ELEMENTY

SOCJOLOGII

Wyższa Szkoła Prawa i Administracji

Program wykładów

BLOK

Tematyka

I

1. Pojęcie socjologii, Podstawowe pojęcia używane w socjologii.

2. Rys historyczny: przedsocjologiczna myśl społeczna, narodziny socjologii,

3. Pierwsze teorie.

4. Ewolucjonizm.

5. Psychologizm.

6. Socjologizm.

7. Historyzm.

8. Socjologia humanistyczna.

9. Funkcjonalizm.

10. Teorie konfliktu, wymiany i interakcji.

II

1. Pojęcie przestrzeni i miejsca.

2. Socjologia miasta.

3. Istota socjologii analitycznej i empirycznej.

4. Przykłady subdyscyplin socjologii.

5. Przykłady projektów badawczych.

6. Współczesne teorie socjologiczne – przykłady.

III

Metody i techniki badań społecznych:

- podstawowe pojęcia,

- metody ilościowe i jakościowe,

- konstrukcja projektu badawczego.

Literatura



Literatura podstawowa

- J. Szacki - Historia myśli społecznej
- E. Babbie - Badania społeczne w praktyce



Literatura uzupełniająca

- P.L. Berger - Zaproszenie do socjologii
- N. Goodman - Wstęp do socjologii
- R.K. Merton - Teoria socjologiczna i struktura społeczna
- Yi-Fu Tuan - Przestrzeń i miejsce
- J.H. Turner - Struktura teorii socjologicznej

Zaliczenie na ocenę

Test jednokrotnego wyboru

Lub praca pisemna na jeden z poniższych tematów:

1. Ujęcie religii według Émila Durkheima
2. Kapitał według P. Bourdieu

- praca na około 7 – 10 stron tekstu – czcionka „13”, odstęp 1,5
- z wykorzystaniem co najmniej 3 pozycji literatury.

Pracę w formie papierowej oraz w formie elektronicznej (na

adres

[e-mail]

) należy dostarczyć

najpóźniej w przeddzień I terminu testu zaliczeniowego.

Podstawowe pojęcia

Socjologia – nauka społeczna poszukująca praw zjawisk zachodzących

między ludźmi.

Grupa społeczna – dwie lub więcej osób o poczuciu wspólnej

tożsamości, między którymi dochodzi do strukturalnie uporządko-

wanych interakcji opartych na wspólnym zestawie oczekiwań co do

zachowania partnera (N. Goodman).

Tożsamość jednostkowa - zbiór wyobrażeń, sądów i przekonań aktora

społecznego o samym sobie.

Tożsamość społeczna – tożsamość jednostki, czy grupy społecznej,

dzięki której i przez którą umiejscawia ona samą siebie w jakimś

obszarze rzeczywistości społecznej, bądź też sama jest osadzana

w tej rzeczywistości przez zewnętrznego obserwatora (inną

jednostkę, grupę).

Podstawowe pojęcia

Kultura – to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania

ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej

wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz

zawierająca wytwory takich zachowań (

R. Linton i A. Kłoskowska)

.

Społeczeństwo – zbiór ludzi o wspólnej kulturze (przekazywanej kolejnym

pokoleniom), wspólnym terytorium i wspólnej tożsamości,

oddziałujących na siebie w społecznie ustrukturalizowanej sieci

wzajemnych stosunków.

Typ idealny – jest to teoretyczny model badanego zjawiska, składający

się z cech istotnych, jego określających – nie występuje w czystej

postaci w rzeczywistości. (Max Weber).

Początki myśli socjologicznej

Platon

-

Społeczeństwo jako organizm;

-

Nierówności społeczne źródłem rozkładu państwa;

-

Teoretyczny konstrukt państwa „idealnego”, zakładający częściową

likwidację własności prywatnej oraz rodziny;

-

Indywidualizm zagrożeniem ładu społecznego – zalecana

uniformizacja obywateli;

-

Postulat pełnej kontroli nad obywatelami;

-

Podział pracy (mędrcy, wojownicy, lud) – współżycie społeczne

zakłada specjalizację i wymianę usług;

-

Rozmiar państwa – ani za duże ani za małe (5040 obywateli);

-

Geograficzne usytuowanie państwa – np. w krajach nadmorskich

istnieje tendencja do groszoróbstwa, chciwości i braku wzajemnego

zaufania;

-

Społeczeństwo jest systemem.

Początki myśli socjologicznej

Arystoteles

- Krytyk indywidualizmu – człowiek należy do państwa ( podobieństwo

do Platona), ale społeczeństwo jako pewna wielość w swej naturze,

dąży w swym rozwoju do jedności;

-

Człowiek to „zwierze polityczne” – jest stworzony do życia w

społeczeństwie, kto żyje poza Polis jest zwierzęciem lub bogiem;

-

Powstanie państwa: jednostki potrzebujące się nawzajem – rodzina –

gmina wiejska – zbiór gmin – państwo;

-

Funkcjonalny podział społeczeństwa: rolnicy, rzemieślnicy, kupcy,

wyrobnicy, żołnierze, kapłani, zamożni, wysocy urzędnicy, sędziowie

– podział dychotomiczny – „masa ludowa” i „ludzie znaczni”;

-

Podział społeczeństwa ze względu na stopień zamożności: biedni,

stan średni, bogaci – liczny stan średni gwarantem stabilności

społeczeństwa

Początki myśli socjologicznej

Arystoteles (c.d.)

-

Klasyfikacja ustrojów politycznych

Ustroje właściwe

Ustroje zwyrodniałe

królestwo

tyrania

arystokracja

oligarchia

politea

demokracja

Odrodzenie

Niccolò Machiavelli

–

Sformułował „amoralne” dyrektywy socjotechniczne, dotyczące

postępowania władcy;

–

Krytykował współczesność w imię wzorów starożytnych cnót,

–

Zakładał, że między realnie występującymi zachowaniami a określonymi

ideałami zachowań występuje tak wielka różnica, że jednostka dążąca

do osiągnięcia owych ideałów jest skazana na porażkę;

–

Działania ludzkie, by były efektywne, muszą być dopasowane do

okoliczności;

–

Jedynym spoiwem społeczeństwa jest fakt podlegania jednej władzy;

–

Państwo jest przymusem, utrzymuje się tylko dzięki sile zewnętrznej –

władzy;

–

Ludzie pozostawieni samym sobie stanowiliby jedynie tłum bez zasad i

ładu.

Narodziny socjologii

Auguste Comte

–

Stworzył dzieło, zawierające całość wiedzy, jaką zdobyła współczesna

mu nauka;

–

Postulat stworzenia nowych wierzeń, mających źródło w nauce, dla

wzmocnienia nowopowstałego społeczeństwa przemysłowego;

–

Naukę należy rozwijać, łącząc ją w systematyczną całość i dodając

„pozytywną teorię społeczeństwa” – socjologię; nieustanny rozwój nauki

sprawi, że obejmie ona całość spraw ludzkich;

–

Socjologia (od łac. socius – zbiorowość, społeczeństwo

i gr. logos mądrość, wiedza);

–

Hierarchia nauk: - matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia i

socjologia;

–

Socjologia zaistniała na podstawie osiągnięć poprzedzających ją nauk;

–

Społeczeństwo jak organizm, jest złożoną i nieredukowalną do swoich

części składowych całością;

Narodziny socjologii

Auguste Comte (c.d.)

–

Socjologia zaistniała na podstawie osiągnięć poprzedzających ją

nauk;

–

Fizyka chemia – wnioskowanie o całości na podstawie jej części

składowych; socjologia – badanie całości (jednostka nie jest

rozpatrywana poza kontekstem społecznym);

–

Statyka społeczna – badania nad wzajemnymi związkami różnych

części społecznego organizmu (rodzina, podział pracy, język, religia);

–

Dynamika społeczna – teoria postępu – ewolucja społeczeństw,

stadia: teologiczne, metafizyczne i naukowe (pozytywne);

–

Społeczeństwo ma nieograniczone możliwości postępu, dzięki

czemu z czasem wyeliminuje kryzysy i konflikty;

Ewolucjonizm

Herbert Spencer

–

Stawanie się społeczeństwa jest procesem, społeczeństwo jest

częścią przyrody;

–

Wprowadził termin „instytucji społecznej” – czynnika

przystosowującego człowieka (antyspołecznego z natury)do życia w

społeczeństwie;

–

Rozwój społeczeństwa generuje komplikowanie jego struktury i

różnicowanie funkcji;

–

Wraz z powstaniem społeczeństw, walka o byt na poziomie jednostki

przeniosła się na poziom społeczny – pierwotna płaszczyzna

współpracy w danym społeczeństwie to obrona i atak, z czasem

owa współpraca przenosi się na inne dziedziny życia (podział pracy,

struktura klasowa);

Ewolucjonizm

Herbert Spencer (c.d.)

–

Zasady organizacji orgazmów biologicznych i społecznych są podobne:

a)

W obu przypadkach występuje wzrost masy

b)

W miarę wzrostu następuje coraz większe różnicowanie części i komplikowanie

budowy

c)

W obu przypadkach istnieje zróżnicowanie funkcji

d)

W obu przypadkach funkcjonowanie części składowych jest od siebie zależne

e)

Całość jest trwalsza od któregokolwiek ze składników

–

Różnice między organizmami biologicznymi i społecznymi:

a)

Organizmy społeczne nie mają określonego kształtu, są tworami metaforycznymi

b)

Społeczeństwo jest nieciągłe, rozproszone, d komunikacji niezbędna jest

komunikacja symboliczna nieznana biologii

c)

W społeczeństwie nie ma jednego organu skupiającego świadomość, każda część

jest zdolna do odczuwania

d)

Części organizmu społecznego posiadają autonomię, której nie mają części

organizmu biologicznego

Ewolucjonizm

Herbert Spencer (c.d.)

Dwa typy społeczeństw









Typy te nie w czystej formie realnie nie istnieją

Społeczeństwo militarne

Społeczeństwo industrialne

Jeden ośrodek kierowniczy

Decentralizacja i ograniczoność

władzy

Podporządkowanie jednostki

państwu

Dbałość o interes jednostki

Sztywna hierarchia warstw

społecznych

Przynależność do danej warstwy

społecznej na podstawie zasług

Konserwatyzm

Liberalizm

Egipt, Sparta, Rosja

Ateny, Stany Zjednoczone, Anglia

Socjologizm

Émile Durkheim

–

Fakty społeczne, jako rzeczy, o których badacz nie wie niczego

pewnego – postulat do badacza, by przystępując do analizy

danego faktu społecznego, wyzbył się uprzednio wszystkich

przekonań, które utrudniłyby mu poznanie zasad działania owego

indywidualnego przypadku;

–

Homo duplex – dwoistość człowieka – dusza i ciało, zmysły i rozum,

instynkt i świadomość, zaspokajanie potrzeb organizmu i moralność.

Możemy tu mówić o dwóch aspektach, pomiędzy którymi występuje

antagonizm. Z jednej strony człowiek tkwi w świecie zwierzęcym, z

drugiej, dzięki religii, wytwarza w swojej świadomości system moralny

– w opozycji do profanum powstaje sacrum. Bóstwo to

społeczeństwo – przekształcone i przedstawione symbolicznie.

Socjologizm

Émile Durkheim (c.d.)

–

Cztery aspekty pojmowania społeczeństwa:

1.

Analogia do nauk przyrodniczych – tak jak nie da się badać

organizmu przez obserwację komórki, tak nie można badać

społeczeństwa obserwując jednostkę.

2.

Psychologia tłumu – jednostki zgromadzone razem zachowują się

inaczej niż w odosobnieniu – rezultatem takiego oddziaływania są

społeczne ideały i wyobrażenia zbiorowe.

3.

Rzeczywistość społeczna jest dla jednostki rzeczywistością zastaną –

człowiek nie tworzy jej elementów, ale uczy się ich (język, zasady

pracy), czyli dostosowuje się do norm.

4.

Świadomość jednostki jest niemal zawsze fałszywa. Jednostka

zazwyczaj nie uświadamia sobie prawdziwych pobudek swoich

działań.

Wniosek - społeczeństwo to nie jest suma jednostek.

Socjologizm

Émile Durkheim (c.d.)

W każdym realnie istniejącym społeczeństwie występują oba typy

solidarności.

Solidarność mechaniczna

Solidarność organiczna

Prawo karne (niedozwolony czyn

zagrożony sankcją)

Prawo restytucyjne (niedozwolony

czyn skutkuje naprawieniem szkody)

Jednostki są do siebie podobne

Jednostki są zróżnicowane w

następstwie podziału pracy

Kolektywizm

Indywidualizm

Społeczeństwo tradycyjne

Nowoczesne społeczeństwo

przemysłowe

Socjologizm

Émile Durkheim (c.d.)

–

Socjologia – to nauka o instytucjach.

–

Instytucja – to zespół ustalonych działań i idei, który przyjmuje

jednostka w drodze socjalizacji

–

Wzór instytucji - religia

Socjologia humanistyczna

Ferdinand Tönnies

–

Jednostki wchodzą w stosunki społeczne – czyli po pierwsze

zauważają dany związek, po drugie wykazują wobec siebie

działania, zgodne z pewnymi normami, zdefiniowanymi przez daną

grupę. Rzeczywistość społeczna istnieje tylko wtedy, gdy jest

postrzegana i pożądana przez jednostki.

Socjologia humanistyczna

Ferdinand Tönnies (c.d.)

–

Dwa typy więzi społecznej:

wspólnoty

stowarzyszenia

Oparte na woli organicznej (wynikającej z

głębi ludzkiej psychiki)

Oparte na woli arbitralnej (namyśle i kalkulacji)

Naturalna i spontaniczna bliskość emocjonalna Wyrachowanie, umowa, korzyści

Obejmuje wszystkie aspekty życia jednostki

Dotyczy jednej z ról społecznych

Kontrola – zwyczaj i tradycja

Kontrola – opinia publiczna i prawo

Własność zbiorowa

Własność prywatna

Tradycyjna wieś

Nowoczesne miasto

Socjologia humanistyczna

Max Weber

–

Typ idealny – konstrukt myślowy stworzony by zbadać i zrozumieć

daną rzeczywistość społeczną;

–

Nauki społeczne badają ludzkie sądy wartościujące, przy czym same

takowych nie wydają, pozostając wolne od wszelkiej stronniczości.

–

Główny przedmiot zainteresowania to działania jednostek –

społeczeństwo jest wyrazem ludzkiego działania, więc nauka

powinna skupić się na wyjaśnianiu zachowań jednostek;

–

Działanie społeczne – takie działanie jednostki, które jest

zorientowane na działania innych jednostek:

a)

działania tradycjonalne – pod wpływem nawyków,

b)

działania afektywne – pod wpływem emocji, napięcia

c)

działania celoworacjonalne -pod wpływem chęci osiągnięcia celu

przez jasno dobrane środki

d)

działania wartościoworacjonalne – pod wpływem emocjonalnie

wyznaczonego celu przy świadomym doborze środków

Socjologia humanistyczna

Max Weber (c.d.)

-

Koncepcja procesu historycznego – wpływ religii protestanckiej na

rozwój kapitalizmu;

-

Trzy wymiary struktury społecznej:

a)

ekonomiczny – klasy – czyli zróżnicowanie jednostek, co do ich

atrakcyjności na rynku

b)

kulturowy – stany – zróżnicowanie jednostek pod względem gustu,

stylu życia, konsumpcji, prestiżu

c)

Polityczny – partie – zróżnicowanie jednostek pod względem udziału

we władzy i możliwości wpływu na polityczne działania innych

jednostek

Socjologia humanistyczna

Max Weber (c.d.) - biurokracja

-

Działania i stosunki między członkami organizacji, są uregulowane przepisami

-

Każdy urzędnik ma określony obszar działań, za które jest odpowiedzialny

-

Hierarchia władzy jest wyraźna, zadania są przydzielane jako obowiązki służbowe

-

Wszystkie stosunki między urzędnikami mają charakter bezosobowy, cechy

osobowe i uczucia nie mają wpływu na te relacje

-

Urzędnicy są odpowiednio przygotowanymi, wyedukowanymi profesjonalistami

-

Kariera urzędników, awansowanie w ramach organizacji jest zależne od ich

osiągnięć oraz stażu pracy i zgodne z obowiązującymi przepisami

-

Sfera zawodowa urzędników, którzy pełnią swe funkcje jako pracownicy najemni,

jest całkowicie oddzielona od sfery prywatnej – nie są oni właścicielami żadnej

części organizacji

-

Wymiana informacji następuje tylko poprzez przekazywanie oficjalnych

dokumentów

-

Zbiór dokumentów staje się pamięcią organizacji

-

Urzędnicy mają zapewniony wysoki prestiż, a także stałość pracy i emeryturę

Socjologia humanistyczna

Max Weber (c.d.) - biurokracja

-

Działania i stosunki między członkami organizacji, są uregulowane przepisami

-

Każdy urzędnik ma określony obszar działań, za które jest odpowiedzialny

-

Hierarchia władzy jest wyraźna, zadania są przydzielane jako obowiązki służbowe

-

Wszystkie stosunki między urzędnikami mają charakter bezosobowy, cechy

osobowe i uczucia nie mają wpływu na te relacje

-

Urzędnicy są odpowiednio przygotowanymi, wyedukowanymi profesjonalistami

-

Kariera urzędników, awansowanie w ramach organizacji jest zależne od ich

osiągnięć oraz stażu pracy i zgodne z obowiązującymi przepisami

-

Sfera zawodowa urzędników, którzy pełnią swe funkcje jako pracownicy najemni,

jest całkowicie oddzielona od sfery prywatnej – nie są oni właścicielami żadnej

części organizacji

-

Wymiana informacji następuje tylko poprzez przekazywanie oficjalnych

dokumentów

-

Zbiór dokumentów staje się pamięcią organizacji

-

Urzędnicy mają zapewniony wysoki prestiż, a także stałość pracy i emeryturę

Socjologia humanistyczna

Max Weber (c.d.) - biurokracja

- Weber uznawał biurokrację jako najbardziej zracjonalizowaną formę władzy i

jako doskonałą maszynę, jednak zauważał w niej problem dehumanizacji. Na

podstawie dokonanych analiz, twierdził, że sprawniej funkcjonują biurokracje

w przedsiębiorstwach kapitalistycznych, niż w administracji państwowej.