kaletnik 744[01] o1 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tadeusz Gawlik

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
744[01].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Katarzyna Stępniak
inż. Stanisław Pietryka

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozideł

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[01].O1.01.
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska, zawartego w programie nauczania dla zawodu kaletnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

8
8

10
10
11

4.2. Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

12
12
15
16
16

4.3. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

18
18
23
24
24

4.4. Czynniki

środowiska

pracy:

mikroklimat,

skład

chemiczny

i zanieczyszczenie powietrza, hałas i wibracje, wentylacja i ogrzewanie
pomieszczeń
4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

26
26
29
30
30

4.5. Zagrożenia chemiczne substancjami aktywnymi oraz roztworami

i zestawami roboczymi
4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

32
32
34
34
35

4.6. Zagrożenia mechaniczne i ruchome części maszyn, ostrza noży

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

36
36
40
40
41

4.7. Środki ochrony indywidualnej

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

42
42
45
45
46

4.8. Ochrona środowiska przyrodniczego i jej znaczenie dla człowieka

4.8.1. Materiał nauczania
4.8.2. Pytania sprawdzające
4.8.3. Ćwiczenia
4.8.4. Sprawdzian postępów

47
47
51
51
52

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Przewidywanie skutków zagrożeń (ocena ryzyka zawodowego)

4.9.1. Materiał nauczania
4.9.2. Pytania sprawdzające
4.9.3. Ćwiczenia
4.9.4. Sprawdzian postępów

54
54
58
58
59

4.10. Wypadki przy pracy. Postępowania na miejscu wypadku. Pierwsza pomoc

4.10.1. Materiał nauczania
4.10.2. Pytania sprawdzające
4.10.3. Ćwiczenia
4.10.4. Sprawdzian postępów

60
60
63
64
65

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganiu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[01].O1

Podstawy zawodu

744[01]. O1.04

Stosowanie maszyn, urz

ądzeń

i narz

ędzi kaletniczych

744[01]. O1.03

Sporz

ądzanie rysunków technicznych

i odr

ęcznych

744[01]. O1.02

Charakteryzowanie wyrobów

kaletniczych

744[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpiecze

ństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

żarowej oraz ochrony

środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i ochronie prezentowanego przez siebie stanowiska,

−

stosować technologię komputerową i informacyjną,

−

poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i życie własne oraz innych,

−

stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,

odpowiedzialności),

−

współpracować w grupie,

−

rozwiązywać problemy w sposób twórczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować podstawowe przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określić prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy,

−

zastosować przepisy ochrony przeciwpożarowej,

−

zastosować podręczny sprzęt i środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony

przeciwpożarowej,

−

określić czynniki środowiska pracy powodujące zagrożenie zdrowia i życia pracowników,

−

określić zasady zapobiegania wypadkom powodowanym przez czynniki środowiska

pracy,

−

określić zagrożenia występujące podczas stosowania substancji chemicznych,

−

zabezpieczyć dostęp do szkodliwych środków chemicznych,

−

wyjaśnić znaczenie wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń produkcyjnych, biurowych

i magazynowych,

−

dobrać zabezpieczenia i osłony ruchomych części maszyn oraz urządzeń mechanicznych,

−

dokonać analizy instrukcji obsługi maszyn i urządzeń produkcyjnych,

−

zastosować sprzęt oraz środki ochrony indywidualnej na poszczególnych stanowiskach

pracy,

−

określić zagrożenia środowiska powstające podczas wytwarzania wyrobów kaletniczych,

−

wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska przyrodniczego,

−

udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

przewidzieć konsekwencje z tytułu naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

w trakcie wykonywania zadań zawodowych,

−

wyjaśnić zasady zachowania się w razie wypadku przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Przez „ochronę pracy” rozumie się ogół norm prawnych ustanowionych w celu

wyeliminowania zagrożeń utraty życia oraz wyeliminowanie lub zmniejszenia niekorzystnego
wpływu pracy na zdrowie.

Działania, dokonywane w ramach realizacji tych norm, mają na celu ochronę

pracowniczej zdolności do pracy przed zagrożeniami wynikającymi z materialnego
i społecznego środowiska pracy, a także przed zagrożeniami wynikającymi z małej
odporności danego pracownika na działanie środowiska pracy.

W zakres pojęcia „ochrona pracy” wchodzą normy zawarte w przepisach określających:

1. wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy,
2. skutki niedopełnienia tych wymagań,
3. organizację i tryb postępowania organów nadzoru nad warunkami pracy.

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ujęte zostało w katalogu

konstytucyjnych praw i wolności, a w płaszczyźnie prawa pracy podniesione zostało do
podstawowej zasady prawa pracy.

Usytuowanie tego prawa wśród podstawowych zasad prawnych, oznacza, że pracodawcy

przypisano szczególną rolę w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników. Jego ogólne
sformułowanie nakazuje pracodawcy nie tylko przestrzegać generalnych nakazów i zakazów
wynikających z przepisów prawa, ale także uwzględnia indywidualne przeciwwskazania
zdrowotne pracowników. Dlatego też, mówiąc o przepisach i zasadach bhp, będziemy
głównie mówić o obowiązkach pracodawcy dotyczących tego zagadnienia.

Przypominamy, że w myśl art. 3 Kodeks pracy – pracodawcą jest jednostka

organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeśli
zatrudniają one pracowników.

Troska o bezpieczeństwo pracowników nie jest dyrektywą techniczną, lecz prawnym

obowiązkiem każdego pracodawcy, który ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Obowiązki dotyczące tej sfery zostały skonkretyzowane
w dziale X Kodeksu pracy. Szczegółowe zakresy obowiązków precyzują przepisy zawarte
w aktach wykonawczych, wydawane na podstawie upoważnień (delegacji) zawartych w art.
237

Kodeksu pracy. Przepis ten upoważnia:

–

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki
Społecznej do określenia, w drodze rozporządzenia, ogólnie obowiązujących przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących prac wykonywanych w różnych gałęziach
pracy,

–

Ministrów właściwych dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac w porozumieniu
z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej do
określenia, w drodze rozporządzenia, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczących tych gałęzi lub prac.

Przepisy Kodeksu dotyczące bhp cechuje to, że mają one charakter prawa bezwzględnie

obowiązującego. Oznacza to, że przepisy te nie mogą być zmieniane, choćby obydwie strony
stosunku pracy (pracodawca i pracownik) ustalili inny sposób ich realizacji.

Charakter powinności pracodawcy związanych z bhp jest zróżnicowany. Niektóre z nich

stanowią bowiem generalne dyrektywy, ale większość z nich zobowiązuje pracodawcę do
konkretnych działań na rzecz zatrudnionych pracowników. Pracodawcę obciążają także

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

koszty związane z zapewnieniem bezpiecznej pracy, bez możliwości przerzucenia ich na
pracowników.

Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców odnoszą się do wszystkich

zakładów pracy bez wyjątku. Także ochrona z tym związana rozciąga się na ogół
pracowników, przy czym niektóre grupy pracownicze podlegają ochronie szczególnej.

Poza przepisami o charakterze ogólnym wydano również wiele przepisów branżowych

dla poszczególnych działów gospodarki, jak np. dla hut szkła, przemysłu włókienniczego,
zakładów graficznych, a także przepisy dotyczące określonych urządzeń, które mogą
znajdować się w różnych zakładach pracy, jak np. przepisy dotyczące obsługi kotłów
parowych, suwnic elektrycznych, urządzeń acetylenowych lub dotyczące określonych
substancji chemicznych mogących szkodliwie wpływać na zdrowie pracownika, jak np.:
fosforu, bieli ołowianej, itd.

Poza aktami prawnymi poświęconymi wyłącznie bhp, normy w tym zakresie – mające

znaczenie praktyczne – zawarte są w prawie budowlanym, przemysłowym, wodnym,
górniczym, sanitarnym oraz w przepisach przeciwpożarowych. Postanowienia dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy zawierają również regulaminy pracy.

Zarówno przepisy ogólne, jak i branżowe lub dotyczące poszczególnych urządzeń

charakteryzują się konkretnością i realnością. Określają one dokładne wymogi w zakresie
bhp, starając się, gdzie to możliwe, ustalić warunki, jakim powinny odpowiadać poszczególne
urządzenia, oraz zasady postępowania pracowników, chroniące ich przed możliwością
wypadku przy pracy i szkodliwych oddziaływań środowiska pracy.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy określone są również w Normach Polskich.

Dotyczą one w szczególności:

–

instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych,

–

ochrony przeciwpożarowej budynków,

–

ochrony odgromowej obiektów budowlanych,

–

ochrony przed hałasem, w tym dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku
w pomieszczeniach,

–

wentylacji naturalnej i mechanicznej oraz klimatyzacji,

–

ogrzewania pomieszczeń,

–

oświetlania wnętrz światłem dziennym i elektrycznym,

–

maszyn i urządzeń technicznych, w tym ich urządzeń zabezpieczających,

–

barw i znaków bezpieczeństwa.

Obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpieczeństwa pracy jest obowiązkiem

bezwarunkowym, co oznacza, że bez względu na to, czy pracownik wywiązuje się ze swoich
powinności wobec pracodawcy, czy też nie, pracodawca musi zagwarantować mu bezpieczne
i higieniczne warunki pracy.

Obok norm prawnych pojęcie „ochrona pracy” obejmuje również postępowanie zgodne

z zasadami bezpieczeństwa pracy, wynikającymi zarówno z przesłanek naukowych lub
technicznych i doświadczenia życiowego pracownika.

Obowiązek przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy spowodowany jest

różnorodnością procesów produkcyjnych i technologicznych, które sprawiają, że nie jest
możliwe uregulowanie wszystkiego obowiązującymi przepisami. Ponadto jest oczywiste, że
przepisy bhp nie nadążają za zmianami dokonującymi się w dziedzinie techniki i technologii
produkcji. Zasady bhp należy dostosowywać do aktualnych warunków pracy zgodnie
z unormowaniami istniejącymi już w danej dziedzinie lub zakładzie pracy. Niektóre zasady
bezpiecznej pracy mogą wynikać także z instrukcji producenta oraz z przyjętych powszechnie
prawideł i metod pracy ukształtowanych w praktyce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowymi przepisami prawnymi dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, są:

–

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. DzU z 2003 r. Nr 169 poz. 1650
z późn. zm.),

–

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe
(DzU Nr 148, poz. 973),

–

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania
badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych
w Kodeksie pracy (DzU Nr 69, poz. 332 z późn. zm),

–

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych
posiłków i napojów (DzU Nr 60, poz. 279),

–

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie używania
maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.),

–

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU Nr 73, poz. 645),

–

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU Nr 180, poz. 1860 z późn. zm.).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem „ochrona pracy”?
2. Jakim celom służą normy prawa dotyczące bhp?
3. Jaki akt prawny jest podstawowym źródłem prawa bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Co rozumiesz przez „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?
5. Na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy?

6. Kto jest upoważniony do wydawania rozporządzeń w sprawach bhp?
7. Czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą być zmieniane w drodze

umów indywidualnych?

8. Kto jest pracodawcą w rozumieniu prawa pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów działu X Kodeksu pracy wskaż podmioty zobowiązane do

zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przeanalizować treść przepisów działu X Kodeksu pracy,
3) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów, kto jest zobowiązany do

zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów działu X i działu XV Kodeksu pracy wskaż podmioty

uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przeanalizować treść przepisów działu X i XV Kodeksu pracy,
3) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów, kto jest uprawniony do

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „ochrona pracy”?



2) określić, akt prawny, który jest podstawowym źródłem prawa

bezpieczeństwa i higieny pracy?



3) określić, cele jakim służą normy prawne dotyczące bhp?



4) scharakteryzować „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?



5) określić, na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy?



6) określić, kto jest upoważniony do wydawania rozporządzeń

w sprawie bhp?



7) określić, czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

mogą być zawierane w drodze umów indywidualnych?



8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące bhp?



9) określić, kto jest pracodawcą w rozumieniu prawa pacy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika

4.2.1. Materiał nauczania

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest obowiązany ochraniać zdrowie i życie pracowników poprzez

zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Granice tego obowiązku
wyznacza aktualny poziom nauki i techniki. Pracodawca powinien wykorzystywać
osiągnięcia tych dziedzin w sposób racjonalny i odpowiedni. Z uwagi na cel tego obowiązku,
korzystanie z osiągnięć nauki i techniki nie powinno być traktowane jedynie w sposób
formalny, lecz skłaniać pracodawcę do dokonywania własnej oceny stanu bezpieczeństwa
w miejscu pracy, np. gdy jest on przekonany, że używanie określonych narzędzi, mimo
pozytywnej oceny, nie gwarantuje bezpiecznego wykonywania pracy.

Kodeks pracy przypisując pracodawcy obowiązki organizatora pracy, wymaga od niego

takiej dbałości, która zapewni warunki pracy niezagrażające życiu i zdrowiu pracownika.
Chodzi tu zatem nie tylko o działania własne pracodawcy, ale także o sprawowanie
należytego kierownictwa w tym zakresie. Pracodawca powinien bowiem tworzyć w zakładzie
klimat przestrzegania przepisów bhp i troski o bezpieczeństwo u wszystkich uczestników
procesu pracy.

W ramach zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, na pracodawcy

ciąży

obowiązek

spełnienia

wielu

wymogów

dotyczących

pomieszczeń

pracy,

poszczególnych stanowisk pracy, maszyn i urządzeń użytkowanych przez pracowników.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

–

organizować pracę w sposób zapewniający bezpiecznie i higieniczne warunki pracy,

–

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

–

zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy
nadzoru nad warunkami pracy,

–

zapewnić wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Przepisy zobowiązują pracodawcę do znajomości, w zakresie niezbędnych do

wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Obok przepisów dotyczących ogólnych obowiązków pracodawców Kodeks pracy oraz

inne akty prawne nakładają na nich inne obowiązki szczegółowe. Są to obowiązki:
1. związane z przygotowaniem pracownika do pracy,
2. dotyczące organizacji stanowiska pracy,
3. odnoszące się do procesów pracy.

ad 1. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia
lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Pracodawca jest obowiązany, w ramach szkolenia wstępnego przeszkolić pracownika
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem do pracy, a także zapewnić
prowadzenie szkoleń okresowych w tym zakresie.

Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji

i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym
pracownikom okresowe badania lekarskie także:

–

po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie
takimi badaniami.
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca jest zobowiązany do informowania pracownika o ryzyku zawodowym, które

wiąże się z wykonywaną pracą.

Pod pojęciem ryzyka zawodowego należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, które mogą skutkować
wystąpieniem u pracownika dolegliwości zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub w sposobie wykonywania pracy. Ocena ryzyka polega
na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń, określeniu stopnia
ich uciążliwości oraz wskazania sposobu postępowania w celu wyeliminowania zagrożenia.

Na pracodawcy spoczywa również obowiązek zapewnienia pracownikom środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na
danym stanowisku pracy. W/w środki ochrony muszą mieć odpowiednie właściwości
ochronne i użytkowe. Pranie, konserwacja, naprawa, odpylanie i odkażanie środków ochrony
osobistej, odzieży i obuwia roboczego odbywa się na koszt pracodawcy.

ad 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenie pracy odpowiednie do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników oraz utrzymywać obiekty
budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi
związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracodawca jest
również zobowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia higieniczno-sanitarne, których
rodzaj, liczba i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych, stosowanych
technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana.

ad 3. W procesie pracy pracodawca jest zobowiązany do stosowania maszyn i urządzeń, które
powinny:

–

zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczać
pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych,
porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami,
działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem
innych czynników środowiska pracy,

–

uwzględniać zasady ergonomii.
W przypadku, gdy w procesie technologicznym stosowane są substancje i preparaty

chemiczne, w tym niebezpieczne, rakotwórcze oraz emitujące promieniowanie jonizujące
obowiązuje:

–

zakaz stosowania przez pracodawcę materiałów i procesów technologicznych bez
uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych,

–

zakaz stosowania substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w sposób
widoczny, umożliwiający ich identyfikację i stosowania niebezpiecznych substancji
i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych
substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających
przed ich szkodliwym działaniem.
Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym

i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą. Pracodawca obowiązany jest zapewnić
pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie odpowiednie
posiłki i napoje, jeśli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość wystąpienie nagłego

niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest obowiązany zapewnić
odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę
przez osoby należycie przeszkolone. Pracodawca obowiązany jest zapewnić, aby prace, przy
których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia
ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby – w celu zapewnienia asekuracji.

Obowiązki i prawa pracowników

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest sumienne i staranne świadczenie

pracy umówionego rodzaju, podczas której pracownik powinien przestrzegać przepisy
i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W szczególności pracownik jest zobowiązany:

–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w
miejscu pracy,

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

–

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, obok obowiązków pracownicy mają również prawa:

–

pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia
i życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy
lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach o których mowa wyżej, pracownik
zachowuje prawo do wynagrodzenia,

–

pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia (ale nie z miejsca pracy),
zawiadamiając niezwłocznie przełożonego o zaistniałej sytuacji, jeżeli powstrzymanie się
od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla jego zdrowia lub życia,

–

pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób. Pracownik, który zawiadomił pracodawcę o powstrzymaniu
się od pracy z powodu złego samopoczucia psychicznego lub fizycznego nie ma prawa
do wynagrodzenia, a jego oświadczenie nie może być kwestionowane przez pracodawcę.
Dodać należy, że niedyspozycja psychofizyczna pracownika nie musi być potwierdzona
przez lekarza. Pracodawca może powierzyć pracownikowi, który złożył oświadczenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nieprawidłowej kondycji psychofizycznej, wykonywanie innej pracy niewymagającej
specjalnej kondycji. Wykaz prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej,
przy których wykonaniu pracownicy mogą korzystać z prawa do powstrzymania się od
pracy z uwagi na ich niewłaściwy stan psychofizyczny określony jest w rozporządzeniu
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. (DzU Nr 62, poz. 287).
Ze szczególnych uprawnień do powstrzymania się od wykonywania pracy nie mogą

skorzystać pracownicy, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie ludzkiego życia
lub mienia np. strażacy, lekarze i inni.

Podkreślić należy, że obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem

bezwarunkowym pracownika, co oznacza, że pracownik musi go wypełniać, niezależnie od
tego, czy pracodawca wypełnia w sposób należyty obowiązki wobec pracownika.

Przestrzeganie przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem pracownika, którego naruszenie

może mieć poważne konsekwencje dla niego i innych. Oczywiście lekceważenie tych
przepisów i zasad zagraża przede wszystkim zdrowiu i życiu pracownika, który ich nie
stosuje. Trzeba pamiętać, że w razie wypadku będącego skutkiem złamania przepisów bhp
przez pracownika, traci on szansę do ewentualnego odszkodowania.

Odpowiedzialności podlegają wszyscy pracownicy zakładu pracy. Wobec pracowników,

którzy nie przestrzegają przepisów bhp (ale nie zasad) stosuje się kary porządkowe: karę
upomnienia, karę nagany, karę pieniężną.

Obowiązek przestrzegania przepisów bhp został przez ustawodawcę podniesiony także

do rangi podstawowego obowiązku pracowniczego. Taka regulacja powoduje, że naruszenie
tego obowiązku przez pracownika powoduje spełnienie przesłanki rozwiązanie umowy bez
wypowiedzenia z winy pracownika.

Do odpowiedzialności za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zgodnie z art. 283

kp., może być pociągnięta osoba, która będąc odpowiedzialną za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy albo kierując pracownikami (tj. pracodawca i kierujący pracownikami różnych
szczebli) nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim akcie prawnym określone zostały podstawowe obowiązki pracodawcy

i pracownika w zakresie bhp?

2. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem pracownika do pracy?
3. Co rozumiesz pod pojęciem „ryzyko zawodowe”?
4. Kto jest obowiązany do oceny ryzyka zawodowego?
5. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie zapewnienia właściwych pomieszczeń

pracy?

6. Jakie są podstawowe obowiązki pracowników w zakresie bhp?
7. W jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania się od pracy?
8. Czy pracownikowi, zobowiązanemu do wykonywania pracy wymagającej szczególnej

sprawności psychofizycznej, przysługuje wynagrodzenie za czas powstrzymywania się
od pracy?

9. Jakie konsekwencje może ponieść pracownik za naruszenie przepisów bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów Kodeksu pracy i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy określ obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować treść przepisów wskazanych w poleceniu,
2) na podstawie przepisów określić obowiązki pracodawcy w zakresie bhp,
3) zreferować obowiązki pracodawcy na forum grup, ze wskazaniem odpowiednich

przepisów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

rozporządzenie Ministra i Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów Kodeksu pracy określ obowiązki osoby kierującej pracownikami

i wskaż różnice między obowiązkami pracodawcy i obowiązkami osoby kierującej
pracownikami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować przepisy Kodeksu pracy,
2) określić na podstawie wybranych przepisów Kodeksu pracy obowiązki osoby kierującej

pracownikami,

3) wskazać różnice między obowiązkami pracodawcy i obowiązkami osoby kierującej

pracownikami,

4) przedstawić wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować podstawowe akty prawne, w których określone zostały

podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp?



2) określić, jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem

pracownika do pracy?



3) zdefiniować pojęcie „ryzyko zawodowe”?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) określić, kto jest zobowiązany do oceny ryzyka zawodowego?



5) scharakteryzować obowiązki ciążące na pracodawcy w zakresie

zapewnienia właściwych pomieszczeń pracy?



6) określić, podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



7) określić, w jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania

się od pracy?



8) określić, czy pracownikowi, zobowiązanemu do wykonywania pracy

wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, przysługuje
wynagrodzenie za czas powstrzymania się od pracy?



9) określić jakie konsekwencje mogą ponosić pracodawcy i pracownicy za

nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.3.1. Materiał nauczania

Pożarem nazywamy niekontrolowany w czasie i przestrzeni proces spalania, stanowiący

zagrożenie dla człowieka i środowiska oraz powodujący straty dóbr materialnych
nieprzeznaczonych do zniszczenia w danym czasie i w taki sposób.

Aby skutecznie zapobiegać pożarom, należy znać zagrożenia pożarowe, środki i sposoby

ochrony przeciwpożarowej, a w razie zaistnienia pożaru umieć gasić w zarodku zarzewie
ognia.

Pod pojęciem zagrożenia pożarowego rozumie się istnienie takich warunków, w których

możliwe jest powstanie niekontrolowanego procesu spalania wymagającego zorganizowanej
akcji do jego likwidacji.

Na zagrożenie pożarowe składa się zwykle wiele elementów, w pewnym stopniu

obiektywnych, ale bezpośrednie przyczyny mają charakter subiektywny. Są one najczęściej
uzależnione od działania człowieka. Wynikają zwykle z niedbalstwa, nieostrożności,
nieznajomości lub lekceważenia przepisów, często bezmyślności tj. czynników zależnych od
woli człowieka.

Groźba pożaru może wystąpić wszędzie. Nie ma bezpieczeństwa pracy bez

bezpieczeństwa pożarowego.

Do najczęstszych przyczyn pożarów w zakładach pracy zalicza się:

−

złe instalacje elektryczne, prace spawalnicze w czasie remontu pomieszczeń, iskrzenie
maszyn, zła wentylacja,

−

nieodpowiednie przechowywanie lub użytkowanie materiałów łatwopalnych,

−

niewłaściwe zabezpieczenie urządzeń do obróbki termicznej,

−

nieodpowiednie wykonywanie prac pożarowo niebezpiecznych,

−

nieprawidłowe eksploatowanie urządzeń mechanicznych,

−

nieprawidłowe przechowywanie paliw,

−

złe składowanie materiałów, zagracenie, iskry,

−

nieuwaga pracowników i przekraczanie zakazów, np. palenie tytoniu i używania ognia.
W określonych warunkach mogą nastąpić samozapalenia, którym ulegają takie materiały,

jak węgiel, siano, skóry, farby olejne, kleje. Zjawisko samozapalenia występuje, gdy w masie
materiału przy braku dopływu ciepła wzrasta temperatura, a dostęp wystarczającej ilości
powietrza, powoduje, że materiał zaczyna się żarzyć i zapalać płomieniem.

Ponieważ pożary powodują często olbrzymie straty materialne, a czasem również ofiary

ludzkie, problematyka ochrony przeciwpożarowej jest przedmiotem regulacji licznych aktów
prawnych. Najważniejsze z nich to:

−

ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity DzU
z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z poźn. zm.) oraz

−

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (DzU Nr 80, poz. 563).

Przepisy te nakładają zarówno na pracodawców jak i pracowników szereg obowiązków.
Pracodawca

obowiązany

jest

zabezpieczyć

przeciwpożarowo

swój

zakład,

a w szczególności:

−

opracować i wydać instrukcje przeciwpożarowe,

−

zapewnić odpowiednie warunki ochrony przeciwpożarowej zakładu w zakresie
bezpieczeństwa ludzi, wymagań budowlanych, technologicznych i innych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zaznajomić załogę z instrukcjami i regulaminami przeciwpożarowymi oraz czuwać nad
ich przestrzeganiem,

−

wykonywać zarządzenia wydawane w związku z kontrolą stanu bezpieczeństwa
przeciwpożarowego na ternie zakładu.

Wszyscy pracownicy są obowiązani:

−

dbać i stosować instrukcje przeciwpożarowe, zwłaszcza na swoim stanowisku pracy,

−

znać i stosować instrukcje przeciwpożarowe, sposoby alarmowania straży, użytkowania
podręcznego sprzętu i środków gaśniczych,

−

niezwłocznie usuwać przyczyny mogące spowodować pożar,

−

odbyć szkolenie przeciwpożarowe,

−

brać udział w akcjach ratowniczych w przypadku pożaru.
Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest wydanie instrukcji przeciwpożarowej,

a pracownika jej przestrzeganie.

Nie ma instrukcji uniwersalnych. Każda instrukcja musi zawierać odzwierciedlenie

specyfiki danego obiektu i charakterystykę występujących tam zagrożeń.

Każda instrukcja przeciwpożarowa powinna zawierać następujące elementy:

1. charakterystykę techniczno-budowlaną obiektu,
2. potencjalne źródła powstania pożaru i drogi rozprzestrzeniania się,
3. zasady zapobiegania możliwości powstawania niebezpieczeństwa pożaru lub wybuchu,
4. zasady postępowania na wypadek pożaru,
5. rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego i agregatów gaśniczych oraz zasady jego

stosowania,

6. organizację i zasady zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
7. wskazania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego dla użytkowników budynku,
8. wykaz telefonów alarmowych.

Instrukcja bezpieczeństwa przeciwpożarowego powinna być wprowadzona do użytku

służbowego stosownym aktem wewnętrznym.

Pracodawca ma również obowiązek:

1. utrzymywać urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice w stanie pełnej sprawności

technicznej i funkcjonalnej,

2. umieszczać w widocznych miejsca instrukcje postępowania na wypadek pożaru wraz

z wykazem telefonów alarmowych,

3. oznakować zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa:

a) drogi ewakuacyjne oraz pomieszczenia, w których wymagane są co najmniej dwa

wyjścia ewakuacyjne,

b) miejsca użytkowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic,
c) miejsca użytkowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,
d) miejsca użytkowania przeciwpożarowych wyłączników prądu, kurków głównych

instalacji gazowej oraz materiałów niebezpiecznych pomiarowo,

e) drabiny ewakuacyjne, rękawy ratownicze, pojemniki z maskami ucieczkowymi,

miejsca zbiórki ewakuacyjnej, itp.,

f) dźwigi dla ekip przeciwpożarowych,
g) przeciwpożarowe zbiorniki wodne.

(wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej przedstawione zostały w tabeli 1, a wybrane znaki
ewakuacyjne w tabeli 2).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej wg PN-93/N-01256/03

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 2. Wybrane znaki ewakuacyjne wg PN-93/N-01256/03

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Wyjście ewakuacyjne;

Drzwi ewakuacyjne;

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;

Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy;

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Emergency EXIT;

EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwaga strome schody;

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;

Zakaz korzystania z dźwigu
osobowego w razie pożaru;

Pull – Ciągnąć;

Push – Pchać;

Prysznic;

Prysznic do przemywania oczu;

Nosze;

Niektóre instytucje, są zobowiązane do stosowania stałych urządzeń gaśniczych,

związanych na stałe z obiektem, zawierających zapas środka gaśniczego i uruchamianych
samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru.

Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj palących się zawartości pożary podzielono na 5 grup oznaczonych

literami od A do E.
Grupa A – pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje
zjawisko żarzenia się (węgiel, drewno, papier).
Grupa B – pożary cieczy palnych i substancji topiących się wskutek wydzielonego ciepła przy
pożarze (benzyna, oleje, smoła, parafina, smary).
Grupa C – pożary gazów palnych (propan, acetylen, metan, butan).
Grupa D – pożary metali lekkich (sód, magnez, potas).
Grupa E – pożary grypy A do D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod
napięciem.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Sprzęt i środki gaśnicze oznakowane są odpowiednimi symbolami literowymi

wskazującymi do jakiej grupy pożarów mogą być stosowane. W celu zlikwidowania pożaru
w zarodku stosuje się podręczny sprzęt gaśniczy. Do grupy tego sprzętu zaliczamy:
a) koce gaśnicze,
b) hydronetki,
c) agregaty gaśnicze i gaśnice:

–

wodno-pianowe typu np. GWP-12 do gaszenia pożarów z grupy AB,

–

śniegowe CO

typu np. GS-5x, GS-6x do gaszenia pożarów grupy BCE,

–

proszkowe w zależności od rodzaju proszku typ np. GP-2x – ABCE (do gaszenia
grup pożarów ABCE, GP-6z do gaszenia grup pożarów BCE),

–

halonowe typu GH-1 do gaszenia grup BCE.

Użytkowanie sprzętu gaśniczego

Obiekty powinny być wyposażone w podręczny sprzęt gaśniczy i agregaty, dostosowane

do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie.

Przy rozmieszczeniu sprzętu należy przestrzegać następujących zasad:

–

sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przy
wejściach i klatkach schodowych, przy przejściach i korytarzach, przy wyjściach na
zewnątrz pomieszczeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

w obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych miejscach
na każdej kondygnacji,

–

oznakowanie miejsc użytkowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi Normami,

–

do sprzętu powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m,

–

sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz
działanie źródeł ciepła,

–

odległość dojścia do sprzętu nie powinna być większa niż 30 m.

Obowiązki pracowników w razie wybuchu pożaru

Sposób zachowania się w razie zauważenia pożaru powinien być w zakładzie pracy ujęty

w odpowiedniej instrukcji. Instrukcja powinna określać czynności osób odpowiadających za
bezpieczeństwo w zakładzie w momencie wystąpienia zagrożenia, adresatów ich działań,
sposoby powiadamiania jednostek ratowniczych, postępowania z zagrożonymi ludźmi
i mieniem itp. Instrukcja musi być umieszczona w widocznym dla wszystkich miejscu, być
czytelna i sporządzona przystępnym językiem oraz zawierać aktualne dane.

Niezależnie od tego pracownik, który pierwszy zauważy pożar obowiązany jest

natychmiast powiadomić wszelkimi dostępnymi środkami innych pracowników oraz straż
pożarną i kierownictwo zakładu.

Do czasu przybycia straży lub przełożonego – kierownictwo akcji ratowniczej powinien

objąć najbardziej energiczny i opanowany pracownik, który organizuje akcję i rozdziela
zadania. Pozostali pracownicy są obowiązani podporządkować się bez zastrzeżeń jego
poleceniom.

W przypadku powstania pożaru zachodzi konieczność jego gaszenia, łagodzenia skutków

jakie niesie ze sobą oraz zabezpieczenia miejsca jego powstania. Zabezpieczenie miejsca
zdarzenia obejmuje czynności, które powinny zmierzać do ochrony miejsca w czasie trwania
akcji ratowniczo-gaśniczej. W czasie trwania tej akcji czynności zabezpieczenia zmierzają do
złagodzenia i zapobieżenia dalszym jego skutkom poprzez:

–

udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

–

spowodowanie wyłączenia dopływu gazu, prądu itp.,

–

współpraca ze służbami ratowniczymi,

–

organizowanie i pomoc w akcji ratowania mienia przed kradzieżą oraz przed skutkami
zniszczenia,

–

informowanie kierownika akcji gaśniczej o ewentualnych niebezpieczeństwach w danym
miejscu zdarzenia (np. występowanie materiałów łatwopalnych, wybuchowych itp.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest pożar?
2. Na czym polega samozapalenie?
3. Jakie podstawowe przepisy prawne służą ochronie przeciwpożarowej?
4. Z jakich elementów powinna składać się instrukcja przeciwpożarowa?
5. Jakie znasz znaki ochrony przeciwpożarowej?
6. Jaki kolor mają znaki ewakuacyjne?
7. W oparciu o jakie kryteria dokonuje się pożarów na grupy?
8. Jaki znasz podręczny sprzęt gaśniczy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie odpowiednich przepisów i posiadanej wiedzy opracuj instrukcję

przeciwpożarową w szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać odpowiednie przepisy,
2) na podstawie przepisów opracować instrukcję przeciwpożarową,
3) przedstawić opracowaną instrukcję na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

przykładowe instrukcje przeciwpożarowe,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny prawidłowości rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków ochrony

przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować treść przepisów dotyczących rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków

ochrony pożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole,

2) obejrzeć rozmieszczenie sprzętu gaśniczego, znaków ochrony przeciwpożarowej i

znaków ewakuacyjnych w szkole,

3) dokonać oceny prawidłowości rozmieszczenie sprzętu gaśniczego, znaków ochrony

przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole,

4) przedyskutować prawidłowość rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków ochrony

przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „pożar”?



2) określić, na czym polega samozapalenie?



3) określić,

podstawowe

przepisy

prawne

służące

ochronie

przeciwpożarowej?



4) scharakteryzować obowiązki pracodawcy w zakresie zabezpieczenia

przeciwpożarowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) określić elementy, z których składa się instrukcja przeciwpożarowa?



6) wymienić znaki ochrony przeciwpożarowej?



7) określić, jaki kolor mają znaki ewakuacyjne?



8) określić kryteria podziału pożarów na grupy?



9) wymienić podręczny sprzęt gaśniczy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Czynniki środowiska pracy: mikroklimat, skład chemiczny

i zanieczyszczenie powietrza, hałas i wibracje, wentylacja
i ogrzewanie pomieszczeń

4.4.1. Materiał nauczania

W procesie pracy mogą występować czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe

i niebezpieczne. Według definicji czynniki szkodliwe to te, których oddziaływanie na
pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Czynniki uciążliwe to takie,
których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne
zmęczenie, nie powodujące jednak trwałego pogorszenia zdrowia.

Czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu

nazywamy czynnikami niebezpiecznymi.

Niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy dzielimy na cztery grupy:

1. czynniki fizyczne,
2. czynniki chemiczne,
3. czynniki biologiczne,
4. czynniki psychofizyczne.

Do czynników fizycznych, kształtujących środowisko należą m.in. mikroklimat, hałas

i wibracje.

Mikroklimat (zdefiniowany jako środowisko cieplne, w którym przebywa człowiek)

obejmuje zespół czynników fizycznych środowiska, a mianowicie: temperaturę, wilgotność
względną, prędkość ruchu powietrza i promieniowanie cieplne (podczerwone).

Wykaz czynników oddziałujących na człowieka jest o wiele szerszy i obejmuje ponadto

skład chemiczny powietrza (w tym zanieczyszczenie gazowe, parowe, pyłowe, organiczne,
promieniowanie elektromagnetyczne, ciśnienie barometryczne, itd.).

Analizując, z punktu widzenia higieny, środowiska powietrze na stanowisku pracy,

uwzględnia się przede wszystkim mikroklimat oraz skład chemiczny powietrza.

Temperatura powietrza, zapewniająca dobre samopoczucie człowieka, wykonującego

pracę, wynosi około 23

C w lecie oraz około 20

C w zimie, przy wilgotności względnej

w granicach 40–60 %. W pomieszczeniach o niewielkich zyskach ciepła uznaje się jako
najwłaściwszą prędkość powietrza 0,2–0,3 m/s.

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego konieczne jest zrównoważenie

bilansu cieplnego i utrzymanie temperatury ciała w granicach 36,5–37,5

C. Stopień

uciążliwości środowiska cieplnego zależy nie tylko od wymienionych wyżej parametrów
mikroklimatu, ale również od ciężkości pracy (tj. od wydatku energetycznego) i od ubrania,
w którym praca jest wykonywana.

Warunki zapewniające równowagę cieplną można stworzyć dobierając różne wartości

parametrów mikroklimatu.

Zagrożenia na stanowisku pracy, związane z występowaniem niebezpiecznych gazów

i par w powietrzu, wynikają z ich właściwości toksycznych, palnych i wybuchowych.
Zasadniczy wpływ na stopień zagrożenia mają również niektóre fizykochemiczne
właściwości substancji.

Do najważniejszych można zaliczyć:

−

gęstość par i gazów w stosunku do powietrza,

−

lotność cieczy.
Inne parametry fizykochemiczne gazów i par, mające wpływ na powstanie zagrożeń to:

prężność par, współczynnik rozszerzalności objętościowej, ciepło parowania itd. Aby ocenić
stopień zagrożenia, należy równolegle ocenić dwa parametry:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szkodliwe i niebezpieczne właściwości substancji,

−

warunki, w jakich te substancje występują w procesie technologicznym.
Najczęstszą przyczyną emisji par i gazów jest nieszczelność instalacji i urządzeń.

Przyczyną tego jest niewłaściwy dobór materiału konstrukcyjnego i jego niska odporność na
agresywne działanie stosowanych mediów.

Powietrze w warunkach naturalnych jest mieszaniną gazów. Stanowi jednak ośrodek

rozpraszania się różnych cząstek ciał stałych i cieczy, tworzących w nim układ zwany
aerozolem.

Pyły, obok mgieł i dymów stanowią składnik aerozolu. Wśród pyłów, stanowiących

zagrożenie dla człowieka wyróżnia się:

−

pyły o działaniu pylicotwórczym, do których należą pyły pochodzenia mineralnego,
zawierające krystaliczny dwutlenek krzemu oraz niektóre krzemiany jak: azbest, kaolin,
talk. Szczególnie niebezpieczny jest azbest, bowiem jego pył działa również rakotwórczo,

−

pyły o działaniu alergicznym pochodzenia organicznego (bawełna, konopie, tytoń, zboże,
jedwab itp.) oraz pyły pochodzenia chemicznego (leki, tworzywa sztuczne). Powodują
one dychawicę oskrzelową i nieżyty dróg oddechowych,

−

pyły o działaniu drażniącym pochodzące z nierozpuszczonych ciał stałych (pył szkła,
żelaza, węgla), które po wniknięciu do płuc wywołują choroby układu oddechowego,

−

pyły o działaniu toksycznym, będące głównie związkami chemicznymi. Należą do nich
związek berylu, ołowiu, rtęci, manganu, arsenu i wielu innych, które po wniknięciu do
organizmu dają objawy zatrucia,

−

pyły radioaktywne zawierające pierwiastki promieniotwórcze. Działanie ich na organizm
zależy głównie od radioaktywności.
Hałas jest określany jako nieprzyjemne, niekorzystne lub szkodliwe działanie

zewnętrznych zjawisk akustycznych na człowieka. W mowie potocznej pod określeniem hałas
rozumiemy nieskoordynowane dźwięki, głośną, zakłócającą spokój rozmowę, krzyki, głośny
stuk, trzask, odgłosy pracujących maszyn itp. Hałas utrudnia możliwość porozumienia,
przeszkadza w pracy, zwiększa ryzyko wypadkowe. Przebywanie w hałasie o zbyt dużej
intensywności jest szkodliwe dla zdrowia, przyśpiesza zmęczenie, wpływa ujemnie na cały
organizm, może spowodować uszkodzenie, a nawet utratę słuchu.

Hałas działa przede wszystkim na narządy słuchu, ale poprzez centralny układ nerwowy

i wegetatywny wpływa również na inne narządy. Hałas przekraczający 60 dB wywołuje
reakcje i zmiany w układzie krążenia, oddechowym, trawiennym i nerwowym. Przy 8-
godzinnej ekspozycji na hałas, dopuszczalny poziom dźwięku wynosi 85 dB.

Zwalczanie hałasu odbywa się przez wytłumienie źródeł hałasu, wytłumienie

pomieszczeń oraz stosowanie indywidualnych ochron słuchu.

Wibracje występują wówczas, jeżeli energia mechaniczna drgań posadzki, maszyn lub

narzędzi przenosi się na pracownika i wpływa na narządy i tkanki organizmu. Szczególnie
niebezpieczne dla człowieka są drgania z częstotliwością do 35 Hz, bowiem w tym zakresie
występują rezonansy poszczególnych narządów i części ciała. Wibracja może spowodować
występowanie w organizmie różnych zaburzeń np. równowagi, zmiany rytmu serca,
zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego. Aby przeciwdziałać tym niekorzystnym
oddziaływaniom, prowadzącym do choroby wibracyjnej, stosuje się ograniczenie
efektywnego czasu pracy, amortyzację podłoża, rękawice ochronne i specjalne uchwyty do
narzędzi.

Wentylacja i ogrzewanie pomieszczeń pracy

We wszystkich pomieszczeniach pracy należy zapewnić odpowiednią wymianę

powietrza przez zastosowanie wentylacji naturalnej lub mechanicznej albo łącznie jednej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i drugiej. Wielkość wymiany powietrza jest uzależniona od wielkości pomieszczenia, liczby
osób w nim zatrudnionych i od rodzaju prac w nim wykonywanych.

Wentylacja powinna zapewnić utrzymywanie w pomieszczeniach pracy wymaganej

czystości powietrza, temperatury i wilgotności powietrza (zgodnie z przepisami w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy (rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca
1998 r. [DzU nr 79, poz. 513] oraz Polskimi Normami), a także bezpieczeństwa pożarowego.

Niezbędna wymiana powietrza w pomieszczeniach pracy powinna zapewnić:

–

w przypadku, gdy w pomieszczeniu wydziela się dwie lub więcej substancji szkodliwych,
a działanie każdej z nich na organizm jest inne i niezależne od działania pozostałych
substancji – co najmniej ilość powietrza niezbędną do rozcieńczenia stężenia tej
substancji, która wymaga największej objętości powietrza do rozcieńczenia do wartości
najwyższego dopuszczalnego stężenia,

–

w przypadku, gdy w pomieszczeniu wydziela się dwie lub więcej substancji szkodliwych,
a ich działanie na organizm jest analogiczne, lub gdy jednoczesne ich występowania
wzmaga działanie poszczególnych substancji – co najmniej ilość powietrza równą sumie
jego objętości potrzebnych do rozcieńczenia do wartości najwyższego dopuszczalnego
stężenia.
Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz za pomocą wentylacji

nawiewnej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.
Przepływ powietrza wentylacyjnego między pomieszczeniami powinien odbywać się od
pomieszczenia mniej do bardziej zanieczyszczonego.

Nie należy przyłączać do wspólnych układów wentylacyjnych pomieszczeń o różnych

wymaganiach użytkowych i sanitarno-zdrowotnych.

W pomieszczeniu, w którym proces technologiczny jest źródłem miejscowych emisji

substancji szkodliwych, w celu zapewnienia w pomieszczeniu wymaganej czystości
powietrza należy stosować miejscowe odciągi wentylacyjne współpracujące z wentylacją
ogólną.

W pomieszczeniach pracy, w których możliwe jest wydzielanie się lub do których

możliwe jest przenikanie z zewnątrz dużych ilości substancji trujących czy niebezpiecznych
pod względem wybuchowym, powinna być zainstalowana awaryjna mechaniczna wentylacja
wyciągowa, odpowiadająca wymaganiom bezpieczeństwa pod względem wybuchowym,
łatwa do uruchomienia zarówno od wewnątrz, jak i z zewnątrz zagrożonego pomieszczenia.
Wentylacja awaryjna powinna zapewniać co najmniej 10-krotną wymianę powietrza na
godzinę.

Wentylacja nie powinna powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania

pomieszczeń pracy (nie dotyczy to wentylacji awaryjnej). Strumień powietrza pochodzący
z urządzeń wentylacji nawiewnej nie może być skierowany bezpośrednio na stanowisko
pracy.

W pomieszczeniach pracy, w których występuje narażenie na mikroorganizmy

chorobotwórcze lub znajdują się substancje trujące, cuchnące albo możliwe jest nagłe
zwiększenie stężenia szkodliwych substancji, a także w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem – nie powinna być stosowana recyrkulacja powietrza.

Czerpnie powietrza do urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych powinny być

zlokalizowane w sposób umożliwiający pobieranie i wprowadzanie do wentylowanych
pomieszczeń powietrza nie zanieczyszczonego. Czerpnie powietrza i wyrzutnie powietrza
zanieczyszczonego należy sytuować poza strefami zagrożenia wybuchem, zachowując
między nimi odległość nie mniejszą niż 10 m (w rzucie poziomym), przy czym wyrzutnia
powinna być usytuowana powyżej poziomu czerpni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyrzutnie wentylacji mechanicznej powinny być wyprowadzone na wysokość co

najmniej 0,4 m ponad powierzchnię, na której są zamontowane, oraz na wysokość co
najmniej 0,3 m ponad linię łączącą najwyższe punkty przeszkód (wystające części budynku
znajdujące się w odległości do 10 m od wyrzutni, mierząc w rzucie poziomym). Odległość
wyrzutni wentylacji mechanicznej od okien budynku przeznaczonego na pobyt ludzi nie
powinna być mniejsza niż 3 m w rzucie poziomym i 1 m w rzucie pionowym. W przypadku
usuwania substancji szkodliwych dla zdrowia ludzi i środowiska, odległość pozioma powinna
być zwiększona co najmniej do 6 m.

Ogrzewanie pomieszczeń pracy

Instalacje i urządzenia do ogrzewania budynków powinny umożliwiać dotrzymywanie

w poszczególnych pomieszczeniach budynków temperatury obliczeniowej (umowna
temperatura powietrza w pomieszczeniu, którą należy przyjmować przy projektowaniu
urządzeń ogrzewania do określania obliczeniowego zapotrzebowania ciepła) przy
obliczeniowych warunkach zapotrzebowania ciepła.

Wartości obliczeniowych temperatur w ogrzewanych pomieszczeniach oraz temperatur

przy odbiorze oraz warunki ich sprawdzania określone są w Polskiej Normie PN-82/B-02402.
Ogrzewnictwo. Temperatury ogrzewanych pomieszczeń w budynkach; (norma ta nie dotyczy
temperatur eksploatacyjnych).

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września

1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – w pomieszczeniach
pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod
pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą jednak niż 14°C
(287 K). Niższe wartości temperatury mogą występować w pomieszczeniach, w których ze
względu na prowadzone procesy technologiczne nie może być zapewniona ww. temperatura
(np. w chłodniach, magazynach artykułów spożywczych, w niektórych pomieszczeniach,
w których odbywa się przetwórstwo mięsa).

W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna

i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są czynniki szkodliwe dla zdrowia?
2. Co to są czynniki uciążliwe dla zdrowia?
3. Na jakie grupy dzielimy niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy?
4. Co rozumie się pod pojęciem mikroklimat?
5. Jakie parametry składają się na mikroklimat?
6. Jakie czynniki zanieczyszczają powietrze w środowisku pracy?
7. Jakie zagrożenia niesie ze sobą zanieczyszczenie powietrza w środowisku pracy?
8. Jakie zagrożenia powoduje hałas?
9. Jakie zagrożenia powodują wibracje?
10. Jakim celom służy wentylacja?
11. W jakich pomieszczeniach powinna być zainstalowana wyrzutnia wentylacji

mechanicznej?

12. Jaka minimalna temperatura musi być zapewniona w pomieszczeniach biurowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26

września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określ
podstawowe parametry pomieszczeń pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować treść podanego rozporządzenia,
2) określić, podstawowe parametry pomieszczeń pracy,
3) przedyskutować parametry pomieszczeń pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Opisz minimalne wymogi dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy na

podstawie znanych ci przepisów prawnych.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować przepisy dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy,
2) określić, minimalne wymogi dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy,
3) opisać wymogi w wyznaczonym miejscu,
4) przedyskutować opisane wymogi na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki szkodliwe dla zdrowia?



2) określić, co to są czynniki uciążliwe dla zdrowia?



3) określić, na jakie grupy dzielimy niebezpieczne i szkodliwe czynniki

w procesie pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) określić, co rozumiemy pod pojęciem „mikroklimat”?



5) określić, jakie czynniki zanieczyszczają powietrze w środowisku

pracy?



6) określić, jakie zagrożenia niesie za sobą zanieczyszczenie powietrza

w środowisku pracy?



7) określić, czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

mogą być zawierane w drodze umów indywidualnych?



8) określić, jakie zagrożenia powoduje hałas?



9) określić, jakie zagrożenia powodują wibracje?



10) określić, jakiem celom służy wentylacja?



11) określić, jakie zasady obowiązują przy instalowaniu wyrzutni

wentylacji mechanicznej?



12) określić, jaka minimalna temperatura musi być zapewniona

w pomieszczeniach biurowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zagrożenia chemiczne substancjami aktywnymi oraz

roztworami i zestawami roboczymi

4.5.1. Materiał nauczania

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy definiuje prace szczególnie
niebezpieczne jako prace, które wymienione są nie tylko w powyższym rozporządzeniu, ale
także w innych przepisach, które dotyczą bezpieczeństwa i higieny pracy, Polskich Normach,
instrukcjach eksploatacji instalacji oraz urządzeń jak również takie, które pracodawca uznaje
za niebezpieczne. Są to prace, przy wykonywaniu których występuje zwiększone zagrożenie
życia lub zdrowia pracownika.

Do prac szczególnie niebezpiecznych, cytowane wyżej rozporządzenie, zalicza również

prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych.

Materiałami niebezpiecznymi, w rozumieniu rozporządzenia, są w szczególności

substancje i preparaty chemiczne zaliczane do niebezpiecznych, na podstawie przepisów
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia.

Przepisy w powyższej sprawie zawarte są głównie w ustawie z dnia 11 stycznia 2001 r.

o substancjach i preparatach chemicznych (DzU Nr 11, poz. 84 z późn. zm.)

Zgodnie z tą ustawą:

–

substancje chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują
w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi
dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które
można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji i wszystkimi
zanieczyszczeniami powstałymi wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego,

–

preparaty chemiczne to mieszaniny lub roztwory składające się z co najmniej dwóch
substancji.

Substancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty

zakwalifikowane do co najmniej jednej z 15 wymienionych w ustawie kategorii.

Materiały zaś, które mają nieznane właściwości mogą być stosowane tylko w warunkach

laboratoryjnych w celach doświadczalnych oraz badawczych przy zachowaniu wzmożonych
środków ostrożności do czasu, gdy zostaną zbadane.

Do obowiązków pracodawcy należy przede wszystkim poinformowanie pracowników

nie tylko o rodzajach stosowanych w zakładzie pracy substancjach, wyrobach gotowych czy
półfabrykatach, ale też o ich właściwościach biologicznych, fizycznych i chemicznych. Musi
on także poinformować o stopniu szkodliwości materiałów niebezpiecznych, sposobach
postępowania z nimi w razie sytuacji awaryjnych.

Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach, które są do

tego celu przeznaczone, a także odpowiednio oznakowane. Opakowania takie powinny być
szczelne oraz zabezpieczone w taki sposób, by nie wydostawała się z niego niebezpieczna
zawartość jak również w tym celu, by do jego wnętrza nie dostały się substancje, które
podczas kontaktu z zawartością opakowania mogłaby stworzyć zagrożenie. Ponadto materiał,
z którego wykonuje się opakowania nie może powodować niebezpiecznych reakcji
chemicznych jak również nie może ulegać uszkodzeniu w wyniku działania znajdującego się
w nim materiału niebezpiecznego. Stopień wypełnienia zaś powinien zapewnić wolną
przestrzeń odpowiednio do możliwości termicznego rozszerzenia się cieczy w warunkach
stosowania, przechowywania oraz transportu.

Niedopuszczalne natomiast jest przechowywanie takich materiałów w pojemnikach

i opakowaniach służących do środków spożywczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób w jaki substancje niebezpieczne są składowane i stosowane powinien zapewniać:

–

odpowiednie ich rozmieszczenie, które umożliwia kontrolę ich składowania,

–

stosowanie dodatkowych specyficznych wymagań w zakresie ich składowania
i stosowania,

–

w zależności od właściwości i rodzaju niebezpiecznych materiałów należy zachować
odpowiednią temperaturę, ochronę przed nasłonecznieniem oraz wilgotność,

–

ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczalnej dla
danego materiału oraz określonego pomieszczenia,

–

stosowanie oraz przestrzeganie ograniczeń, które dotyczą wspólnego stosowania
i składowania materiałów,

–

przestrzeganie zasad rotacji oraz dopuszczalnego czasu składowania poszczególnych
materiałów.
Aparatura, opakowania i środki transportu w miejscach gdzie stosowane są materiały

niebezpieczne muszą być odpowiednio dobrane do ich właściwości, a w czasie składowania
i transportu należy stosować środki ochrony zbiorowej i indywidualnej. Dodatkowo
pakowanie, składowanie i transport nie może odbywać się w sąsiedztwie innych materiałów,
które mogłyby stwarzać zagrożenie.

W przypadku przechowywania materiału niebezpiecznego w stanie ciekłym należy

zapewnić:

–

ograniczony dostęp niepowołanych osób do miejsc gdzie znajdują się zbiorniki,

–

odpowiednie

zabezpieczenia

(np.

wanny,

koryta),

które

chronią

przed

rozprzestrzenianiem i rozlaniem się cieczy w razie uszkodzenia zbiornika,

–

urządzenia umożliwiające bezpieczny pomiar cieczy, która znajduje się w zbiorniku.
Tylko i wyłącznie w sytuacjach wymuszonych można umieszczać zbiorniki zawierające

takie materiały nad stanowiskami pracy lub przejściami, ale wówczas należy zastosować
urządzenia, które ochronią pracowników w przypadku rozlania cieczy. Jeśli zaś
w pomieszczeniach znajdują się zbiorniki ze sprężonymi pod ciśnieniem, rozpuszczonymi
albo skroplonymi gazami, organizowanie stanowisk pracy nad nimi jest niedopuszczalne.

W magazynach gdzie znajdują się materiały niebezpieczne powinny być wywieszone

instrukcje, które określają właściwy sposób zarówno składowania, załadunku, pakowania jak
i transportu.

Pomieszczenia, w których składuje się lub stosuje materiały niebezpieczne pod względem

wybuchowym lub pożarowym oraz takie, które z powietrzem tworzą wybuchowe mieszaniny
powinny być wyposażone w:

–

odpowiedni sprzęt, środki neutralizujące, gaśnice, apteczki oraz środki ochrony
zbiorowej i indywidualnej,

–

urządzenia, które zapewniają sygnalizację o zagrożeniach,

–

środki łączności na wypadek awarii, pożaru lub wybuchu,

–

awaryjną wentylację wyciągową, którą uruchamia się od wewnątrz i z zewnątrz
pomieszczeń zapewniającą odpowiednią wymianę powietrza dostosowaną do
przeznaczenia tych pomieszczeń.
W sytuacji, gdy w procesach pracy występują czynniki rakotwórcze, biologiczne

o działaniu zakaźnym oraz inne, które mogłyby przyczynić się do powstania zagrożenia dla
zdrowia i życia pracowników, do obowiązków pracodawcy należy podjęcie takich kroków,
które spowodują zastąpienie procesów pracy takimi, w których nie występują takie czynniki.

Jeśli takie działania nie są możliwe z punktu widzenia technicznego obowiązkiem

pracodawcy jest:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. umieścić oznaczenie (napisy, znaki ostrzegawcze) miejsc, które stwarzają ryzyko dla

zdrowia pracowników związane z występowaniem czynników rakotwórczych,

2. ograniczyć do minimum występowanie tych czynników w środowisku pracy,
3. ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na te czynniki,
4. w instrukcjach określić właściwe zasady postępowania na wypadek powstania w nagłych

sytuacjach niebezpiecznych dla pracowników,

5. zapewnić środki ochrony zbiorowej w razie potrzeby także środki ochrony

indywidualnej,

6. zapewnić instalacje, urządzenia i pomieszczenia, które zapewniają skuteczne

oczyszczanie,

7. zapewnić stosowanie wymagań higieny przez pracowników (m.in. nie dopuszczać do

spożywania posiłków, palenia tytoniu).
W przypadku powstania zagrożenia, do czasu jego usunięcia można dopuścić do pracy

tylko pracowników, których obecność jest niezbędna do usunięcia awarii, ale zapewniając im
przy tym odpowiednie środki ochrony i ograniczyć do minimum czas przebywania w tych
warunkach. Innym pracownikom należy zakazać wstępu.

W pomieszczeniach, w których występuje niebezpieczeństwo oblania pracowników

środkami żrącymi lub zapalenia odzieży powinny być zainstalowane wodne natryski
ratunkowe do obmycia całego ciała i oddzielnie do płukania oczu. Natryski zaś powinny
umożliwiać ich natychmiastowe uruchomienie w sposób samoczynny lub też inny, ale
uwzględniający ograniczoną sprawność osób, które z niego korzystają, natomiast zasilane
powinny być wodą nie ogrzewaną. Działanie natrysków powinno być niezawodne nawet
w przypadku trudnych warunków atmosferycznych.

Dodatkowo przy wyjściu z pomieszczenia, gdzie odbywa się praca z użyciem materiałów

toksycznych lub zakaźnych, powinna znajdować się umywalka (minimum jedna na 20
pracowników) z doprowadzoną ciepłą wodą.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są prace szczególnie niebezpieczne?
2. Co to są substancje chemiczne?
3. Co to są preparaty chemiczne?
4. Jakie obowiązki spoczywają na zakładzie pracy stosującym substancje i preparaty

chemiczne?

5. Jak należy przechowywać materiały niebezpieczne?
6. Jakie są wymogi dotyczące pomieszczeń, w których składuje się materiały

niebezpieczne?

7. Jakie warunki muszą spełniać opakowania materiałów niebezpiecznych?
8. Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy, zatrudniającym pracowników przy pracach

gdzie występują czynniki rakotwórcze?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów prawa określ jakie wymogi muszą spełniać zbiorniki, naczynia

i inne opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać i przeanalizować przepisy prawa określające wymogi, jakie muszą spełniać

zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do przechowywania materiałów
niebezpiecznych,

2) określić wymogi, jakie muszą spełniać zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do

przechowywania materiałów niebezpiecznych,

3) przedyskutować na forum grupy wymogi, jakie muszą spełniać zbiorniki i inne

opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane przepisy prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Określ jakie obowiązki ciążą na pracodawcy, u którego procesy pracy powodują

występowanie czynników rakotwórczych?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać i przeanalizować przepisy prawa określające obowiązki ciążące na pracodawcy,

u którego procesy pracy powodują występowanie czynników rakotwórczych,

2) określić obowiązki pracodawcy, u którego procesy pracy powodują występowanie

czynników rakotwórczych,

3) przedyskutować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co to są prace szczególnie niebezpieczne?



2) określić, co to są substancje chemiczne?



3) określić, co to są preparaty chemiczne?



4) określić, jakie obowiązki spoczywają na zakładzie pracy stosującym

substancje i preparaty niebezpieczne?



5) określić

jaki

sposób

należy

przechowywać

materiały

niebezpieczne?



6) określić, jakie są wymogi dotyczące pomieszczeń, w których składuje

się materiały niebezpieczne?



7) scharakteryzować, jakie warunki muszą spełniać opakowania

materiałów niebezpiecznych?



8) określić, obowiązki jakie spoczywają na pracodawcy, zatrudniającym

pracowników przy pracach gdzie występują czynniki rakotwórcze?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zagrożenia mechaniczne i ruchome części maszyn, ostrza

noży

4.6.1. Materiał nauczania

Wśród czynników występujących w procesie pracy istotną grupę stanowią czynniki

mechaniczne. Do tej grupy należą narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie
stanowiska pracy, surowce, materiały i półfabrykaty. Mogą one powodować zagrożenia,
głównie urazami.

Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na kilka grup, z których

najważniejsze to:
a) przemieszczające się maszyny oraz transportujące przedmioty,
b) ruchome elementy,
c) elementy ostre (kłujące i tnące),
d) elementy wystające i spadające,
e) płyny pod ciśnieniem,
f) śliskie, nierówne, chybotliwe powierzchnie.

Zagrożenie wymienionymi wyżej czynnikami zależy od różnych czynników, wśród

których można wyróżnić:

–

rodzaj, kształt, gładkość powierzchni elementów, z którymi może się stykać człowiek
(elementy tnące, ostre krawędzie itp.),

–

położenie względem siebie elementów mogących przy poruszaniu się tworzyć strefy
niebezpieczne, np. obcinanie, wciąganie,

–

energia kinetyczna elementów urządzeń i maszyn itp.
Zagrożenia mogą być powodowane przez czynniki niebezpieczne występujące podczas

normalnego funkcjonowania maszyn oraz przez czynniki powstające w skutek zakłóceń.
Dlatego też, przedsięwzięcia podejmowane w celu wyeliminowania lub ograniczenia
aktywności niebezpiecznych czynników mechanicznych powinny dotyczyć zarówno
normalnego funkcjonowania jak i sytuacji anormalnych.

Przedsięwzięcia dotyczące normalnego funkcjonowania maszyn są ukierunkowane

bezpośrednio na ochronę życia i zdrowia człowieka, natomiast przedsięwzięcia dotyczące
sytuacji anormalnych zapewniają ochronę w sposób pośredni głównie poprzez zapobieganie
drganiom maszyn i urządzeń.

Normalnie funkcjonujące maszyny i inne urządzenia mechaniczne mogą być przyczyną

wielu wypadków. Szczególnie niebezpieczne są wszelkie części maszyn elementy wirujące.
Odnosi się to m.in. do kół pasowych, linowych, łańcuchowych, obracających się sprzęgieł,
wałów oraz przekładni.

Wyjątkowo prawidłowej i fachowej obsługi wymagają narzędzia tnące oraz skrawające.

Zagrożenia występują również przy wszystkich maszynach i urządzeniach ruchomych
w miejscach stykania się napędów.

Miejsce i części maszyn, które najczęściej stanowią tzw. źródła wypadków dzielimy na:

–

miejsca zbiegania się części wirujących,

–

miejsca zbliżania się części ruchomych i stałych,

–

nie osłonięte części ruchome.
Trzeba tu jednak wyraźnie zauważyć, że podany podział nie obejmuje wszystkich

elementów maszyn, które stwarzają możliwość urazów. Należy przyjąć, że nawet najprostsza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

maszyna może mieć przynajmniej kilka miejsc o potencjalnym zagrożeniu. Miejsca takie
powinny być zabezpieczone lub osłonięte.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy jest zatem najlepiej, gdy najbardziej

niebezpieczne miejsca maszyn są obudowane i ukryte w korpusach maszyn. Jednakże
warunek ten nie zawsze może być spełniony ze względu na procesy produkcyjne, eksploatację
maszyn i ich systemy sterowania. Dlatego też konstrukcje oraz działania zabezpieczeń i osłon
powinny być ściśle przystosowane do rozwiązań konstrukcyjnych poszczególnych maszyn
oraz przyjętych procesów technologiczno-produkcyjnych i metod pracy załogi, czy też
obsługi określonych urządzeń.

Ogół zabezpieczeń stosowanych wyłącznie ze względu na realizowaną bezpośrednio lub

pośrednio, ochronę przed zagrożeniem człowieka nazywamy urządzeniami ochronnymi.
Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy.

Osłony rozumiane jako wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną przegrodę

między człowiekiem, a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym, zastosowane specjalnie
w celu zapewnienia ochrony człowieka. Funkcję osłony mogą spełniać również pokrywy,
drzwi, ogrodzenia itp.

Pod względem wymagań i zależnie od potrzeb zwykle przyjmuje się następujący podział

osłon:
1. osłony stałe, stosowane do osłonięcia ruchomych części maszyn (silników napędowych,

wrzecion roboczych, śrub pociągowych, narzędzi trących, dźwigni sterujących), które nie
wymagają stałego dostępu pracowników. Osłony takie są wykonywane z blach, siatek
metalowych, prętów i mas przezroczystych.

2. osłony stałe uniemożliwiające dostęp do elementów ruchomych znajdujących się poza

sferą roboczą,

3. osłony blokujące z lub bez ryglowania,
4. osłony ruchome, najczęściej z blokadą.

Urządzenia zabezpieczające rozumiane jako wszystkie, inne niż osłony, urządzenia

ochronne. Podczas normalnego funkcjonowania maszyn uniemożliwiają one uaktywnienie
czynnika mechanicznego wówczas, gdy człowiek lub części jego ciała znajduje się w strefie
niebezpiecznej. Uniemożliwiają one również wtargnięcie człowieka do tej strefy. Urządzenia
zabezpieczające zapobiegają także naruszeniu normalnego funkcjonowania maszyny lub
innego obiektu technicznego. Do tej grupy zalicza się urządzenia oburęcznego sterowania,
urządzenia fotoelektryczne, maty czułe na nacisk, ograniczniki udźwigu oraz urządzenia
blokujące, regulujące, zezwalające na uruchomienie maszyny i inne.

Z punktu widzenia funkcjonowania można podzielić je na:

–

urządzenia zabezpieczające, wybrane pod kątem konieczności dostępu do strefy
niebezpiecznej,

–

urządzenia ograniczające dostęp do elementów roboczych ruchomych w strefach do
których dostęp ten jest konieczny ze względu na proces pracy.
Dobór osłon i innych urządzeń ochronnych do określonej maszyny musi być dokonany

na podstawie oceny ryzyka.

Przy projektowaniu i doborze osłon i urządzeń zabezpieczających należy uwzględnić

przede wszystkim zagrożenia czynnikami mechanicznymi, nie pomijając jednak innych
zagrożeń związanych z procesem pracy.

Osłony i inne urządzenia służące zapewnieniu bezpieczeństwa powinny zatem:

–

być „mocnej” konstrukcji,

–

być trudne do usunięcia lub wyłączenia,

–

być umieszczone w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

powodować jak najmniej utrudnień w procesie pracy,

–

nie

powodować

powstawania

dodatkowych

czynników

niebezpiecznych

lub

szkodliwych,

–

umożliwiać wykonywanie, jeżeli to możliwe – bez ich usuwania, koniecznych prac
związanych z instalowaniem i/lub wymianą narzędzi czy konserwacją przy ograniczonym
dostępie tylko do obszaru, w którym prace te mają być wykonywane.
Schemat doboru osłon i innych urządzeń ochronnych przedstawiamy poniżej.

Rys. 1. Schemat doboru osłon i innych urządzeń ochronnych [wg: Gierasimich J., Wróbel J.: Czynniki
zagrażające urazami mechanicznymi [w] Bezpieczeństwo pracy i ergonomia t. 1, CIOP, Warszawa 1999]

Noże

Ostry, poręczny, bezpieczny, to trzy podstawowe cechy, które powinien spełniać

bezpieczny nóż techniczny.

Zakres zastosowań noży technicznych jest wręcz nieograniczony. W pracy kaletnika jest

jednym z podstawowych narzędzi.

Nóż ze swej natury jest narzędziem niebezpiecznym.

NIEBEZPIECZNY

CZYNNIK

MECHANICZNY

ruchome elementy napędu

ruchome elementy robocze

•

osłony stałe

•

osłony blokujące
z lub bez
ryglowania

•

osłony stałe

•

osłony blokujące
z lub bez
ryglowania

•

urządzenia
zabezpieczające
wybrane pod
kątem
konieczności
dostępu do strefy
niebezpiecznej

•

osłony stałe uniemożliwiające
dostęp do elementów ruchomych
znajdujących się poza strefą
roboczą

•

osłony ruchome (najczęściej
z blokadą) lub inne urządzenia
ograniczające dostęp do
elementów roboczych ruchomych
w strefach, doktórach dostęp ten
jest konieczny ze względu na
proces pracy

Czy mogą być całkowicie

niedostępne podczas pracy?

TAK

NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby można go było uznać za narzędzie bezpieczne powinien:

–

posiadać automatyczne zabezpieczenie krawędzi ostrza po zakończeniu cięcia,

–

zapewniać bezpieczną wymianę ostrza,

–

rękojeść noża musi być zaprojektowana tak, by zapewniała bezpieczne i ergonomiczne
użytkowania,

–

mieć solidnie zamontowane ostrze.
Kaletnicy stosują noże ręczne z automatyczną blokadą ostrza oraz noże, w których ostrze

jest chowane w oprawce w sposób uniemożliwiający zranienie się.

Instrukcje użytkowania maszyn

Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące

bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237

§ 2 k.p.).

Zgodnie z przepisami, maszyny i inne urządzenia techniczne powinny spełniać

wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przez cały okres ich użytkowania.
W szczególności powinny być tak konstruowane, aby zabezpieczały pracownika przed
oddziaływaniem pyłu i niebezpiecznych substancji chemicznych.

Producenci maszyn powinni dokonać identyfikacji zagrożeń i ocenić przewidywalne

ryzyko powodowane ich eksploatacją.

Maszyny winny być wyposażone w instrukcje użytkowania.
W instrukcjach użytkowania maszyn, opracowywanych przez producenta, muszą być

wymienione niebezpieczne substancje mogące wystąpić przy ich stosowaniu. Muszą być też
podane parametry i warunki pracy maszyny, dzięki którym można osiągną zmniejszenie
ryzyka. Konieczne są również informacje o niezbędnych środkach ochrony indywidualnej
oraz zalecenia dotyczące higieny. Należy określić poziom kwalifikacji obsługi oraz zakres
ewentualnego szkolenia. Jeżeli maszyna jest wyposażona w urządzenie zabezpieczające,
należy przedstawić informacje o ich prawidłowym stosowaniu oraz o czynnikach mogących
mieć ujemny wpływ na ich działanie. Dotyczy to w szczególności elementów wentylacji
miejscowej. Jeżeli nie ma narzędzi zabezpieczających, należy określić stosowane
i sprawdzone sposoby zmniejszania ryzyka i wykaz niezbędnych badań. Jeżeli można
przewidzieć

prawdopodobieństwo

wystąpienia

przenikowych

wycieków

lub

niekontrolowanego uwolnienia się substancji niebezpiecznych, producent powinien podać
informacje o sposobach zmniejszenia ryzyka dla zdrowia, postępowania w przypadku sytuacji
awaryjnej, bezpiecznego usuwania substancji oraz zalecone wyposażenie pracowników
w środki ochrony indywidualnej. Producent maszyny powinien dostarczyć instrukcje
niezbędne do konserwacji maszyny, a użytkownik posiadać program konserwacji.

Podstawa prawna:

–

Kodeks Pracy, dział X,

–

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 kwietnia
2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa
(DzU Nr 91, poz. 858),

–

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 kwietnia 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. DzU z 2003 r. Nr 169,
poz. 1650 z późn. zm.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie przepisy regulują bezpieczne użytkowanie urządzeń mechanicznych?
2. Jakie niebezpieczne czynniki mechaniczne występują w procesie pracy?
3. Które miejsca i części maszyn są najczęstszymi przyczynami wypadków?
4. Co to są urządzenia zabezpieczające?
5. Jakie znasz rodzaje osłon?
6. Jakim kryterium powinny odpowiadać osłony?
7. Jakie kryteria powinny spełniać noże?
8. Kto opracowuje instrukcje obsługi maszyn?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj na podstawie odpowiednich przepisów prawnych wymagania jakie muszą

spełniać urządzenia ochronne stosowane przy maszynach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać przepisy prawne regulujące wymagania, jakie muszą spełniać urządzenia

ochronne stosowane przy maszynach,

2) przeanalizować wyszukane przepisy,
3) scharakteryzować wymagania jakie muszą spełniać urządzenia ochronne stosowane przy

maszynach,

4) przedstawiciel grupy prezentuje wypracowane rozwiązania na forum.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie wyszukanej w Internecie instrukcji obsługi np. maszyny do szycia wskaż jej

podstawowe elementy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w Internecie instrukcję obsługi maszyny,
2) przeanalizować wyszukaną instrukcję,
3) wskazać jej podstawowe elementy,
4) scharakteryzować wyszukaną instrukcję na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, jakie przepisy regulują bezpieczne użytkowanie urządzeń

mechanicznych?



2) określić, jakie niebezpieczne czynniki mechaniczne występują

w procesach pracy?



3) wskazać, które miejsca i części maszyn są najczęstszymi

przyczynami wypadków?



4) scharakteryzować urządzenia zabezpieczające?



5) wymienić rodzaje osłon?



6) określić, kryteria jakim powinny odpowiadać osłony?



7) określić, kryteria jakim powinny odpowiadać noże?



8) określić, kto opracowuje instrukcje obsługi maszyn?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Środki ochrony indywidualnej

4.7.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest prawnie zobowiązany dostarczyć zatrudnianym przez siebie

pracownikom nieodpłatne środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w jego środowisku
pracy. Powinność zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej stanowi jeden
z obowiązków, jakie nakładają na pracodawcę przepisy prawa pracy. Środkom ochrony
indywidualnej poświęcony jest rozdział IX działu X Kodeksu pracy, jak również przepisy
wykonawcze do Kodeksu.

Definicja środków ochrony indywidualnej

Definicję środków ochrony indywidualnej zawiera rozporządzenie Ministra Pracy

i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650,).
Przez środki ochrony indywidualnej rozumie się wszystkie środki noszone lub trzymane przez
pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z
występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszystkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu (§ 2 pkt 9 rozporządzenia).

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz wykaz prac, przy których niezbędne jest ich

stosowanie, wymienia załącznik nr 2 do rozporządzenia. Są to:

•

odzież ochronna np. ubrania, kombinezony, fartuchy (stosowane przy pracach
w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych
i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające ryzyko dla zdrowia lub
bezpieczeństwa pracowników, w tym np. przy pracach w narażeniu na działanie
substancji rakotwórczych; przy pracach w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych,
kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach lub innych podobnych
miejscach – w narażeniu na kontakt z wilgotnymi lub mokrymi ściankami),

•

środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne ( przy pracach budowlanych, zwłaszcza na
rusztowaniach i w ich sąsiedztwie, przy wznoszeniu i demontażu szalowania, przy
rozbiórkach obiektów budowlanych, pracach montażowych i instalacyjnych), nakrycia
głowy (przy pracach stwarzających ryzyko pochwycenia włosów, zmoczenia głowy lub
zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej i wysokiej temperatury, a w szczególności np. przy pracach w narażeniu na
działanie pyłów toksycznych albo substancji żrących lub drażniących),

•

środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, kalosze (stosowane przy pracach
stwarzających ryzyko urazów kończyn dolnych, w tym oparzenia, zamoczenia lub
zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej i wysokiej temperatury, a w szczególności przy pracach przy rozbiórce, pracach
budowlanych, pracach przy wznoszeniu rusztowań, pracach przy deskowaniu lub
zdejmowaniu deskowania konstrukcji betonowych oraz innych pracach na budowie
w narażeniu na zranienie stóp przez gwoździe lub ostre przedmioty),

•

środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne, ochraniacze nadgarstka
i przedramienia (stosowane przy pracach stwarzających ryzyko urazów rąk, związanych
również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracach w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi,
z materiałami podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być źródłem infekcji oraz pracach
w niskiej temperaturze, w tym w szczególności np. przy pracach z użyciem przedmiotów
lub materiałów ostrych, tnących, kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych
albo innych narażających na uszkodzenie rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn,
przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy),

•

środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, gogle (stosowane przy pracach, przy których
twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku działania
czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, przykładowo: przy pracach, przy
których oczy narażone są na kontakt z substancjami o wrażliwym działaniu drażniącym
wzrok, jak pył paku, pył węglowy i inne cząsteczki lub opary substancji żrących),

•

środki ochrony układu oddechowego, np. sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej, w tym
filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający, sprzęt izolujący do pracy ciągłej,
w tym autonomiczny i stacjonarny (wykorzystywane przy pracach w warunkach ryzyka
narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub
w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym w szczególności np. przy pracach
w zbiornikach, w ograniczonym obszarze i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie
może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu),

•

środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe
(stosowane przy pracach w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe
dopuszczalne natężenie, np. przy pracach przy obsłudze pras do metalu),

•

środki ochrony przed upadkiem, np. uprzęże, w tym szelki bezpieczeństwa i pasy
biodrowe, urządzenia samohamowne (stosowane przy pracach wykonywanych
w warunkach narażających na upadek z wysokości, np. przy pracach na rusztowaniach,
na masztach, słupach),

•

dermatologiczne środki ochrony indywidualnej, np. środki osłaniające skórę- kremy,
pasty, maści, środki regenerujące skórę (stosowane przy pracach narażających na
podrażnienia skóry, np. przy pracach w narażeniu na działanie pyłu paku albo innych
pyłów lub oparów wywierających na skórę podobne działanie drażniące, przy
przetwarzaniu materiałów powlekanych).

Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:

•

odzieży roboczej i mundurów, które są specjalnie przeznaczone do zapewnienia
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,

•

środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, policję i inne służby
utrzymania porządku publicznego,

•

wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,

•

środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów prawa o ruchu
drogowym,

•

wyposażenia sportowego,

•

środków służących do samoobrony lub do odstraszania,

•

przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania
porządku publicznego.

Przed wykorzystaniem danego środka ochrony indywidualnej musi on uzyskać znak

bezpieczeństwa wydany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. Nadanie znaku
gwarantuje, że przedmiot jest zgodny z określoną normą lub właściwymi przepisami prawa
(art. 5 pkt 8-12 ustawy o systemie zgodności).
Pojęcie „środków ochrony indywidualnej” należy odróżnić od terminu „środków ochrony
zbiorowej”, które stanowią środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym
pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można
uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:

•

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie
zwiększonego zagrożenia,

•

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

•

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

•

być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego

stosowania kilku środków ochrony indywidualnej, środki te powinny dać się dopasować
względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.

W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska

pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej,
pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej,
a w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane.

Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.
W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez

więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Środki ochrony indywidualnej należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem,

z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji – zgodnie z instrukcją (zrozumiałą dla
pracowników, ponadto określającą sposoby używania środków ochrony indywidualnej, ich
kontroli i konserwacji) przekazaną przez pracodawcę. W razie potrzeby – w celu zapewnienia
właściwego używania środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien zorganizować
pokazy używania tych środków.

Przed nabyciem środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien ocenić, czy

środki, które zamierza stosować, spełniają określone wymagania. Dokonana przez
pracodawcę ocena powinna obejmować:

•

analizę i ocenę zagrożeń, których nie można uniknąć innymi metodami,

•

określenie cech, jakie muszą posiadać środki ochrony indywidualnej, aby skutecznie
chroniły przed zagrożeniami, uwzględniając wszelkie ryzyko, jakie mogą stwarzać te
środki same z siebie,

•

porównanie cech dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej z cechami
o których mowa w punkcie poprzedzającym.

Ocenę należy powtórzyć w sytuacji wystąpienia zmian któregokolwiek z elementów.

Określenie zasad doboru ze środków ochrony indywidualnej

Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia

roboczego, których stosowanie jest niezbędne na określonych stanowiskach. W Polskiej
Normie PN-N-18002 przedstawiono dwie metody szacowania ryzyka (w skali trójstopniowej
oraz pięciostopniowej), związanego z narażeniem pracownika na czynniki szkodliwe. Dla
potrzeb doboru środków ochrony indywidualnej lepsza oraz łatwiejsza do zastosowania
wydaje się metoda szacowania ryzyka w skali trójstopniowej. Metoda ta pozwala w prosty
sposób na oszacowanie ryzyka zawodowego na podstawie wartości charakteryzujących
narażenie (Prawdopodobieństwo. Mała ciężkość następstw. Średnia ciężkość następstw. Duża
ciężkość następstw).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Następstwa o małej szkodliwości – są to urazy i choroby, niepowodujące długotrwałych

dolegliwości i absencji w pracy (czasowe pogorszenie stanu zdrowia, np. niewielkie
stłuczenia, zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.).

•

Następstwa o średniej szkodliwości – są to urazy i choroby, które powodują niewielkie,

ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości, związane z okresami absencji
(np. oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne,
nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo szkieletowego).

•

Następstwa o dużej szkodliwości – są to urazy i choroby powodujące ciężkie i stałe

dolegliwości i /lub śmierć (np. oparzenia III stopnia, rozległe oparzenia II stopnia,
amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe,
toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia
na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma
itp.).
Pracodawca zobowiązany jest wskazać w szczególności przewidywane okresy

użytkowania odzieży i obuwia roboczego.

Nie może tego dokonać bez porozumienia z zakładową organizacją związkową. Za

niedopełnienie tego obowiązku pracodawca ponosi odpowiedzialność karno-administracyjną,
jeżeli w wyniku niepodjęcia odpowiednich w tym celu kroków wyrządził szkodę.
Kwestię wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony
indywidualnej i higieny osobistej powinny precyzyjnie regulować postanowienia regulaminu
pracy.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?
2. Jakie znasz środki ochrony głowy?
3. Jakie znasz środki ochrony kończyn dolnych?
4. Jakie są wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?
5. Czym różnią się „środki ochrony indywidualnej” od „środków ochrony zbiorowej”?
6. Kiedy powinny być stosowane środki ochrony indywidualnej?
7. Kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony indywidualnej?
8. Kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony indywidualnej i przewidywane okresy

ich użytkowania?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z przepisów załącznika Nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (szczegółowe
zasady stosowania środków ochrony indywidualnej) oraz wskazań zawartych w tabelach
określ rodzaje zagrożeń występujących w pracy kaletnika i środki ochrony indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować treść załącznika Nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) określić rodzaje zagrożeń występujących w pracy kaletnika i środki ochrony

indywidualnej,

3) przedyskutować zagrożenia występujące w pracy kaletnika i środki ochrony

indywidualnej na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

wybrane akty prawne.

Ćwiczenie 2

Określ zakres obowiązków pracodawcy dotyczących wyposażenia pracowników w odzież

i obuwie ochronne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować akty prawne w zakresie obowiązków pracodawcy dotyczących

wyposażenia pracowników w odzież i obuwie ochronne,

2) określić zakres obowiązków pracodawcy w zakresie obowiązków wyposażenia

pracowników w odzież i obuwie ochronne,

3) przedstawić zakres obowiązków pracodawcy w zakresie obowiązków wyposażenia

pracowników w odzież i obuwie ochronne na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.7.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?



2) wymienić środki ochrony głowy?



3) wymienić środki ochrony kończyn dolnych?



4) określić wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?



5) określić, czym różnią się „środki ochrony indywidualnej” od

„środków ochrony zbiorowej”?



6) wskazać,

kiedy

powinny

być

stosowane

środki ochrony

indywidualnej?



7) określić, kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony

indywidualnej?



8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące bhp?



9) określić, kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony

indywidualnej i przewiduje okresy ich użytkowania?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Ochrona środowiska przyrodniczego i jej znaczenie dla

człowieka

4.8.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska, polega na działaniu lub zaniechaniu umożliwiającym zachowanie

bądź przywrócenie równowagi przyrodniczej koniecznej do zapewnienia współczesnemu
i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania
z zasobów środowiska i zachowania jego wartości. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) –
środowiskiem jest ogół przyrodniczych, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny,
wody, powietrza, świat roślinny i zwierzęcy, krajobraz oraz klimat – zarówno w stanie
naturalnym, jak też przekształcone przez człowieka. Ochrona środowiska wyraża się
w szczególności w racjonalnym gospodarowaniu zasobami środowiska, przeciwdziałaniu lub
zapobieganiu szkodliwym wpływom na środowisko powodującym jego zniszczenie,
uszkodzenie, zanieczyszczenie, zmianę cech fizycznych lub charakteru elementów
przyrodniczych. Ochrona środowiska jest obowiązkiem każdego obywatela, organów
administracji publicznej, a także jednostek organizacyjnych oraz osób prawnych i fizycznych
prowadzących działania wpływające na środowisko (wykaz przepisów dotyczących ochrony
środowiska zamieszczono na końcu rozdziału).

Obowiązki przedsiębiorców

Każdy przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą, korzysta ze środowiska, musi

więc podporządkować się wymaganiom związanym z jego ochroną.

Do najważniejszych obowiązków przedsiębiorców należy:

–

ochrona jakości środowiska i jego zasobów, a więc ochrona jakości powietrza, wód,
gleby

ziemi,

ograniczenie

hałasu,

promieniowania

jonizującego

pól

elektromagnetycznych, kontrola wytwarzania i gospodarowania odpadami,

–

uzyskanie odpowiednich decyzji administracyjnych (np. pozwolenia na wprowadzenie
gazów lub pyłów do powietrza),

–

ochrona

środowiska przed zanieczyszczeniami, czyli podejmowanie przez

przedsiębiorców działań umożliwiających zachowanie lub przywrócenie równowagi
przyrodniczej albo zaniechanie działań naruszających tę równowagę,

–

ponoszenie opłat za korzystanie ze środowiska (np. w związku z emisją pyłów do
powietrza, odprowadzaniem ścieków do zbiornika, poborem wody, składowaniem
odpadów),

–

wnoszenie opłat produktowych, eksploatacyjnych, koncesyjnych (np. za wydobywaną
kopalinę),

–

prowadzenie ewidencji rodzajów i wielkości korzystania ze środowiska (np. ewidencja
odpadów, poboru wody, emisji substancji do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi),

–

prowadzenie pomiarów emisji pyłów i gazów wprowadzanych do powietrza, ścieków
wprowadzanych do wód lub do ziemi,

–

opracowania dokumentów związanych z możliwością wystąpienia poważnych awarii,

–

przedkładania sprawozdań dotyczących korzystania ze środowiska do właściwych
organów (np. do wojewódzkiego inspektora środowiska, marszałka województwa,
wojewody, starosty, wójta).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedsiębiorca, który chce wprowadzić: gazy lub pyły do powietrza, ścieki do wód lub do

ziemi, wytwarzać odpady – musi uzyskać odpowiednią decyzję administracyjną. Decyzja jest
również potrzebna, gdy przedsiębiorca zamierza przekroczyć dopuszczalne poziomy hałasu.

Uzyskanie decyzji wymagane jest również, aby prowadzić pobór wody z własnych ujęć

oraz prowadzić działalność w zakresie zbierania, odbioru, transportu, odzysku lub
unieszkodliwienia odpadów. Wykonanie decyzji nadzorują organy administracji publicznej
(starosta, wojewódzki inspektorat ochrony środowiska, dyrektor regionalnego zarządu
gospodarki wodnej).

Występują dwa rodzaje aktów administracyjnych reglamentujących prowadzenie

działalności wpływającej na środowisko: pozwolenia i zezwolenia. Pozwolenie ma charakter
decyzji ograniczającej prowadzenie określonego rodzaju działalności gospodarczej.
Zezwolenie jest warunkiem prowadzenie działalności gospodarczej w określony sposób –
poprzez użytkowanie instalacji, która powoduje wprowadzenie do środowiska substancji lub
energii. Obie decyzje muszą być uzyskane przed rozpoczęciem prowadzenia działalności
gospodarczej.

Postępowanie z odpadami i truciznami

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach określa tryb postępowania z odpadami.

W pierwszej kolejności wskazuje na konieczność zapobiegania powstawaniu odpadów lub
ograniczenia ich ilości i negatywnego oddziaływania na środowisko przy wytwarzaniu
produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania. W dalszej kolejności wskazuje na
odzysk odpadów, ich unieszkodliwianie, tak aby składowane były tylko te odpady, których
unieszkodliwienie w inny sposób nie było możliwe z przyczyn technologicznych lub
nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych. Zasadą jest, że odpady
powinny być poddawane odzyskowi lub unieszkodliwieniu przede wszystkim w miejscu ich
powstania, a dopiero w przypadku braku takiej możliwości przekazywania do najbliżej
położonych miejsc, w których mogą zostać poddane tym procesom. Transport odpadów
niebezpiecznych z miejsc ich powstania do miejsca odzysku lub unieszkodliwienia powinien
odbywać się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie materiałów
niebezpiecznych.

Biorąc pod uwagę kategorie oraz rodzaje odpadów, Minister Środowiska określił

w drodze rozporządzenia katalog odpadów z podziałem na grupy, podgrupy i rodzaje,
uwzględniając źródła powstawania odpadów oraz listę odpadów niebezpiecznych i sposoby
klasyfikowania tych odpadów, a w drodze oddzielnego rozporządzenia warunki, w których
uznaje się, że odpady wymienione na liście odpadów niebezpiecznych nie mają właściwości
lub składników powodujących, że stanowią odpady niebezpieczne, a także sposoby ustalenia
spełnienia tych warunków.

Opakowania i odpady opakowaniowe

Opakowaniami są wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek

materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub
prezentacji wszelkich produktów, a także części opakowań i elementy połączone
z opakowaniami. Są to zarówno opakowania jednostkowe, hurtowe, jak i transportowe.
Obowiązki związane z właściwym przygotowaniem opakowań kierowane są do producentów
(importerów) tego typu wyrobów.

Sposób wykonania opakowania powinien zapewniać jego wielokrotny użytek,

a następnie recycling, ograniczenie masy i objętości opakowań, ograniczenie w składzie
opakowań ilości substancji i materiałów zagrażających życiu i zdrowiu człowieka lub
zagrażających środowisku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gospodarka wodno-ściekowa

Rozporządzenia wykonawcze do ustawy Prawo wodne ustalają standardy określające

wymagania dotyczące substancji w ściekach przemysłowych oraz wymagania związane
z ograniczeniem wprowadzania do wód substancji uznanych za szczególnie szkodliwe.
Ogólną zasadą dotyczącą ścieków jest założenie, że ścieki nie powinny wywoływać
w wodach zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych, które uniemożliwiałyby
prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów wodnych. Ustawa Prawo wodne w art. 39 zawiera
ograniczenia i zakazy dotyczące wprowadzania bezpośredniego i pośredniego ścieków do
wód podziemnych, do wód stojących, jezior i ich odpływów oraz w obrębie kąpielisk i plaż
publicznych, a także ograniczenia i zakazy dotyczące wprowadzania odpadów do wód,
spławiania śniegu wywożonego z terenów zanieczyszczonych i mycia pojazdów w wodach
powierzchniowych.

Zakłady wprowadzające ścieki do wód lub do ziemi są obowiązane zapewnić ochronę

wód przed zanieczyszczeniem, w szczególności przez budowę i eksploatację urządzeń
służących tej ochronie, a tam gdzie jest to celowe, powtórne wykorzystanie oczyszczonych
ścieków.

Pozwolenie wodnoprawne to decyzja administracyjna uprawniająca do korzystania z wód

lub wykonywania eksploatacji urządzeń wodnych, wydawana na czas oznaczony, na
podstawie przedłożonego przez wnioskodawcę tzw. operatu wodnoprawnego. Pozwolenie
wodnoprawne wymagane jest m.in. na regulację wód lub zmianę ukształtowania terenu na
gruntach przylegających do wód, mająca wpływ na warunki przepływu wody, odwodnienie
obiektów lub wykopów budowlanych, wykonywanie urządzeń wodnych. Pozwolenie
wydawane jest na czas określony, nie krótszy niż dziesięć lat.

Podmioty korzystające ze środowiska za pobór wód podziemnych, pobór wód

powierzchniowych oraz wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, na podstawie art. 273
ust. 1 pkt 2, 3 oraz art. 284 ustawy Prawo ochrony środowiska wnoszą samodzielne opłaty na
rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego dla miejsca lokalizacji emisji.

Emisja szkodliwych substancji do środowiska

Zakłady, które mogą powodować znaczne zanieczyszczenie środowiska lub składników

przyrody, muszą uzyskać specjalne zintegrowane pozwolenie.

Pozwolenie zintegrowane ma obejmować całość oddziaływania na środowisko.
Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenia instalacji, której

funkcjonowanie ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej działalności może powodować
znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych lub środowiska jako
całości. Ustalając treść pozwolenia zintegrowanego należy więc pamiętać, że ma ono
obejmować całość oddziaływania instalacji na środowisko, a więc wszystkie emisje, a także
pobór wody. Pozwolenie powinno obejmować wszystkie instalacje funkcjonujące na terenie
danego zakładu, które takiego pozwolenia wymagają. Pojęcie zakład zostało zdefiniowane
w art. 3 pkt 47 ustawy Prawo ochrony środowiska jako zespół instalacji i urządzeń
znajdujących się na terenie, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny.

Przez pojęcie „technika” ustawa nakazuje rozumieć nie tylko rozwiązania

technologiczne, ale także projektowe i organizacyjne mające wpływ na funkcjonowanie
danego rodzaju instalacji, biorąc pod uwagę wszystkie fazy jej działalności, poczynając od
projektu, a kończąc na likwidacji. W każdym z etapów powinny być zastosowane
najkorzystniejsze rozwiązania z punktu widzenia obowiązku eliminowania bądź ograniczania
emisji.

Zagadnienia ochrony jakości powietrza w sposób całościowy uregulowane są w ustawie

Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z tą ustawą ochrona powietrza ma polegać na
zapewnieniu możliwości najlepszej jego jakości, określonej za pomocą poziomów substancji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poziomy substancji mają charakter standardu emisyjnego. Działania ochronne mają zmierzać
do utrzymania w powietrzu ilości substancji poniżej poziomów dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach bądź gdy są przekroczone – dążyć do zmniejszenia substancji
w powietrzu do poziomu dopuszczalnego. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu
ustalono w rozporządzeniu ministra środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów
niektórych substancji w powietrzu oraz dopuszczalnych poziomów niektórych substancji.

W rozporządzeniu uwzględniono następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu,

dwutlenek siarki, ołów, ozon, pył zawieszony i tlenek węgla.

Wśród wielu obowiązków spełnianych przez podmioty prowadzące działalność

gospodarczą istotną rolę informacyjną i kontrolną odgrywa obowiązek wykonywania
pomiarów emisji. Wymagania dotyczące wykonywania takich pomiarów określa
rozporządzenie Ministra Środowiska z 23 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań w zakresie
prowadzenia pomiarów wielkości emisji. Rozporządzenie ustala wymagania dotyczące
pomiarów emisji do powietrza, natomiast wymagania w zakresie pomiarów wielkości emisji
do wód lub do ziemi, do których prowadzenia są obowiązani prowadzący instalację oraz
użytkownicy urządzeń, określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r.
w sprawie warunków, jakie musi spełniać przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi
oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.

Zagrożenia środowiska powstające podczas wykonywania wyrobów kaletniczych

Wytwarzaniem wyrobów kaletniczych zajmuje się z powodzeniem wiele większych

i mniejszych zakładów. Równolegle z wytwórczością istnieją usługi w zakresie napraw
i renowacji wyrobów kaletniczych.

Ponadto istnieje produkcja różnego rodzaju dodatków, okuć i innych niezbędnych w tej

branży akcesoriów.

Szczególną uwagę należy zwrócić na właściwą wentylację. Przy pracach kaletniczych

używa się materiały skórzane, tworzywa sztuczne, guma, nici, kleje i rozpuszczalniki.
Najważniejszym problemem w pracy kaletnika jest zanieczyszczenie środowiska pracy
czynnikami chemicznymi stanowiącymi składniki różnego typu klejów, w tym również
czynnikami rakotwórczymi. Przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
z dnia 11.09.1996 r. w sprawie czynników rakotwórczych (DzU Nr 121, poz. 572) uznają
produkcję i naprawę wyrobów skórzanych za proces produkcyjnych, w toku którego dochodzi
do zanieczyszczenia środowiska pracy czynnikami rakotwórczymi.

Ostrożność należy zachować przy obsłudze różnego rodzaju maszyn i narzędzi do

krojenia skór, szycia, klejenia oraz taśm produkcyjnych. Rozmieszczenie maszyn i urządzeń
na terenie zakładu musi być usytuowane tak, aby zapewnić właściwe i bezpieczne ich
wykorzystanie. Nie można pominąć wymagań ergonomii, które usprawniają i ułatwiają pracę
na danym stanowisku. Warunki pracy kaletnika wymagają używania odzieży ochronnej oraz
sprzętu ochrony osobistej w zależności od stanowiska pracy. Warunki pracy w małych
zakładach rzemieślniczych muszą być również zgodne ze wszystkimi wymaganiami
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podstawa prawna

–

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tj. DzU z 2006 r. nr 129,
poz. 902, z późn. zm),

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie rodzajów
instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (DzU nr 238, poz. 2839),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie przypadków,
w których wprowadzenie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga
pozwolenia (DzU nr 238, poz. 2840),

–

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (tj. DzU z 2005 r. nr 239, poz. 2019
z późn. zm.),

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów
instalacji mogący powodować znaczące zanieczyszczenie poszczególnych elementów
przyrodniczych albo środowiska jako całości (DzU nr 122, poz. 1055),

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów
niektórych substancji w powietrzu oraz dopuszczalnych poziomów niektórych substancji
(DzU nr 87, poz. 796),

–

Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 23 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań
w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (DzU nr 238, poz. 2842),

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie
substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 168, poz. 1763),

–

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (DzU nr 49,
poz. 196),

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie
substancji szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 168, poz. 1763),

–

Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych
mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (DzU nr 180,
poz. 1867),

–

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (DzU nr 122, poz. 1206),

–

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU nr 62, poz. 628 z późn. zm.).

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska?
2. Jakim celom służy ochrona środowiska?
3. Jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na pracodawcy, prowadzącym

działalność gospodarczą?

4. Jakie zasady obowiązują w zakresie postępowania z odpadami?
5. Jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?
6. Jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?
7. Co to jest „pozwolenie wodnoprawne”?
8. Na czym polega ochrona powietrza?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w Internecie przepisy wykonawcze do ustawy o odpadach. Wypisz

rozporządzenia, które twoim zdaniem, mają zastosowanie w działalności zakładu
kaletniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w Internecie przepisy wykonawcze do ustawy o odpadach,
2) wypisać rozporządzenia mające zastosowanie w działalności zakładu kaletniczego,
3) przedyskutować wybrane przepisy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Wypisz z „katalogu odpadów” odpady powstające w procesie produkcji kaletniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować „katalog odpadów”,
2) wybrać z „katalogu odpadów” odpady powstające w procesie produkcji kaletniczej,
3) wypisać z „katalogu odpadów” odpady powstające w procesie produkcji kaletniczej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

„katalog odpadów”,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić, podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony

środowiska?



2) określić, jakim celom służy ochrony środowiska?



3) określić, jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na

pracodawcy, prowadzącym działalność gospodarczą?



4) określić, jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?



5) określić, jakie zasady obowiązują w zakresie podstępowania

z odpadami?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) określić, jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu

ścieków?



7) określić, co to jest „pozwolenie wodnoprawne”?



8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące bhp?



9) scharakteryzować, na czym polega ochrona powietrza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Przewidywanie

skutków

zagrożeń

(ocena

ryzyka

zawodowego)

4.9.1. Materiał nauczania

W myśl przepisów prawa pracy pracodawca obowiązany jest nie tylko zapewnić

bezpieczne warunki pracy, ale również:
1. Ocenić wielkość ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników,
2. Podejmować działania zapobiegające niebezpieczeństwu,
3. Informować pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą a także

szkolić ich w tym zakresie,

4. Analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i na podstawie tych

analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.

Definicje związane z ryzykiem zawodowym
Ocena ryzyka – proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.
Wydawanie opinii (sądu) o ryzyku obejmujące: analizę ryzyka, wartościowanie ryzyka,
decyzję o akceptacji ryzyka lub działaniach w celu zmniejszenie (redukcji) ryzyka.
Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych
z wykonywaną pracą powodującą straty, w szczególności wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń występujących w środowisku
pracy lub sposobu wykonywania pracy.
Stanowisko pracy – przestrzeń pracy, wraz z wyposażonym w środki i przedmioty pracy,
w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.
Środki ochronne – środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inne środki
techniczne i organizacyjne, stosowane w celu zmniejszenia ryzyka zawodowego.

Podstawy prawne analizy ryzyka zawodowego

Wymagania dotyczące oceny ryzyka zawodowego przez pracodawcę i działania z tego

zakresu określają następujące akty prawne:
a) Kodeks pracy z dnia 26 czerwca1974 r., który w art. 226 stwierdza, że pracodawca:

–

ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

–

informuje pracownika o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

b) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. DzU z 2003 r. Nr 129, poz. 844),
które w § 39 ust. 1 stwierdza: „Pracodawca jest zobowiązany oceniać i dokumentować
ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki
profilaktyczne zmniejszające ryzyko. W szczególności pracodawca jest zobowiązany:

–

zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający
pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników
szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości,

–

zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez
stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich
zagrożeń,

c) ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (DzU nr 96, poz. 593), która

obok określenia zadań służby medycyny pracy w dziedzinie ochrony zdrowia podaje
w art.4 pkt 4 następującą definicję ryzyka zawodowego: „Należy przez to rozumieć
możliwość wystąpienia niepożądanych, związanych z wykonywaną pracą zdarzeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powodujących straty, w szczególności niekorzystnych skutków zdrowotnych będących
wynikiem zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub związanych ze
sposobem wykonywania pracy”.

Ogólne zasady przygotowania ryzyka zawodowego

Poziom jakości bezpieczeństwa pracy oraz wielkość natężenia ryzyka zagrożeń

zawodowych można oceniać na wiele sposobów. Każdy pracodawca może samodzielnie
dokonać tej oceny i analizy. W tym procesie pomocna jest Norma Polska PN-N-18002, która
określa ogólne zasady przygotowywania oceny ryzyka zawodowego.

W cytowanej Normie zaleca się przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego okresowo

i zawsze wówczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły swą aktualność,
a w szczególności w następujących sytuacjach:

–

przy tworzeniu nowych stanowisk pracy,

–

przy

wprowadzaniu

zmian

stanowiskach

pracy

(np.

technicznych

lub

organizacyjnych),

–

po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy,

–

po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych.
Sposób przeprowadzania i dokumentowania oceny ryzyka zawodowego zależy przede

wszystkim od wielkości, organizacji i rodzaju zagrożeń.

Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego

Jeżeli mamy już określone podstawowe zasady przygotowania oceny ryzyka

zawodowego możemy przystąpić do określenia celów. Możemy tu posłużyć się ogólnymi
zapisami w PN-N-18002 jednak należy pamiętać, że są one jedynie tylko wskazówkami do
określenia własnych celów.

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu:

–

sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane
i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe,

–

wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru
i kontroli, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki ochrony,

–

dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz
organizacji pracy,

–

ustalenie priorytetów w dziedzinach zmierzających do eliminowania lub ograniczania
ryzyka zawodowego,

–

zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ocena ryzyka zawodowego odgrywa istotną rolę w procesie monitorowania stanu

bezpieczeństwa i higieny pracy, dostarczając informacji niezbędnych do planowania działań
korygujących i zapobiegawczych w stosunku do niezgodności zidentyfikowanych w tym
procesie.

Pamiętać należy również, że celem oceny ryzyka zawodowego jest nie tylko jego

oszacowanie, ocena i analiza, ale również analiza zagrożeń wypadkowych i podjęcie takich
działań, które pozwolą na ich eliminowanie bądź ograniczenie.

Przebieg oceny ryzyka zawodowego

PN-N-18002 zaleca przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego metodę zwaną „krok po

kroku”.

Na ocenę ryzyka zawodowego składa się sześć elementów (kroków):

–

zbieranie informacji,

–

identyfikacja i rejestracja zagrożeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ocena poziomu zagrożeń,

–

opracowanie planu poprawy warunków pracy,

–

wyznaczenie terminów realizacji planów oraz osób odpowiedzialnych za ich realizację,

–

kontrola realizacji programów poprawy warunków pracy.

Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego

Chcąc prawidłowo dokonać oceny ryzyka zawodowego niezbędne jest uzyskanie

potrzebnych informacji oraz dokumentów, które pozwolą na wstępne przygotowanie danych.
Nie wszystkie informacje potrzebne do prawidłowego przygotowania oceny ryzyka
zawodowego są ogólnodostępne. Dlatego też, wydaje się zasadnym w ich zbieraniu
posługiwanie upoważnieniem zawartym w zarządzeniu pracodawcy o powołaniu zespołu do
opracowywania oceny ryzyka zawodowego. Celowym i zasadnym jest podział obowiązków
pośród członków zespołu i rozplanowanie, kto i jakie informacje pozyskuje. Ważne jest też
ustalenie jakie informacje będą potrzebne do oceny ryzyka zawodowego.

Zaleca się aby do oceny ryzyka zawodowego były wykorzystane informacje dotyczące:

–

lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań,

–

osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których
przyjmuje się inne szczególne kryteria, takich np. jak kobiety w ciąży, młodociani lub
osoby niepełnosprawne,

–

wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na
stanowisku osoby,

–

wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska,

–

zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, i ich źródeł,

–

możliwych skutków występujących zagrożeń,

–

stosowanych środków ochronnych,

–

wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz
innych związanych z warunkami pracy, a także awarii.
Źródłami tych informacji mogą być:

–

dane techniczne o stosowanych na stanowiskach maszynach i urządzeniach,

–

dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe,

–

wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a także uciążliwych
występujących na stanowisku pracy,

–

dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych,
chorób zawodowych oraz awarii,

–

przepisy prawne i inne dokumenty normatywne,

–

literatura naukowo-techniczna,

–

karta charakterystyk substancji chemicznych itp.
Informacji o analizowanym stanowisku mogą dostarczyć również:

–

obserwacja stanowiska pracy,

–

obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy,

–

wywiad z pracownikami,

–

obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy (np. prace
wykonywane

przez

pracowników

innych

stanowiskach

pracy,

czynniki

atmosferyczne),

–

analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.

Większość tych informacji powinna być w posiadaniu pracownika służby bhp, pozostałe

powinny być dostępne w jednostkach organizacyjnych powoływanych do prawidłowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

działania struktury przez pracodawcę. Ważnym jest to aby dane były aktualne
i odzwierciedlały rzeczywistość.

Identyfikacja zagrożeń

Na potrzeby analizy ryzyka zawodowego możemy wyróżnić zagrożenia szkodliwymi

czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy oraz zagrożenia związane z uciążliwością
pracy.

Do identyfikacji zagrożeń można zastosować metodę list kontrolnych, które mogą być

opracowywane na przykład z wykorzystaniem wykazów czynników szkodliwych i/lub
niebezpiecznych, zawartych w odpowiednich przepisach i normach. W niektórych
przypadkach może okazać się potrzebne przyjęcie bardziej zaawansowanych metod
identyfikacji zagrożeń.

Identyfikacja zagrożeń jest procesem rozpoznawania, czy zagrożenia istnieją oraz czy

zidentyfikowano ich charakterystyki. Identyfikując zagrożenia stwierdza się, jaki jest stan
środowiska pracy, który może spowodować wypadek, chorobę lub inną szkodę.

Do identyfikacji zagrożeń powinno się wykorzystać:

–

listy kontrolne,

–

dokumentację techniczną,

–

normy określające wymagania bezpieczeństwa pracy,

–

dokumenty pomiarów czynników środowiska pracy.

Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z poszczególnymi zagrożeniami

zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu:

–

prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń,

–

ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń.

Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzić w różny sposób, w zależności od
potrzeb organizacji. Zaleca się przede wszystkim takie sposoby oszacowania ryzyka
zawodowego, których stosowanie nie wymaga wiedzy specjalistycznej i które mogą być
w prosty sposób wykorzystany przez osoby przeprowadzające ocenę.

Ocena ryzyk zawodowych może odbywać się dowolnymi metodami pozwalającymi na

określenie dopuszczalności poziomu zagrożeń, a tym samym ryzyka zawodowego. Literatura
przynosi wiele metod oceny ryzyka zawodowego. Rodzaj metody zależy głównie od celu
oceny, stopnia szczegółowości oceny i typy wyników. Determinowany jest także specyfiką
poszczególnych gałęzi przemysłu.

Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego

Wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią podstawę planowania działań korygujących

i zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczania zagrożeń i związanego z nimi ryzyka
zawodowego, zaleca się stosować środki ochronne w następującej kolejności:

–

środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenie u źródła,

–

środki ochrony zbiorowej,

–

środki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy),

–

środki ochrony indywidualnej.
Przed realizacją wynikającego z oceny ryzyka zawodowego planu działań korygujących

i/lub zapobiegawczych zaleca się dokonać przeglądu tego planu w celu stwierdzenia:

–

czy proponowane działania doprowadzą do wymaganego ograniczania ryzyka
zawodowego,

–

czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagrożenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

czy można wybrać inne, bardziej skuteczne działania,

–

co sądzą pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczności planowanych działań.
O zagrożeniach zidentyfikowanych w trakcie oceny należy pracowników poinformować.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest ocena ryzyka zawodowego?
2. Jakie obowiązki nakładają na pracodawcę przepisy dotyczące oceny ryzyka

zawodowego?

3. Jakie są cele dokonywania oceny ryzyka zawodowego?
4. Jakie elementy składają się na proces dokonywania oceny ryzyka zawodowego?
5. Jakie informacje są niezbędne do dokonywania oceny ryzyka zawodowego?
6. Jakie są źródła informacji o istniejących zagrożeniach?
7. Jakie źródła wykorzystuje się do identyfikacji zagrożeń?
8. Do jakich celów wykorzystuje się ocenę ryzyka zawodowego?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uwzględniając informacje zawarte w materiale nauczania i przepisach kodeksu pracy

oraz spostrzeżeniach z wizyty w zakładzie kaletniczym opracuj projekt informacji dla
pracowników o występującym ryzyku zawodowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący „oceny ryzyka zawodowego”,
2) odwiedzić funkcjonujący w okolicy zakład kaletniczy,
3) opracować projekt informacji dla pracowników o występującym ryzyku zawodowym,
4) przedyskutować opracowany projekt informacji na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Wykorzystując informacje wynikające z poprzedniego ćwiczenia określ środki

techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia występujące w zakładzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować informacje z poprzedniego ćwiczenia,
2) określić środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia występujące

w zakładzie,

3) przedyskutować wypracowane rozwiązanie na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

Poradnika dla ucznia.

4.9.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co to jest ocena ryzyka zawodowego?



2) określić, jakie obowiązki nakładają na pracodawcę przepisy

dotyczące oceny ryzyka zawodowego?



3) określić, jakie są cele dokonywania oceny ryzyka zawodowego?



4) scharakteryzować

elementy,

jakie

składają

się

proces

dokonywania oceny ryzyka zawodowego?



5) określić, jakie informacje są niezbędne do dokonywania oceny

ryzyka?



6) określić, źródła informacji o istniejących zagrożeniach?



7) określić, jakei źródła wykorzystuje się do identyfikajci zagrożeń?



8) określić, jakim celom służy ocena ryzyka zawodowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Wypadki przy pracy. Postępowania na miejscu wypadku.

Pierwsza pomoc

4.10.1 Materiał nauczania

Obowiązującą definicję wypadku przy pracy podaje ustawa z dnia 30 października

2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(DzU nr 199, poz. 1673 z późn. zm.). Jest ona następująca:
1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo
poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku
pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń –

wypadek, któremu pracownik uległ:

–

w czasie trwania podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej,
chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie
pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

–

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Przytoczona powyżej definicja wskazuje wyraźnie, że zdarzenie może być uznane za
wypadek przy pracy tylko wtedy, gdy spełnione są jednocześnie wymienione poniżej
warunki:

–

zdarzenie jest nagłe,

–

wystąpiła przyczyna zewnętrzna,

–

nastąpił uraz lub śmierć,

–

ma związek przyczynowy z pracą.

Nagłość zdarzenia – występuje wtedy, gdy czas zdarzenia nie przekracza jednej dniówki
roboczej. Przez pojęcie dniówka robocza należy rozumieć czas pracy od jej rozpoczęcia do
zakończenia, bez względu na ilość godzin. Z nagłością zdarzenia mamy do czynienia również
wtedy, gdy działanie przyczyny zewnętrznej nie jest jednorazowe, lecz trwa przez okres nie
przekraczający jednej dniówki roboczej, z uwzględnieniem czasu drogi do pracy lub z pracy.
Przyczyna zewnętrzna – za przyczynę taką uważa się działanie czynników materialnych, np.
maszyn i urządzeń, narzędzi, energii elektrycznej, skrajnych temperatur, promieniowania,
wstrząsów itp. Za przyczynę zewnętrzną należy uznać również nadmierny wysiłek fizyczny.
Jeśli zdarzenie nastąpiło wyłącznie na skutek działania czynników wewnętrznych (schorzenie
samoistne), zdarzenie takie nie może być uznane za wypadek przy pracy. Tego typu sytuacje
występują zwłaszcza w przypadku ataków padaczki (epilepsja).
Uraz – zgodnie z cytowaną wyżej ustawą (art. 2 pkt 13), urazem jest „uszkodzenie tkanek
ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego”.
Jeżeli nasuwają się wątpliwości, czy w wyniku wydarzenia wystąpił uraz, należy uzyskać
opinię odpowiedniej placówki służby zdrowia. Taka opinia może stanowić podstawę do
uznania wydarzenia jako wypadek przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla oceny związku z pracą czynności podejmowanych przez pracownika z własnej inicjatywy
czy też na polecenie przełożonego, istotne znaczenie mają akty, na podstawie których
powstają stosunki pracy. Przeciwieństwem „zwykłych” czynności będą czynności
podejmowane w osobistym interesie pracownika lub osób trzecich. Tak więc np. jeżeli
pracownik, będąc na terenie zakładu pracy i w czasie godzin pracy, opuści samowolnie swoje
stanowisko pracy i wykonuje czynności w swoim osobistym interesie, to ewentualny
wypadek nie będzie miał związku z pracą, a tym samym nie będzie mógł być uznany za
wypadek przy pracy.

Wypadki, z racji ich skutków, dzielimy na: śmiertelne, ciężkie, zbiorowe

Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć
w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie
uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne
uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także
choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub
częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub
zniekształcenie ciała.
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego
zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, jakiemu uległ ubezpieczony, będący
pracownikiem, następuje w trybie określonym przepisami Kodeksu pracy.

Tryb postępowania pracodawcy w razie wypadku przy pracy został sprecyzowany

w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także
zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz.
744 z późn. zm.). Pracodawca, który nie reaguje na powstałe zdarzenie albo uchybia swoim
obowiązkom musi liczyć się z odpowiedzialnością wykroczeniową lub karną.

Pracodawca w razie wypadku przy pracy powinien podjąć niezbędne działania

eliminujące lub ograniczające zagrożenia, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym, ustalić okoliczności oraz przyczyny wypadku, a także zastosować
odpowiednie środki zapobiegające wystąpieniu podobnych wypadków.

Pracodawca poinformowany o wypadku przy pracy musi zabezpieczyć miejsce

zdarzenia. Powinno ono nastąpić w taki sposób, by uniemożliwić:

–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które
w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek bądź pozwalają
odtworzyć okoliczności.

Po zaistnieniu wypadku ponowne uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych

bądź dokonywanie zmian na miejscu zdarzenia wymaga każdorazowej zgody pracodawcy.
Przed podjęciem decyzji pracodawca powinien dokonać oględzin miejsca wypadku, a w razie
konieczności sporządzić jego szkic lub fotografię. Trzeba podkreślić, że decyzji
w przedmiocie uruchomienia maszyn bądź dokonanie zmian na miejscu wypadku pracodawca
nie podejmuje samodzielnie. Jego akceptacja musi być bowiem poprzedzona uzgodnieniem
ze społecznym inspektorem pracy, a w razie wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub
zbiorowego – z właściwym inspektorem pracy lub prokuratorem. Dokonywanie zmian na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

miejscu wypadku bez uzyskania zgody powyższych organów jest dopuszczalne, jeżeli
zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieganiu grożącemu
niebezpieczeństwu.

Schemat postępowanie na miejscu wypadku

Po zabezpieczeniu miejsca zdarzenia pracodawca powinien ustalić okoliczności oraz

przyczyny zaistniałego wypadku. Zadanie to należy do powołanego przez pracodawcę
zespołu powypadkowego. Zespół powypadkowy powinien między innymi dokonać oględzin
miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn oraz urządzeń technicznych i ochronnych,
a ponadto zbadać warunki wykonywani pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ
na powstanie wypadku, przesłuchać poszkodowanego (jeżeli pozwoli na to stan jego zdrowia)

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Przegląd poszkodowanych (liczba ofiar

wypadku, ew. dalsze zagrożenie)

Ewakuacja z zagrożonego terenu

Tamowanie dużych krwawień

Określenie stanu świadomości poszkodowanych

Brak przytomności

Świadomość utrzymana

Kontrola oddechu

Tamowanie większych

krwawień

Samoistny

oddech

Słaby oddech,

bezdech

Ułożenie

boczne

Odgięcie głowy

do tyłu

Dalsze

czynności

ratunkowe w

ramach

pierwszej

pomocy

Sztuczne

oddychanie

W razie

konieczności

masaż serca

Dalsze czynności w ramach

pierwszej pomocy (postępowanie

przeciwwstrząsowe,

unieruchamianie złamań,

opatrywanie ran, stała kontrola

czynności życiowych)

Jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oraz świadków wypadku – tych ostatnich po uprzedzeniu o odpowiedzialności karnej za
składanie fałszywych zeznań.

Efektem pracy zespołu powypadkowego powinno być sporządzenie w ciągu 14 dni od

uzyskanie zawiadomienia o wypadku stosowanego protokołu. W sytuacji, gdy członkowie
zespołu nie mogą dojść do porozumienia odnośnie brzmienia protokołu, co powinno nastąpić
w terminie 5 dni od dnia jego sporządzenia.

Pracodawca

obowiązek

doręczyć

zatwierdzony

protokół

powypadkowy

poszkodowanemu bądź członkom rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika.

Pracodawca, u którego doszło do wypadku, musi niezwłocznie zawiadomić właściwego

inspektora pracy oraz prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy, a także, każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki.

Konsekwencją wypadku przy pracy jest obowiązek prowadzenia przez pracodawcę

stosownej dokumentacji. Na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych pracodawca
powinien prowadzić tzw. rejestr wypadków. Okres przechowywania przez pracodawcę
protokołów powypadkowych wraz z pozostałą dokumentacją wynosi 10 lat.

Pracodawca, który nie reaguje na wystąpienie wypadku przy pracy, ponosi konsekwencje

przewidziane prawem.

Pierwsza pomoc przedmedyczna

Pod pojęciem „pierwsza pomoc przedmedyczna” (ppp) należy rozumieć doraźne

(podstawowe) czynności (pomoc doraźną) wykonywane przez ratownika do momentu
przybycia lekarza, mające na celu utrzymanie poszkodowanego przy życiu lub zapobiegnięcie
nasileniu się zagrożenia życia w sytuacji nagłego wypadku.

Pomoc doraźna udzielana jest poszkodowanym, u których w wyniku doznanego urazu,

doszło do zaburzenia funkcjonowania organizmu (zatrzymania oddechu, pracy serca) lub gdy
występuje możliwość zagrożenia zdrowa czy życia.

Wśród czynności doraźnych wymienić należy:

1. Postępowanie przeciwwstrząsowe.
2. Usunięcie czynnika powodującego uraz – zagrożenie (jeżeli zachodzi potrzeba –

ewakuacji poszkodowanego z miejsca zagrożenia).

3. Przystąpienie do reanimacji – sztuczne oddychanie i masaż serca.
4. Zatamowanie krwotoków.
5. Bezpieczne ułożenie poszkodowanego.

Łańcuch ratunkowy

Przebieg czynności na miejscu wypadku można przedstawić za pomocą tzw. „Łańcucha

ratunkowego”, według którego następujące po sobie czynności ratunkowe zachodzą na siebie
jak ogniwa łańcucha i sprowadzają się do wykonywania najprostszych, poprzedzając
działania specjalistyczne.

Na „łańcuch ratunkowy” składają się następujące działania:

CZYNNOŚCI DORAŹNE ► WEZWANIE POMOCY ► PIERWSZA POMOC ►

TRANSPORT ► POMOC LEKARSKA

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumie się pod pojęciem „wypadek przy pracy”?
2. Jakie wypadki są zrównane z wypadkami przy pracy?
3. Jakie elementy składają się na pojęcie „wypadek przy pracy”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Co rozumiesz pod pojęciem „nagłość zdarzenia”?
5. Jak definiowane jest pojęcie „ciężki wypadek przy pracy”?
6. Jaki jest tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?
7. Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
8. Co należy do zadań zespołu powypadkowego?
9. Jakie czynności składają się na „łańcuch ratunkowy”?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw obowiązki pracodawcy związane z zaistnieniem w jego zakładzie zbiorowego

wypadku przy pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać uważnie materiał nauczania dotyczący wypadków przy pracy,
2) przedstawić obowiązki pracodawcy związane z zaistnieniem w zakładzie zbiorowego

wypadku przy pracy,

3) scharakteryzować przedstawione obowiązki pracodawcy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.

w sprawie ustalenia okoliczności wypadków przy pracy..., określ zadania zespołu
powypadkowego oraz elementy protokołu powypadkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.

w sprawie ustalenia okoliczności wypadków przy pracy...,

2) określić zadania zespołu powypadkowego oraz elementy protokołu powypadkowego,
3) przedyskutować wypracowane rozwiązania na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalenia okoliczności
wypadków przy pracy ....

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „wypadek przy pracy”?



2) określić, jakie wypadki są zrównane z wypadkiem przy pracy?



3) określić, jakie elementy składają się na pojęcie „wypadek przy

pracy”?



4) określić, znaczenie pojęcia „nagłość zdarzenia”?



5) zdefiniować pojęcie „ciężki wypadek przy pracy”?



6) określić, tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?



7) określić, na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?



8) określić, zadania zespołu powypadkowego?



9) określić, jakie czynności składają się na „łańcuch ratunkowy”?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy są określone w

a) Kodeksie pracy.
b) ogólnych przepisach bhp.
c) regulaminach pracy.
d) nie są określone w aktach prawnych.

2. Przepisy bhp stanowią integralną część

a) prawa pracy.
b) prawa cywilnego.
c) prawa ochrony środowiska.
d) prawa administracyjnego.

3. Przepisy bhp są

a) bezwzględnie obowiązujące.
b) jednostronnie bezwzględnie obowiązujące.
c) względnie obowiązujące.
d) uzależnione od treści umowy między pracodawcą i pracownikiem.

4. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest

a) osobiste prowadzenie szkoleń pracowników z zakresu bhp.
b) zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
c) zapewnienie pracownikom wyżywienia.
d) zapewnienie najnowocześniejszego wyposażenia stanowiska pracy.

5. Pomieszczenia pracy nie muszą

a) być dobrze oświetlone.
b) dostosowane do upodobań pracowników.
c) być dobrze wentylowane.
d) być zabezpieczone przed nadmiernym nasłonecznieniem.

6. Na podstawie przepisów bhp osoba kierująca pracownikami jest obowiązana

a) dbać o estetykę stanowisk pracy.
b) egzekwować punktualne rozpoczynanie i zakańczanie pracy.
c) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.
d) pozostawić pracownikom dobór środków ochrony indywidualnej.

7. Pracownik nie jest zobowiązany

a) brać udział w szkoleniu bhp.
b) stosować środki ochrony zbiorowej.
c) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim.
d) wykonywać pracę mimo, że warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla

ludzi.

8. Maszyny i urządzenia techniczne, w które jest wyposażony zakład pracy powinny

spełniać następujące warunki.
a) powinny być najnowszej generacji.
b) powinny być ładne i estetyczne.
c) powinny być łatwe w obsłudze oraz ergonomiczne.
d) powinny zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz zabezpieczyć

pracownika przed urazami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Znaki ewakuacyjne mają kolor

a) niebieski.
b) zielony.
c) czerwony.
d) biały.

10. Co określamy wypadkami przy pracy

a) jest to zdarzenie ciężkie lub śmiertelne.
b) jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, która powoduje uraz lub

śmierć, która nastąpiła w związku z pracą.

c) jest to zdarzenie nagłe wywołane pracą, które powoduje uraz lub śmierć

u pracownika.

d) jest to utrata zdolności psycho – fizycznych.

11. Poszczególne grupy pożarów oznacza się

a) wielkimi literami.
b) cyframi arabskimi.
c) cyframi rzymskimi.
d) piktogramami.

12. Dostęp do sprzętu gaśniczego winien mieć szerokość

a) 30 cm.
b) 50 cm.
c) 1 m.
d) 2 m.

13. W pomieszczeniach pracy kaletnika temperatura nie może być niższa niż

a) 15°C.
b) 16°C.
c) 18°C.
d) 23°C.

14. Materiały niebezpieczne nie mogą być przechowywane w

a) odpowiednio dobranych i oznakowanych miejscach i opakowaniach.
b) szczelnych oraz odpowiednio zabezpieczonych opakowaniach.
c) opakowaniach wchodzących w reakcje chemiczne z materiałem.
d) pojemnikach służących do środków spożywczych.

15. Środkiem ochrony indywidualnej nie są

a) nakrycia głowy.
b) okulary ochronne.
c) nauszniki przeciwhałasowe.
d) wyposażenie sportowe.

16. Definicja wypadku przy pracy jest zamieszczona w

a) Kodeksie Pracy.
b) Rozporządzeniu o ogólnych przepisach bhp.
c) ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy.
d) regulaminach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na

a) 2 lata.
b) 4 lata.
c) 5 lat.
d) 10 lat.

18. Jakie znaczenie ma przestrzeganie przepisów o ochronie środowiska w miejscu pracy?

a) zapobiega awariom i wypadkom w miejscu pracy.
b) zapobiega pożarom.
c) nie ma znaczenie.
d) ochrona środowiska wpływa na jakość wykonywanej pracy przez pracowników.

19. Pracodawca prowadzący szkolenia bhp dla pracowników ma obowiązek zapewnić

pracownikom:

a) warunki lokalowe oraz wykładowców i instruktorów, wyposażenie dydaktyczne oraz

programy szkoleniowe.

b) warunki lokalowe.
c) wykładowców i szkoleniowców.
d) odpowiednie broszury i materiały bhp.

20. W razie zaistnienia w zakładzie pracy wypadku bezpośredni przełożony pracownika,

który uległ wypadkowi obowiązany jest:

a) zacząć dochodzenie kto spowodował wypadek lub co było przyczyną wypadku.
b) niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności

i przyczyn.

c) zamknąć zakład pracy.
d) powiadomić policję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo i ergonomia. CIOP, Warszawa 2004
2. Musialski W. (red): Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004
3. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

4. Przepisy prawne dotyczące tematu zamieszczone w Dziennikach Ustaw

Czasopisma
Przyjaciel przy Pracy
Atest