kaletnik 744[01] z1 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Nina Maruszak

Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych
744[01].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Marian Grabkowski
dr inż. Jacek Przepiórka

Opracowanie redakcyjne:
inż. Nina Maruszak

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[01].Z1.01

„Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu kaletnik 744[01].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Skóra surowa

4.1.1 Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Obróbka skóry surowej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Skóry gotowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy w zakresie stosowania surowców

skórzanych i skór wyprawionych.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już opanowane, byś
mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie tego testu potwierdzi czy
opanowałeś materiał,

−

literaturę.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Miejsce jednostki modułowej „Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych”

w strukturze modułu 744[01].Z1 „Surowce i materiały kaletnicze” jest wyeksponowane na
schemacie zamieszczonym poniżej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[01].Z1

Surowce i materiały kaletnicze

744[01].Z1.02

Stosowanie surowców

i materiałów włókienniczych

744[01].Z1.03

Stosowanie tworzyw sztucznych

i materiałów skóropodobnych

744[01]. Z1.05

Ocenianie jakości surowców

i materiałów do produkcji wyrobów

kaletniczych

744[01].Z1.01

Stosowanie surowców

skórzanych i skór

wyprawionych

744[01]. Z1.04

Stosowanie materiałów pomocniczych do

produkcji wyrobów kaletniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

definiować podstawowe prawa chemii, fizyki,

−

posługiwać się symbolami pierwiastków chemicznych,

−

posługiwać się symbolami związków chemicznych,

−

charakteryzować podstawowe związki chemiczne,

−

zapisywać różne typy reakcji chemicznych,

−

posługiwać się przyrządami pomiarowymi,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

odczytywać i stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracowniach i pomieszczeniach w których
będziesz odbywał zajęcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić rolę skóry u zwierząt,

−

wyjaśnić znaczenie skór zwierząt w zaspokajaniu potrzeb człowieka,

−

rozpoznać skóry naturalne,

−

określić histologiczną, chemiczną i topograficzną budowę tkanki skórnej i włosa,

−

scharakteryzować przebieg procesu wyprawy skór,

−

wyjaśnić cel wyprawy – garbowania, wykończania i uszlachetniania skór surowych,

−

określić rodzaj garbowania i sposób wykończania skór,

−

określić wymagania technologiczne dla poszczególnych rodzajów i gatunków skór,

−

rozpoznać wady i uszkodzenia skór wyprawionych oraz określić ich wpływ na jakość
wyrobów kaletniczych,

−

dokonać podziału skór gotowych ze względu na przeznaczenie asortymentowe,

−

dobrać środki wykończalnicze w zależności od rodzaju skóry i sposobu wykończenia,

−

określić sposoby cechowania skór gotowych,

−

określić sposoby pakowania, przechowywania i transportu skór gotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATRIAŁ NAUCZANIA

4.1. Skóry surowe

4.1.1. Materiał nauczania

Rola skóry w życiu zwierzęcia

Skóra każdego żywego organizmu stanowi jego zewnętrzną powłokę chroniącą przed

bodźcami. Zbudowana jest w sposób dość skomplikowany i jest zbiorem komórek
o jednakowych czynnościach i pochodzeniu.

Skóra składa się z trzech podstawowych warstw:

1. naskórka (epidermis),
2. skóry właściwej (dermis, corium),
3. warstwy podskórnej.

Oprócz tego skóra zwierzęcia pokryta jest najczęściej okrywą włosową, która jest

wytworem naskórka.

Skóra zwierzęcia spełnia w jego życiu następujące funkcje:

−

chroni go przed drobnoustrojami,

−

stanowi ochronę ciała przed chłodem czy gorącem tzn. spełnia rolę regulatora ciepła,
gdzie przy niskiej temperaturze zewnętrznej naczynia krwionośne zwężają się i hamują
wydalanie ciepła, a przy wysokiej temperaturze rozszerzają się oddając ciepło na
zewnątrz,

−

chroni zwierzę przed urazami zewnętrznymi i spełnia rolę przekaźnika reakcji na bodźce
(uderzenia, ból, ciepło, gorąco),

−

jest częścią składową organizmu i bierze udział w przemianie materii.

Znaczenie skór zwierząt w zaspakajaniu potrzeb człowieka

Już w czasach prehistorycznych człowiek wykorzystywał skóry zwierząt do ochrony

przed chłodem i drobnymi urazami zewnętrznymi. Początkowo były to skóry suszone
i ugniatane w celu zmiękczenia. Z czasem były preparowane dymem, a później garbowane
poprzez wykorzystywanie właściwości różnego rodzaju kory i drewna.

Pierwsze skóry noszone były pokrywą włosową na zewnątrz ale z czasem zauważono, że

poprzez pewne procesy można pozbywać się włosa. Od tego czasu skóry zwierząt były coraz
bardziej przydatne człowiekowi nie tylko do wyrobu, ale też innych potrzebnych rzeczy
i sprzętu.

Poczynając od tych odległych doświadczeń, wraz z postępem cywilizacyjnym i rozwojem

wiedzy, rozwijało się rzemiosło tak, że w obecnych czasach powstały różne gałęzie
przemysłu skórzanego.

Pomimo istnienia rozmaitych zamienników i produktów zastępujących skórę, ten produkt

nie traci na znaczeniu. Będzie też obecny, dlatego, że powstaje jako produkt uboczny
w przemyśle mięsnym, a ponadto, że skóra wyprawiona ma specyficzne właściwości, których
nie osiągają jej zamienniki. Należy do nich przede wszystkim zdolność skóry do sorbcji
i desorbcji pary wodnej.
Dlatego dzisiaj trudno wyobrazić sobie życie bez całej gamy wyrobów skórzanych począwszy
od obuwia, wyrobów kaletniczych i galanteryjnych czy wreszcie produktów ze skór
futerkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaje skór surowych

W zależności od potrzeb można wprowadzić dla klasyfikacji skór surowych różne

podziały. Najprostszym podziałem jest rozgraniczenie na:

−

skóry surowe zwierząt dużych: krów, wołów, byków, koni itp.,

−

skóry surowe zwierząt drobnych: cieląt, owiec, kóz, jagniąt, królików itp.,

−

skóry gadów: węży, krokodyli, jaszczurek, itp.

a b c

d e

Rys. 1. Profile różnych rodzajów skór całych [4, s. 66]:

a) bydlęcej, b) końskiej, c) świńskiej, d) koziej, e) owczej.

Ze względu na przeznaczenie do przetwórstwa, surowiec skórzany dzielimy na:

−

skóry wykorzystywane w garbarstwie (tab. 1),

−

skóry futerkowe (tab. 2).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Najważniejsze rodzaje skór używanych w garbarstwie [9, s. 951]

Rodzaj zwierzęcia

Nazwy skór

Bydło domowe

cielęce, żarłoków, bukatów, krowie, wołowe i byków

Konie

źrebięce i końskie

Kozy

koźlęce, kozie, roczniaków i capów

Owce

jagnięce, owcze, krzyżówek, tryków i golce (owiec
strzyżonych)

Świnie

świńskie, prosiąt i knurów

Gady i płazy

jaszczurek, wężowe i krokodylowe

Tabela 2. Najważniejsze rodzaje skórek futerkowych [9, s. 951]

Rodzaje zwierząt

Zwierzęta

Drapieżniki

wydry, nurki, kuny, szopy, sobole, borsuki, lisy,
skunksy, tchórze, łasice, koty, chinchilla

Przeżuwające

karakuły, brajtszwance, owce, jagnięta, koźlęta

Jednokopytne

źrebięta

Gryzonie

bobry,

piżmowce,

murmle,

nutrie,

chomiki,

popielice, króliki

Torbacze

oposy

Owadożercze

krety

Płetwonogie

foki

Budowa histologiczna i chemiczna tkanki skórnej i włosa

Budowa skór ssaków pod względem histologicznym jest w znacznej mierze jednakowa,

z punktu widzenia obróbki garbarskiej skóra składa się z trzech, zasadniczo różnych warstw:
a) naskórka wraz z pokrywą włosową przeważnie z keratyny,
b) skóry właściwej,
c) warstwy podskórnej, przeważnie bogatej w tkankę tłuszczową.

Rys. 2. Budowa histologiczna skóry zwierzęcej [9, s. 949]: 1 – włosy, 2 – gruczoł łojowy, 3 – mięsień włosowy,

4 – gruczoł potowy, 5 – tkanka tłuszczowa, 6 – naczynia krwionośne, 7 – naskórek, 8 – warstwa brodawkowa

skóry właściwej, 9 – warstwa siateczkowa skóry właściwej, 10 – tkanka podskórna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Naskórek

Warstwa ta ma niewielkie znaczenie dla garbarstwa i w toku wyprawy skóry całkowicie

się ją usuwa. Różne źródła podają grubość naskórka. Można go zawrzeć w przedziale od 0,5
do 5% grubości całej skóry.

Naskórek jest górną warstwą skóry ściśle przylegającą i wgłębiającą się torebkami

cebulek włosowych w skórę właściwą. Złożoną budowę naskórka można sprawdzić pod
mikroskopem, a przekrój poprzeczny skóry bydlęcej przedstawia rysunek 3.

Rys. 3. Budowa naskórka [6, s. 16]: 1 – warstwa zrogowaciała, 2 – warstwa śluzowa Malpighiego,

3 – skóra właściwa: a – warstwa rogowa właściwa, b – warstwa jasna,

c – warstwa ziarnista, d – warstwa kolczysta, e – warstwa rozrodcza.

W naskórku można wyróżnić następujące warstwy licząc od góry:

−

zrogowaciałą,

−

jasną (świetlistą),

−

ziarnistą,

−

siatkową,

warstwa śluzowa, czyli Malphigiego

−

podstawową.
Dwie górne warstwy naskórka zbudowane są z martwych komórek, a trzy pozostałe

nazywane warstwą śluzową składają się z komórek żywych.

Skóra właściwa

Skóra właściwa stanowi ok. 80% grubości skóry surowej. Składa się głównie z kolagenu

tkanki łącznej skóry właściwej i stanowi splot rozgałęzionych we wszystkich kierunkach,
połączonych ze sobą ze wszystkich stron, włókien, które nie mają ani początku ani końca.

W skórze właściwej rozróżnia się dwie warstwy:

1. Przyległą do naskórka warstwę papilarną, która na swojej powierzchni zakończona jest

szczególnie delikatnym i zwartym splotem włókien, nazywanych przeważnie licem.

2. Ułożoną niżej warstwę retikularną, nazywaną siatkową.

Granica między obiema warstwami przebiega na wysokości torebek włosowych. W tej

strefie przekroju usytuowane są również gruczoły potowe.

Nieprawidłowe spojenie włókien może być przyczyną tzw. luźności lica. Warstwa

papilarna decyduje o wyglądzie skóry wygarbowanej. Zaś warstwa siatkowa ma wpływ na jej
właściwości mechaniczne.

Rys. 4. Wiązki włókien kolagenowych [5, s.15]: a) włókna spęczniałe w kwasie, b) włókna opadnięte.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóra właściwa w przeliczeniu na suchą substancję zawiera ok. 99% białka (kolagenu)

i ok. 1% elastyny.

Skóry są zbudowane z tkanki włóknistej, której elementem podstawowym są micele

połączone w fibryle o przekroju ok. 0,0001 mm. Każda fibryla zawiera ok. 700 do 800
cząsteczek kolagenu.
Cząsteczka kolagenu składa się z 3 łańcuszków peptydowych, każdy po 1052 aminokwasy,
które skręcone są ze sobą w formie trójspirali.

Surowa skóra zwierzęca składa się z ok. 65% wody, białek, tłuszczów, związków

mineralnych.

Rys. 5. Skład skóry [7, s. 22]

Zawiera ona w suchej substancji od 50 do 55% węgla, 19 do 24% tlenu, 15 do 17,5%

azotu i wodoru w zakresie od 6,5 do 7,3%. Poza tym niektóre białka zawierają jeszcze siarkę
w ilości od 0,5 do 2,5% i nieznaczne ilości innych pierwiastków.

Warstwa podskórna

Tkanka podskórna stanowi luźne połączenie pomiędzy skórą właściwą, a tkanką

mięśniową. W procesach garbarskich potocznie nazywa się ją warstwą mizdrową. Składa się
ona z włókien tkanki łącznej, włókien mięśniowych i rozłożonych między nimi licznych
skupisk tkanki tłuszczowej i łojowej, oraz naczyń krwionośnych. Część warstwy podskórnej
w skórze surowej utrudnia prawidłowy proces jej konserwacji, ponieważ tłuszcz nie pozwala
na penetrację substancji konserwujących.

Skóra bydlęca surowa

Woda

ok. 65%

Białka

ok. 33%

Tłuszcze

ok. 2%

Substancje
mineralne
ok. 0,5%

białka

bezpostaciowe

białka

włókniste

albuminy

i globuliny

gliko –,

fosforochromoproteidy

kolagen – 98%

łącznej masy białek

skórnych; substancja

skórotwórcza

keratyna – 1%

łącznej masy białek

skórnych, białko
naskórka i włosa

elastyna – 1%

łącznej masy białka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przed garbowaniem skóry surowej konieczne jest usunięcie warstwy podskórnej, by

środki garbujące przeniknęły do skóry właściwej. Strzępy usuniętej warstwy mizdrowej
nazywa się odzierkami, które wykorzystywane są do produkcji kleju, żelatyny czy
komponentów paszowych.

Skóry bydlęce mają różna budowę histologiczną zależną od wieku zwierzęcia. Skóry

cielęce mają warstwę termostatyczną ⅓ do¼ grubości całej skóry. Włos jest cienki, prosty,
osadzony gęsto i niezbyt ukośnie, włókna kolagenowe w całej warstwie właściwej są
delikatne, cienkie i bardzo zwarte. U dorosłego bydła warstwa termostatyczna jest
nieznacznej grubości, około 20%, zawiera ona nie dużą ilość gruczołów łojowych i potowych.
W warstwie siatkowej są pęczki włókienne grubsze od cielęcych, bardziej wyrobione silnie
splecione i nieregularne. Włos jest bardziej prosty, niezbyt ukośny rozłożony w sposób
bardzo równomierny na całej powierzchni skóry.

Skóry owcze mają budowę histologiczną w dużym stopniu uzależnioną od rodzaju

i gęstości ułożenia włosa na skórze. Skóry owiec pełnowełnistych o delikatnym i cienkim
włosie mają ogólna strukturę tkanki skórnej luźniejszą, natomiast o włosie grubszym są
bardziej zwarte. Grubość warstwy termostatycznej wynosi około 50% i wykazuje ona dużą
luźność ze względu na obecność dużych ilości gruczołów potowych, łojowych, gęsto
rozmieszczonych torebek włosowych i przetłuszczenie tkanki skórnej.

Skóry kozie mają budowę histologiczną zajmującą pośrednie miejsce między skórami

cielęcymi a owczymi. Stosunek grubości warstwy termostatycznej do siatkowej kształtuje się,
podobnie jak u skór owczych 1:1, lecz struktura tkanki skórnej jest zbliżona do skór
cielęcych. W warstwie termostatycznej zawartość tłuszczu jest nieznaczna. Ogólna budowa
histologiczna i właściwości tych skór są bardziej zbliżone do cielęcych niż do owczych. Lico
skór kozich na ładny deseń w pewnym stopniu zbliżony do skór owczych.

Skóry świńskie mają specjalna budowę histologiczną, ponieważ nie mają warstwy

siatkowej. Włos osadzony ukośnie przechodzi przez cała skórę, a cebulka włosa jest
umieszczona w warstwie podskórnej. Stosunkowo rzadka, gruba szczecina powoduje, że
naskórek jest dość gruby. Tkanka skórna jest dość zwarta, w niektórych częściach skóry
niekiedy rozluźniona obecnością komórek tłuszczowych. Lico skóry wykazuje wyraźny deseń
z zaznaczonymi miejscami osadzenia włosa; od strony mizdry widoczne jest zakończenie
cebulki włosowej.

Skóry końskie mają strukturę bardziej rozluźnioną od skór bydlęcych. Warstwa

termostatyczna jest bardziej gruba od siatkowej. Część przednia skóry jest luźniejsza od
tylniej.

Okrywa włosowa-włosy

Okrywa włosowa powstaje z naskórka, który otacza ścianki torebek włosowych. Są one

rozmieszczone nieregularnie na powierzchni skóry w grupach, które charakterystyczne są dla
każdego rodzaju zwierzęcia. Okrywa włosowa występuje najczęściej w postaci włosa, wełny
lub szczeciny.

Spełnia ona potrójną rolę:

−

chroni zwierzę przed utratą ciepła,

−

ochrania przed urazami mechanicznymi,

−

hamuje utratę wilgoci wewnętrznej.
Włos składa się z dwóch części: trzonu, czyli pnia tj. części widocznej i korzenia

z cebulką, które są ukryte w torebce włosowej wysłanej naskórkiem.
W brodawce włosowej następuje rozmnażanie się komórek, które następnie wypierane są
stopniowo do góry i na boki, powodując wzrost włosa i jego powolne rogowacenie.

Włos składa się z trzech warstw:

−

powierzchniowej (łuskowej)–kutikuli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

głębiej leżącej warstwy korowej,

−

położonego w środku rdzenia.

Rys. 6. Przekrój poprzeczny trzonu włosa [2, s. 41]:

l – oskórek włosa (łuska), 2 – kora, 3 – rdzeń.

Kora i rdzeń bywają u różnych zwierząt w różnym stopniu rozwinięte. Znane są włosy

bez rdzenia, a także o bardzo rozwiniętym rdzeniu, ale bez warstwy korowej.

Komórki kitikuli są zrogowaciałe i pokryte wydzieliną łojową i dlatego bardzo dobrze

zabezpieczają głębsze warstwy włosa przed niszczącym działaniem wody.

Warstwa korowa jest zbudowana z komórek zrogowaciałych pozbawionych jądra

i plazmy. Jest zwykle bezbarwna i przezroczysta.

Rdzeń włosa jest luźną, porowatą tkanką złożoną z obumarłych komórek, gdzie znajdują

się pęcherzyki powietrza. Dlatego włosy o rozbudowanym rdzeniu są dobrym izolatorem
ciepła. W komórkach rdzenia znajdują się pigmenty, które go zabarwiają.

Korzeń włosa od dołu rozszerza się w cebulkę włosową, w którą wrasta tzw. brodawka

uformowana ze skóry właściwej i zasilana krwią.

Wzrost włosa polega na rozmnażaniu się komórek tworzących cebulkę i dolną część

korzenia. Rozrost jest możliwy, dlatego, że krew dostarcza do brodawki środków odżywczych
i tlenu.

Kształt poprzecznego przekroju trzonu włosa w jego najszerszej części może być bardzo różny,

jednakże najczęściej spotyka się następujące kształty:
– kolisty – zbliżony do walca (kret, chomik),
– owalny – lekko spłaszczony, przekrój ma kształt elipsy lub owalu (soból, kuna, lis niebieski),
– spłaszczony – zbliżony do prostokąta z zaokrąglonymi krótszymi bokami (opos, wydra, nutria),
– sierpowaty – ma jedną stronę wypukłą, a drugą wklęsłą (owca, świstak),
– sercowaty – spotykany we włosach z bardzo rozbudowanym rdzeniem (lama),
– biszkoptowaty – dwie przeciwległe ściany są wypukłe, dwie wklęsłe (królik),
– gwiaździsty (antylopa) i inny.

Na rysunku 7 przedstawiono schematycznie występujące kształty włosów, a na rysunku 8

zdjęcia z mikroskopu elektronowego poprzecznego przekroju różnych włosów.

Rys. 7. Schematy przekroju poprzecznego włosów pokrywowych [2, s. 40]: 1 – kolisty, 2 – owalny, 3 – spłaszczony,

4 – sierpowaty, 5 – sercowaty, 6 – biszkoptowaty, 7 – gwiaździsty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Obrazy przekroju poprzecznego włosów pokrywowych uzyskane z mikroskopu skaningowego

elektronowego (wg A. i J. Galatika) [2, s. 40]: 1 – kolisty (zebra) x 400, 2 – owalny (pekari) x 130,

3 – spłaszczony (kolczatka australijska) x 200, 4 – sierpowaty (owca) x 400, 5 – sercowaty (lama) x 150,

6 – biszkoptowaty (królik) x 1000, 7 – gwiaździsty (antylopa) x 600.

Okrywa włosowa zwierząt futerkowych składa się z włosów, różniących się długością,

grubością i budową mikroskopową (rys 9).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Budowa okrywy włosowej skóry futrzarskiej [2, s. 37]:

1 – włosy kierunkowe, 2 – włosy ościste, 3 – włosy pośrednie, 4 – włosy puchowe,

A – włosy pokrywowe (zwane okrywą zewnętrzną), B – podszycie.

Każdy z włosów za życia zwierzęcia spełniał określone funkcje, każdy też gatunek zwierzęcia

ma charakterystyczne dla siebie zróżnicowanie okrywy włosowej. Można tu przyjąć zasadę, że im
bardziej jest rozwinięta okrywa włosowa, im jest ona gęściejsza, tym jest bardziej zróżnicowana.
Ponadto zróżnicowanie okrywy włosowej zależy od topografii skóry.

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje włosów: przewodnie, ościste i puchowe, ale często

wyróżnia się jeszcze włosy pośrednie miedzy ościstymi i przewodnimi, a także między puchowymi
i ościstymi.

Wyróżnia następujące rodzaje włosów okrywy włosowej skór futrzarskich:

1. włosy puchowe, podszycie – najkrótsze i najcieńsze włosy występujące w największej

ilości,

2. włosy pokrywowe (okrywa zewnętrzna) – wszystkie rodzaje włosów wyrastających ponad

włosy puchowe, tj.:

–

włosy ościste – wystające ponad warstwę włosów puchowych, grubsze od nich,
mocniejsze i bardziej sprężyste,

–

włosy pośrednie, przejściowe – zajmujące pośrednie miejsce pod względem długości
i grubości miedzy włosami puchowymi i ościstymi,

–

włosy przewodnie, kierunkowe – dłuższe i grubsze niż włosy ościste, wokół nich
centralnie wyrastają włosy ościste i puchowe,

–

włosy czuciowe, zatokowe, wibrysy – długie, grube i sztywne, wyrastające pojedynczo lub
grupowo na niektórych częściach skóry, jak np.: na wargach i policzkach (wąsy), nad oczami
(rzęsy, brwi), w okolicy podżuchwowej, a także na końcu ogona.
Rozróżnienie morfologicznych cech włosów puchowych, przejściowych i ościstych nie jest

jednak proste. Rozróżnienie włosów puchowych i ościstych jest w większości przypadków łatwe,
większe trudności mogą wystąpić przy identyfikacji włosów przejściowych. W wielu
przypadkach włosy przejściowe stanowią całkowicie odrębny rodzaj, różniący się od włosów
ościstych i puchowych. W innych przypadkach włosy przejściowe podobne są do puchowych albo
ościstych i różnią się od nich tylko grubością. Są jednak i takie skóry futrzarskie, w których włosy
ościste i puchowe tworzą wyraźne, odrębne rodzaje, brak natomiast włosów przejścio

wych. Poza

tym każdy z trzech rodzajów włosów może składać się także z kilku grup różniących się morfologicznie.

Układ topograficzny skór

Topografią nazywa się opis poszczególnych miejsc skóry, które znacznie różnią się od

siebie i zależą od wieku płci i warunków bytowania zwierzęcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Rozkrój topograficzny skóry bydlęcej [9, s. 20]

W układzie topograficznym skóry bydlęcej wyodrębnia się jej trzy podstawowe części:

−

krupon to środkowa część skóry stanowiącej ok. 50% całej powierzchni. Jest to część
o najlepszych właściwościach, charakteryzuje się grubością i zwartością tkanki oraz
mocnymi i ścisłymi splotami włókien,

−

kark jest częścią skóry pomiędzy kruponem a łbem i stanowi ok. 30% całej powierzchni.
Kark jest znacz nie luźniejszy i o gorszych właściwościach wytrzymałościowych niż
krupon, pomimo, że w niektórych skórach (np.: z byków) jest on grubszy od kruponu,

−

bok jest częścią skóry, której grubość i ścisłość są znacznie niższe niż w kruponie czy
karku. Boki charakteryzują się znacznym spadkiem grubości, zwłaszcza przy brzegach
skóry. Część boków położona przy kruponie jest znacznie grubsza, niż ta przy części
brzegowej.
Niezależnie od powyższego podziału części skór surowych w garbarstwie używa się

również nazw inaczej przygotowanych skór:

−

szczupak jest to część skóry bydlęcej pozbawionych boków z łapami wykorzystywana
szczególnie przy wyprawie skór technicznych,

−

połówka jest to przepołowiona skóra surowa przeznaczona do procesów garbarskich
wzdłuż linii grzbietowej szczególnie wówczas gdy skóra surowa bydlęca jest o dużej
powierzchni.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich warstw składa się skóra?
2. Jakie skóry wykorzystywane są w garbarstwie?
3. Z jakich warstw składa się naskórek?
4. Z jakich warstw składa się warstwa skóry właściwej?
5. Jaki jest skład chemiczny skóry?
6. Jaką funkcję spełniają włosy?
7. Jak zbudowany jest włos?
8. Jakie rozróżnia się typy włosów na skórze ssaków?
9. Jakie części wyróżnia się w budowie topograficznej skóry bydlęcej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaj skóry surowej po kształcie i charakterze okrywy włosowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać szczegółowych oględzin przygotowanych skór surowych,
4) rozpoznać rodzaj skóry,
5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,
7) posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóra surowa bydlęca,

−

skóra surowa cielęca,

−

skóra surowa końska,

−

skóra surowa świńska,

−

skóra surowa kozia,

−

skóra surowa owcza,

−

stół,

−

długopis lub ołówek,

−

zeszyt,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj obserwacji pod mikroskopem przekrojów poprzecznych próbek skór. Narysuj

przekroje obejrzanych próbek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać obserwacji mikroskopowych próbek skór,
4) narysować w zeszycie obejrzane próbki,
5) posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw próbek przekrojów poprzecznych skóry: bydlęcej, świńskiej, końskiej, owczej,
koziej,

−

przybory do rysowania i pisania,

−

mikroskop,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wskaż i nazwij miejsca topograficzne na skórze bydlęcej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wziąć udział w wycieczce do zakładu garbarskiego,
2) rozłożyć płasko skórę bydlęcą,
3) wskazać i nazwać części topograficzne skóry,
4) narysować profil skóry bydlęcej,
5) podzielić narysowaną skórę na części topograficzne i dopisać nazwy tych części.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóra bydlęca,

−

stół do sortowania skór,

−

długopis lub ołówek,

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować skóry surowe?



2) rozpoznać rodzaj skóry surowej po kształcie?



3) rozpoznać rodzaj skóry surowej po charakterze okrywy włosowej?



4) rozróżnić po przekroju poprzecznym kształty włosów pokrywowych?



5) wymienić i zaznaczyć na schemacie części topograficzne skóry

bydlęcej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Obróbka skóry surowej

4.2.1. Materiał nauczania

Cel i etapy wyprawy skór

Skóra zdjęta bezpośrednio ze zwierzęcia nazywa się skórą surową świeżą. Jeśli od razu

nie zostaje poddana procesom garbarskim to musi być skierowana do konserwacji. Celem
konserwacji jest zabezpieczenie skóry przed rozkładem biologicznym, gdyż skóra surowa
ulega bardzo łatwo rozkładowi gnilnemu, silnie pęcznieje i zatraca stopniowo strukturę
włóknistą.

Znane są następujące techniki konserwacji:

−

konserwacja solona – około 30% soli do ciężaru skór surowych,

−

konserwacja sucha – na powietrzu, najlepiej w cieniu,

−

konserwacja sucho-solona – jest to kombinacja dwóch pierwszych sposobów.
Najczęściej skóry surowe poddawane są konserwacji solonej, ponieważ w późniejszym

procesie przetwórstwa sprawiają najmniej kłopotów (szybsze uwodnienie w procesie
moczenia).

Tak zabezpieczone skóry surowe poddawane są w garbarniach procesom wyprawy,

w których wyodrębnia się trzy fazy:

−

warsztat mokry,

−

garbowanie,

−

wykończanie.

Tabela 3. Przebieg wyprawy [9, s. 952]

Skóra

surowa

Warsztat

mokry

Stosowane środki

pomocnicze lub rodzaj

czynności

Produkty uboczne

Moczenie

woda, środki zwilżające,
wodorotlenek sodowy

Wapnienie,
papkowanie

wapno, siarczek sodowy

Odwłaszanie

proces mechaniczny

sierść, wełna, szczecina

Mizdrowanie

proces mechaniczny

klejówka

Dwojenie

proces mechaniczny

dwoiny, klejówka

Odwapnianie

kwasy, sole kwaśne

Wytrawianie

wytrawa enzymatyczna

Wyciskanie
brudu

proces mechaniczny

Piklowanie

kwasy, sól

Golizna

Garbowanie

Środki garbujące

Rodzaj garbowania

W farbach,
zatopach
i bębnach

garbniki roślinne (kora,
ekstrakty garbarskie),
garbniki syntetyczne

roślinne

W bębnach
obrotowych

sole zasadowe chromu

chromowe

W bębnach
obrotowych

sole glinu

ałunowe (glinowe)

W stępach

tran

zamszowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciąg dalszy Tabeli 3

Półprodukty

Wykańczanie

Stosowane środki

pomocnicze lub rodzaj

procesu

Cel czynności

Barwienie

barwniki organiczne

wyfarbowanie

Natłuszczanie

tłuszcze roślinne, zwierzęce
i mineralne oraz oleje
syntetyczne i środki
emulgujące

zmiękczenie
i uodpornienie na wodę

Wygładzanie

proces mechaniczny

uzyskanie gładkiej
powierzchni
i odwodnienie

Suszenie

ciepłe powietrze

odwodnienie

Walcowanie

proces mechaniczny

nadanie twardości
i giętkości

Międlenie
i groszkowanie

proces mechaniczny

zmiękczenie

Apreturowanie
i powlekanie
farbami
kryjącymi

pigmenty, białka,
nitroceluloza, żywice
akrylowe, woski,
rozpuszczalniki

wyrównanie zabarwienia,
uodpornienie na wodę,
nadanie połysku

Nabłyszczanie

proces mechaniczny

nadanie połysku

Prasowanie,
wytłaczanie

proces mechaniczny

uszlachetnienie
powierzchni

Szlifowanie

proces mechaniczny

nadanie powierzchni
aksamitnej

Przygotowanie skór do garbowania

Przygotowanie skór do garbowania odbywa się w garbarniach w wydziałach mokrych.

Poszczególne etapy operacyjne warsztatu mokrego przedstawia rysunek 11.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stosowane w przypadku skór owczych dla poprawy jakości pozyskiwanej wełny

Rys. 11. Przygotowywanie surowca do garbowania [3, s. 32/33]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Procesy technologiczne działu mokrego, trwającego dawniej wiele dni zostały dzisiaj

znacznie skrócone i w przypadku solonego surowca bydlęcego wynosi od 24÷48 godz.
W wielu garbarniach procesy te udaje się przeprowadzać w ciągu 16 godz. Doprowadzanie
skór do stanu wygarbowania chromowego doprowadza się w ciągu 24 godz.

Moczenie

W procesie moczenia przywraca się skórze surowej wodę utraconą podczas konserwacji.

Ponadto usunięte z niej zostają: krew, brud, sól i inne substancje rozpuszczalne. Proces ten
przeprowadza się w bębnach garbarskich przedstawionych (rys. 12). Należy jednak pamiętać,
że proces moczenia stwarza korzystne warunki do rozwoju szkodliwych dla surowca
mikroorganizmów, więc proces ten maksymalnie się skraca poprzez dodawanie do wody
namokowej wodorotlenku sodowego, siarczku sodowego lub środków zwilżających.

Rys. 12. Bęben obrotowy do moczenia, wapnienia, garbowania i natłuszczania skór [5, s. 132]:

1 – bęben, 2 – klepki, 3 – dno, 4 – wzmocnienia dna, 5 – obręcze-ściągacze, 6 – wieniec zębaty,

7 – tarcze czopowe, 8 – czop nośny, 9 – łoże z panewką, 10 – wspornik, 11 – przykrywa włazu,

12 – zacisk mimośrodowy, 13 – rura wlewowa, 14 – kołek grabi, 15 – grabie,

16 – wspornik przekładu, 17 – koło zębate napędowe, 18 – dwustopniowa przekładnia,

19 – silnik elektryczny, 20 – pasy klinowe, 21 – podłoga ze spadkiem dla ścieku.

Wapnienie

W wyniku działania chemikaliów wapniących, włos i naskórek skór surowych ulega

w tym procesie zniszczeniu lub tak znacznemu osłabieniu, by można było je z łatwością
usunąć mechanicznie.

Równocześnie następuje mniej lub bardziej silne pęcznienie struktury włóknistej skóry

i częściowe emulgowanie naturalnego tłuszczu. Wapnienie przeprowadza się najczęściej
wapnem gaszonym Ca(OH)

i siarczkiem sodu (Na

S), względnie działającym mniej

spęczającym wodorosiarczkiem sodu (NaHS). Procesy te przeprowadza się zarówno
w tradycyjnych bębnach garbarskich, cykrokach, a ostatnio także w specjalnych
mieszalnikach.

Szczególnym rodzajem wapnienia jest tzw. papkowanie, gdzie na stronę przymięsną

skóry nanosi się pastę sporządzoną z wapna, siarczku sodowego i odpowiedniego zagęstnika
(np. kaolinu). Po kilku godzinach następuje odwłoszenie, a następnie skóry się dowapnia.
Obecnie papkowanie stosuje się wyłącznie w odniesieniu do skór surowych cielęcych
i owczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obróbka mechaniczna

Jeśli w procesie wapnienia włosy nie zostały całkowicie zniszczone to zaraz po wyjęciu

skór z wapnicy poddaje się je odwłaszaniu ręcznemu lub mechanicznemu.
Rysunki 13 i 14 przedstawiają najprostsze sposoby ręcznego i maszynowego odwłoszania
i wyciskania brudu.

Rys. 13. Ręczne odwłoszanie i wyciskanie brudu [3, s. 36]

Rys. 14. Odwłaszanie i wyciskanie brudu na maszynie [3, s. 36]: 1 – przeciwwaga, 2 – naprężacz, 3 – napęd,

4 – urządzenie zaciskające, 5 – napięta płaszczyzna gumowa (obróbcza), 6 – wał nożowy, 7 – bęben obróbczy.

Odwłoszone skóry poddawane są mechanicznemu odmięśnianiu, gdzie uwalnia się je

z tkanki podskórnej (rys. 15).

Rys. 15. Odmięśnianie na odmięśniarce [3, s. 37]: 1 – golizna z tkanką zbędną,

2 – wał nożowy, 3 – pneumatyczny docisk elektryczny, 4 – odmięśniona golizna,

5 – wały transportujące, 6 – gumowy wał dociskający.

Skóry dla określonych celów, zwłaszcza te grube, przede wszystkim bydlęce i końskie,

po odmięśnieniu poddawane są mechanicznemu dwojeniu na dwojarce wyposażonej w nóż
taśmowy (rys. 16).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Dwojenie maszynowe [3, s. 39]: 1 – skóra, 2 – stół podający, 3 – głowica maszyny,

4 – wał dociskający, 5 – wał transportujący, 6 – wał rolkowy, 7 – wał gumowy,

8 – wałki wapornikowe, 9 – nóż transportowy, 10 – prowadnica, 11 – dwoina licowa.

W wyniku tej operacji powstaje dwoina licowa, która w dalszej części procesów

garbarskich jest przerabiana oddzielnie w zależności od przeznaczenia.

Skóra zaś po wapnieniu, odwłoszeniu, odmięśnieniu i dwojeniu nazywa się golizną.

Ustalony w tym stanie ciężar golizny służy za podstawę do obliczenia ilości chemikaliów
potrzebnych do przeprowadzenia dalszych operacji technologicznych. W dalszej części
golizna poddawana jest często płukaniu, gdzie usuwa się resztki cebulek włosowych, brudu,
pigmentów skórnych itp.

Odwapnianie i wyprawa

Do odwapniania stosowane są kwasy organiczne lub ich sole. W procesie tym usuwa się

i względnie neutralizuje chemikalia stosowane w wapnieniu. Spowodowane działaniem
chemikaliów spęcznienia kolagenu zostają zmniejszone pod wpływem środków
odwapniających. Badania przebiegu odwapniania odbywa się przez nakropienie na świeży
przekrój golizny 0,1%-wego alkoholowego roztworu fenoloftaleiny.
Czerwone zabarwienie wskazuje jeszcze nie odwapnioną strefę przekroju. Przy całkowitym
odwapnieniu przekrój golizny pozostaje bezbarwny.

Po procesie odwapniania następuje wytrawa, przeprowadzana zazwyczaj w tej samej

kąpieli. Stosowane są do tego celu enzymatyczne środki wytrawiające. One powodują
postępujący i kontrolowany rozkład substancji skórnej w wyniku czego ułatwi się proces
garbowania golizny. Skóry gotowe będą w efekcie bardziej miękkie, elastyczne, o delikatnym
i przyjemnym licu.

Garbowanie właściwe skór

Garbowanie jest procesem, w czasie którego do tkanki skóry są wprowadzane substancje

garbujące.
Kolagen (substancja skórna) składa się z łańcuchów uszeregowanych aminokwasów

N—–CH—–COOH

│
R

W kolagenie występuje ok. 20 aminokwasów, różniących się między sobą rodnikiem R.

Łączenie aminokwasów następuje za pośrednictwem wiązania peptydowego, w wyniku
reakcji grupy- NH

z grupą- COOH.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

…. – NHCH—CONH—CH—CONHCH—CO….

│

Każdy rodzaj garbowania stanowi sieciowanie łańcuchów kolagenu przez garbnik.

Sieciowanie to przejawia się wzrostem temperatury skurczu „Ts” garbowanego kolagenu.

Sieciowanie poprzez garbowanie następować może pod wpływem działania bardzo

różnych garbników i wg najrozmaitszych mechanizmów. Jednym z nich jest mechanizm
przedstawiony na rysunku 17.

Rys. 17. Mechanizm garbowania [3, s. 42]

Najczęściej prowadzimy następujący podział garbników:

−

roślinne,

−

syntetyczne,

−

mineralne tj. chromowe, cyrkonowe i glinowe.

Metody garbowania

Skóry wygarbowane odmiennymi metodami wykazują zróżnicowane, charakterystyczne

dla tych metod, cechy farbiarskie, techniczne i fizyczne, które przypisać należy bardzo
różnym mechanizmom garbowania przy użyciu różnych garbników.

Skóry chromowe są stosunkowo płaskie i mało wypełnione, mają stosunkowo wysoką

wytrzymałość na rozerwanie, dają się dobrze zabarwić barwnikami anionowymi oraz mają
tzw. gumowaty chwyt. W wielu przypadkach skóry wygarbowane chromowo są
dogarbowywane innymi garbnikami, co ma wpływ na modyfikowanie ich właściwości.

Skóry garbowane roślinnie i syntanowo-roślinnie są zazwyczaj więcej jak średnio lub

silnie wypełnione. Mają mniejszą od skór garbowanych chromowo wytrzymałość na
rozerwanie, ale posiadają charakterystyczny chwyt i wykazują mniejsze od skór chromowych
powinowactwo chemiczne do garbników anionowych.

Skóry

garbowane

metodami

kombinowanymi,

niekiedy

nazywane

skórami

semichromowymi, to:
a) skóry garbowane syntanowo-roślinnie, dogarbowywane garbnikami chromowymi. Pod

względem własności stają one pomiędzy skórami chromowymi i roślinnymi. Do skór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

garbowanych

metodami

kombinowanymi

należą

np.

dochromowywane

wschodnioindyjskie skóry bastardów,

b) skóry chromowe silnie dogarbowywane syntanowo-roślinnie np.: skóry wodoodporne

i skóry na obuwie sportowe. Dogarbowanie syntanowo-roślinne przenika cały przekrój
skóry tak, że nie występuje już niebieska strefa chromowa. Stosując syntetyczne barwniki
białe, produkować można skóry białe i bardzo odporne na światło.

Wykończanie skór w zależności od przeznaczenia

Niezwykle ważny w wyprawie skór surowych jest etap wykończenia ich w zależności od

przeznaczenia. Produkt po wygarbowaniu nie ma jeszcze walorów handlowych, bowiem
surowiec jest twardy, łamliwy, ma nieprzyjemny wygląd i niczym nie przypomina produktu
gotowego. Stąd wykończenie ma na celu nadanie skórom wymaganych cech i właściwości
zgodnie z ich przeznaczeniem oraz uzyskanie odpowiedniego wyglądu estetycznego. Zakres
wykończania skór obejmuje operacje mechaniczne takie jak: struganie, wyżymanie czy
walcowanie oraz chemiczne, takie jak: barwienie, natłuszczanie czy nakładanie środków
kryjących. Większość z tych operacji stosowana jest niemal przy wykończaniu każdej skóry,
niektóre zaś stosuje się tylko do określonych asortymentów. Odmiennie przygotowany jest
np. półfabrykat na wyroby galanteryjne, a inaczej na skóry rymarskie.

Przygotowanie skór do wykończania

Przed przystąpieniem do wykończania skór różnych asortymentów muszą być wykonane

pewne czynności, które przygotują skórę do właściwego procesu. Te operacje przedstawia
rysunek 18.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Przygotowanie skór do wykończania [8, s. 97]

Skóra garbowana w stanie

nie wykończonym

Skóra z

przeznaczeniem na
skóry podeszwowe

i waszowe

Skóry na pasy pędne

i skóry blankowe

Skóry na wierzchy

obuwiowe chromowe

Wyżymanie

Struganie

Zobojętnienie

i płukanie

Barwienie

Międlenie

Nawilżanie

Suszenie i odleżanie

Wyżymanie

i wygładzanie

Natłuszczanie

emulsyjne

Prasowanie

Nabłyszczanie

Apreturowanie

Napinanie i suszenie

Groszkowanie

Dogarbowanie

i napełnianie

Odleżenie

Wygładzanie

Natłuszczanie

Suszenie

Walcowanie

Sortowanie

Struganie

Wymywanie

Wygładzanie

Natłuszczanie

Suszenie

Nabłyszczanie

Skóra wyprawiona-

produkt gotowy

Walcowanie

Mierzenie

i sortowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyżymanie

Skóry po wygarbowaniu i odleżeniu mają dużą ilość wody, która przeszkadzałaby

w dalszej obróbce mechanicznej. Stąd poddawana jest wyżymaniu, na maszynach zwanych
wyżymarkami, których działanie polega na wyciskaniu skóry między dwoma gumowymi
wałami pokrytymi filcowymi rękawami (rys. 19).

Rys. 19. Schemat budowy i działania wyżymarki [8, s. 98]: 1 – górny wał, 2 – filc, 3 – dolny wał wyżymający,

4 – wał dociskający, 5 – wał nożowy, 6 – dolny wał przed pracą, 7 – wał dociskający przed pracą.

Struganie

Grubość wszelkiego rodzaju skór uzyskuje się na maszynach zwanych strugarkami.

Widok ogólny takiej maszyny i schemat budowy mechanizmów roboczych jest przedstawiony
na rysunku 20.

Rys. 20. Schemat budowy i działania strugarki [8, s. 99]: 1 – wał nożowy,

2 – wał podający, 3 – wał dociskający, 4 – -tarcza szlifierska, 5 – strugana skóra.

Obróbkę przeprowadza się od strony mizdry, gdzie skóra podawana jest przez wał

podający i dociskowy na wał nożowy, o spiralnie ułożonych nożach. W zależności od
ustawienia maszyny uzyskuje się żądana grubość. Jest to jedna z ważniejszych operacji
mechanicznych, gdyż źle wykonana ma bezpośredni wpływ na wygląd lica skór
wierzchowych.

Wymywanie

Wymywanie przeprowadza się dla skór garbowania roślinnego, gdzie usuwa się

niezwiązany garbnik z warstw zewnętrznych skóry. Pozostawienie tego garbnika pod licem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powodowało będzie pękanie powierzchniowe. Wymywanie skór juchtowych i galanteryjnych
musi być dokładniejsze niż podeszwowych starając się pozostawić jak najmniej nie
związanego garbnika. Czynności te przeprowadza się w bębnach obrotowych lub przez
przeciąganie skór podeszwowych w dołach z brzeczką o niskim stężeniu.

Wybielanie

Wybielanie ma duże znaczenie przy wykończaniu w kolorze naturalnym skór

galanteryjnych, wierzchowych obuwniczych i technicznych garbowania roślinnego. Bielenie
miękkich skór roślinnych przeprowadza się specjalnymi garbnikami syntetycznymi lub
kwasem szczawiowym. Skóry podeszwowe garbowania chromowego są mało podatne na
wybielanie i może być przeprowadzone przy zastosowaniu odpowiednich garbników
syntetycznych lub preparatów wybielających, które wytrącają w warstwie licowej białe osady
różnych związków.

Napełnianie

Wypełnianie stosuje się przy produkcji skór do wyrobów kaletniczych i rymarskich. Ma

ono na celu lepsze wykorzystanie części ludniejszych skóry, pogrubianie warstwy licowej,
a w konsekwencji uzyskanie dobrego chwytu. W skórach welurowych napełnianie powoduje
uzyskanie zwartej tkanki włóknistej dającej po oszlifowaniu równomierne i gęste włókno.

W procesach tych stosuje się ekstrakty roślinne, garbniki roślinne i żywicowe oraz kaolin

i cukier.

Specjalnym sposobem dogarbowania i napełniania skór jest impregnacja, która ma na

celu lepsze związanie garbnika, natłuszczenie i dogarbowanie stężonymi ekstraktami
roślinnymi i syntetycznymi.

Wykończanie właściwe

Większość skór garbowanych roślinnie wykończanych jest w kolorze naturalnym.

To samo dotyczy większości skór podszewkowych wyprawy chromowej.

Znaczna jednak część skór miękkich wyprawianych metodą chromową jest barwiona

w różnych kolorach i odcieniach.

Barwienie

Skóry barwione znane są jeszcze z czasów prehistorycznych. Stosowane były wtedy

barwniki naturalne, ewentualnie lakowanie solami metali, wyciągami z drzew barwnych czy
owoców. Z wynalezieniem barwników syntetycznych zaczął się szybki rozwój barwienia
skór.

Przy dzisiejszych tendencjach do wytwarzania skór wyglądających możliwie naturalnie,

mało lub w ogóle nie krytych, jak i wzrastające znaczenie skór welurowych, barwienie stało
się ważną operacją w ich produkcji. Skóry anilinowe i welurowe wymagają od barwienia
równości, żywotności i wysokiej odporności na światło. Przy produkcji skór odzieżowych
i meblowych istotna jest odporność wybarwień na pot i suche tarcie.

Barwienie skór można przeprowadzać następującymi sposobami:

a) barwienie w bębnie: skóry garbowane chromowo tj. cielęce, boksy bydlęce czy skóry

odzieżowe oraz roślinnie garbowane skóry o małej powierzchni, barwione są w bębnie,

b) barwienie w cytroku: stosowane jest do wrażliwych asortymentów skór z uwagi na

mniejsze niż w bębnie niebezpieczeństwo uszkodzeń mechanicznych. W tej technice
następuje równe wybarwienie przy jasnych kolorach pastelowych,

c) barwienie szczotkowe i natryskowe: te sposoby stosowane są najczęściej w trakcie

procesów wykończania. Barwienie szczotkowe stosowano dawniej do skór o dużej
powierzchni. W tej technice, roztwór barwnika nanosi się szczotką na skóry zwilżone

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i płasko rozłożone. Barwienie natryskowe zyskało na znaczeniu w związku
z racjonalizowaniem techniki wykończania skór. Dla umożliwienia nadążania za
wymogami mody, w wielu przypadkach zabarwia się skóry w bębnie, następnie
natłuszcza i suszy. W dalszej kolejności w zależności od potrzeb, nadaje się wymagany
kolor przez natryśnięcie roztworu barwnikowego sposobem maszynowym lub ręcznie,

d) barwienie przez polewanie: roztwór barwnikowy nanoszony jest maszynowo na

polewarkach (lub nalewarkach),

e) barwienie maszynowe: przeprowadza się w automacie farbiarskim z bębnem

trójsekcyjnym, pracującym na zasadzie pralnicy (rys. 21).

Rys. 21. Urządzenie 3-segmentowe systemu pralnica (głównie do garbowania chromowego,

dogarbowywania i barwienia) [3, s. 97]: 1 – otwór do za- i wyładowywania, 2 – pokrywa segmentu,

3 – dopływ wody, 4 – doprowadzenie chemikaliów, 5 – wlot chemikaliów, 6 – odpływ.

Technikę ta stosuje się najczęściej do skór cienkich, gdyż są mniej narażone na
rozerwanie niż w bębnie garbarskim,

f) barwienie techniką drukowania: barwienie to polega nanoszeniu za pośrednictwem

wałów drukarskich barwników. Stosuje się ją do zabarwiania skór przed wykończeniem.
Do barwienia skór stosowane są garbniki mające zdolność trwałego wiązania się z tkanką
skórną. W garbarstwie stosuje się garbniki syntetyczne, a najważniejsze z nich zalicza się
do grup kwasowych, bezpośrednich i zasadowych. Każda z tych grup wymaga różnych
warunków do trwałego wybarwienia. W celu uzyskania pełnego wybarwienia oraz
utrwalenia barwy stosuje się różne preparaty należące do środków pomocniczych. Należą
do nich środki egalizujące, wzmacniające wybarwienie, utrwalające, a w szerszym
zakresie również środki rozmaczające, odtłuszczające, hydrofobizujące itp. produkty.

Natłuszczanie

Zadaniem natłuszczania jest otoczenie poszczególnych włókien wygarbowanej skóry,

działającą smarująco otoczką tłuszczową. Nadawana jest zatem skórze miękkość, giętkość
i przyjemny chwyt, w stopniu właściwym dla jej przeznaczenia. Jednocześnie, dzięki
smarującemu działaniu tłuszczów podwyższone zostają fizyczne parametry ciągliwości oraz
odporność skóry na rozciąganie. Ponadto tłuszczenie wpływa na nasiąkliwość oraz
przepuszczalność wody, a tym samym decyduje o tak ważnych przy wykończeniu
zdolnościach chłonięcia.

Do niedawna do natłuszczania skór stosowano wyłącznie oleje i tłuszcze pochodzenia

naturalnego, a technika natłuszczania polega na wbijaniu mieszanki natłuszczającej w bębnie
obrotowym lub nanoszeniu jej na powierzchnię skóry w postaci tzw. „szmiry tłuszczowej”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dziś procesy natłuszczania przeprowadza się najczęściej metodami kąpielowymi, przy

zastosowaniu emulsji tłuszczowych zawierających składniki rozpuszczalne i nierozpuszczalne
w wodzie.

Produktami wyjściowymi do wytwarzania środków natłuszczających są:

a) tłuszcze zwierzęce, np. trany rybie i wielorybie, łój bydlęcy, olej kostny, olej kopytkowy,

lanolina czy żółtka jaj ptasich,

b) tłuszcze roślinne, np. olej z oliwek, olej rycynowy, kokosowy, sojowy czy wreszcie olej

z nasion bawełny,

c) tłuszcze syntetyczne, np. nierozgałęzione węglowodory parafinowe oraz produkty ich

sulfochlorowania, ekstrakty syntetycznych kwasów tłuszczowych oraz oleje estrowe,

d) frakcje olejów mineralnych i parafiny w wielu przypadkach, produkty te w stanie nie

przetworzonym, nie mają zdolności wiązania się ze skórą, a tym samym nie w pełni
nadają się do natłuszczania. Dlatego surowce te poddawane są modyfikacji
i emulgowaniu na drodze chemicznej, np. sulfonowanie, siarczanowanie, chlorowanie,
itp.
Poza tym produktom wyjściowym można nadać zdolność emulgowania w wodzie

stosując anionowe, kationowe czy niejonowe emulgatory. Wytworzone z różnych surowców
i różnymi metodami technologicznymi produkty wykazują zróżnicowane właściwości
natłuszczające i stosować je można np.: do natłuszczania powierzchniowego, tłuszczenia
wgłębnego czy modyfikującego chwyt.

Stosowny dobór środków natłuszczających skórę i sposób ich wykorzystywania pozwala

na znaczne zróżnicowanie właściwości produktu końcowego.

Suszenie skór

Natłuszczone skóry zazwyczaj leżakują przez noc na boczku, a następnie są wyżymane

i poddawane rozprostowywaniu lica, np. przez platerowanie. Następujący po tym proces
suszenia ma ogromny wpływ na charakter skór gotowych. Im proces jest intensywniejszy tym
ściślejsze są skóry. Równie ważne jest w tej fazie wykończania, osiąganie uzysku
powierzchni, któremu towarzyszy określona technika suszarnicza. Gdy dawniej suszono
skóry na wolnym powietrzu, w stanie zawieszenia przy różnych temperaturach, tak dzisiaj
nastąpił bardzo duży postęp w sposobach suszenia.

Suszenie na płytach szklanych

Po wyżymaniu i platerowaniu nakleja się skóry na płyty szklane lub emaliowane. Czas

suszenia wynosi od 5÷8 godz., a przyrost powierzchni w stosunku do suszenia w stanie
wiszącym mieści się granicach 5÷10%. Tę technikę stosuje się do skór wierzchowych,
podszewkowych czy dwoin z wyłączeniem skór miękkich tj. skóry rękawiczkowe, odzieżowe
czy meblowe oraz obuwiowe skóry nappa.

Suszenie próżniowe

Po obróbce na prostowaczce skóry nanoszone są na poziomo ustawione powierzchnie

z nierdzewnej stali, które podgrzewane są do temperatury między 50°C dla skór roślinnych
i 85°C dla skór chromowych. Następnie specjalna pokrywa na całej powierzchni dociska
skórę. Wytworzona w ten sposób próżnia powoduje, że zawarta w skórze woda wyparowuje
w przeciągu paru minut. Im dłuższy proces suszenia, tym ściślejsze otrzymujemy skóry.
Przyrost powierzchni w porównaniu do suszenia w stanie zawieszonym wynosi 2÷4%. Czas
suszenia ustala się w zależności od grubości skór i wymaganej miękkości. Najczęściej wynosi
od 1÷6 min. Zaletą tego suszenia jest to, że nie wymaga żadnych klejów, co jest szczególnie
ważne w przypadku wykończania skór licowych (niepozostają resztki kleju na licu).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Suszenie w stanie napięcia na mokro

Z uwagi na przyrost powierzchni i korzystne właściwości skór, ten sposób suszenia

stosowany jest przeważnie dla skór meblowych, odzieżowych czy obuwiowych asortymentów
typu nappa.
Temperatura suszenia mieści się w granicach 40÷60°C, a czas w zależności od grubości skóry
wynosi 4÷20 godz.

Suszenie podczerwienią

Ten sposób suszenia odbywa się głównie w tunelach suszarniczych agregatów

natryskowych przy pomocy specjalnych lamp.

Właściwe wykończanie skór miękkich

W procesie wykończania skór stosuje się wiele metod, które wynikają ze względu na:

1. rodzaj stosowanych środków wykończalniczych:

−

wykończenie kazeinowe,

−

wykończenie plastikowe,

−

wykończenie kolodionowe,

−

wykończenie poliuretanowe,

−

wykończenie przez lakierowanie,

2. stopień przeźroczystości powłoki:

−

wykończenie anilinowe,

−

wykończenie półanilinowe,

−

wykończenie typu anilinowego,

−

wykończenie kryjące,

3. stosowana technikę wykończania:

−

wykończenie przez nabłyszczanie,

−

wykończenie przez prasowanie,

−

wykończenie przez laminowanie,

−

wykończenie przez laminowanie pastami.

Znaczną część skór miękkich wykończa się poprzez pokrywanie warstwy licowej

zestawami kryjącymi. Głównym składnikiem tych zestawów są związki wielocząsteczkowe
syntetyczne lub naturalne. Skład zestawu kryjącego jest różny i zależny od rodzaju
wykończenia i przeznaczenia.

Zestawy kryjące zawierające składnik barwy noszą nazwę farb kryjących, bezbarwne zaś

określa się jako apretury.

Apretury i farby kryjące dzieli się na dwie podstawowe grupy:

1. Rozpuszczalne w wodzie:

−

kazeinowe (polimery naturalne),

−

plastikowe (polimery syntetyczne),

−

lakiery emulsyjne.

2. Rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych

−

lakiery i farby kryjące kolodionowe (polimery sztuczne),

−

inne oparte na polimerach syntetycznych.

Nanoszenie powłoki kryjącej na skórę nosi nazwę apreturowania. Ma ona na celu pewną

ochronę skóry przed uszkodzeniami mechanicznymi, wilgocią i zabrudzeniami, a także
zapewnia oczekiwany modny aspekt wyglądu w postaci połysku, matu, efektu antyku czy
efektu dwubarwnego.

Jeszcze innymi aspektami apreturowania jest wyrównanie wybarwień, pokrycie

uszkodzeń lica względnie nadanie skórom odpowiedniego chwytu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestawy kryjące uzyskuje się poprzez połączenie różnych substancji, z których

najważniejszy jest środek wiążący (rys. 22) oparty na związkach pochodzenia naturalnego lub
syntetycznego o właściwościach błonotwórczych.

Rys. 22. Schemat struktury zestawów kryjących [7, s. 49]

Oprócz środka wiążącego, do zestawu kryjącego dodaje się jeszcze następujące związki:

−

rozpuszczalniki – do zestawu farby kryjącej stosuje się najczęściej wodę lub
rozpuszczalniki organiczne w przypadku gdy środek wiążący jest nierozpuszczalny
w wodzie,

−

pigmenty – drobno zmielone nierozpuszczalne w wodzie substancje barwne pochodzenia
organicznego i nieorganicznego,

−

środki nabłyszczające, które nadają powłokom połysk,

−

zmiękczacze, nadające powłokom kruchym i twardym elastyczność,

−

środki konserwujące – tylko do farb kryjących białkowych, które ulegają rozkładowi
bakteryjnemu przy dłuższym i nieodpowiednim magazynowaniu skór.

Farby kryjące kazeinowe

Farby te składają się z kazeiny jako naturalnej substancji wiążącej błonotwórczej,

rozpuszczalnej w wodzie z dodatkiem związków zasadowych, pigmentów, zmiękczaczy,
środków konserwujących i nabłyszczających. Barwne koncentraty kazeinowe środków
wiążących nazywamy topami. Powłokę kryjącą tworzy warstwa podkładowa, a zewnętrzna –
połyskową.

Farby kryjące kolodionowe

Te farby nazywa się też nitrocelulozowymi, ponieważ podstawowym ich składnikiem jest

nitroceluloza jako produkt modyfikacji celulozy drzewnej. W skład farby wchodzą
zmiękczacze, rozpuszczalniki organiczne i pigmenty. Grubość powłoki kolodionowej
naniesionej na skórę jest trzykrotnie większa niż powłoki kazeinowej. Skóry pokryte tymi
farbami są sztywne, wykazują nieznaczną przepuszczalność pary wodnej i są mało odporne na
starzenie.

Zaletami farb kryjących nitrocelulozowych jest ich duża odporność na wodę, tarcie suche

i mokre, światło czy pot. Farby te znalazły zastosowanie szczególnie przy wykończaniu skór
galanteryjnych.

Farby kryjące plastikowe

Zawierają one substancje wiążące w postaci emulsji wodnych termoplastycznych żywic

syntetycznych, zwanych lateksami. Do krycia skór znalazły zastosowanie lateksy żywicy
poliakrylowej, które jak większość polimerów syntetycznych noszą popularną nazwę
„plastik”. Lateksy żywic akrylowych łączą się dobrze z koncentratami kazeinowymi i innymi.

rozpuszczalnik

farby kryjące

środek wiążący

środki

konserwujące

zmiękczacz

pigmenty

środki

nabłyszczające

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kombinowane farby kazeinowo-plastikowe stosuje się do krycia skór z licem

naturalnym. Łączenie w jednym zestawie żywicy akrylowej z kazeiną znacznie podwyższa
elastyczność i trwałość powłoki kryjącej.

Farby kryjące plastikowe dają powłokę, której grubość oraz właściwości są pośrednie

miedzy powłokami z farb kazeinowych i kolodionowych. Jest ona mało odporna na tarcie
mokre, zachowuje częściowo charakter lica i miękkość większą niż u skór krytych farbami
kolodionowymi.

Farby kryjące plastikowe znalazły zastosowanie przede wszystkim do wykończenia skór

z poprawionym licem przez kilka warstw powłoki kryjącej na powierzchnię zeszlifowanego
lica. Ma to znaczne walory przy wykończeniu skór bydlęcych ciężkich o wyraźnych
uszkodzeniach powierzchni oraz skór świńskich o nieładnym, grubym, naturalnym deseniu
lica.

Wykończenie kazeinowe

Do tego rodzaju wykończenia stosuje się różnego rodzaju środki wykończalnicze

umożliwiające sporządzanie zestawów kryjących, błyszczyków i apretur. Środki te dzielimy
na kazeinowe, białkowe środki wiążące oraz różne środki pomocnicze.

Wykończenie plastikowe

Ten rodzaj wykończenia jest obecnie podstawowym sposobem wykończenia wszelkich

rodzajów skór licowych. Charakterystyczną cechą wykończenia plastikowego jest stosowanie
emulsji wodnych polimerów termoplastycznych jako środków wiążących. Rozpuszczalnikiem
w tym przypadku jest woda i dlatego przy wykończaniu stosujemy kombinacje z wodnymi
środkami wykończalniczymi, a przede wszystkim środkami do wykończania kazeinowego.

Wykończanie kolodionowe

Wykończanie kolodionowe stosuje się prawie zawsze w kombinacji z plastikowymi

środkami wiążącymi. Powłokom stawiany jest wymóg pełnej odporności na działanie wody,
benzyny i smarów. Dlatego wykończanie tego rodzaju jest stosowane w produkcji skór
galanteryjnych, a także anilinowych i skór o wyglądzie tzw. naturalnym, wykończanych
techniką nabłyszczania.

Wykończanie poliuretanowe

Postęp w wyprawie skór, a szczególnie w wykończalnictwie spowodowany jest głównie

wprowadzeniem poliuretanowych środków wykończalniczych. Duże możliwości syntezy
poliuretanów umożliwiły nie tylko wprowadzenie nowej grupy środków do wykończania
skór, ale zapewniły otrzymywanie wielu różnych produktów, z których każdy ma właściwości
ściśle dostosowane do określonego przeznaczenia.

Lakierowanie skór

Lakierowanie skór, to proces powstawania powłoki z naprowadzonego na jej

powierzchnię zestawu wykończalniczego, który polega na odparowaniu rozpuszczalnika na
drodze fizycznego wysychania. Po odparowaniu rozpuszczalnika występują jedynie wiązania
wodorowe i słabe wiązania miedzy grupami polimeru błonotwórczego. Skóry lakierowane
uzyskuje się bądź przez lakierowanie na zimno tj. w wyniku fizycznego wysychania, bądź
przez lakierowanie z zastosowaniem zestawów wykończalniczych ulęgających sieciowaniu
zwane lakierowaniem na ciepło.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykończenie anilinowe

Skóry o zdrowym licu, bez uszkodzeń, uprzednio wybarwione kąpielowo, pokrywa się

apreturami, które nie naruszają naturalnego charakteru lica. Pokrywa kryjąca jest
prześwięcająca i kontrastowe odcienie koloru dają efekt wielobarwny. Stosuje się do tego
celu farby kryjące transparentowe, zawierające specjalne pigmenty prześwietlające.

Duże zapotrzebowanie na skóry anilinowe oraz bark odpowiedniego surowca wpłynęło

na rozwój wykończania skór półanilinowych i typu anilinowego, imitujące wykończenie
anilinowe. Sposób wykończenia polega na zastosowaniu farb kryjących plastikowych
i zastosowaniu dopiero w górnej powłoce farb kryjących transparentowych.

Laminowanie skór foliami

Tę formę wykończania stosuje się przy wykorzystaniu dwoin uzyskanych z ciężkiego

surowca bydlęcego i świńskiego. Przez wytwarzanie sztucznego lica techniką laminowania
folią z polichlorku winylu (PCW) lub poliuretanu (PU) otrzymuje się wyroby imitujące skórę
z licem naturalnym. Podłożem są dwoiny ze skór świńskich o grubości od 0,6÷0,8 mm i ze
skór bydlęcych o grubości około 1 mm.

Obecnie podstawowymi technikami wytwarzania sztucznego lica na dwoinie jest:

−

powlekanie bezpośrednie (rys. 23), gdzie pokrywa się dwoinę przez polewanie pastą
z żywic syntetycznych termoplastycznych porowatych, a następnie po wysuszeniu
i deseniowaniu natryskuje się apreturę w celu uodpornienia warstwy licowej na ścieranie,

Rys. 23. Schemat powlekania metodą bezpośrednią [7, s. 217]: 1 – tkanina,

2 – pasta ze związkiem spieniającym, 3 – pasta do sporządzania warstwy licowej, 4 – komory grzejne.

−

powlekanie pośrednie (rys. 24), gdzie wytwarza się powłoki na podłożu pomocniczym
przez naniesienie zestawu poliuretanowego w postaci pasty, a następnie na tę pastę
układa się dwoinę. Po wysuszeniu dwoinę laminowaną zdejmuje się z podłoża
pomocniczego i przeprowadza końcowe wykończenie.

Rys. 24. Schemat powlekania metodą pośrednią [7, s. 218]: 1 – taśma papierowa, 2 – pasta do sporządzania

warstwy licowej, 3 – pasta do sporządzania warstwy spienionej, 4 – bęben z dzianiną,

5 – walec naprężający, 6 – walce dociskające tkaninę, 7 – komora grzejna, 8 – tworzywo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Wykończanie skór kaletniczych i rymarskich [7, s. 56]

Skóra wygarbowana

Wyżymanie

Dogarbowanie i napełnianie

Odleżenie

Wygładzanie

Natłuszczanie od strony lica

Suszenie

Walcowanie

Sortowanie

Magazynowanie skór

wyprawionych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Wykończanie skór twardych [7, s. 57]

Napełnianie polega na dogarbowaniu skór podeszwowych garbnikami roślinnymi

i syntanowymi, dzięki czemu zwiększa się odporność skór na ścieranie, zmniejsza
nasiąkliwość wodą i wypełnia przestrzenie międzywłókniste skóry. Operację tą nazywa się
impregnacją, którą przeprowadza się w szybkoobrotowych bębnach, dodając do wyżętych, ale
wilgotnych skór, oprócz ekstraktu garbarskiego, siarczanu magnezu, melasy, kleju,
tłuszczu itp. Dodatek tych składników powoduje utrwalenie garbnika, napełnienie oraz
natłuszczenie skór.

Wygładzanie skór przed suszeniem przeprowadza się na wyżymarkach bębnowych

o odgórnej pracy tępego walca z nożami spiralnymi, walcowanie zaś dokonuje się za pomocą
walca ugniatającego skóry twarde. Walcowanie o dużym górnym nacisku powoduje
ugniatanie włókien skórnych, dzięki czemu zwiększa się odporność skóry na działanie wody.

Przy wykończaniu skór na wierzchy obuwia po pokryciu lica skóry zestawem farby

kryjącej przeprowadza się prasowanie na prasie hydraulicznej. Skóry wykończane kazeinowo,
po nabłyszczaniu są proszkowane na korkownicach, na których skóry poddaje się zginaniu
w celu uzyskania wyraźnego desenia lica i zmiękczenia tkanki. Skóry wykończane plastikowo
są najczęściej deseniowane w prasach przy zastosowaniu różnych płyt deseniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry barwione przeznaczone do wykończenia od strony mizdry (welury) po wysuszeniu

i oszlifowaniu są ponownie moczone, barwione, natłuszczane, a po wysuszeniu kilkakrotnie
szlifowane papierem ściernym. Odmianą skór wykończonych przez płytkie szlifowanie od
strony lica są nubuki, na które przeznacza się surowiec o nieznacznym uszkodzeniu lica.

Wykończanie skór rękawiczkowych przeprowadza się w ten sposób, by osiągnąć

odpowiednią ciągliwość wyrobu gotowego. Półprodukt nawilża się w wilgotnych trocinach
i zmiękcza na międlarkach.

Skóry zmiękczone w zależności od ich rodzaju, szlifuje się kilkakrotnie od strony mizdry,

a następnie obraca w bębnie na sucho dla jeszcze lepszego zmiękczenia.

Skóry zamszowe otrzymuje się ze skór o uszkodzonym licu przez szlifowanie ich od

strony lica papierem drobnoziarnistym.

Skóry rękawiczkowe z licem poleruje się na pluszownicach, a zamszowe szczotkuje.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są techniki konserwacji skóry surowej?
2. Jakie są poszczególne procesy wyprawy skór surowych w fazie warsztatu mokrego?
3. Jakie środki garbujące stosowane są w przy garbowaniu roślinnym?
4. W jakim celu przeprowadza się apreturowanie i powlekanie farbami kryjącymi?
5. Jaki jest efekt wapnienia skór i czemu on służy?
6. Co to jest garbowanie?
7. Jakie są czynności przygotowawcze do wykończania skór?
8. Na czym polega wykończanie właściwe skór?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż z podanych karteczek z opisami przygotowania surowca do garbowania kolejność

etapów występująca w tym procesie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) ułożyć z karteczek kolejne etapy przygotowania surowca,
3) zapisać wyniki w zeszycie,
4) opisać je krótko,
5) zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karteczki z etapami przygotowania surowca,

−

zeszyt,

−

długopis lub ołówek,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj i etap wyprawy z wybranych próbek skór surowych i półfabrykatów

skórzanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole próbki skór surowych i półfabrykatów skórzanych,
3) oznaczyć kolejne próbki numerami,
4) scharakteryzować próbki surowca i nazwać z jakiego rodzaju skór pochodzą,
5) scharakteryzować próbki półfabrykatów i etap wyprawy z jakiego pochodzą,
6) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie,
7) przedstawić wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do rozłożenia próbek,

−

próbki różnych rodzajów skór surowych,

−

próbki skór różnych półfabrykatów skórzanych,

−

zeszyt,

−

długopis

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź proces wapnienia skóry w zakładzie garbarskim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) znać budowę i zasadę działania maszyny,
3) przygotować skórę surową do wapnienia,
4) przygotować środki chemiczne potrzebne do przeprowadzenia ćwiczenia,
5) przeprowadzić ćwiczenie w obecności nauczyciela,
6) zaprezentować efekty wapnienia na forum klasy,
7) zapisać kolejne etapy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór surowych odpowiednio przygotowane,

−

środki chemiczne do wapnienia,

−

maszyna do wapnienia,

−

odzież ochronna (okulary, fartuch roboczy, rękawice gumowe),

−

zeszyt,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Wybierz z przedstawionych próbek skór wykończonych kolodionowo, próbkę

o wyglądzie tzw. naturalnym, wykończoną techniką nabłyszczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozłożyć na stole próbki skór wykończonych kolodionowo,
4) scharakteryzować je,
5) wybrać odpowiednia próbkę,
6) przedstawić wyniki na forum klasy,
7) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór wykończonych kolodionowo,

−

zeszyt,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić do czego służy bęben garbarski?



2) opisać budowę bębna garbarskiego?



3) zdefiniować na czym polega garbowanie właściwe skór?



4) scharakteryzować metody garbowania skór?



5) wskazać

produkty

wyjściowe

wytwarzania

środków

natłuszczających?



6) wymienić metody suszenia skór i opisać je?



7) wymienić farby i apretury kryjące (podziel je)?



8) zdefiniować pojęcie napełniania skór?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Skóry gotowe

4.3.1. Materiał nauczania

Podział i charakterystyka skór gotowych ze względu na przeznaczenie asortymentowe

Z punku widzenia materiałoznawstwa, najsłuszniejszy jest podział skór gotowych

wg przeznaczenia tj. skóry obuwnicze, rymarski, techniczne itp.

Najbardziej ogólny podział rozróżnia skóry twarde i miękkie, które przedstawione są na

rysunku 27.

Rys. 27. Podział skór gotowych.

Skóry twarde są zazwyczaj o dużej powierzchni, są ciężkie i sprzedaje się je

w kilogramach. Skóry miękkie zaś, to wszystkie skóry lekkie, które sprzedaje się w dm

Kolejnym podziałem skór gotowych jest podział ze względu na przeznaczenie tj.:

−

na obuwie – spody, wierzch i podszewki obuwiowe,

−

na artykuły odzieżowe – na kurtki, płaszcze, spodnie i rękawiczki,

−

skóry galanteryjne, rymarskie – na futerały, pochwy i galanterię,

−

tapicerskie,

−

introligatorskie,

−

skóry techniczne – na pasy pędne, uszczelki, troki,

−

skóry ortopedyczne – na protezy, choć dzisiaj mało używane,

−

skóry przeznaczone na artykuły sportowe i inne.
Skóry galanteryjne, kaletnicze i inne zestawiono w tabelach poniżej.

skóry

miękkie

SKÓRY GOTOWE

skóry

twarde

odpad

skórzany

podeszwowe

techniczne

siodlarsko-rymarskie

na wierzchy obuwia

galanteryjne

podszewkowe

rękawiczkowe

odzieżowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Skóry kaletnicze i galanteryjne oraz innego zastosowania[9, s. 958]

Rodzaj skóry

Własności

Rodzaj

surowca

Sposób

garbowania

Przeznaczenie

Boksy cielęce

miękkie elastyczne,
w różnych kolorach

skóry cielęce

chromowe

wierzchy
obuwia
wyjściowego
oraz wyroby
kaletnicze

Boksy bydlęce miękkie elastyczne

w różnych kolorach,
niekiedy
z wytłaczanym
deseniem

skóry żarłoków,
bukatów i lekkie
bydlęce

chromowe lub
kombinowane
chromowo-
roślinne

wierzchy
obuwia
wyjściowego
i roboczego
oraz wyroby
kaletnicze

Welury

miękkie
o powierzchni
aksamitnej,
wykańczane od
strony mizdry,
w różnych kolorach

skóry cielęce
i kozie

chromowe

wierzchy
obuwia
lekkiego
i sezonowego
oraz wyroby
galanteryjne

Nubuki

miękkie
o powierzchni
aksamitnej,
wykańczane przez
oszlifowanie lica,
w różnych kolorach

skóry cielęce

chromowe

wierzchy
obuwia
sezonowego
oraz wyroby
galanteryjne

Boksy
świńskie

miękkie, przeważnie
deseniowane,
w różnych kolorach

skóry świńskie

chromowe

wierzchy
obuwia oraz
wyroby
kaletnicze

Skóry
podszewkowe

miękkie, porowate,
zazwyczaj
niebarwione

skóry cielęce,
owcze, kozie,
świńskie,
żarłoków,
przody końskie

podszewki
obuwiowe i
wyrobów
galanteryjnych

Odzieżowe

miękkie, gładkie,
w różnych kolorach,
powleczone
wodoodporną
apreturą, z gładko
oszlifowaną mizdrą

skóry kozie,
owcze, cielęce,
bukaty, przody
końskie

różne rodzaje
garbowania,
najczęściej
glinowe
i chromowe

płaszcze,
kurtki
i galanteria
skórzana

Potnikowe

miękkie, chłonne,
gładkie, w różnych
kolorach

skóry owcze,
kozie, cielęce

chromowe,
roślinne lub
kombinowane
chromowo-
roślinne

paski do
kapeluszy
podszewki do
hełmów
i galanterii

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciąg dalszy tabeli 4

Blankowe
uprzężowe

dość sztywne,
elastyczne, gładkie
lub deseniowane,
barwione lub
niebarwione

skóry

jałówek

i krów

roślinne lub
chromowo-
roślinne

artykuły
rymarskie,
pasy,

teczki,

siodła itp.

Waszetowe

podobne do
blankowych, lecz
cieńsze, zwykłe
deseniowane,
barwione lub
niebarwione

skóry

krów

i byków, dwoiny

roślinne,
chromowe lub
chromowo–
roślinne

artykuły
rymarskie
i tapicerskie

Safianowe

groszkowane,
barwione

skóry kozie

roślinne

wyroby
kaletnicze

Galanteryjne

gładkie,
groszkowane lub
deseniowane,
barwione

skóry

cielęce,

owcze,

kozie,

świńskie,
gadów, płazów
i ryb

roślinne

wyroby
kaletnicze
i lekka
galanteria

Introligatorski
e

cienkie, gładkie,
groszkowane lub
wytłaczane,
barwione

skóry

owcze,

najczęściej
dwoiny

roślinne

oprawy do
książek,
futerały,
kasety
oklejane

Pergaminowe

sztywne,
niebarwione

skóry bydlęce

niegarbowana,
wysuszona
golizna

oprawy do
książek,
manuskrypty

Wady i uszkodzenia skór gotowych

Skóry gotowe, przed dopuszczeniem ich do obrotu podlegają klasyfikacji w celu

określenia stopnia walorów użytkowych. Podstawą prawidłowej klasyfikacji jest znajomość
wad w nich występujących. Wykryte wady bowiem obniżają wartość użytkową skóry
a wynikać mogą z jej struktury lub w skutek uszkodzeń biologicznych, mechanicznych,
chemicznych czy tez termicznych, jak również z nieprawidłowego przeprowadzenia procesu
technologicznego. Wady mogą też powstać już za życia zwierzęcia lub w czasie wyprawy jak
również w czasie transportu czy podczas nieprawidłowego magazynowania.

Ogólnie wady występujące w skórze gotowej można podzielić na trzy grupy:

a) wady wymierzalne, zmniejszające powierzchnię użytkową i dające się określić

w jednostkach powierzchni,

b) wady niewymierzalne w których nie można określić powierzchni,
c) wady strukturalne, wynikające z ujemnych cech struktury tkanki skórnej.

Wady skór wymierzalne i niewymierzalne przedstawiono w tabeli 5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Wady wymierzalne i niewymierzalne skór wyprawionych [7, s. 109]

Kategoria wad

Charakterystyka

Pomiar wad

Wymierzalne

mogą być określone wielkością
powierzchni

nakreślonego

kwadratu, prostokąta lub koła
opisanego;

linie

tych

figur

powinny przebiegać w odległości
nie

większej

niż

5 mm

krawędzi wady

1) jednostką pomiaru jest cm

2) określa się na stronie użytkowej

2 cm od brzegu skóry

3) wady w odległości mniejszej niż

6 cm jedna od drugiej w skórach
o powierzchni powyżej 30 dm

należy liczyć jako jedną wadę

4) jeśli wady występujące na stronie

nieużytkowej

wpływają

zmniejszenie

powierzchni,

określa się je od strony użytkowej

Niewymierzalne nie

dają

się

wymierzyć

jednostkami powierzchni

1) ocenia się organoleptycznie
2) ocenia

się

odrębnie

dla

poszczególnych

asortymentów

skór

zgodnie

normą

przedmiotową

3) dopuszcza się oceny wady przez

porównanie z wzorem

Wady wymierzalne

Do tej grupy wad zalicza się uszkodzenia biologiczne spowodowane przez szkodniki,

mikroorganizmy lub w wyniku choroby zwierzęcia. Wady te występują jako uszkodzenia
zabliźnione lub niezabliźnione.
Wady wymierzalne to:
a) blizna – jest to ślad po ranie, która może być zarośnięta całkowicie lub częściowo.

W zależności od wielkości blizny może ona wpływać w różny sposób na jakość skóry,

b) łupież – spowodowany jest chorobą naskórka i powoduje uszkodzenie skór świńskich

poprzez widoczne drobne plamki matowe, gęsto rozsiane na licu skóry,

c) narośl – to wypukły, miejscowy ślad przyrostu tkanki skórnej, powstały na skutek zmian

chorobowych zwierzęcia. Wada jest widoczna na skórach wykończonych z licem
naturalnym,

d) ospa – powoduje powstanie charakterystycznych blizn wgłębnych na skutek choroby

skóry żyjącego zwierzęcia,

e) uszkodzenie przez mola i skórnika – te uszkodzenia to wąskie kręte kanaliki na

powierzchni skóry utworzone przez larwy i chrząszcze skórnika. Szkodniki te atakują
skóry surowe sucho konserwowane nieodpowiednio magazynowane,

f) uszkodzenie przez gza bydlęcego – uszkodzenie to zwane również wągrem występuje na

skórach zwierząt parzystokopytnych, a jest spowodowane przez larwy muchówki gza
bydlęcego. W zależności od stadium rozwoju larwy w różnych okresach roku mogą
powstać trzy rodzaje uszkodzeń: wągry początkowe, wągry otwarte, gdy larwa przebija
się przez skórę, oraz wągry zarośnięte gdy powstały otwór zarastają prostopadłe włókna
kolagenowe (rys. 28),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Uszkodzenie skóry przez gza bydlęcego [7, s. 98]: a) rozwijające się, b) otwarte, c) zarastające.

g) uszkodzenia przez kleszcze – ten rodzaj uszkodzenia występuje zwykle w skórach

surowych importowanych z Ameryki Południowej. W skórach gotowych wada ta jest
widoczna w postaci drobnych punktów od nakłuć kleszcza,

h) wszawica – jest to typowa wada skór świńskich, gdzie występuje odstające lico,

szczególnie u skór galanteryjnych garbowania roślinnego i w wyrobach kaletniczych
w kolorach jasnych.
Druga grupa wad wymierzalnych stanowią uszkodzenia mechaniczne tj. pęknięcia

i obtarcia lica, rysy, skaleczenia, termiczne lub chemiczne uszkodzenia tkanki skórnej oraz
inne spowodowane w czasie zdejmowania skóry z tuszy zwierzęcia, w czasie wyprawy
transportu lub magazynowaniu skór gotowych.
Uszkodzenia mechaniczne to:
a) dziura – jest to wada spowodowana nieostrożną obróbką maszynową lub ręczną podczas

zdejmowania skór ze zwierzęcia w ubojni, w czasie wyprawy lub w wyniku procesów
gnilnych czy też działaniu substancji żrących,

b) chropowatość lica – na skutek złego wykończenia lica skór powstaje chropowatość

objawiająca się szorstkością powierzchni lica. Szorstkość powłoki kryjącej występuje
przy wykończaniu plastykowym lub niekiedy lakierowym w postaci grudek składników
farby oraz zanieczyszczeń,

c) miejscowy brak lica – wywołany jest przez zniszczenie lica w wyniku zapoczątkowanych

procesów gnilnych skóry surowej lub w wyniku oparzeń przy zdejmowaniu skór
świńskich. Wada ta może również powstać przy nieumiejętnej obróbce mechanicznej lica
w czasie wyprawy skór,

d) obtarcie lica – są to mniejsze lub większe braki lica spowodowane wieloma czynnikami.

Wielkość obtarcia powierzchniowego ma duży wpływ na stopień wykorzystania skóry,

e) naloty – objawiają się przez wykwity barwników a także innych substancji

występujących na powierzchni lica, które usuwa się przez mechaniczne ścieranie lub
zmywanie. Naloty mogą być pochodzenia pleśniowego, tłuszczowego lub nalotami soli
mineralnych,

f) plamy – są to miejscowe nienaturalne zmiany barwy lica skóry, które można usunąć

przez różne operacje chemiczne, niektórych jednak usunąć się nie da.
Plamy mogą być podzielone na: tłuszczowe i garbnikowe.

Plamy tłuszczowe występują jako naturalne lub nabyte. Plamy naturalne wynikają

z niedostatecznego odtłuszczenia skór w procesach przygotowujących goliznę do
garbowania. Plamy nabyte powoduje stosowanie nieodpowiednich mieszanek
natłuszczających lub niewłaściwe prowadzenie procesu natłuszczania skór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Plamy garbnikowe są spowodowane osadzeniem się garbnika roślinnego na

powierzchni lica, gdyż w czasie energicznego suszenia dyfunduje on na zewnątrz,

g) przecięcie – jest to liniowe uszkodzenie skóry na wskroś, powstające na skutek

nieumiejętnej obróbki mechanicznej,

h) smugi – są wadą w postaci liniowych różnic odcieni lub połysku skóry,
i) ścięcie lica – nazywamy miejscowe zniekształcenie naturalnego rysunku lica w postaci

siatek lub zmarszczeń. Jest to wynik nieumiejętnego wstępnego zagarbowania golizny.
Wada ta występuje najczęściej w luźniejszych miejscach skóry np. pachwiny lub boki.

Wady niewymierzalne

Przyczyny i pochodzenie tych wad są podobne do wad wymierzalnych. Dotyczą one

jednak całej powierzchni skóry i w znacznie większym stopniu wpływają na obniżenie jej
wartości użytkowej. Ocena tych wad zależy od asortymentu skóry gotowej i jest objęta
odrębnymi normami. W przypadku wad niewymierzalnych miejscowych można je określać
w procentach uszkodzenia powierzchni skóry.
Wady niewymierzalne to:
a) brak części skóry – jest to rażący brak symetrii widoczny po złożeniu skóry całej wzdłuż

grzbietu lub ubytek powierzchni powodujący znaczący ubytek profilu skóry,

b) kruchość warstwy licowej – objawia się pękaniem lica lub powłoki kryjącej nałożonej

w sposób niewłaściwy. Badanie kruchości powłoki kryjącej skór galanteryjnych
przeprowadza się przez złożenie w czworo licem na zewnątrz i ściśnięcie palcem
w odległości 1 cm od wierzchołka zgięcia dla skór miękkich chromowych i 2 cm dla skór
garbowanych roślinnie i chromowo-roślinne. Badanie przeprowadza się w czterech
miejscach odległych od siebie o 60 cm dla skór dużych i 30cm dla skór pozostałych,

c) pękanie skór twardych – pękanie nie powinno wystąpić przy zginaniu pod katem 180°

licem na zewnątrz wokół walca o określonej średnicy zależnej od asortymentu skór
gotowych,

d) lepkość powłoki – występuje w skórach wykończonych plastykowo i lakierowanych

objawiających się sklejaniem skór złożonych licem do lica,

e) nieprzegarbowanie – określenie to odnosi się tylko do skór garbowanych roślinie. Skóra

nieprzegarbowana ma niejednolity przekrój i występuje w nim jasne pasemko nie
przegarbowanej skóry. Wada ta spowodowana jest nieumiejętnym prowadzeniem procesu
garbowania skór najczęściej odnosząca się do ciężkiego surowca bydlęcego,

f) nierównomierna grubość – jest to odchylenie grubości skóry miękkiej w stosunku do

grubości w punkcie standardowym przekraczające granice określone w normie
przedmiotowej,

g) nierównomierny deseń – jest to wyraźnie widoczna niezamierzona nierówność faktury

skór deseniowych,

h) nietrwałość apretury – jest to łuszczenie się powłoki przy próbie kilkakrotnego zginania

powłoki skóry na zewnątrz i do wewnątrz,

i) nietrwałość powłoki kolorowej lub barwy – wynika z malej odporności skór na suche

i mokre tarcie powodujące zabarwienie środka trącego w stopniu przekraczającym
wymagania określone normą,

j) odstawanie lica – zjawisko to nazywa się często „pływającym licem” i jest to słabe

zespolenie lica lub warstwy kryjącej ze skórą widoczne przy zginaniu lica do wewnątrz.
W miejscu zgięcia powstają głębokie zmarszczki, które po wyprostowaniu skóry nie
zawsze zanikają, a często przy takim zgięciu lico jest częściowo oderwane,

k) matowość jest to miejscowy niezamierzony brak połysku skóry wyprawionej,
l) przetłuszczanie skóry jest to niezamierzone osadzenie się tłuszczu na powierzchni

w skórach zawierających ponad 12% tłuszczu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

m) pylenie – zwane niekiedy murzeniem, jest to brudzenie przy potarciu suchą dłonią skór

welurowych lub nubukowych wykończonych przez szlifowanie,

n) rozwarstwianie się skóry – jest to rozdzielanie się jej na dwa płaty spowodowane

nieprzegarbowaniem w części środkowej i rozkładem mikrobiologicznym w tym miejscu,

o) sztywność – może występować jako całkowita lub miejscowa. Jest to wyraźnie

wyczuwalne dotykiem usztywnienie skóry w porównaniu ze wzorcem lub pozostałą jej
powierzchnią. W skórach twardych garbowania roślinnego sztywność uwidacznia się
brakiem sprężystości przy nadmiernej sztywności,

p) wiotkość – zjawisko to objawia się nadmierną luźnością, małą elastycznością, brakiem

pełności w dotyku i nadmierną ciągliwością. Wiotkość skór z natury luźnych występuje
na całej powierzchni, a szczególnie jest widoczna w pachwinach i części bokowej,

q) złe wykończenie lica – jest w skórach miękkich przyczyną braku gładkości i jednolitości

wyglądu objawiające się występowaniem zmarszczek czy pofałdowań,

r) złe wykończenie mizdry – polega na pozostawieniu od strony mizdry wysokiego włókna

lub na widocznej niejednolitości wykończenia, a także rażącym poplamieniem mizdry.

Wady strukturalne

Wśród wad strukturalnych wyróżnić można następujące ich rodzaje:

−

garb – jest wadą występującą w części karkowej pewnych gatunków zwierząt (bawoły),
których nie można usunąć przez wygładzanie maszynowe,

−

jarzmowatość – jest wadą surowcową występującą w postaci fałd, bruzd i zmarszczek
w części karkowej i przykarkowej kruponu,

−

użyłowanie – są to ślady odciętych i przeciętych naczyń krwionośnych widocznych od
strony lica w postaci siatki,

−

wypchniecie biodrowe – jest to wypukłość tkanki skórnej spowodowana jej
rozciągnięciem przez wystające kości biodrowe u zwierząt nadmiernie wychudzonych.

Klasyfikacja jakościowa skór

Po przesortowaniu wykończonych skór wyprawionych zgodnie z grubością

i powierzchnią ustala się klasy użytkowe skóry. Na podstawie oceny powierzchni, struktury
tkanki oraz rodzaju wad ustala się gatunek skóry wg jej przeznaczenia. Poza skórami
sklasyfikowanymi w odpowiednim gatunku istnieją skóry niestandardowe niezgodne ze
wskazówkami fizykochemicznymi oraz skóry pozagatunkowe.

Podstawowe kryterium podziału na gatunki stanowi powierzchnia użytkowa skóry P

określona na stronie użytkowej skóry w procentach wg wzoru:

100

•

P –powierzchnia użytkowa skóry po odliczeniu powierzchni wad,

P –powierzchnia całkowita skóry zgodnie z ocechowaniem wielkości powierzchni skóry

miękkiej lub określona dla skóry twardej przez zmierzenie.

Skóry wyprawione twarde i miękkie dzieli się na trzy gatunki o powierzchni użytkowej

nie mniejszej niż:

gat. I

–

80%

gat. II

–

60%

gat. III –

40%

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podział i charakterystyka skór galanteryjnych

Skóry galanteryjne są garbowane różnymi metodami, ale najczęściej metodą roślinną,

chromową lub kombinowaną chromowo-roślinne. Podstawowymi surowcami do produkcji
skór galanteryjnych są skóry świńskie, cielęce, kozie i końskie. Część skór galanteryjnych
pochodzi również ze skór gadów i płazów.

Ogólnie ujmując na cele galanteryjne można przeznaczyć każdy rodzaj surowca,

ponieważ wymagania produkcyjne są różne.

W produkcji skór galanteryjnych duże znaczenie ma ich grubość, gdyż skóry grubsze

przeznaczone są na wyroby galanterii ciężkiej (teczki, walizki, nesesery itp.), a skóry cienkie
do produkcji galanterii lekkiej (portfele, torebki damskie, portmonetki itp.).

Podział skór w zależności od ich rodzaju na poszczególne grupy grubościowe

przedstawiono w tabeli 6.

Tabela 6. Grubość i największy dopuszczalny spadek grubości skór galanteryjnych [7, s. 140]

Podział skór galanteryjnych przeprowadza się tak jak na wierzchy obuwia tzn. na trzy

gatunki. Jeśli idzie o wady zaś niedopuszczalne jest występowanie kruchości, lepkości lica,
nietrwałości apretury i barwy, przetłuszczanie skóry, pylenie w welurach, sztywność czy
wiotkość. Warunki techniczne dla skór galanteryjnych określa norma PN–81/P–22221.

Podział skór galanteryjnych przedstawiono na rysunku 29.

Rys. 29. Podział skór galanteryjnych [7, s. 141]

Skóry galanteryjne

Skóry twarde

rymarskie

Skóry miękkie

galanteryjne

blankowe

Blan
ko-
juch
ty

Juchty

Inne

Cielęce
bydlęce

Świńskie

Nubuki
welury

Końskie
zady
i przody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóry galanteryjne miękkie

Rozróżnić można następujące rodzaje skór galanteryjnych miękkich:

−

skóry galanteryjne zwykłe,

−

welury i nubuki galanteryjne,

−

skiwery,

−

skóry wielobarwne,

−

inne skóry galanteryjne.
Do skór galanteryjnych zwykłych zalicza się wszystkie skóry galanteryjne miękkie

z surowca świńskiego, bydlęcego, cielęcego i końskiego garbowane metodą roślinną.
W zależności od przeznaczenia i sposobu garbowania wykończa się je w kolorze naturalnym
lub natryskuje się lekko jasnym barwnikiem.

Skóry garbowania roślinnego z uszkodzonym licem deseniuje się różnymi wzorami

imitującymi np. jaszczurkę czy krokodyla.

Skóry

garbowania

chromowego

kryje

się

farbami

plastikowo-kazeinowymi,

a z wyraźnym uszkodzeniem lica wykończa się z poprawionym licem.
Typowymi skórami galanteryjnymi są skóry świńskie.

Welury i nubuki galanteryjne produkuje się przede wszystkim ze skór cielęcych

i bydlęcych miękkich oraz wszelkiego rodzaju dwoin garbowanych chromowo lub metodą
kombinowaną.
Właściwości i warunki techniczne tych skór są podobne jak skór na wierzchy obuwia.
Nubuki galanteryjne wykończa się przez deseniowanie głębokie i szlifowanie wypukłości
lica.

Skiwery to rodzaj surowca uzyskiwany ze skór świńskich garbowanych metodą

chromową. W czasie wyprawy usuwa się warstwę licową przez dwojenie, a pozostałość
wykończa przez pokrywanie farbą kryjącą plastykową, jako boksy chromowe.
Dwoinę licową skiweru świńskiego o grubości 0,2 mm przeznacza się do celów
introligatorskich lub na potniki.
Skiwery wielobarwne są to najczęściej skóry świńskie garbowane chromowo, które wykończa
się przez natryskiwanie pistoletem zestawami kryjącymi o różnych kolorach.
Początkowo skórę natryskuje się jednobarwnym kolorem jasnym, a po deseniowaniu
natryskuje pistoletem pod pewnym kątem zestawem kryjącym o innej barwie. W ten sposób
uzyskuje się wielobarwności.

Inne skóry galanteryjne

Typowymi skórami galanteryjnymi miękkimi są safiany, wyprawiane metodą roślinną ze

skór kozich, ale również owiec są wykończone w kolorach żywych z zachowaniem rysunku
lica charakterystycznego dla skór szewro. Używa się tych skór do produkcji luksusowej
galanterii lekkiej.
Również cennym surowcem są skóry z egzotycznych gadów i płazów, które są garbowane
garbnikami syntetycznymi i wykończane w kolorze naturalnym z zachowaniem desenia
warstwy łuskowej.

Skóry galanteryjne twarde

Wśród skór galanteryjnych twardych przeprowadzić możemy następujący podział:

a) skóry blankowe,
b) skóry juchtowe i juchtowo-blankowe,
c) inne skóry galanteryjno rymarskie.

Skóry blankowe są wyprawione ze skór bydlęcych, a niekiedy ze skór świńskich. Są one

garbowane metodą roślinną lub chromowo-roślinną przy umiarkowanym wypełnieniu tkanki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skórnej garbnikiem roślinnym i specjalnie dobranym wykończeniu. Skóry blankowe
wykończa się zwykle w kolorze naturalnym albo barwi się najczęściej na czarno.

Przy naturalnym wykończeniu, skóry powinny mieć czyste lico, starannie wygładzone na

całej powierzchni, natomiast blanki barwione powinny wykazywać odporność barwy na tarcie
suche i mokre.

Skóry blankowe powinny być elastyczne i miękkie przy zachowaniu jednocześnie

umiarkowanej sztywności i dużej wytrzymałości na rozciąganie. Lico skóry musi być odporne
na pękanie, a mizdry, podobnie jak lico, starannie wykończone.

W zależności od potrzeb grubość skór blankowych waha się w granicach od 2÷5 mm.

Występują najczęściej jako całe lub połówki oraz krupony i szczupaki, które sprzedawane są
na wagę.

Skóry blankowe świńskie są wyprawiane z kruponów świńskich o grubości 2÷3 mm.

Skóry te wykazują niekiedy nierównomierność ścisłości tkanki. W części karkowej są zbyt
luźne, natomiast w zadniej zbyt sztywne.

Skóry blankowe są używane w galanterii do produkcji wyrobów ciężkich

i oprzyrządowania wojskowego.

Skóry juchtowe otrzymuje się z surowca bydlęcego, a także świńskiego garbowanego

metodą roślinną lub chromowo-roślinną.
Właściwości oraz warunki techniczne tych skór są takie jak przy skórach wierzchowych
obuwiowych.

Skóry juchtowo-blankowe są surowcem typowo rymarskim i służą do produkcji ciężkich

wyrobów galanteryjnych. Wykazują one właściwości pośrednie między skórami blankowymi
i juchtowymi.

Inne skóry galanteryjno-rymarskie to skóry uprzężowe, znane pod nazwą skór

becakowych i siarczkowo-tłuszczowych. Skóry becakowe wyprawia się z ciężkiego surowca
bydlęcego metodą roślinnie-syntanową, a wykończana przez silne natłuszczanie w kolorze
naturalnym.
Ze względu na zastosowanie, skóry na uprzęże powinny wykazywać dużą wytrzymałość na
rozciąganie i nieznaczne wydłużenie.
Skóry bydlęce o ścisłej tkance, garbowane siarkowo, a następnie silnie natłuszczane zwane są
surowcowymi i przeznaczone są do wyrobów troków i uprzęży. Skóry te muszą wykazywać
wysoki wskaźnik wytrzymałości na rozciąganie, odpowiednią elastyczność i pełny chwyt.
Wyprawiane są w całości, szczupakach i kruponach, o naturalnej barwie, w grubościach
2,5÷3,5 mm.

Magazynowanie, konserwacja i transport skór gotowych

Skóry wyprawione magazynuje się w magazynach, gdyż nie są odporne na działanie

warunków atmosferycznych i mogą ulegać zmianom. Pomieszczenia magazynowe można
podzielić na:

−

magazyny w garbarniach, gdzie znajdują się skóry z wykończalni przeznaczone do
sprzedaży,

−

magazyny w zakładach przetwórczych gdzie sortuje się je w zależności od przeznaczenia,

−

magazynowanie w hurtowniach, gdzie przeznaczenie ich jest dla różnych odbiorców.
Podstawowymi warunkami magazynowania jest utrzymanie stosownej temperatury oraz

zabezpieczenie przed wilgocią i działaniem promieni słonecznych. Skóry wyprawione
wchłaniają wilgoć z powietrza, zmieniają swój wygląd, ciężar, barwę oraz ulegają pleśnieniu.
Stąd magazyny powinny być takie, by zabezpieczyć skóry gotowe przed utratą swych
walorów użytkowych.

Skóry twarde i miękkie powinny być magazynowane w oddzielnych częściach

magazynu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy magazyn powinien spełniać warunki do magazynowania skór. Powinien być tak

zaplanowany, aby przejście do drzwi głównych było szerokie i swobodne, a między regałami
prostopadłe do okien. Podłoże powinno być asfaltowe, żywicowe, lub takie, by zabezpieczało
przed pyleniem, gryzoniami itp.

Składowanie skór wyprawionych twardych odbywa się wyłącznie na paletach lub

podkładach, a skór miękkich na regałach.

Rys. 30. Urządzenie magazynowe: a) podkłady, b) regały [7, s. 147]

Podkłady są to ażurowe podwyższenia wykonane z drewna o wysokości co najmniej

10 cm. Regały zaś mogą być drewniane lub metalowe o przykładowych wymiarach:

−

długość

–

150 cm,

−

szerokość

–

od 80÷110 cm,

−

wysokość

–

300 cm.

Regały mogą stać pojedynczo lub ustawione parami tak, by tworzyć podwójne pole

składowe.

Między poszczególnymi polami składowania powinno być pozostawione przejście

o szerokości, co najmniej 1 m, a szerokość przejścia głównego 1,5 m. Odległość pól
składowania od ścian magazynu powinna wynosić 0,5 m, a ogólna powierzchnia składowania
powinna wynosić około 50% powierzchni użytkowej magazynu.

W każdym magazynie powinny być stoły kontrolne o wymiarach 20 x 100 x 80 cm, na

których odbywa się przejęcie skór do magazynu, sortowanie i wydawanie.

W czasie wydawania skór należy zapewnić odpowiednie oświetlenie magazynu, gdzie

okna powinny być boczne i górne, a szyby pomalowane na niebiesko.
W przypadku niedostatecznego oświetlenia należy stosować sztuczne światło rozproszone.

Kontrola warunków magazynowania

W magazynie powinny być zachowane stałe warunki wentylacji i ogrzewania.

Najwłaściwsze jest utrzymanie temperatury w granicach od 5÷15°C, a dobra wymiana
powietrza powinna zapewnić wymianę go w ciągu godziny.

W magazynie skór wilgotność powietrza powinna wahać się w granicach od 50÷70%,

a pomiar może odbywać się higrometrem włoskowym.

Oddzielnie magazynuje się poszczególne asortymenty, a mieszanie skór twardych

z miękkimi jest niedozwolone. Na każdym asortymencie powinna być umieszczona
wywieszka z określeniem gatunku skóry, jej grubości i daty przyjęcia do magazynu.

Skóra wyprawiona jest odporna na dłuższe okresy składowania, jeśli zachowane są

odpowiednie warunki. Skóry dłużej składowane należy okresowo kontrolować oraz
przekładać je. Szczególnie często należy kontrolować skóry silnie natłuszczone. W czasie
kontroli skóry z dolnych warstw należy przekładać na górę i odwrotnie.
Skóry zaatakowane pleśnią należy przecierać suchą szmatką oraz zwilżoną w 2% roztworze
formaliny. Magazyn zaś należy przewietrzać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przygotowanie skór do transportu

Kontrola zgodności skór z normami i przepisami jest przeprowadzana dla każdej

dostawy. Każdą partię skór wyprawionych przed transportem sprawdza się i wykonuje
następujące czynności:

−

asortyment skór sprawdza się przez porównanie ich cech z danymi zamówienia,

−

cechowanie sprawdza się przez porównanie cech zamieszczonych na skórze z normami,

−

zgodność z wymaganiami fizycznymi i chemicznymi ustala się na podstawie załączonego
do skór atestu analitycznego,

−

oceny kolorystyki skóry dokonuje się organoleptycznie nie uzbrojonym okiem
w rozproszonym świetle dziennym,

−

sprawdzenie grubości i spadku grubości przez porównanie wyników pomiarów z cechą
grubości skóry,

−

sprawdzenie prawidłowości zakwalifikowania partii skór do odpowiedniego gatunku.

Pakowanie skór gotowych

Skóry gotowe przygotowane do wysyłki niezależnie od wielkości partii dostawy

i sposobu przewozu podlegają paczkowaniu. W zależności od asortymentu i rozkroju
określoną liczbę skór składa się w paczki, wiązki, rulony lub luzem, niektóre skóry przekłada
się papierem i wiąże sznurkiem. W poszczególne opakowania można łączyć skóry
ocechowane wg wymagań odpowiednich norm tego samego gatunku, określonego zakresu
grubości, asortymentu, wielkości powierzchni czy tej samej barwy. Sposób łączenia skór
twardych i miękkich w poszczególnych asortymentach przedstawia tabela 7.

Tabela 7. Paczkowanie skór [7, s. 150]

Przed nawinięciem skór na rulon układa się je schodkowo jedna na drugą, stroną

użytkową do siebie. Następnie zaczynając od części karkowej do zadu zawija się je na tuleję
tekturową. Przez otwór w tulei przeciąga się sznurek, wiąże się i np. plombuje.

Skóry paczkowane składa się najpierw w pół wzdłuż grzbietu stroną nieużytkową na

zewnątrz. W dalszej kolejności układa się jedna na drugą stroną karkową w jednym kierunku,
natomiast przy nasadzie ogona przez zrobione otwory przewleka się sznurek. Skóry takie
zgina się karkami i zadami do środka, następnie w połowie długości zgina i tworzy paczkę.
Skóry twarde składa się w wiązki układając jedna na drugą licem do mizdry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak dzielą się skóry gotowe wg przeznaczenia – ogólnie?
2. Jakie własności posiadają nubuki i z jakiego surowca się je wykonuje?
3. Jakie znasz rodzaje skór rymarskich?
4. Jakie znasz wady i uszkodzenia skór gotowych?
5. Co to jest blizna i do jakich uszkodzeń się zalicza?
6. Jakie znasz skóry galanteryjne miękkie?
7. Czym charakteryzują się skóry blankowe?
8. W jaki sposób pakuje się skóry gotowe – zastosuj podział skór?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj skóry miękkie wg ich przeznaczenia, z podanych próbek skór gotowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole próbki skór gotowych,
3) oznaczyć kolejne próbki numerkami,
4) rozpoznać skóry miękkie wg ich przeznaczenia,
5) omówić kolejne próbki na forum klasy,
6) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór gotowych,

−

numerki do oznaczenia kolejności próbek,

−

stół do rozłożenia próbek,

−

zeszyt,

−

długopis,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaje uszkodzeń i wad na podstawie otrzymanych próbek skóry gotowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole próbki skór,
3) oznaczyć kolejne próbki numerkami,
4) rozpoznać wady i uszkodzenia skóry,
5) omówić wady i uszkodzenia na forum klasy,
6) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór gotowych,

−

numery do oznaczania kolejności próbek,

−

stół do rozłożenia próbek,

−

zeszyt,

−

długopis,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Sklasyfikuj jakościowo skóry gotowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole skóry gotowe,
3) zmierzyć powierzchnię skóry,
4) obliczyć ze wzoru podstawowego kryterium podziału na gatunki,
5) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skór gotowych,

−

stół kontrolny o wymiarach 20x100x80 cm,

−

linijka lub metr krawiecki,

−

zeszyt,

−

długopis,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Posegreguj w magazynie skóry gotowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przygotować skóry gotowe do magazynowania,
3) przygotować palety lub podkłady,
4) dobrać odpowiednie warunki magazynowania:

−

temperaturę,

−

wilgotność,

−

wentylację,

5) podzielić skórę wg czasu magazynowania,
6) ułożyć skóry w stos,
7) przełożyć skórę w stosie,
8) usunąć ewentualną pojawiającą się pleśń odpowiednimi środkami,
9) zaprezentować efekty swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dostęp do magazynu skór gotowych,

−

palety lub podkłady,

−

środki do usuwania pleśni,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podzielić skóry gotowe ze względu na przeznaczenie asortymentowe?



2) scharakteryzować skóry miękkie?



3) określić

najczęściej

stosowane

metody

garbowania

skór

przeznaczonych na wyroby kaletnicze?



4) określić własności skór waszowych?



5) rozróżnić wady skór gotowych?



6) wymienić wady wymierzalne skór gotowych?



7) scharakteryzować wady strukturalne skór?



8) dokonać podziału skór galanteryjnych?



9) wymienić sposoby pakowania skór gotowych?



10) omówić warunki magazynowania skór gotowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.

Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi, tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W budowie skóry wyróżnia się 3 zasadnicze warstwy:

mizdrę, skórę właściwą, lico.

naskórek, skórę właściwą, warstwę podskórną.

skórę właściwą, ,mizdrę, warstwę podskórną.

warstwę podskórną, skórę właściwą, lico.

2. Skóra właściwa stanowi około

20% grubości skory surowej.

60% grubości skory surowej.

80% grubości skory surowej.

45% grubości skory surowej.

3. Składniki, z jakich składa się skóra bydlęca surowa to około 65%

wody, ok. 33% białka, ok. 2% tłuszczu, ok. 0,5% substancji mineralnych.

białka, ok. 33% wody, ok. 2% substancji mineralnych, ok. 0,5% tłuszczu.

tłuszczu, ok. 33% substancji mineralnych, ok. 2% wody, ok. 0,5% białka.

substancji mineralnych, ok. 33%wody, ok. 2% tłuszczu, ok. 0,5% białka.

4. Tkanka podskórna potocznie nazywa się warstwą

tłuszczową.

mizdrową.

mięśniową.

właściwą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Okrywa włosowa powstaje z

warstwy podskórnej.

skóry właściwej.

naskórka.

warstwy mizdrowej.

6. Kształt przekroju poprzecznego włosa – biszkoptowaty należy do

chomika.

antylopy.

lamy.

królika.

7. Włosy ościste są

dłuższe od puchowych, grubsze, mocniejsze i bardziej sprężyste.

długie, sztywne i wyrastają pojedynczo lub grupowo na niektórych częściach skóry.

to włosy kierunkowe.

to włosy okolicy podżuchwowej, a także na końcu ogona.

8. Wapnienie skór ma na celu

pozbycie się lub znaczne osłabienie naskórka i włosa.

odwłaszanie i wyciskanie brudu.

usunięcie chemikaliów stosowanych przy moczeniu.

wyprawę skóry.

9. Skóry garbowane chromowo są

więcej niż średnio lub silnie wypełnione.

stosukowo płaskie i mało wypełnione.

mniej wytrzymałe na rozerwanie.

skórami wodoodpornymi.

10. Żądaną grubość skóry otrzymuje się poprzez

wyżymanie.

wymywanie.

wybielanie.

struganie.

11. Obróbka mechaniczna ma na celu

zniszczenie naskórka.

zniszczenie włosa.

odwłoszenie skóry.

usunięcie krwi, brudu i soli.

12. Do odwapnienia stosowany jest

siarczek sodu.

kwasy organiczne i ich sole.

wapno gaszone.

kaolin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Barwienie poprzez polewanie polega na

nanoszeniu szczotką na skóry zwilżone i płasko rozłożone.

barwieniu w bębnie.

barwieniu w cytroku.

nanoszeniu roztworu barwnikowego przez maszyny polewarki.

14. Suszenie podczerwienią polega na

suszeniu w temperaturze 40÷60°C, a czas od grubości skóry 20÷24 godz.

prostowaniu w płytach z nierdzewnej stali.

umieszczeniu skóry w tunelu suszarniczym agregatu natryskowego ze specjalnymi
lampami.

naklejaniu skór na płyty szklane.

15. Farby kryjące kolodionowe to farby

nitrocelulozowe.

z dodatkiem związków zasadowych.

lateksowe.

emulsyjne.

16. Na podanym rysunku maszyny do dwojenia skór wał transportujący oznaczony jest

numerem
a)

17. Etap wyprawy, podczas którego usuwane są włosy, tkanka podskórna, naskórek, tkanka

tłuszczowa to
a)

wykończanie.

moczenie.

przygotowanie do garbowania właściwego.

dogarbowywanie.

18. Na rysunku przedstawiono profil skóry

świńskiej.

końskiej.

owczej.

bydlęcej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Żarłoki to skóry

kozie.

owcze.

drapieżników.

bydlęce.

20. Safiany to skóry

kozie lub owcze garbowane roślinnie.

byków i krów garbowane chromowo.

jałówek garbowanych roślinnie.

owcze, najczęściej dwoiny garbowane roślinnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Brzozowski Cz., Kałuża B., Kosior Z.: Technologia – kierunek skórzany. WSiP,

Warszawa 1976

2. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. AE, Kraków 1992
3. Informator firmy Bayer. Garbowanie, barwienie, wykończanie. Bayer AG Leverkusen

(brak roku wydania)

4. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Cz. 1. WPLiS, Warszawa 1965
5. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Cz. 2. WPLiS, Warszawa 1966
6. Persz T.: Materiałoznawstwo dla technikum przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa

1997

7. Persz T.: Materiałoznawstwo dla technikum przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa

1992

8. Persz T.: Materiałoznawstwo skórzane. WPLiS, Warszawa 1964
9. Praca zbiorowa. Mała Encyklopedia techniki. PWN, Warszawa 1962
10. Stather F.: Skóra i jej namiastki. WPLiS, Warszawa 1956