kaletnik 744[01] z1 02 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Maria Molendowska

Stosowanie surowców i materiałów włókienniczych
744[01].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż.. Tadeusz Sadowski
inż. Stanisław Pietryka

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż.. Małgorzata Latek

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[01].Z1.02
„Stosowanie surowców i materiałów włókienniczych”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu kaletnik 744[01].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Surowce i półprodukty włókiennicze

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Otrzymywanie i właściwości tkanin

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Dzianiny, włókniny, filc i inne wyroby włókiennicze

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rodzaje nici. Magazynowanie wyrobów włókienniczych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Otrzymujesz poradnik, który będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności

teoretycznych i praktycznych niezbędnych w czasie stosowania surowców i materiałów
włókienniczych.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli umiejętności, które osiągniesz pozwolą Ci

stosować surowce i materiały włókiennicze do produkcji wyrobów kaletniczych.

3. Materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji.

4. Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń.
5. Ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz opanować

umiejętności praktyczne.

6. Sprawdzian postępów.
7. Zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej

jednostki modułowej.

8. Literaturę.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Stosowanie surowców i materiałów włókienniczych, której treści

teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z surowcami
i materiałami włókienniczymi stosowanymi w produkcji wyrobów kaletniczych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[01].Z1

Surowce i materiały

kaletnicze

744[01]. Z1.02

Stosowanie surowców

i materiałów

włókienniczych

744[01]. Z1.03

Stosowanie tworzyw

sztucznych

i materiałów

skóropodobnych

744[01]. Z1.05

Ocenianie jakości

surowców

i materiałów do produkcji

wyrobów kaletniczych

744[01].Z1.01

Stosowanie surowców

skórzanych i skór

wyprawionych

744[01].Z1

Stosowanie materiałów

pomocniczych do produkcji

wyrobów kaletniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

definiować podstawowe prawa chemii, fizyki,

–

stosować ocenę organoleptyczną,

–

stosować podstawowe badania laboratoryjne,

–

określać podstawowe związki wielkocząsteczkowe,

–

posługiwać się przyrządami pomiarowymi,

–

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

dokonać klasyfikacji surowców i wyrobów włókienniczych,

–

rozróżnić półprodukty włókiennicze,

–

rozróżnić surowce włókiennicze naturalne roślinne i zwierzęce,

–

dokonać klasyfikacji włókien naturalnych,

–

rozróżnić surowce włókiennicze chemiczne,

–

scharakteryzować fizyczne i chemiczne właściwości włókien roślinnych, zwierzęcych
i mineralnych,

–

wyjaśnić metody otrzymywania włókien z surowców naturalnych i chemicznych,

–

określić wpływ właściwości włókien na jakość gotowych wyrobów włókienniczych,

–

wyjaśnić pojęcia: przędza, skręt przędzy, numeracja przędzy,

–

wyjaśnić metody produkcji tkanin,

–

rozróżnić rodzaje splotów w tkaninach,

–

scharakteryzować właściwości tkanin,

–

rozróżnić wyroby włókiennicze: laminaty, włókniny, filce, dzianiny, plecionki, taśmy,

–

dobrać metody identyfikacji włókien,

–

przeprowadzić badania organoleptyczne włókien,

–

rozróżnić włókna pod mikroskopem,

–

przeprowadzić badania właściwości włókien i tkanin,

–

określić wskaźniki jakości tkanin,

–

określić rodzaje nici, numerację nici, skręty nici, wskaźniki jakości nici,

–

określić warunki magazynowania wyrobów włókienniczych,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Surowce i półprodukty włókiennicze

4.1.1. Materiał nauczania

Klasyfikacja włókien

Ze względu na pochodzenie wszystkie włókna dzieli się na dwie zasadnicze grupy:

−

włókna naturalne,

−

włókna chemiczne.

Rys.1. Schemat podziału włókien

Ze względu na budowę chemiczną w każdej z tych grup można wydzielić włókna

pochodzenia organicznego i nieorganicznego. Większe znaczenie przemysłowe maja włókna
organiczne.

Rys.2. Schemat podziały włókien naturalnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.3. Schemat podziału włókien chemicznych

Włókna naturalne organiczne mogą być pochodzenia roślinnego (np. bawełna) lub

zwierzęcego (np. wełna), a nieorganiczne mineralnego (np. azbest).

Włókna chemiczne są wytwarzane przez człowieka. Grupa włókien chemicznych

pochodzenia organicznego dzieli się na włókna sztuczne i syntetyczne.

Włóknami sztucznymi nazywa się włókna wytwarzane ze związków znajdujących się

w przyrodzie, np. z celulozy uzyskiwanej z drewna. Przykładem może być jedwab
wiskozowy.

Włókna wytwarzane ze związków niewystępujących w przyrodzie, a otrzymywane drogą

syntezy chemicznej z prostych związków organicznych, noszą nazwę włókien syntetycznych.
Włóknem syntetycznym jest np. Stilon.

Włókna chemiczne nieorganiczne to włókna szklane.
Włókna mogą być użytkowane jako luźna masa włókiennicza, przede wszystkim jednak

stanowią surowiec do wytwarzania nitek, z których otrzymuje się różnego rodzaju płaskie
wyroby włókiennicze, np. tkaniny, dzianiny, taśmy inne. Przebieg przerobu włókien na wyrób
włókienniczy zależy w dużym stopniu od właściwości fizycznych i chemicznych włókien.
Właściwości te wpływają na cechy użytkowe wyrobu włókienniczego. Niektóre właściwości
fizyczne włókien dadzą się ściśle określić za pomocą pomiarów przy użyciu odpowiednich
przyrządów (np. kształt włókna, długość włókna, grubość, wytrzymałość na rozciąganie
jednokierunkowe lub osiowe, wydłużenie włókien, sprężystość, gęstość, izolacyjność,
higroskopijność). Inne natomiast można badać tylko metodą organoleptyczną, posługując się
zmysłami dotyku, wzroku i powonienia. Właściwości chemiczne włókien określa się na
podstawie zachowania się ich wobec podwyższonej temperatury oraz wobec określonych
odczynników chemicznych.

Wszystkie włókna zarówno naturalne, jak i chemiczne są zbudowane z polimerów, które

są związkami wielkocząsteczkowymi. Włókna naturalne są utworzone z polimerów
naturalnych, powstających w organizmach roślinnych (celuloza) i zwierzęcych (pewne
rodzaje ciał białkowych).Włókna sztuczne otrzymuje się również z polimerów naturalnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w wyniku ich chemicznej obróbki. Włókna syntetyczne natomiast są wytwarzane
z polimerów, które powstają na skutek odpowiednich reakcji chemicznych polimeryzacji,
polikondensacji czy poliaddycji.

Reakcja polimeryzacji polega na łączeniu pewnej liczby jednakowych monomerów bez

wydzielania produktów ubocznych. Masa cząsteczkowa tak uzyskanego polimeru jest, więc
wielokrotnością masy cząsteczkowej użytych monomerów. Rozróżniamy polimeryzację
łańcuchową, rodnikową, jonową, stereospecyficzną.

Z kopolimeryzacją mamy do czynienia wtedy, kiedy w reakcji polimeryzacji bierze udział

dwa lub więcej różnych monomerów, w nazwie tak otrzymanego polimeru uwzględniamy
nazwy wszystkich monomerów biorących udział w reakcji.

Polikondensacja polega na łączeniu wielu cząsteczek substancji wyjściowych przy

jednoczesnym wydzielaniu prostych produktów ubocznych, jak woda, chlorowodór itp.
Jest to reakcja stopniowa, można ją przerwać w określonym stadium, czym różni się od
reakcji polimeryzacji łańcuchowej.

W przebiegu reakcji poliaddycji następuje łączenie się monomerów z przemieszczaniem

atomu wodoru lub grup atomów bez wydzielania produktów ubocznych.

Istnieją również tworzywa sztuczne otrzymywane przez chemiczną przemianę surowca

naturalnego określane jako modyfikowane.

Polimery mogą mieć budowę liniową, rozgałęzioną lub usieciowaną.

Rys. 4.

Struktura polimerów[ 1, s.183]

a - polimer liniowy,

b - polimer rozgałęziony,

c - polimer usieciowany.

Bawełna

Włókien bawełny dostarcza roślina o nazwie bawełnica. Roślina ta znana jest od z góry

trzechtysiecy lat przed nasza erą. Za ojczyznę jej uważane są powszechnie Indie
Wschodnie.Uprawiano ją również od dawna w Egipcie. Bawełna jest uprawiana w krajach
podzwrotnikowych. Ogółem bawełnę uprawia się w 80 krajach świata. Główni producenci
bawełny to poczynając od najpotężniejszych: USA, Chiny, Indie, Pakistan, Uzbekistan,
Brazylia, Turcja, Australia, Turkmenistan i Egipt.
Bawełnica należy do roślin ślazowatych. Największe znaczenie gospodarcze ma bawełnica
krzewiasta(patrz rys.5). Jest to roślina jedno- lub dwuletnia o wysokości od 1 do 3 metrów. Po
przekwitnięciu kwiatu powstaje torebka owocowa wielkości orzecha włoskiego. Wewnątrz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

torebki znajdują się nasiona pokryte delikatnymi włoskami, tj. włóknami bawełnianymi. Gdy
torebka dojrzeje, pęka, a włókna podobne do pęczków waty wydostają się na zewnątrz.

Rys..5.

Pęknięta torebka bawełny

[5, s. 19]

Zbiory bawełny – zbioru dokonuje się ręcznie lub za pomocą specjalnych maszyn. Zbiera
się dojrzałe pęczki włókien Zbiory ręczne trwają wiele tygodni, ale mają przewagę
jakościową nad zbiorami maszynowymi. Zbiór ręczny gwarantuje włókno czyste, białe bez
suchych liści i fragmentów suchych torebek. Zebraną bawełnę suszy się, sortuje, odziarnia
(oddziela włókna od nasion) i oczyszcza. Tak przygotowane włókna są gotowe do dalszej
obróbki.

Tab.1.Własciwości użytkowe włókien bawełny [5, s. 12]

Właściwości użytkowe

Izolacyjność

Włókna w stanie rozluźnionym oraz grubsze tkaniny o puszystej
powierzchni wykazują dość dobrą izolacyjność cieplną.
Jednak w czasie użytkowania właściwości izolacyjne ulegają
pogorszeniu

Higroskopijność

Bawełna może przyjąć do 20% wilgoci w postaci pary
z powietrza, nie sprawiając wrażenia mokrej. Schnie powoli

Wrażenia dotykowe
grubość i chwyt

Miękka, miła i bardzo przyjemna w dotyku

Inne ważne właściwości

Wytrzymałość

Wytrzymałość bardzo duża. W stanie mokrym jeszcze wzrasta

Sprężystość

Bawełna jest mało sprężysta. Wyroby z bawełny szybko się
gniotą

Właściwosci
elektrostatyczne

Bawełna prawie się nie elektryzuje, ponieważ jest ciągle
wilgotna

Kształt włókna

widok

wzdłużny

dojrzałego

włókna

bawełny

przekrój poprzeczny

Długość włókna

−

krótkowłóknista – do 10 mm

−

średniowłoknista – do 30 mm

−

długowłoknista – do 60 mm

Spalanie

Bawełna pali się szybko, jasnym płomieniem. Wydziela zapach
palonego papieru. Pozostałością jest jasno – szary popiół

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwości chemiczne.

Ponieważ włókno bawełny jest zbudowane z celulozy, więc jej właściwości chemiczne są

takie jak celulozy.

Merceryzacja – jest to proces polegający na uszlachetnieniu włókien bawełny poprzez

działanie na niestężoną zasadą sodową. W efekcie tego procesu włókna bawełny zwiększają
swą wytrzymałość, zwiększa się ich połysk, rośnie higroskopijność, oraz zwiększa się
powinowactwo do barwników

Zastosowanie
Największą ilość bawełny przerabia się na tkaniny odzieżowe, bieliźniane, pościelowe,
obiciowe, obuwnicze, tasiemki, koronki, watę i gazę lekarską itp.

Len

Len jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Już między 5000 a 4000 lat p.n.e.

uprawiali go Egipcjanie, Babilończycy, Fenicjanie i inne cywilizacje. Wiadomo też, iż był
uprawiany w starożytnym Rzymie. Rzymianie dokładnie opisali metody obróbki lnu, które
w nieznacznym stopniu różnią się od dziś stosowanych technik. Z Europy południowej
znajomość uprawy lnu przeniknęła do Galii, Niderlandów, Germanii i stąd prawdopodobnie
do Polski. W Polsce przemysł lniarski rozwinął się na przełomie XVI i XVII wieku. Uprawa
lnu daje dwojakie korzyści. Z lnu otrzymuje się nie tylko włókno, ale również siemię lniane –
czyli nasiona dające olej używany przede wszystkim do wyrobu pokostu. Największymi
producentami lnu na świecie są: Chiny, Rosja, Francja, Ukraina, Białoruś, Egipt, Litwa,
Czechy, Polska.

Rys.6. Len kwitnący i dojrzały [5, s.14]

Do produkcji włókien uprawia się odmiany o długiej łodydze, kwiatach w kolorze od błękitu
do bieli. Osiągają one wysokość od 80 do 120 cm. Len jest rośliną jednoroczną. Na dojrzałej
roślinie z kwiatów tworzą się torebki wielkości ziarna grochu, zawierające oleiste nasiona.
Zbiory następują w lipcu i sierpniu.

Obróbka lnu:

−

len wyrywa się z korzeniami, a następnie suszy na polu. Aby otrzymać bardziej delikatne
włókno, zbioru dokonuje się wówczas, gdy łodyga jest jeszcze zielonożółta,

−

odziarnianie – usuwanie torebek nasiennych,

−

roszenie – moczenie słomy lnianej w basenie z ciepłą wodą w celu rozpuszczenia
substancji sklejających tzw. pektyn,

−

lamanie i trzepanie – wyroszoną i wysuszoną słomę lnianą poddaje się międleniu, czyli

łamaniu i kruszeniu zdrewniałych części łodygi w celu ich usunięcia w procesie trzepania.

−

czesanie

–

wyczesywanie łyka, aż do momentu powstania wiązki włókien nadających się

do przędzenia

(

patrz zdjęcie

W wyniku czesania uzyskuje się: len czesany, wyczeski

lniane tzw. pakuły.

Pojedyncze włókno lniane wydobyte z łodygi stanowi włókno techniczne. Włókno

techniczne składa się z wielu pęczków krótkich i cienkich włókienek elementarnych. Włókna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

elementarne są ze sobą sklejone klejem roślinnym (pektyną)i stanowią pęczki włókien. Na ich
powierzchni znajdują się widoczne pod mikroskopem rysy i zgrubienia. Przekrój poprzeczny
pęczka włókien ma kształt zbliżony do wieloboku. Długość włókna technicznego wynosi
20÷140cm, długość włókien elementarnych średnio 16÷30mm,a grubość przeciętnie 7÷20µm.
Wytrzymałość włókien na rozciąganie jest bardzo duża, a wytrzymałość mokrych włókien
jeszcze wzrasta. Wydłużenie względne przy rozciąganiu jest bardzo małe i wynosi 1,5÷4%.

Tab.2.Właściwości fizyko-mechaniczne lnu [5,s.16]

Sztywność włókien lnu jest
ich charakterystyczną
cechą, zauważalną
szczególnie
w tkaninach niebielonych.
Wyroby z tkanin lnianych
mają skłonność do
gniecenia się gdyż
sprężystość włókien
Izolacyjność

Tkaniny lniane charakteryzują się małą izolacyjnością. Materiały
lniane sprawiają wrażenie chłodu, które wzmaga się po jej
wymaglowaniu

Higroskopijność

Duża – szybko nasiąka wodą i szybko schnie..

Wrażenia dotykowe
grubość i chwyt

W skutek zawartości kleju roślinnego len jest sztywny i szorstki.
Na skutek pęczkowej budowy poszczególnych włókien przędza
lniana wykazuje nierówności, które nadają tkaninie lnianej
ziarnisty wygląd powierzchni

Barwa i połysk

Zależy od gatunku, najczęściej bywa szarosrebrzysta.Trudno się
barwi. Włókna mają naturalny matowy połysk

Inne ważne właściwości

Wytrzymałość

Wytrzymałość lnu i jego odporność na zniszczenia jest bardzo
duża. W stanie mokrym jeszcze wzrasta

Sprężystość

Len jest mało sprężysty, dlatego mocno się gniecie, tkaniny
lniane po zgnieceniu nie powracają do poprzedniego kształtu

Właściwosci
elektrostatyczne

Len prawie się nie elektryzuje, ponieważ jest ciągle jest
wilgotny

Kształt włókna

widok wzdłużny – wiązka (włókno

techniczne) i włókna elementarne

przekrój poprzeczny, zbliżony do wieloboku – patrz czerwone
kółko

Spalanie

Len pali się szybko, jasnym płomieniem. Wydziela zapach
palonego papieru. Pozostałością jest jasno - szary popiół

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwości chemiczne
Ponieważ włókno lnu jest zbudowane z celulozy, więc jej właściwości chemiczne są takie jak
celulozy. W porównaniu do bawełny w swym składzie posiada więcej klejów roślinnych.
Len znalazł zastosowanie do produkcji tkanin pościelowych, dekoracyjnych odzieżowych itp.
Konopie są obok lnu główną włóknodajną rośliną pozyskiwaną z łodyg. Roślina ta wymaga
cieplejszego klimatu niż len. Główni producenci to: Rosja, b. Jugosławia, Węgry, Rumunia,
Algieria i Hiszpania. Konopie należą do rodziny pokrzywowatych i są rośliną
jednoroczną. Wysokość łodygi konopi środkowoeuropejskich dochodzi do 2,5 m,
a południowoeuropejskich do 4 m. Zbioru dokonuje się przez koszenie łodyg. Wydobycie
włókien odbywa się jak przy włóknach lnu. Włókno techniczne jest grubsze i mocniejsze
od

lnu,

jest

też

bardziej

zdrewniałe,

więc

sztywniejsze

twardsze.

Rys.7. Konopie [5, s.17]

Rys.8.Włókna konopi [5, s. 17]

Właściwości włókien – są odporne na działanie wody zwykłej i morskiej (stąd ich
zastosowanie w przemyśle powroźniczym).Barwa włókien jest jasnożółta, zielonkawa lub
szara, a połysk słabszy niż włóka lnu

Juta, pochodzenie – Indie, Bangladesz, Pakistan.
Włókna juty są zdrewniałe i niejednorodne. Juta charakteryzuje się ostrym zapachem, nie jest
odporna na gnicie. Ich rozciągliwość i elastyczność jest porównywalna z tymi samymi
cechami lnu. Stosuje się ją do produkcji pasów, jako osnów do produkcji dywanów, tkanin
podkładowych do wykładzin.

Ramia
Pochodzenie – Kraje Dalekiego Wschodu, kraje b. ZSRR, USA.
Włókna ramii są wysokowartościowymi, bardzo wytrzymałymi włóknami. Są gładkie
i jednorodne, o trwałym połysku, łatwo poddają się barwieniu i są odporne na światło. Ramia
dobrze wchłania wodę. Wytwarza się z nich lekką, trwałą tkaninę na pościel, obrusy, tasiemki
i sznurki. Krótkich włókien używa się do produkcji banknotów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.9. Włókna ramii [5, s.17]

Sizal
Sizal to nazwa handlowa włókna twardego wydzielanego przez liście agawy (Agawe
rigida).Agawa jest uprawiana w Meksyku, Brazyli, Indonezji oraz Afryce Wschodniej.
Włókna sizalu są odporne na działanie wilgoci, rozrywanie i wycieranie. Łatwo poddaja się
barwieniu ponieważ ich kolor jest jasny.

Rys.10. włókna sizalu [5, s. 17]

Kokos jest drzewem pochodzącym z Indii, Indonezji, Sri Lanki. Surowcem włókienniczym są
włókna okrywające skorupę orzecha kokosowego.
Włókna kokosowe – są odporne na tarcie i niszczenie, charakteryzują się dobrą sprężystością,
są odporne na zabrudzenia i dobrze izolują.
Włókien kokosowych używa się przede wszystkim do produkcji wyrobów przemysłu
powroźniczego, materacy i szczotek, a także latawców i wykładzin.

Rys. 12. Włókno kokosa [5, s. 17]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Włókna zwierzęce

Włókna zwierzęce dzieli się na dwie grupy:

−

włókna stanowiące uwłosienie zwierząt,

−

włókna które są wydzieliną gruczołów gąsienic owadów.

Spośród włókien pochodzących z uwłosienia zwierząt największe znaczenie ma wełna.
Potocznie pod nazwą „wełna” rozumiemy wełnę owczą; inne rodzaje wełen są określane
przez dodanie nazwy zwierzęcia, z którego pochodzi wełna, np. wełna kozia, wełna
wielbłądzia itp. Podstawowym składnikiem włókien zwierzęcych są białka, które są
związkami wielkocząsteczkowymi powstałymi przez polikondensację aminokwasów.
Makrocząsteczki białka składają się z węgla, wodoru, tlenu, azotu, siarki itp. Łańcuchy
cząsteczkowe tworzą fibryle, które łączą się w związki. Podstawowym białkiem uwłosienia
ssaków jest keratyna. Włókna jedwabiu są zbudowane z dwóch rodzajów białek fibroiny
i serycyny. Niektóre białka są rozpuszczalne w wodzie(białko jaja kurzego, żelatyna), inne
natomiast rozpuszczają się w roztworach niektórych zasad, soli i kwasów. Podczas
ogrzewania i pod wpływem działania alkoholu białko ulega ścięciu, czyli przechodzi w stan
nierozpuszczalny.
Substancje, które wchodzą w skład białka, barwią się pod wpływem stężonego kwasu
azotowego na żółto. Reakcja ta, zwana reakcją ksantoproteinową, służy do identyfikacji
włókien zwierzęcych.
Wełna owcza
Główni producenci wełny: Australia, Nowa Zelandia, Chiny, Argentyna, Urugwaj, RPA,
Wielka Brytania, Hiszpania,Turcja, Gruzja.
Wełnę z jagniąt otrzymuje się po sześciu miesiącach, natomiast dorosłe osobniki strzyże się
raz w roku. Wełna żywa pozyskiwana jest z żywego, zdrowego zwierzęcia; natomiast wełna
martwa z owiec ubitych ze względu na zły stan zdrowia. Owce strzyże się ręcznie lub za
pomocą elektrycznych postrzygarek, otrzymując spójne runo. Runo po strzyżeniu dzieli się na
cztery grupy pod względem jakościowym, biorąc pod uwagę grubość, karbikowatość, długość
włókien, zanieczyszczenia i kolor.
Pranie – nieprane runo z jednej owcy waży od 1 do 6 kg. Około 40% tej masy stanowią
lanolina i zanieczyszczenia. Brud i znaczna część lanoliny zostaje usunięta podczas prania.
Karbonizacja, jeżeli istnieje taka potrzeba, zanieczyszczenia roślinne usuwa się, działając na
runo kwasem siarkowym.
Dzięki swojej budowie włókno wełny jest bardzo elastyczne. We wnętrzu włókna splatają się
ze sobą spiralnie dwie różnorodne części o różnym składzie chemicznym. Karbikowatość
wełny wynika z niejednorodnej struktury włókien. Oddziaływanie wilgoci i ciepła powoduje
różne pęcznienie obu części włókna, stąd wełnę bardzo łatwo prasuje się i formuje. W wyniku
ddziaływania ciepła, wilgoci i procesów mechanicznych łuski włókna wełny zahaczają
o siebie, powodując jej spilśnianie(filcowanie).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab.3. Właściwości wełny [5, s. 20]

Właściwości użytkowe

Izolacyjność

Wyroby wełniane charakteryzują się bardzo dobrą izolacyjnością
cieplną. Gładkie, ścisłe materiały wełniane izolują mniej niż
materiały o luźniejszej strukturze

Higroskopijność

Duża - potrafi przyjąć ilość pary wodnej odpowiadającą 1/3jej
własnej masy, nie sprawiając wrażenia wilgotnej w dotyku

Wrażenia dotykowe -
grubość i chwyt

Miękkość włókien zależy od ich grubości. Cienka wełna
merynosowa jest miękka natomiast gruba wełna może podrażniać
skórę

Barwa i połysk

Zależy od gatunku i rasy owcy. Kolor najczęściej bywa kremowy
lub jasnoszary

Odporność biologiczna

Włókna wełny atakowane są przez larwy moli

Inne ważne właściwości

Wytrzymałość

Jest wytrzymała, jednak mniej niż inne surowce włókiennicze.
Po zmoczeniu traci na wytrzymałości o 30%

Sprężystość

Jest bardzo duża. Wyroby wełniane po zgnieceniu szybko się
rozprostowują

Właściwości
elektrostatyczne

Elektryzują się w niewielkim stopniu, gdyż stale zawierają
wilgoć

Kształt włókna

widok wzdłużny - łuski są ułożone dachówkowato
przekrój poprzeczny - okrągły

Karbikowatość

wełna cienka - bardzo
i średnio łukowata

wełna średnia - łukowata
wełna gruba - lekko i mało łukowata

Spalanie

Pali się małym, gasnącym płomieniem, wydziela zapach
palonych włosów. Pozostawia ciemny dający się rozetrzeć popiół

Ze względu na właściwości wełnę stosuje się przede wszystkim do wyrobu tkanin i dzianin
odzieżowych. Poza tym wyrabia się z niej tkaniny dekoracyjne, dywany, filce i koce. Wełna
podobnie jak bawełna, staje się surowcem luksusowym. Obecnie coraz częściej produkuje się
wyroby wełniane z domieszką włókien chemicznych. Wyroby te noszą nazwę
wełnopodobnych.

Wełna kozia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wełny koziej dostarczają kozy kaszmirskie i angorskie.

Kozy kaszmirskie żyją w Mongolii i Himalajach na wysokości do 5000 m. Warunki życia,
wykształciły u nich delikatną warstwę wełny spodniej. Wyroby wykonane z tych włókien, np.
szaliki, tkaniny sukienkowe, są cienkie, miękkie, lekkie i przyjemne w dotyku. Kaszmir
należy do najdroższych włókien naturalnych.
Kozy angorskie żyją w Teksasie, RPA i Turcji. Wełna tych kóz ma długie włókno, lekko
kręcone i jedwabiście połyskujące, ma kolor biały, łatwo poddaje się farbowaniu i niemal się
nie spilśnia. Znalazła zastosowanie w produkcji tkanin zwanych „alpaka”, pluszów, imitacji
futer, jak również modnych tkanin i dzianin zwanych „mohair”.
Wełna wielbłądzia

Wełny tej dostarczają wielbłądy jednogarbne hodowane w Afryce Północnej i wielbłądy

dwugarbne hodowane w Azji. Wełna porastająca skórę wielbłąda, składa się z włókien
grubych i długich oraz z włókien krótkich, cienkich, bardzo miękkich, lekkich
i wytrzymałych na rozciąganie. Włókna krótkie są cennym surowcem do wyrobu tkanin na
płaszcze, podpinki, swetry, pledy itp.
Jedwab naturalny

Ojczyzną jedwabiu są Chiny. To tam prawdopodobnie przed około 5000 lat

zaobserwowano oprzędzającą się gąsienicę jedwabnika. Za czasów rzymskich, Rzymianie
wymieniali jeden funt chińskiego jedwabiu na funt złota. To z Chin przemycono jajeczka
jedwabników do Europy, początkując jednocześnie produkcje jedwabiu na obszarach
śródziemnomorskich.
Obecnie najważniejszymi krajami produkującym jedwab są: Japonia, Chiny, Indie, Kraje
b. ZSRR, Korea, oraz w Europie: Włochy, Francji, Polsce

Jedwabnikiem hodowlanym jest jedwabnik morwowy. Gąsienica owada odżywia się liśćmi
drzewa morwowego. Po około 30 dniach zaczyna się przekształcać tworząc oprzęd, który
może mieć długość około 3000 m. Oprzęd nazywa się kokonem. Po około 14 dniach
gąsienica przeobraża się w motyla. Przy hodowli nie dopuszcza się do przeobrażenia
poczwarki w motyla i przedziurawienia kokonu.
Zebrane kokony poddaje się zamorzaniu traktując gorącą parą lub gorącym powietrzem.

Gąsienica formuje oprzęd Kokon z oplątem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Pozyskiwanie jedwabiu naturalnego [5, s. 23]

Nić jedwabna zbudowana jest z białka zwanego fibroiną, które połączone są substancją
klejącą zwaną serycyną. Serycyna rozpuszcza się w wodzie, nadaje ona kokonowi naturalna
barwę.
W celu rozpuszczenia serycyny kokony wrzuca się do gorącej wody, odnajduje się końce
włókien, a następnie rozwija się kokony. Ze względu na to, że pojedyncze nitki są zbyt
cienkie rozwinięte nitki z 7 – 10 kokonów łączy się tworząc greżę. Greża – jest to jedwab ze
środkowej części kokonu o długości około 1000 metrów. Jedwab szapowy – są to dłuższe
włókna z tej części kokonu, która nie da się rozwinąć. Bureta – są to krótkie włókna
odpadowe pozostałe po tworzeniu przędzy szapowej. Fryzon – cienka splątana warstwa
włókien zdjęta z początku i końca kokonu.

Rys.14. Rozmotywanie oprzędów [5, s. 24]

Uwolniony z kokonu motyl Kokon na jedwabnej tkaninie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab.4.Właściwości fizyko - mechaniczne jedwabiu [5, s. 25]

Właściwości użytkowe

Izolacyjność

Jedwab jest chłodny w dotyku, a zarazem zatrzymuje ciepło

Higroskopijność

Podobnie jak wełna może przyjąć ilość pary odpowiadającą 1/3
własnej masy, nie sprawiając wrażenia wilgotnego

Wrażenia dotykowe
grubość i chwyt

Jedwab jest bardzo przyjemny w dotyku ze względu na jego
cienkość i miękkość. Najważniejszymi cechami jedwabiu
pozbawionego substancji kleistych są: jedwabny połysk,
cienkość włókien i przyjemne wrażenie w dotyku

Barwa i połysk

Ładny połysk, tzw. "jedwabisty". Barwa zależy od rasy
jedwabnika, przeważnie bywa biała, kremowa lub żółta

Inne ważne właściwości

Wytrzymałość

Wytrzymałość, bardzo duża

Sprężystość

Jedwab jest bardzo sprężysty, dzięki temu wyroby wykonane
z jedwabiu nie gniotą się

Właściwosci
elektrostatyczne

Jedwab prawie się nie elektryzuje, ponieważ jest ciągle wilgotny

Kształt włókna

widok wzdłużny

przekrój poprzeczny, zbliżony do trójkąta – patrz czerwone kółko

Spalanie

Jedwab pali się powoli, małym, gasnącym płomieniem. Wydziela
zapach palonych włosów (rogów)

Jedwab naturalny jest używany do wyrobu tkanin sukienkowych, nici do szycia
maszynowego, nici specjalnych chirurgicznych itp. Znalazł również zastosowanie do
produkcji tkanin na czasze balonów, spadochronów oraz niektórych tkanin technicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5 Właściwości chemiczne włókien naturalnych [2. s. 58]

Rodzaj włókna

Właściwości
włókna

bawełna

len

wełna

jedwab
naturalny

Sposób
palenia się

zapala się łatwo, płomień
pomarańczowożółty, pali się
równo, pozostawia delikatny
szarawy popiół, zapach
palonego papieru

jak bawełna

zapala się dość łatwo, pali się
krótkim, żółtym płomieniem,
pozostaje czarna, krucha kulka
o nieregularnych kształtach, zapach
palonych włosów

jak wełna

Odporność na
działanie
podwyższonej
temperatury

działanie temp. powyżej
165

C powoduje

uszkodzenie włókna

jak bawełna długotrwałe działanie temp. 100

powoduje rozkład włókien

działanie temp.
powyżej 140

powoduje
uszkodzenie
włókien

Odporność na
działanie
kwasów

odporna na działanie
nierozcieńczonych w temp.
pokojowej, działanie
rozcieńczonych kwasów
w podwyższonej temp. oraz
stężonych kwasów powoduje
rozpad włókien

jak bawełna odporna na działanie kwasów

w temp. pokojowej, nieodporna na
działanie

stężonych

kwasów

w podwyższonej temp. stężony
kwas azotowy barwi włókno na
żółto

jak wełna

Odporność na
działanie
zasad

odporna na działanie
nierozcieńczonych zasad,
stężone roztwory powodują
pęcznienie włókien i ich
rozpuszczenie

jak bawełna nieodporna na działanie zasad nawet

o słabym stężeniu, w podwyższonej
temp.

następuje

rozpuszczanie

włókna

jak wełna

Włókna chemiczne

W procesie produkcji włókien chemicznych można wyodrębnić następujące etapy:

−

otrzymywanie masy włóknotwórczej( w przypadku włókien syntetycznych polimeru),

−

formowanie włókna,

−

rozciąganie włókna,

−

końcowe operacje wykończalnicze.

Formowanie włókna, czyli przekształcenie substancji przędnej ze stanu ciekłego w ciało

stałe, może się odbywać trzema sposobami:

−

przez wprowadzenie formowanego tworzywa do przygotowanej kąpieli zestalającej – jest
to snucie mokre,

−

przez odparowanie z roztworu przędnego rozpuszczalnika za pomocą ogrzanego
powietrza – jest to snucie suche,

−

przez chłodzenie masy uprzednio roztopionej wysokich temperaturach – jest to tzw.
snucie techniczne.

Wybór sposobu uformowania włókien zależy od właściwości użytego polimeru. Włókna
sztuczne i syntetyczne są wytwarzane w trzech postaciach: jako włókna ciągłe, odcinkowe
oraz jako żyłka. Nić wielowłókową otrzymuje się przez łączenie i skręcenie określonej liczby
pojedynczych włókien ciągłych. Włókna odcinkowe otrzymuje się przez cięcie wiązki
włókien ciągłych na odcinki o określonej długości. Włókna te przędzie się same lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w mieszankach z włóknami naturalnymi. Żyłką nazywa się pojedyncze włókno o dość
znacznej grubości (średnica powyżej 0,1mm).Właściwości włókien chemicznych mogą być
w szerokich granicach zmieniane i dowolnie kształtowane. Wielkościami dowolnie
nadawanymi mogą być, np. długość, grubość i kształt przekroju poprzecznego włókien.
Przykładem włókien chemicznych może być, np. jedwab wiskozowy, jedwab miedziowy,
jedwab

octanowy,

włókna

poliamidowe,

poliestrowe,

poliakrylonitrylowe,

polichlorowinylowe, polipropylenowe czy poliuretanowe.

Włókna wiskozowe
Surowcami wyjściowymi do produkcji włókien wiskozowych są: celuloza drzewna, ług
sodowy i dwusiarczek węgla. Arkusze celulozy zanurza się w roztworze ługu sodowego,
w wyniku, czego otrzymuje się tzw. alkalicelulozę, którą (po odciśnięciu z niej nadmiaru
ługu) poddaje się mieleniu, a następnie działaniu dwusiarczku węgla. Powstaje wtedy
żółtawopomarańczowy związek – ksantogenian celulozy, który traktuje się ługiem sodowym
i wodą, w wyniku czego powstaje gęsta, lepka ciecz, tzw. wiskoza. Tak przygotowany
roztwór zostaje wprowadzony do maszyn przędzalniczych, gdzie pod zwiększonym
ciśnieniem jest przeciskany przez dysze z otworkami o średnicy stanowiącej setne części
milimetra. Dysze są zanurzone w kwaśnej kąpieli, przez którą cieniutkie strumienie wiskozy
przechodząc koagulują (zestalają się). Zespół nitek otrzymanych z jednej dyszy zostaje
nawinięty na szpulę. O właściwościach wytrzymałościowych uzyskanych włókien decyduje
wielkość rozciągu, któremu poddaje się włókna w chwili ich formowania. Otrzymane w ten
sposób włókna poddaje się płukaniu, bieleniu i skręcaniu, aby uzyskać jedwab nadający się do
tkania.
Włóknom odcinkowym można nadawać dowolne długości, zależnie od tego, do jakich
włókien naturalnych mają być upodobniane. Produkuje się włókna bawełnopodobne
i wełnopodobne. Krajowy przemysł włókien sztucznych wytwarza trzy rodzaje odcinkowych
włókien wiskozowych:

−

Textra – włókna bawełnopodobne, gładkie, matowe lub z połyskiem,

−

Argona – włókna wełnopodobne gładkie, matowe lub z połyskiem, używane jako
domieszka do wełny, rzadziej jako 100 – procentowa przędza,

−

Merona -– włókno wełnopodobne, karbikowane w procesie wykończalniczym.

Włókna ciągłe mają kształt podłużny prostoliniowy. Włókna odcinkowe typu wełny mogą
być karbikowane. Im bardziej nieregularny brzeg przekroju poprzecznego włókien tym
większą wykazują sczepność, co pozwala na uzyskanie cieńszej przędzy.
Długość włókien może być regulowana np.: Textra 34÷48mm, Argona 60÷140, Merona
38 ÷60mm, a także ich grubość.
Wytrzymałość włókien na rozciąganie zależy od metody otrzymywania i jest na ogół
niewielka. Dużą wadą tych włókien jest znaczny spadek wytrzymałości w stanie mokrym.
Podczas rozciągania następuje dość znaczne wydłużenie od 15÷35% i jeszcze bardziej
wzrasta w stanie mokrym. Włókna celulozowe charakteryzuje duża higroskopijność 9,8÷13%
wody, mała sprężystość, łatwość barwienia, duży połysk, brak odporności na podwyższone
temperatury oraz działanie kwasów i zasad. W czasie spalania daje mało popiołu i wydziela
zapach palonego papieru.
Używa się ich do wyrobu tkanin, dzianin, wyrobów pasmanteryjnych itp.

Do włókien celulozowych zaliczane są także włókna miedziowe i octanowe.
Inne włókna sztuczne, których produkcja i wykorzystanie jest niewielkie to:

−

włókna sztuczne białkowe,

−

włókna sztuczne z soku kauczukowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Włókna syntetyczne

Włókna syntetyczne otrzymuje się z polimerów wytworzonych ze związków

chemicznych pochodzących między innymi z węgla, ropy naftowej lub gazów ziemnych.

W procesie otrzymywania włókien syntetycznych można wyróżnić dwie zasadnicze fazy:

−

otrzymywanie polimeru w postaci ciała stałego,

−

przeprowadzenie polimeru w płynną masę i uformowanie z niej włókien, które są
poddawane rozciąganiu w stopniu dużo większym niż włókna sztuczne.
Z grupy włókien syntetycznych najszersze zastosowanie znalazły:

−

włókna poliamidowe,

−

włókna poliestrowe,

−

poliakrylonitrylowe.

Ogólne właściwości włókien syntetycznych:

−

wykazują bardzo dużą wytrzymałość na rozciąganie,

−

dużą odporność na tarcie,

−

dobrą sprężystość,

−

posiadają właściwości termoplastyczne,

−

na ogół są odporne na działanie różnych chemikaliów,

−

po praniu szybko wysychają i nie filcują się,

−

nie wymagają prasowania,

−

nie są atakowane przez mole, bakterie i grzyby,

−

są mało higroskopijne,

−

elektryzują się,

−

łatwo się brudzą i mechacą.

Włókna syntetyczne w postaci ciągłej stosuje się jako surowce samoistne natomiast

włókna odcinkowe można stosować jako samoistne lub sporządza się mieszanki z włóknami
naturalnymi.

Polskie nazwy włókien syntetycznych:

−

poliamidowych – Stilon, Polana,

−

poliestrowych – Elana, Torlen,

−

poliakrylonitrylowych – Anilana,

−

poliuretanowych – Elaston.

Tabela 6. Właściwości chemiczne włókien sztucznych i syntetycznych [2, s. 95]

Włókna sztuczne

Włókna syntetyczne

Właściwości
włókna

wiskozowe

octanowe

poliamidowe poliestrowe

poliakrylonitrylowe

Sposób
palenia się

jak

włókna

roślinne

przy zetknięciu
z płomieniem
palą się szybko,
jednocześnie
topią się tworząc
czarną zwęglona
kulkę, wydzielają
zapach octu

przy zetknięciu z płomieniem palą
się i topią, po usunięciu płomienia
gasną, tworząc wolno stygnącą
plastyczną masę silnie parzącą, po
ostygnięciu formuje się twarda
kulka

przy zetknięciu
z płomieniem
miękną, palą się
i jednocześnie nie
topią, po wyjęciu
z płomienia palą się
nadal, stygnąc
tworzą zwęgloną
kulkę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odporność
na działanie
temperatur

działanie
temp.150

obniża
wytrzymałość

w temperaturze
180

C stają się

plastyczne,
miękną przy
250

C, topią się

w temp. 260

długotrwałe
działanie
temp.100÷150

powoduje
żółknięcie
i osłabienie,
miękną w temp.
170

C, topią się

w temp.
200÷250

długotrwałe
działanie temp.
150

C w bardzo

małym stopniu
obniża
wytrzymałość,
miękną w
temp.230÷245

topią się w temp.
ok. 260

miękną w temp. ok.
235

C, przy temp.

ok. 300

C ulegają

rozkładowi

Odporność
na działanie
kwasów

mało odporne na
działanie kwasów
nieorganicznych,
stopień
uszkodzenia
wzrasta
w podwyższonej
temp.

odporne na
działanie
rozcieńczonych
kwasów w temp.
pokojowej,
stężone roztwory
powodują
zniszczenie

mało odporne na
kwasy zwłaszcza
nieorganiczne,
spadek
wytrzymałości
wzrasta ze
wzrostem
stężenia, czasu
i temp.

odporne
na działanie
rozcieńczonych
kwasów nawet
w podwyższonej
temp.,
rozpuszczają się
w niektórych
stężonych
kwasach np.
siarkowym

bardzo odporne na
działanie kwasów
o średnim stężeniu
nawet
w podwyższonej
temp., stężone
kwasy powodują
znaczne
uszkodzenia
włókien

Odporność
na działanie
zasad

odporne na
działanie słabych
roztworów,
stężone roztwory
powodują
pęcznienie
włókien,
a w końcu
rozpuszczenie

odporne na
działanie słabych
roztworów,
stężone
uszkadzają
włókna

odporne na
działanie zasad
zarówno w temp.
pokojowej jak
i podwyższonej,
nawet po
dłuższym
działaniu

odporne na
działanie
roztworów
o słabym
i średnim
stężeniu , stężone
znacznie
osłabiają włókna

odporne na
krótkotrwałe
działanie
rozcieńczonych
zasad, długotrwałe
działanie niszczy
włókna

Przędza

Nitkę utworzoną z włókien odcinkowych zespolonych przez skręcenie nazywa się

przędzą.
Przędzenie włókien odcinkowych obejmuje kilka etapów:

−

rozluźnianie masy włókien, usuwanie zanieczyszczeń oraz sporządzanie mieszanki,

−

układanie włókien równoległe (czesanie) i formowanie z nich taśmy,

−

stopniowe rozciąganie i skręcanie taśmy w celu uzyskania niedoprzędu,

−

stopniowe rozciąganie i skręcanie niedoprzędu, czyli tworzenie przędzy.

W zależności od długości przerabianego włókna rozróżnia się systemy przędzenia:

zgrzebny i czesankowy. Systemem zgrzebnym przerabia się krótsze włókna wełny, bawełny
i lnu. Przędza zgrzebna jest bardziej puszysta, słabiej skręcona, bardziej miękka i mniej
wytrzymała na rozerwanie niż przędza czesankowa. Przędzę zgrzebną stosuje się do wyrobu
grubszych tkanin, o powierzchni bardziej puszystej. Dłuższe włókna wełny, bawełny, lnu oraz
odpowiednie mieszanki tych włókien z włóknami sztucznymi i syntetycznymi przędzie się
systemem czesankowym, uzyskując przędzę czesankową. Z przędzy czesankowej wyrabia się
cienkie tkaniny o gładkiej powierzchni.

Wszystkie włókna chemiczne otrzymuje się w postaci gotowej nitki, zwanej jedwabiem.

Nitka utworzona z jednego włókna ciągłego skręconego lub bezskrętnego, nadającego się
do

bezpośredniego

przerobu

wyrób

włókienniczy

nazywa

się

jedwabiem

jednowłóknowym.Takim jedwabiem jest również jedwab naturalny. Nitka utworzona z dwu
lub więcej skręconych lub nieskręconych ze sobą włókien ciągłych nazywa się jedwabiem
wielowłókowym. Jedwab wielowłókowy przerabia się bezpośrednio w przemyśle
włókienniczym lub modyfikuje w procesie zwanym teksturowaniem. W procesie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

teksturowania, pod wpływem odpowiedniej temperatury oraz siły skręcającej i rozciągającej,
gładka, podobna do wiązki drucików nitka z włókien ciągłych zmienia strukturę i układ
włókien, dzięki czemu uzyskuje nowe właściwości. W procesie tym wiązka włókien zyskuje
jakby karbikowatość, skędzierzawienie, a przy tym dużą puszystość, elastyczność, miękkość
i przyjemny dotyk.

Sposoby skręcania przędzy

Włókna odcinkowe i jedwabie podczas przędzenia mogą być skręcane w dwóch

kierunkach. Jeżeli kierunek skrętu jest zgodny z kierunkiem środkowej części litery S (tzw.
kierunek lewy), wówczas skręt oznacza się literą S. Natomiast, jeżeli kierunek skrętu jest
zgodny z kierunkiem środkowej części litery Z ( tzw. kierunek prawy), to skręt oznacza się
literą Z. Skręt nitek decyduje o ich wytrzymałości, wydłużeniu, wyglądzie itp.

W praktyce możemy mieć doczynienia z nitkami:

−

pojedynczymi,

−

łączonymi,

−

wielokrotnymi,

−

skręconymi wielostopniowo,

−

wielokrotnymi ozdobnymi.

Podczas skręcania przędzy należy pamiętać o tzw. punkcie krytycznym, przekroczenie,

którego powoduje jej osłabienie.

O jakości przędzy wykonanych z tych samych włókien decydują:

−

skręt,

−

wytrzymałość na rozciąganie,

−

grubość,

−

równomierność.

Numeracja przędzy
Grubość przędzy oznacza się odpowiednimi numerami:

−

numeracją metryczną, która oznacza długość przędzy przypadającą na jednostkę masy 1g.
Zapis Nm 30/2 oznacza, że 30m przędzy waży 1g, a przędza skręcona jest z dwóch nitek,

−

titr – denier Td, która wyraża masę 9000 m przędzy,

−

tex Tt, która wyraża masę 1000m przędzy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak dzielimy surowce włókiennicze?
2. Jakie znasz surowce włókiennicze roślinne, zwierzęce, chemiczne?
3. Jakie są etapy otrzymywania przędzy?
4. Jakie właściwości przędzy wpływają na jej jakość?
5. Jakie są numeracje przędzy?
6. Jakie są sposoby skręcania przędzy?
7. Jakie znasz systemy przędzenia?
8. Jakie są metody identyfikacji włókien?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj rodzaj przygotowanych włókien metodą spalania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wykonać próbę spalania,
3) dokonać obserwacji przebiegu spalania,
4) spostrzeżenia i rodzaj włókien zapisać w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zestaw włókien,
– palnik,
– przybory do pisania,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przygotowanych różnych próbek przędz określ sposób ich skręcania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) rozpoznać sposób skręcania,
3) nazwać i narysować w zeszycie ćwiczeń rozpoznany sposób skręcania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki przędz,
– przybory do rysowania i pisania,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Przy pomocy mikroskopu określ widok wzdłużny i poprzeczny przygotowanych włókien.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) określić widok włókien,
3) opisać i narysować w zeszycie ćwiczeń widok włókien.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki włókien,
– mikroskop,
– przybory do rysowania i pisania,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Metodą organoleptyczną określ właściwości przygotowanych włókien.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z przygotowanymi włóknami,
2) rozpoznać rodzaj i właściwości włókien,
3) zapisać nazwy i właściwości włókien w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki włókien,
– przybory do pisania,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić surowce włókiennicze roślinne, zwierzęce, mineralne,

sztuczne i syntetyczne?

2) dokonać podziału surowców włókienniczych?

3) rozpoznać rodzaje włókien?

4) wymienić numeracje przędzy?

5) określić rodzaj skrętu?

6) przedstawić sposób otrzymywania przędzy?

7) określić właściwości przędzy?

8) wskazać pochodzenie surowców włókienniczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Otrzymywanie i właściwości tkanin

4.2.1. Materiał nauczania

Tkaniną jest wyrób płaski utworzony z dwóch układów nitek osnowy i wątku. Osnowa

przebiega wzdłuż tkaniny, a wątek prostopadle do niej. Proces tkania odbywa się na krosnach
(automatycznych lub bezczółenkowych). Osnowa i wątek przeplatają się ze sobą wg
określonego porządku, który nazywa się splotem. Najmniejsza liczba nitek osnowy i wątku,
po której porządek przeplatania obu układów nitek w tkaninie powtarza się, nazywa się
raportem splotu. Każda nitka osnowy tworząc splot przechodzi na przemian nad i pod
określona liczbą nitek wątku. Jeżeli nitka osnowy tworząc splot przechodzi górą, to odcinek
ten tworzy pokrycie osnowowe. Jeżeli natomiast na pewnym odcinku wątek pokrywa osnowę,
to odcinek ten tworzy pokrycie wątkowe.

Sploty tkanin dzieli się na następujące grupy:

−

sploty zasadnicze: płócienny, skośny, atłasowy,

−

sploty pochodne: sploty pochodne od splotów zasadniczych, sploty kombinowane.

Splot płócienny

W splocie tym nitka wątku przechodzi kolejno pod jedną i nad jedną nitką osnowy

(rys. 15)

Splot ten nadaje tkaninie gładką powierzchnię i pewną sztywność. Wygląd lewej

i prawej strony tkaniny jest jednakowy. Splot ten stosowany jest do wyrobu tkanin, od
których wymagana jest duża wytrzymałość np.: bielizna, odzież sportowa.

Rys. 15. Splot płócienny [5, s. 63]

Splot skośny

Na powierzchni tkanin o splocie skośnym powstają skośne rządki. Nachylenie ich zależy

od gęstości nitek wątku i osnowy. W zasadniczym splocie skośnym nitka wątku przebiega
stale nad dwiema i pod jedną nitką osnowy, przy czym za każdym nawrotem nitki wątku
przeplot przesuwa się o jedną nitkę osnowy (rys. 16).
Tkaniny o splocie skośnym są bardziej miękkie i porowate niż tkaniny o splocie płóciennym
wykonane z tych samych nitek.

Rys. 16. Splot skośny [5, s. 63]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Splot atłasowy

W splotach atłasowych, podobnie jak w skośnych, wątek przebiega nad i pod większą

liczbą nitek osnowy. Liczba nitek w raporcie wynosi, co najmniej 5 (rys.17). Punkty
przeplotu nitek, na ogół nie tworzą ciągłych skośnych linii, lecz są rozproszone w określonym
porządku i wobec tego mało widoczne, przez co powierzchnia tkaniny jest gładka i zależnie
od połysku nitek mniej lub bardziej lśniąca. Jeżeli w miejscach przeplotu osnowa pokrywa
wątek, a pozostała powierzchnia splotu jest pokryta luźno leżącymi nitkami wątku, to taki
splot nazywa się satynowym. Sploty atłasowe i satynowe stosuje się przede wszystkim
w tkaninach z lśniących nitek podkreślają, bowiem ich połysk.

Ry.17. Splot atłasowy [5, s. 63]

Sploty pochodne od splotu płóciennego:

−

rypsowy,

−

panama.

Sploty pochodne od sploty skośnego:

−

skośny wzmocniony,

−

skośny łamany.

Splotem pochodnym od atłasowego jest między innymi splot satynowy wzmocniony.
Do tkanin o splotach złożonych należą:

−

tkaniny z dodatkową warstwą osnowy lub wątku,

−

tkaniny dwuwarstwowe,

−

tkaniny pikowe,

−

tkaniny ozdobne tkane,

−

tkaniny z okrywą pętelkową i włosową,

−

tkaniny ażurowe.

Podstawowe procesy wykończania tkanin

Tkanina zdjęta z krosna, czyli tzw. surowa, nie wykazuje jeszcze pożądanych właściwości

użytkowych i estetycznych. Na powierzchni jej występują zanieczyszczenia, ponadto jest
sztywna i szorstka. W celu nadania surowej tkaninie estetycznego wyglądu i polepszenia
właściwości użytkowych poddaje się ją wykończaniu, którego sposób zależy od rodzaju
surowca, od jej przeznaczenia, a w wielu przypadkach od wymagań mody.

W procesie wykończania tkanin stosuje się działania mechaniczne (np. drapanie,

maglowanie), fizykomechaniczne(merceryzacja) i chemiczne (np. bielenie, traktowanie
różnymi preparatami chemicznymi, w tym również żywicami syntetycznymi).
W całym procesie wykończania tkanin wyróżnia się:

−

wykończanie wstępne, mające na celu usunięcie z powierzchni tkanin zanieczyszczeń,

−

barwienie lub drukowanie,

−

wykończenie końcowe, którego celem jest nadanie tkaninie białej, wybarwionej lub
drukowanej wymaganych właściwości użytkowych i estetycznych zgodnie z jej
przeznaczeniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Błędy tkanin

Błędy tkanin mogą pochodzić z surowca przędzalniczego, wadliwego przędzenia, tkania

lub wykończenia tkaniny. Większość wad występujących w tkaninach stanowią błędy tkackie.

Do ważniejszych błędów występujących w tkaninach zalicza się:

−

zabrudzenia,

−

zgrubienia,

−

blizny,

−

nieprawidłowy przeplot,

−

dziury,

−

rozrzedzenia,

−

nieprawidłowy druk,

−

nierównomierność barwy,

−

smugi apreturskie itp.

Właściwości tkanin

Do właściwości użytkowych tkanin, decydujących o ich przydatności do produkcji

wyrobów kaletniczych należą:

−

właściwości higieniczne (w bardzo małym stopniu),

−

właściwości wytrzymałościowe,

−

właściwości estetyczne.
Na podstawie badań organoleptycznych można określić właściwości tkaniny związane

z jej budową i wykończeniem. Wrażenie przy dotyku i wygląd zewnętrzny tkaniny pozwala
określić rodzaj zastosowanego splotu, rodzaj wykończenia, sprężystość tkaniny, układalność,
kierunek osnowy i wątku, prawą i lewą stronę tkaniny, odporność na mięcie itp.

Określenie niektórych wskaźników użytkowych możliwe jest jednak na podstawie badań

laboratoryjnych takich jak np.:

−

wyznaczanie masy powierzchniowej tkaniny, która oznacza masę wyrobu o powierzchni
1m

, wyrażona w gramach na metr kwadratowy,

−

wyznaczanie wytrzymałości tkanin na rozciąganie, które oznaczane jest z zastosowaniem
zrywarki (rys. 18) i oznacza siłę potrzebną do zerwania próbki o określonych wymiarach
wyrażona w [ N ].Oznaczenie to wykonuje się osobno w kierunku osnowy i w kierunku
wątku,

−

wyznaczanie odporności na ścieranie, które przeprowadza się aparatach, w których
ścieranie wyrobów następuje w wyniku tarcia o własną powierzchnię lub o inne
powierzchnie chropowate,

−

wyznaczanie zmiany wymiarów tkanin po prasowaniu, po zamoczeniu w wodzie, po
praniu. Zasada pomiaru polega na odpowiednim przygotowaniu, oznaczeniu
i wymierzeniu próbek, ich prasowaniu, moczeniu w wodzie lub praniu, a następnie po
wysuszeniu na ponownym wymierzeniu i obliczeniu zmiany wymiarów,

−

wyznaczanie gęstości tkaniny, która oznacza liczbę nitek osnowy i wątku przypadających
na 100mm tkaniny,

−

wyznaczanie wytrzymałości na wypychanie, które oznacza się siłą z jaką sprężone
powietrze powoduje zniszczenie próbki tkaniny, pękanie krzyżowe włókien świadczy
o dobrej wytrzymałości zarówno osnowy jak i wątku. Na wyniki badań oprócz siły
wypychania składają się również wysokość wypchnięcia oraz kształt pęknięcia próbki,

−

badanie odporności wybarwień tkaniny na działanie światła, wody, potu, pranie oraz
tarcie na sucho i na mokro.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Schemat maszyny wytrzymałościowej RMI-60 [3, s.157]

1- obudowa, 2,23- zaciski, 3 - wyłączniki końcowe, 4- rozrusznik magnetyczny,

5- łańcuch, 6,7- pedały, 8- wskaźnik szybkości, 9- reduktor, 10- silnik elektryczny,

11- przekładnia pasowo-klinowa, 12-linijka, 13- mechanizm do podawania papieru,

14- karetka, 15- osłona, 16- tarcza, 17- strzałka, 18- wahadło,

19- dźwignia, 20- tłumik olejowy, 21, obciążenie zmienne, 22- skala łukowa.

Przykładowe nazwy handlowe tkanin

Tkaniny bawełniane i bawełnopodobne to: batyst, etamina, perkal, kreton, popelina, ryps,

satyna, krepa, gabardyna, drelich, teksas, flanela, baja, barchan, i inne.

Tkaniny wełniane i wełnopodobne to np.: panama, krepa, boston, tenis, gabardyna,

kaszmir, tweed, samodział, diagonal, sukno, flausz, i inne.

Tkaniny jedwabne i jedwabnopodobne to np.: schiffon, fular, atłas, ryps, adamaszek, tafta,

brokat, i inne.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak definiujesz tkaninę?
2. Co to jest splot tkanin?
3. Jakie są badania właściwości tkanin?
4. Co to jest raport tkaniny?
5. Jak dzielimy sploty?
6. Jakie znasz sploty podstawowe?
7. Jaki wpływ na właściwości tkanin ma jej splot?
8. Jakie etapy występują w produkcji tkanin?
9. Jakie etapy występują w wykończeniu tkanin?
10. Jakie błędy występują w tkaninach?
11. Jak dzielimy błędy w tkaninach?
12. Jakie właściwości tkanin można określić na podstawie badań organoleptycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj sploty przygotowanych próbek tkanin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) rozpoznać rodzaje splotów,
3) narysować w zeszycie ćwiczeń rozpoznane sploty,
4) nazwać rozpoznane sploty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki tkanin,
– igła preparacyjna,
– lupa,
– przybory do pisania i rysowania,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ błędy występujące w przygotowanych próbkach tkanin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeprowadzić badanie wyglądu zewnętrznego próbek,
3) zanotować zaobserwowane błędy w zeszycie ćwiczeń,
4) zakwalifikować zaobserwowane błędy do odpowiednich grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki tkanin,
– lupa,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ raport dla przygotowanych próbek tkanin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować próbki,
3) określić rodzaj splotu,
4) określić raport tkaniny,
5) narysować sploty i określić raport.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki tkanin,
– lupa,
– zeszyt ćwiczeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– przybory do pisania i rysowania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ właściwości tkanin na podstawie badań organoleptycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować próbki,
3) dokonać oceny organoleptycznej właściwości tkanin,
4) zapisać spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki tkanin,
– lupa,
– zeszyt ćwiczeń,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Wyznacz masę powierzchniową tkanin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować próbki,
3) zważyć próbki,
4) zapisać spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki tkanin,
– waga,
– zeszyt ćwiczeń,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6.

4.2.4.Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić sploty tkanin?

przedstawić etapy produkcji tkanin?

wymienić błędy tkanin?

określić właściwości tkanin na podstawie badań
organoleptycznych?

wymienić badania laboratoryjne tkanin?

wykonać oznaczenie masy powierzchniowej i gęstości tkanin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Dzianiny, włókniny, filc i inne wyroby włókiennicze

4.3.1.

Materiał nauczania

Dzianiny

Dzianiny są wyrobem włókienniczym wytwarzanym z nitek w procesie mechanicznym,

zwanym dzianiem. Nitka w dzianinie tworzy oczka określonego kształtu i rozmiaru; są one
podstawowym elementem budowy dzianiny.

Dzianiny produkowane przez przemysł można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

−

dzianiny metrażowe w postaci wyrobów o dużych powierzchniach (zbliżone do tkanin),

−

dzianiny odpasowane, wytwarzane bezpośrednio w postaci elementów o określonych
kształtach.

Układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych jedno nad drugim jest nazywany kolumienką.
Natomiast układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych obok siebie nazywa się rządkiem
(rys 19).

Rys. 19. Układ oczek w rządku i kolumience [2, s. 166]

A - szerokość kolumienki,

B - szerokość rządka

Oczka mogą być otwarte lub zamknięte. Budowa oczka otwartego charakteryzuje się tym, że
podstawa jego jest rozwarta, a oczka zamkniętego jest zamknięta. Podstawowymi cechami
charakteryzującymi dzianiny jest liczba rządków i kolumienek oraz grubość. Im więcej
rządków i kolumienek oczek przypada na odcinek określonej długości, tym dzianina jest
bardziej ścisła. Grubość dzianiny zależy od grubości użytej nitki i rodzaju splotu.
Surowcem dla przemysłu dziewiarskiego są nitki z włókien naturalnych (oprócz włókien
sztywnych typu len), sztucznych i syntetycznych. W dzianinach, podobnie jak w tkaninach,
występują różne sploty, które dzieli się na: zasadnicze, pochodne i wzorzyste. Dzianiny,
podobnie jak tkaniny, po zdjęciu z maszyny przechodzą przez wiele operacji
wykończalniczych takich jak: opalanie, pranie, bielenie, barwienie, drapanie, prasowanie oraz
poddawanie stabilizacji termicznej. Dzianiny są miękkie i przyjemne w noszeniu, luźna
struktura zapewnia ich dobre właściwości higieniczne, niegniotliwość, dużą sprężystość,
rozciągliwość i elastyczność.
Badanie organoleptyczne dzianin przeprowadza się podobnie jak tkanin. Wzrokowo oraz na
podstawie wrażenia przy dotyku można określić budowę dzianiny, rodzaj zastosowanych
nitek, rodzaj splotu, miękkość itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania laboratoryjne określające niektóre wskaźniki użytkowe dzianin to np.:

−

masa właściwa,

−

liczba rządków (lub kolumienek),

−

wytrzymałość na rozciąganie,

−

odporność na piling.

Włókniny
Włókniny tworzy się z masy luźnych, odpowiednio uformowanych włókien, poddanych
następnie wiązaniu prze przeszywanie, igłowanie lub sklejanie specjalnymi środkami
wiążącymi ewentualnie przez tzw. wykurczanie surowca.

W metodzie przeszywania przygotowane na zgrzeblarce runo przeszywa się na specjalnej

maszynie ściegiem łańcuszkowym lub zygzakowym.

Metoda igłowania polega na przekłuwaniu uformowanego runa igłami naciętymi

wielokierunkowo. Igły te przeciągają włókna w runie i odpowiednio wiążą.

Sklejanie pośrednie polega na tym, że między dwie warstwy runa wprowadza się przędzę

nitkowaną, nasyconą klejami, a odpowiednie walce dociskają runo i sklejają je. Metoda
bezpośrednia polega na sklejaniu włóknin wytwarzanych na specjalnym agregacie.

Włókniny znalazły zastosowanie między innymi jako materiały usztywniające,

wypełniające, termoizolacyjne.

Ze względu na różne sposoby otrzymywania włóknin ich budowa i właściwości są

zróżnicowane. Podstawowymi wskaźnikami dla włóknin, niezależnie od rodzaju włókien
i nici przeszywających, jest układ włókien runa, ilość masy włóknistej w jednostce
powierzchni i gęstość nici przeszywających masę włóknistą oraz w przypadku klejenia –
rodzaj stosowanej żywicy i jej ilość w stosunku do masy.
Laboratoryjnie określamy masę 1m

włókniny, wytrzymałość na rozerwanie w kierunku

poprzecznym i podłużnym, wydłużenie w momencie rozerwania. Do wad włóknin
przeszywanych zaliczamy skłonność do deformacji i mała wytrzymałość na ścieranie.

Filce

Filce są to porowate, zwarte, miękkie i elastyczne warstwy spilśnionych włókien wełny

zwierzęcej o odpowiednich wskaźnikach wytrzymałościowych, z dodatkiem innych włókien
naturalnych i syntetycznych. Początkowo uzyskuje się runo luźnych włókien, które poddaje
się filcowaniu na specjalnych maszynach, gdzie pod wpływem ciepła, wilgoci i ciśnienia
włókna wełny na skutek zginania i ubijania wzajemnie się zaczepiają, tworząc zwartą masę.
Uzyskany produkt zanurza się do roztworu kwasu, a następnie zasady i ubija w specjalnych
walcach młotkowych. W wyniku spilśniania otrzymuje się filc i wojłok.
Pod względem sposobu produkcji rozróżnia się:

−

filce tkane, które otrzymuje się przez spilśnianie tkaniny z włókien łatwo się filcujących,

−

filce bite, które produkuje się przez spilśnianie warstw luźno ułożonych włókien wełny
lub sierści z domieszkę innych włókien.

Filce bite mają znacznie niższą wytrzymałość na rozerwanie niż filce tkane. W zależności od
barwy i sposobu wykończania rozróżnia się filce białe, o barwie przypadkowej, barwione oraz
specjalnie impregnowane, deseniowane itp. Filcom pod wpływem pary i ciśnienia można
nadawać dowolne formy. Filce znalazły zastosowanie jako materiały wypełniające,
termoizolacyjne, usztywniające wyroby.

Laminaty

Laminaty są to wyroby włókiennicze, powstałe przez trwałe połączenie za pomocą

klejenia, zgrzewania lub pikowania kilku warstw płaskiego wyrobu włókienniczego, np.
tkaniny lub dzianiny z warstwą pianki z tworzywa syntetycznego (najczęściej z pianki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poliuretanowej). Zaletami laminatów jest mała masa powierzchniowa, dobra izolacyjność
cieplna, a ponadto wysoka stabilność wymiarów. W kaletnictwie laminaty można zastosować
jako materiał na elementy zewnętrzne i wewnętrzne. Zastosowanie laminatów eliminuje
konieczność stosowania tradycyjnych materiałów usztywniających i wypełniających wyroby.

Plecionki i taśmy

Plecionki powstają przez przeplatanie przędzy nie pod kątem prostym, lecz ukośnie.

Taśmy natomiast powstają z przeplatania się nitek osnowy i wątku pod kątem prostym.

Do plecionek zalicza się taśmy stosowane do wzmocnienia i zdobienia, przy wykończaniu

brzegów i szwów. Mogą być one produkowane z przędzy bawełnianej, włókien sztucznych
lub jedwabnych. Są one produkowane na krosnach wstążkowych. Plecionki są bardziej
rozciągliwe i podatne na układanie. Do taśm plecionych zaliczamy między innymi: sznurki,
sutasz, galony itp.

Taśmy tkane wykonuje się na krosnach tkackich. Do produkcji taśm tkanych stosuje się

nitki z włókien bawełny, wiskozy, jedwabiu naturalnego z włókien syntetycznych, nitki
metalizowane oraz nitki gumowe.

Wśród taśm tkanych wyróżniamy:

−

taśmy z brzegiem wzmocnionym grubszą nitką, którą dodaje się do osnowy, służące do
lamowania, wzmacniania brzegów, wzmacniania szwów czy jako ozdoba,

−

taśmy samoklejące, które służą do wzmocnienia szwów, brzegów itp. Taśmy samoklejące
składają się z nośnika i miękkiej powłoki o właściwościach samoklejących, która
zachowuje kleistość po dłuższym okresie. Nośnikiem może być tkanina, folia z tworzyw
sztucznych i inne. Kompozycje klejowe, takie jak: kauczuk, polimery estrów akrylowych
czy innych żywic syntetycznych z dodatkiem zmiękczaczy, nanosi się jednostronnie,

−

taśmy gumowe gdzie jako osnowy używa się nitki gumowej, wątkiem zaś jest bawełna
lub sztuczny jedwab. Taśmy te znalazły zastosowanie przede wszystkim do zdobienia
elementów marszczeniem,

−

taśmy samoczepne tzw. rzepy, które łatwo łączą elementy, zamykają wyrób itp. Taśma
składa się z dwóch rodzajów taśm: taśmy chwytnej (aktywnej) wykonanej z włókien
poliamidowych lub poliestrowych, w którą są wmontowane haczyki lub „grzybki” oraz
taśmy podkładowej (biernej), utworzonej również z włókien poliamidowych lub
poliestrowych, do której prostopadle do jej powierzchni są umocowane pętelki lub
skarbikowane włókienka.

Rys. 20. Taśmy samoczepne: a) typowe, b) grzybkowe [7, s. 196]

1 - taśma podkładowa,

2 - taśma chwytna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest dzianina?
2. Z jakich surowców otrzymujmy dzianiny?
3. Jakie są właściwości dzianin?
4. Jakie tworzywa otrzymujemy w wyniku reakcji polimeryzacji?
5. Co to jest włóknina?
6. Jakie są metody otrzymywania włóknin?
7. Jak otrzymujemy laminaty?
8. Co to jest filc?
9. Jakie znasz filce?
10. Czym różnią się plecionki od taśm?
11. Jakie znasz taśmy tkane?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj dzianinę wśród przygotowanych wyrobów włókienniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z przygotowanymi próbkami wyrobów włókienniczych,
3) rozpoznać dzianinę,
4) zapisać w zeszycie ćwiczeń czym różni się dzianina od pozostałych wyrobów

włókienniczych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki wyrobów włókienniczych,

−

stół,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny organoleptycznej przygotowanej dzianiny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać oceny organoleptycznej,
3) zapisać obserwacje w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– dzianina,
– przybory do pisania,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie przygotowanych próbek włóknin określ sposób ich otrzymywania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z przygotowanymi próbkami,
3) wskazać i opisać metody otrzymywania przygotowanych próbek włóknin.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przybory do pisania,
– próbki włóknin,
– zeszyt ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Na podstawie przygotowanych próbek taśm, wskaż plecionki i taśmy tkane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z przygotowanymi próbkami,
3) wskazać i opisać taśmy i plecionki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przybory do pisania,
– próbki plecionek i taśm,
– zeszyt ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozpoznać dzianiny?

wymienić właściwości dzianin?

wymienić metody otrzymywania włóknin?

wskazać różnice między plecionkami i taśmami?

scharakteryzować włókniny?

wymienić filce?

scharakteryzować filce?

wskazać zastosowanie włóknin, dzianin, filcu, plecionek i taśm?

scharakteryzować laminaty?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rodzaje nici. Magazynowanie wyrobów włókienniczych

4.4.1. Materiał nauczania

Nici powstają przez skręcenie kilku nitek przędzy i służą do łączenia elementów

składowych wyrobu. Tak jak w przypadku przędzy, kierunki skręcania przy nitkowaniu
oznacza się literami S i Z. Nitkowanie polega na skręcaniu, co najmniej dwóch przędz w celu:
polepszenia odporności na rozerwanie, ujednolicenia struktury przędzy, uzyskania przędzy
o szczególnych efektach. Zwykle kierunek, w którym jest skręcana nitka jest odwrotny do
kierunku, w którym są skręcone włókna przędzy. Wielkość skrętu określa się liczba obrotów
na określoną jednostkę długości. Biorąc pod uwagę liczbę skrętów na metr, nitki ocenia się
jako luźne, normalne lub ścisłe.

Rys.21. Nitka [5, s. 53]

Ze względu na sposób nitkowania rozróżnia się nitki wielokrotne i nitki skręcone

wielostopniowo.

Nitki wielokrotne powstają przez połączeni i skręcenie dwóch lub więcej nitek

pojedynczych.

Rs.22. Nitki wielokrotne[5, s. 53]

W przypadku nitek skręconych, wielostopniowo przędzę najpierw skręca się, tworząc

nitki, a następnie określoną liczbę nitek skręca się ze sobą, tak, aby powstała nitka skręcona
wielokrotnie.

Rys. 23.Nitki skręcane wielostopniowo [ 5, s. 53]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przędza rdzeniowa składa się z rdzenia i oplotu. Przędze rdzeniowe znajdują zastosowanie

np. do produkcji knotów. Oplot składa się z innego włókna niż rdzeń. Po nitkowaniu można
go usunąć.

Rys. 24. Przędze rdzeniowe [5, s. 53]

Surowcami do otrzymania nici może być przędza bawełniana, lniana, czy syntetyczna.

Wśród rodzajów nici należy odróżnić oznaczane odpowiednio cyfrowo:

−

1 – surowe,

−

2 – surowe merceryzowanie,

−

3 – bielone matowe,

−

4 – bielone merceryzowanie,

−

5 – bielone nabłyszczane,

−

6 – barwione matowe,

−

7 – barwione merceryzowanie,

−

8 – barwione nabłyszczane.

Do oznaczenia stosuje się również symbole surowców: B – bawełna, OB. – włókna sztuczne.
Do łączenia elementów wyrobów kaletniczych stosuje nici z włókien naturalnych
i syntetycznych.

Nici bawełniane

Nici bawełniane produkowane są z wysokojakościowej przędzy czesankowej. Przędze

poddaje się początkowo składaniu w taśmę, a następnie skręca się nici na specjalnych
skręcarkach. Przy wyrobie z trzech skrętów skręcanie przeprowadza się w stronę przeciwna
do skrętu przędzy. Przy skręcaniu nici z większej ilości przędz należy pamiętać, aby
początkowe i końcowe ukierunkowania skrętu były przeciwne.
Skręcone nitki przechodzą do wybielania i barwienia. Wybielanie przeprowadza się środkami
chemicznymi. Nici nabłyszczane wykończa się przez apreturowanie krochmalem i innymi
substancjami klejącymi, odwirowanie, suszenie, pokrywanie roztopioną parafiną, a następnie
nabłyszczanie za pomocą specjalnych szczotek. Na skutek nabłyszczania nici uzyskują
większą ścisłość i gładkość. Przy produkcji nici matowych nie stosuje się środków
impregnujących o właściwościach połyskowych. Gotowe nici nawija się na szpulki lub
tekturowe gilzy; długość motka wynosi: 400, 500, 1000, 2500, 5000, 6000m.Wskaźniki
jakościowe nici określają grubość jednonitkowej przędzy i liczbę skrętów, obciążenie
zrywające, zwane samozrywem, i wydłużenie w momencie rozerwania. Dodatkowymi
wskaźnikami są między innymi: wytrzymałość nici na wielokrotne mechaniczne
oddziaływanie, trwałość barwy, wilgotność. Do często występujących wad nici zalicza się
węzły, zgrubienia, różnice w odcieniu, plamy itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Samozryw i wydłużenie w momencie rozerwania są ważnymi wskaźnikami jakości nici,
charakteryzują, bowiem ich wytrzymałość i elastyczność ściegu. Na samozryw nici ma wpływ
ich grubość i sposób wykończania. Ze wzrostem grubości nici zmienia się ich wytrzymałość.
W jednakowych warunkach białe nici są bardziej wytrzymałe od kolorowych, nabłyszczane
są mocniejsze od matowych o ok.6%. Do podstawowych badań nici zalicza się wytrzymałość
szwu na rozerwanie i oznaczenie szwu na ścinanie.

Rys. 25. Schemat badania wytrzymałości szwu [ 7, s. 190]

a) na ścinanie,
b) na rozerwanie

Grubość nici, podobnie jak przędzy, oznacza się odpowiednią numeracją tex lub Nm oraz
liczbą skrętów. W produkcji galanteryjnej najczęściej stosuje się nici Nm 20÷30.

Nici bawełniane dzieli się wg:

−

liczby nitek tworzących skręt 3, 6, 9, 12,

−

kierunku skrętu na lewoskrętne i prawoskrętne,

−

numerów Nm – 4, 6, 10, 20, 30, 40, 50, 60, 80,

−

zabarwienia na białe, czarne, kolorowe,

−

sposobu wykończenia na surowe, matowe, bielone, merceryzowanie.

Nici lniane

Nici lniane nie wymagają silnego skrętu, stosuje się jednorazowy skręt 4 – 8 nitek

przędzy. W zależności od przeznaczenia skręca się je na mokro lub sucho. Nici lniane mają
skręt lewy S. Skręcone nici wykończa się podobnie jak bawełniane, lekko wybiela, niekiedy
barwi, apreturuje w zależności od potrzeb, wymaganej gładkości i połysku. Gotowy wyrób
długości 500÷1000m nawija się na cewki lub szpulki. Badania oceny jakości przeprowadzane
są jak dla nici bawełnianych. Ujemną cechą nici lnianych jest mała wytrzymałość na
wielokrotne mechaniczne zginanie i także osłabienie pod wpływem długotrwałego działania
wody, ciepła i potu. W wielu wypadkach są one wypierane przez nici syntetyczne.
W kaletnictwie znalazły one zastosowanie do szycia ręcznego wyrobów.

Nici syntetyczne

Ze względu na bardzo dobre właściwości wytrzymałościowe włókna ciągłego z tworzyw

syntetycznych w porównaniu z nićmi naturalnymi, nici syntetyczne są coraz częściej
stosowane w produkcji, wśród nich nici poliamidowe i poliestrowe.

Nici poliamidowe, zwane nylonowymi, lub stylonowymi, produkuje się przez podwójne

skręcanie, najpierw o skręcie Z, a następnie o skręcie S. Do oznaczania numeracji nici

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poliamidowych i poliestrowych stosuje się numerację tex i titr denier. Najczęściej stosowane
numeracje nici poliestrowych Td – 100, 125, 250, 750, a dla nici poliamidowych Td – 100,
140, 210, 840.

Nici z włókien syntetycznych przewyższają wytrzymałością nici naturalne 1,5÷2 razy,

wydłużenie w momencie rozerwania dochodzi do 22%. Są odporne na zginanie, rozciąganie
i ścieranie, a także na wodę, zasady, kwasy, mikroorganizmy. Praktycznie nici syntetyczne są
w pełni odporne na niskie i wysokie temperatury (od -70 do +160

C). Nici te zapewniają

dobre zaciągnięcie szwu i wykazują dużą wytrzymałość użytkową. Ponadto powinny mieć
równomierną grubość, być gładkie, pozbawione zanieczyszczeń i równomiernie wybarwione.
Do błędów nici syntetycznych należy zliczyć: zgrubienia, pocienienia, pętelki przędz
składowych, brak jednej lub więcej przędz składowych, węzły, naloty, niedokręty lub
przekręty. W czasie szycia nici syntetyczne stwarzają pewne trudności technologiczne na
skutek topienia się tworzywa w oczku igły maszyny szyjącej szybkoobrotowej, zrywania się
nitki na skutek skręcania się w czasie szycia, trudności przy nawlekaniu nitki w ucho igły
z powodu rozszczepiania się poszczególnych nitek w kształcie pędzelka i inne.
Badania laboratoryjne przeprowadzane dla nici syntetycznych to wytrzymałość na
rozciąganie, wydłużenie przy zerwaniu itp.

Magazynowanie wyrobów włókienniczych

Wyroby włókiennicze należy magazynować w pomieszczeniach suchych, o wilgotności

względnej powietrza 60÷65% i temperaturze ok.20

C. Wyroby powinny być rozmieszczone

na podkładach lub półkach regałów. Ze względu na dużą różnorodność wyrobów należy
przestrzegać podziału na grupy materiałowe, asortymenty, gatunki i kolory, aby ustrzec się
pomyłki. Podstawowymi urządzeniami kontrolno – pomiarowymi są: linia, grubościomierz
oraz higrometr i termometr. Utrzymanie czystości oraz odpowiedniej wilgotności
w magazynie to najważniejsze zasady konserwacji wyrobów włókienniczych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest nitka?
2. Jakie znasz nitki ze względu na sposób nitkowania?
3. Jakie znasz rodzaje skrętu?
4. Jakie znasz surowce do produkcji nici?
5. Jakie znasz badania wytrzymałościowe dla nici?
6. Jakie są numeracje nici?
7. Jakie są wady nici z włókien naturalnych i syntetycznych?
8. Jakie są etapy produkcji nici?
9. Jak magazynowane są wyroby włókiennicze?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ kierunek skrętu przygotowanych nici.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) oznaczyć próbki nici,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) rozpoznać kierunek skrętu,
4) zapisać w zeszycie ćwiczeń rozpoznane kierunki skrętu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki nici,

−

stół,

−

lupa,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny organoleptycznej przygotowanych nici.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) oznaczyć próbki nici,
3) dokonać oceny organoleptycznej,
4) zapisać obserwacje w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki nici,
– przybory do pisania,
– zeszyt ćwiczeń,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ metodą spalania surowiec, z jakiego otrzymano nici.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) wykonać próbę spalania,
3) obserwować proces spalania,
4) opisać obserwacje w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przybory do pisania,
– próbki nici,
– palnik,
– zeszyt ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ liczbę skrętów dla przygotowanych nici.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) określić liczbę skrętów,
3) zapisać i uzasadnić wyniki w zeszycie ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przybory do pisania,
– próbki nici,
– skrętomierz,
– zeszyt ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozpoznać skręt nici?

wymienić właściwości nici?

wymienić metody oceny jakości nici?

wskazać surowiec z jakiego otrzymano nici?

scharakteryzować nici w zależności od surowca z jakiego
zostały wykonane?

wymienić etapy produkcji nici?

scharakteryzować

warunki

magazynowania

wyrobów

włókienniczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących stosowania surowców i materiałów włókienniczych.

Wszystkie zadania są zadaniami wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

–

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Odpowiedzi udzielaj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję

z wykonanego zadania.

7. Trudności mogą przysporzyć Ci zadania: 2, 7, 9, 11

16 gdyż są one na poziomie

trudniejszym niż pozostałe.

8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do włókien naturalnych roślinnych zaliczamy

a) wełnę.
b) bawełnę.
c) poliamid.
d) jedwab naturalny.

2. Zapach palonego rogu podczas spalania wydziela

a) len.
b) bawełna.
c) wełna.
d) konopie.

3. Surowce sztuczne otrzymujemy z

a) surowców pochodzenia zwierzęcego.
b) prostych związków węgla w reakcjach wielkocząsteczkowych.
c) surowców naturalnych poddanych obróbce chemicznej.
d) surowców pochodzenia roślinnego.

4. Tkanina jest to wyrób

a) powstały w wyniku spilśniania.
b) o budowie oczkowej.
c) powstały z luźnej masy włókien.
d) utworzony z dwóch układów nitek.

5. Raport splotu płóciennego wynosi

a) 2.
b) 3.
c) 4.
d) 5.

6. Splot skośny należy do splotów

a) pochodnych.
b) złożonych.
c) podstawowych.
d) kombinowanych.

7. Gęstość tkaniny oznacza

a) oznaczenie odporności na ścieranie.
b) masę 1 m

wyrobu włókienniczego.

c) liczbę nitek osnowy i wątku na długości 100mm.
d) wytrzymałość tkaniny na wydłużenie.

8. Filce tkane otrzymujemy

a) z masy luźno ułożonych włókien.
b) z tkaniny z włókien łatwo się filcujących.
c) z dzianiny otrzymanej z włókien syntetycznych.
d) z tkaniny otrzymanej z włókien lnu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Najlepsze właściwości wytrzymałościowe ma splot

a) satynowy.
b) atłasowy.
c) skośny.
d) płócienny.

10. Numer metryczny przędzy wyraża

a) długość włókien przypadającą na jednostkę masy 1g.
b) wagę 1000m przędzy.
c) wagę 5000m przędzy.
d) wagę 9000m przędzy.

11. W wyniku teksturowania nitki stają się:

a) sztywne, mało ciągliwe.
b) puszyste, elastyczne i miękkie.
c) nieodporne na rozciąganie.
d) nieodporne na niskie temperatury.

12. Merceryzacja jest to proces działania na włókna bawełny

a) wodą.
b) temperaturą.
c) kwasem solnym.
d) zasadą sodową.

13. Taśma składająca się z części chwytnej i podkładowej to

a) taśma gumowa.
b) samoczepna.
c) taśma samoklejąca.
d) taśma z brzegiem wzmocnionym.

14. Nici lniane mają skręt

a) lewy.
b) prawy.
c) dowolny.
d) krzyżowy.

15. Do tkanin bawełnianych zaliczamy

a) sukno.
b) kort.
c) ryps.
d) brokat.

16. Jednym ze sposobów otrzymywania włóknin jest

a) tkanie.
b) spilśnianie.
c) dzianie.
d) igłowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Podstawowym składnikiem wszystkich włókien roślinnych jest

a) celuloza.
b) białko bezpostaciowe.
c) sole mineralne.
d) kolagen.

18. Wyrób wykonany z bawełny po zmoczeniu staje się

a) słabszy.
b) mocniejszy.
c) kruchy.
d) łamliwy.

19. Plecionki powstają przez

a) przeplatanie przędzy ukośnie.
b) przeplatanie przędzy pod kątem prostym.
c) skręcanie przędzy.
d) nitkowanie.

20. Podstawowe badania wytrzymałościowe dla wyrobów włókienniczych wykonywane są za

pomocą

a) fleksometru.
b) grubościomierza.
c) zrywarki.
d) planimetru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Stosowanie surowców i materiałów włókienniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bogdańska Zarembina A., Matusewicz E. I.: Chemia dla szkół średnich Cz.2. WSiP,

Warszawa 1993

2. Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa

1992

3. Gajewski M., Pawłowa M.: Materiały obuwnicze ćwiczenia laboratoryjne. PR, Radom

1997

4. Idryjan - Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Stowarzyszenie Oswiatowców Polskich

w Toruniu, Toruń 2000 (część 1,2,3)

5. Mokranowska D. (red.): Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999
6. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
7. Persz T.: Materiałoznawstwo dla techników przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa

1992

8. Porejko S.,Fejgin J.,Zakrzewski L.: Chemia związków wielkocząsteczkowych. WNT,

Warszawa 1974

9. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe, zeszyt ćwiczeń nr 1 i 2. WSiP, Warszawa

1996

10. Aktualne normy związane z badaniami wyrobów włókienniczych