czemu zbiornik z mlekiem jest oziębiany. W zbiorniku z
mlekiem znajduje się drugie mieszadło, zapewniające
równomierne ochłodzenie mleka.
Odpowiedni przebieg chłodzenia i wyłączania urządzeń po
ochłodzeniu mleka do żądanej temperatury zapewniają
termostaty z automatycznymi wyłącznikami sterującymi.