ELEMENTY

SOCJOLOGII

Wyższa Szkoła Prawa i Administracji

Program wykładów

BLOK

Tematyka

I

1. Pojęcie socjologii, Podstawowe pojęcia używane w socjologii.
2. Rys historyczny: przedsocjologiczna myśl społeczna, narodziny

socjologii,

3. Pierwsze teorie.
4. Ewolucjonizm.
5. Psychologizm.
6. Socjologizm.
7. Historyzm.
8. Socjologia humanistyczna.
9. Funkcjonalizm.
10. Teorie konfliktu, wymiany i interakcji.

II

1. Pojęcie przestrzeni i miejsca.
2. Socjologia miasta.
3. Istota socjologii analitycznej i empirycznej.
4. Przykłady subdyscyplin socjologii.
5. Przykłady projektów badawczych.
6. Współczesne teorie socjologiczne – przykłady.

III

Metody i techniki badań społecznych:
- podstawowe pojęcia,
- metody ilościowe i jakościowe,
- konstrukcja projektu badawczego.

Literatura



Literatura podstawowa

- J. Szacki - Historia myśli społecznej
- E. Babbie - Badania społeczne w praktyce



Literatura uzupełniająca

- P.L. Berger - Zaproszenie do socjologii
- N. Goodman - Wstęp do socjologii
- R.K. Merton - Teoria socjologiczna i struktura społeczna
- Yi-Fu Tuan - Przestrzeń i miejsce
- J.H. Turner - Struktura teorii socjologicznej

Zaliczenie na ocenę

Test jednokrotnego wyboru

(pytania zamknięte + pytania

otwarte)

Podstawowe pojęcia

Socjologia – nauka społeczna poszukująca praw zjawisk zachodzących między

ludźmi.

Grupa społeczna – dwie lub więcej osób o poczuciu wspólnej tożsamości,

między którymi dochodzi do strukturalnie uporządko-wanych interakcji
opartych na wspólnym zestawie oczekiwań co do zachowania partnera (N.
Goodman).

Tożsamość jednostkowa - zbiór wyobrażeń, sądów i przekonań aktora

społecznego o samym sobie.

Tożsamość społeczna – tożsamość jednostki, czy grupy społecznej, dzięki

której i przez którą umiejscawia ona samą siebie w jakimś obszarze
rzeczywistości

społecznej,

bądź

też

sama

jest

osadzana

w tej rzeczywistości przez zewnętrznego obserwatora (inną jednostkę, grupę).

Podstawowe pojęcia

Kultura – to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania

ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej
wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz
zawierająca wytwory takich zachowań (

R. Linton i A. Kłoskowska)

.

Społeczeństwo – zbiór ludzi o wspólnej kulturze (przekazywanej

kolejnym pokoleniom), wspólnym terytorium i wspólnej
tożsamości,

oddziałujących

na

siebie

w

społecznie

ustrukturalizowanej sieci wzajemnych stosunków.

Typ idealny – jest to teoretyczny model badanego zjawiska,

składający się z cech istotnych, jego określających – nie występuje
w czystej postaci w rzeczywistości. (Max Weber).

Początki myśli
socjologicznej

Platon



Społeczeństwo jako organizm;



Nierówności społeczne źródłem rozkładu państwa;



Teoretyczny konstrukt państwa „idealnego”, zakładający częściową
likwidację własności prywatnej oraz rodziny;



Indywidualizm zagrożeniem ładu społecznego – zalecana
uniformizacja obywateli;



Postulat pełnej kontroli nad obywatelami;



Podział pracy (mędrcy, wojownicy, lud) – współżycie społeczne
zakłada specjalizację i wymianę usług;



Rozmiar państwa – ani za duże ani za małe (5040 obywateli);



Geograficzne usytuowanie państwa – np. w krajach nadmorskich
istnieje tendencja do groszoróbstwa, chciwości i braku wzajemnego
zaufania;



Społeczeństwo jest systemem.

Początki myśli
socjologicznej

Arystoteles

- Krytyk indywidualizmu – człowiek należy do państwa

( podobieństwo do Platona), ale społeczeństwo jako pewna
wielość w swej naturze, dąży w swym rozwoju do jedności;



Człowiek to „zwierze polityczne” – jest stworzony do życia w
społeczeństwie, kto żyje poza Polis jest zwierzęciem lub bogiem;



Powstanie państwa: jednostki potrzebujące się nawzajem –
rodzina – gmina wiejska – zbiór gmin – państwo;



Funkcjonalny podział społeczeństwa: rolnicy, rzemieślnicy, kupcy,
wyrobnicy, żołnierze, kapłani, zamożni, wysocy urzędnicy,
sędziowie – podział dychotomiczny – „masa ludowa” i „ludzie
znaczni”;



Podział społeczeństwa ze względu na stopień zamożności: biedni,
stan średni, bogaci – liczny stan średni gwarantem stabilności
społeczeństwa

Początki myśli
socjologicznej

Arystoteles (c.d.)



Klasyfikacja ustrojów politycznych

Ustroje właściwe

Ustroje zwyrodniałe

królestwo

tyrania

arystokracja

oligarchia

politea

demokracja

Odrodzenie

Niccolò Machiavelli

–

Sformułował „amoralne” dyrektywy socjotechniczne, dotyczące
postępowania władcy;

–

Krytykował współczesność w imię wzorów starożytnych cnót,

–

Zakładał, że między realnie występującymi zachowaniami a określonymi
ideałami zachowań występuje tak wielka różnica, że jednostka dążąca do
osiągnięcia owych ideałów jest skazana na porażkę;

–

Działania ludzkie, by były efektywne, muszą być dopasowane do
okoliczności;

–

Jedynym spoiwem społeczeństwa jest fakt podlegania jednej władzy;

–

Państwo jest przymusem, utrzymuje się tylko dzięki sile zewnętrznej –
władzy;

–

Ludzie pozostawieni samym sobie stanowiliby jedynie tłum bez zasad i
ładu.

Narodziny socjologii

Auguste Comte

–

Stworzył dzieło, zawierające całość wiedzy, jaką zdobyła współczesna
mu nauka;

–

Postulat stworzenia nowych wierzeń, mających źródło w nauce, dla
wzmocnienia nowopowstałego społeczeństwa przemysłowego;

–

Naukę należy rozwijać, łącząc ją w systematyczną całość i dodając
„pozytywną teorię społeczeństwa” – socjologię; nieustanny rozwój nauki

sprawi, że obejmie ona całość spraw ludzkich;

–

Socjologia (od łac. socius – zbiorowość, społeczeństwo
i gr. logos mądrość, wiedza);

–

Hierarchia nauk: - matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia i
socjologia;

–

Socjologia zaistniała na podstawie osiągnięć poprzedzających ją nauk;

–

Społeczeństwo jak organizm, jest złożoną i nieredukowalną do swoich
części składowych całością;

Narodziny socjologii

Auguste Comte (c.d.)

–

Socjologia zaistniała na podstawie osiągnięć poprzedzających ją
nauk;

–

Fizyka chemia – wnioskowanie o całości na podstawie jej części
składowych; socjologia – badanie całości (jednostka nie jest
rozpatrywana poza kontekstem społecznym);

–

Statyka społeczna – badania nad wzajemnymi związkami różnych
części społecznego organizmu (rodzina, podział pracy, język,
religia);

–

Dynamika społeczna – teoria postępu – ewolucja społeczeństw,
stadia: teologiczne, metafizyczne i naukowe (pozytywne);

–

Społeczeństwo ma nieograniczone możliwości postępu, dzięki
czemu z czasem wyeliminuje kryzysy i konflikty;

Ewolucjonizm

Herbert Spencer

–

Stawanie się społeczeństwa jest procesem, społeczeństwo jest
częścią przyrody;

–

Wprowadził termin „instytucji społecznej” – czynnika
przystosowującego człowieka (antyspołecznego z natury)do życia
w społeczeństwie;

–

Rozwój społeczeństwa generuje komplikowanie jego struktury i
różnicowanie funkcji;

–

Wraz z powstaniem społeczeństw, walka o byt na poziomie
jednostki przeniosła się na poziom społeczny – pierwotna
płaszczyzna współpracy w danym społeczeństwie to obrona i atak,
z czasem owa współpraca przenosi się na inne dziedziny życia
(podział pracy, struktura klasowa);

Ewolucjonizm

Herbert Spencer (c.d.)

–

Zasady organizacji organizmów biologicznych i społecznych są podobne:

a)

W obu przypadkach występuje wzrost masy

b)

W miarę wzrostu następuje coraz większe różnicowanie części i komplikowanie
budowy

c)

W obu przypadkach istnieje zróżnicowanie funkcji

d)

W obu przypadkach funkcjonowanie części składowych jest od siebie zależne

e)

Całość jest trwalsza od któregokolwiek ze składników

–

Różnice między organizmami biologicznymi i społecznymi:

a)

Organizmy społeczne nie mają określonego kształtu, są tworami metaforycznymi

b)

Społeczeństwo jest nieciągłe, rozproszone, do porozumiewania się niezbędna jest
komunikacja symboliczna nieznana biologii

c)

W społeczeństwie nie ma jednego organu skupiającego świadomość, każda część
jest zdolna do odczuwania

d)

Części organizmu społecznego posiadają autonomię, której nie mają części
organizmu biologicznego

Ewolucjonizm

Herbert Spencer (c.d.)

Dwa typy społeczeństw

Typy te w czystej formie realnie nie istnieją

Społeczeństwo militarne

Społeczeństwo industrialne

Jeden ośrodek kierowniczy

Decentralizacja i ograniczoność

władzy

Podporządkowanie jednostki

państwu

Dbałość o interes jednostki

Sztywna hierarchia warstw

społecznych

Przynależność do danej warstwy

społecznej na podstawie zasług

Konserwatyzm

Liberalizm

Egipt, Sparta, Rosja

Ateny, Stany Zjednoczone, Anglia

Socjologizm

Émile Durkheim

–

Fakty społeczne, jako rzeczy, o których badacz nie wie niczego
pewnego – postulat do badacza, by przystępując do analizy danego
faktu społecznego, wyzbył się uprzednio wszystkich przekonań,
które utrudniłyby mu poznanie zasad działania owego
indywidualnego przypadku;

–

Homo duplex – dwoistość człowieka – dusza i ciało, zmysły i rozum,
instynkt i świadomość, zaspokajanie potrzeb organizmu i moralność.
Możemy tu mówić o dwóch aspektach, pomiędzy którymi występuje
antagonizm. Z jednej strony człowiek tkwi w świecie zwierzęcym, z
drugiej, dzięki religii, wytwarza w swojej świadomości system
moralny – w opozycji do profanum powstaje sacrum. Bóstwo to
społeczeństwo – przekształcone i przedstawione symbolicznie.

Socjologizm

Émile Durkheim (c.d.)

–

Cztery aspekty pojmowania społeczeństwa:

1.

Analogia do nauk przyrodniczych – tak jak nie da się badać organizmu
przez obserwację komórki, tak nie można badać społeczeństwa

obserwując jednostkę.

2.

Psychologia tłumu – jednostki zgromadzone razem zachowują się
inaczej niż w odosobnieniu – rezultatem takiego oddziaływania są

społeczne ideały i wyobrażenia zbiorowe.

3.

Rzeczywistość społeczna jest dla jednostki rzeczywistością zastaną –

człowiek nie tworzy jej elementów, ale uczy się ich (język, zasady
pracy), czyli dostosowuje się do norm.

4.

Świadomość jednostki jest niemal zawsze fałszywa. Jednostka
zazwyczaj nie uświadamia sobie prawdziwych pobudek swoich działań.

Wniosek - społeczeństwo to nie jest suma jednostek.

Socjologizm

Émile Durkheim (c.d.)

W każdym realnie istniejącym społeczeństwie występują oba typy

solidarności.

Solidarność mechaniczna

Solidarność organiczna

Prawo karne (niedozwolony czyn

zagrożony sankcją)

Prawo restytucyjne (niedozwolony

czyn skutkuje naprawieniem

szkody)

Jednostki są do siebie podobne

Jednostki są zróżnicowane w

następstwie podziału pracy

Kolektywizm

Indywidualizm

Społeczeństwo tradycyjne

Nowoczesne społeczeństwo

przemysłowe

Socjologizm

Émile Durkheim (c.d.)

–

Socjologia – to nauka o instytucjach.

–

Instytucja – to zespół ustalonych działań i idei, który przyjmuje
jednostka w drodze socjalizacji

–

Wzór instytucji - religia

Socjologia humanistyczna

Ferdinand Tönnies

–

Jednostki wchodzą w stosunki społeczne – czyli po pierwsze
zauważają dany związek, po drugie wykazują wobec siebie
działania, zgodne z pewnymi normami, zdefiniowanymi przez
daną grupę. Rzeczywistość społeczna istnieje tylko wtedy, gdy
jest postrzegana i pożądana przez jednostki.

Socjologia humanistyczna

Ferdinand Tönnies (c.d.)

–

Dwa typy więzi społecznej:

wspólnoty

stowarzyszenia

Oparte na woli organicznej (wynikającej z
głębi ludzkiej psychiki)

Oparte na woli arbitralnej (namyśle i
kalkulacji)

Naturalna i spontaniczna bliskość
emocjonalna

Wyrachowanie, umowa, korzyści

Obejmuje wszystkie aspekty życia jednostki

Dotyczy jednej z ról społecznych

Kontrola – zwyczaj i tradycja

Kontrola – opinia publiczna i prawo

Własność zbiorowa

Własność prywatna

Tradycyjna wieś

Nowoczesne miasto

Socjologia humanistyczna

Max Weber

–

Typ idealny – konstrukt myślowy stworzony by zbadać i zrozumieć daną

rzeczywistość społeczną;

–

Nauki społeczne badają ludzkie sądy wartościujące, przy czym same

takowych nie wydają, pozostając wolne od wszelkiej stronniczości.

–

Główny przedmiot zainteresowania to działania jednostek –
społeczeństwo jest wyrazem ludzkiego działania, więc nauka powinna

skupić się na wyjaśnianiu zachowań jednostek;

–

Działanie społeczne – takie działanie jednostki, które jest zorientowane

na działania innych jednostek:

a)

działania tradycjonalne – pod wpływem nawyków,

b)

działania afektywne – pod wpływem emocji, napięcia

c)

działania celoworacjonalne -pod wpływem chęci osiągnięcia celu przez

jasno dobrane środki

d)

działania wartościoworacjonalne – pod wpływem emocjonalnie

wyznaczonego celu przy świadomym doborze środków

Socjologia humanistyczna

Max Weber (c.d.)



Koncepcja procesu historycznego – wpływ religii protestanckiej na
rozwój kapitalizmu;



Trzy wymiary struktury społecznej:

a)

ekonomiczny – klasy – czyli zróżnicowanie jednostek, co do ich
atrakcyjności na rynku

b)

kulturowy – stany – zróżnicowanie jednostek pod względem gustu,
stylu życia, konsumpcji, prestiżu

c)

Polityczny – partie – zróżnicowanie jednostek pod względem
udziału we władzy i możliwości wpływu na polityczne działania
innych jednostek

Socjologia humanistyczna

Max Weber (c.d.) - biurokracja



Działania i stosunki między członkami organizacji, są uregulowane przepisami



Każdy urzędnik ma określony obszar działań, za które jest odpowiedzialny



Hierarchia władzy jest wyraźna, zadania są przydzielane jako obowiązki
służbowe



Wszystkie stosunki między urzędnikami mają charakter bezosobowy, cechy
osobowe i uczucia nie mają wpływu na te relacje



Urzędnicy są odpowiednio przygotowanymi, wyedukowanymi profesjonalistami



Kariera urzędników, awansowanie w ramach organizacji jest zależne od ich
osiągnięć oraz stażu pracy i zgodne z obowiązującymi przepisami



Sfera zawodowa urzędników, którzy pełnią swe funkcje jako pracownicy
najemni, jest całkowicie oddzielona od sfery prywatnej – nie są oni
właścicielami żadnej części organizacji



Wymiana informacji następuje tylko poprzez przekazywanie oficjalnych
dokumentów



Zbiór dokumentów staje się pamięcią organizacji



Urzędnicy mają zapewniony wysoki prestiż, a także stałość pracy i emeryturę

Socjologia humanistyczna

Max Weber (c.d.) - biurokracja

- Weber uznawał biurokrację jako najbardziej zracjonalizowaną formę władzy i

jako doskonałą maszynę, jednak zauważał w niej problem dehumanizacji.
Na podstawie dokonanych analiz, twierdził, że sprawniej funkcjonują
biurokracje w przedsiębiorstwach kapitalistycznych, niż w administracji
państwowej.

Teorie konfliktu

- Teoria konfliktu powstawała
równolegle z funkcjonalizmem.

- Za twórców teorii uważa się K.
Marksa, M. Webera i G. Simmla.

Teorie konfliktu – Karol Marks

Twierdzenia Marksa dot. procesów konfliktowych

1. Im większe nierówności w podziale dóbr w obrębie danego

systemu, tym większy będzie konflikt interesów między
zbiorowościami podporządkowanymi i dominującymi.

2. Im większa świadomość swoich prawdziwych interesów

zbiorowości podporządkowanych, tym większe
prawdopodobieństwo kwestionowania przez nie prawomocności
systemu nierównego podziału dóbr.

3. Świadomość społeczności podporządkowanych rośnie, gdy:

- zmiany wprowadzane przez zbiorowości dominujące rozrywają
stosunki panujące miedzy zbiorowościami podporządkowanymi;
- działania zbiorowości dominujących wywołują tendencje do
alienacji;
- zaistnieje ułatwiona komunikacja między członkami zbiorowości
podporządkowanych;
- zbiorowości podporządkowane mogą rozwijać jednoczące
ideologie.

Teorie konfliktu – Karol Marks

4. Im bardziej podporządkowane zbiorowości są świadome swoich

zbiorowych interesów, tym mocniej będą kwestionować nierówny
system podziału dóbr i tym bardziej prawdopodobne, że będą
inicjować otwarty konflikt przeciwko zbiorowością dominującym.

5. Im wyższa unifikacja ideologiczna oraz silniejsza struktura

polityczna przywództwa zbiorowości podporządkowanych, tym
wyższe prawdopodobieństwo niemożliwości porozumienia ze
zbiorowościami dominującymi.

6. Im wyższy stopień polaryzacji między zbiorowościami

podporządkowanymi i dominującymi, tym późniejszy konflikt
będzie bardziej gwałtowny.

7. Im bardziej gwałtowny konflikt, tym większa strukturalna zmiana

systemu i tym szersza redystrybucja zasobów.

Teorie konfliktu – Max Weber

Weber odnosił się krytycznie do Marsowskiej teorii konfliktu.

- Rewolucyjny konflikt nie jest nieunikniony.

- Siła konfliktu jest uzależniona od pojawienia się

charyzmatycznych przywódców – pojawienie się ich nie jest
nieuniknione.

- Konflikt pojawia się gdy w społeczeństwie zaistnieje elita

skupiająca w swoim ręku władzę ekonomiczną, polityczną i prestiż
(kosztem reszty społeczeństwa). Przy jednoczesnej małej
ruchliwości społecznej, większość społeczeństwa nie ma szans
dołączyć do elity, a tym samym wejść w struktury władzy
ekonomicznej, politycznej i prestiżu.

- Pojawienie się charyzmatycznego przywódcy jest kwestią szansy

historycznej.

- Po zwycięstwie charyzmatycznego przywódcy , może dojść do

zrutynizowania charyzmy, stworzenia nowych struktur
formalnych, w rezultacie powstania nowej elity i powrotu do
sytuacji konfliktu.

- Obok Marksowskiej nierówności ekonomicznej, Weber wymienia

także nierówność polityczną i nieówność prestiżu jako źródła
konfliktu.

Teorie konfliktu – George Simmel

- Konflikt jest wszechobecny (za Marksem)

Simmel wymieniał (w odróżnieniu od Marksa) pozytywne strony

konfliktu:

- konflikt wprowadza dynamikę w społeczeństwie;

- gwałtowny konflikt, prowadzący do rewolucji, powstaje w

rezultacie pobudzenia emocjonalnego;

- Im bardziej uświadomione i wyartykułowane są cele zbiorowe

grup, tym większa tendencja do stosowania mniej gwałtownych
środków wprowadzających zmianę (kompromis, układ).

Teorie wymiany

„Niewidzialna ręka porządku” – racjonalni aktorzy dążą do realizacji

własnych interesów na otwartych i wolnych rynkach – siła
utrzymująca spójność społeczeństwa.

- Jednostki zawsze podejmują próby uzyskania pewnych korzyści w

swych transakcjach z innymi (choć nie postępują do końca jak
homo economicus).

- Jednostki dokonują kalkulacji kosztów i zysków podejmując

transakcje społeczne ( nie są w tych kalkulacjach bezbłędnie
racjonalne).

- Jednostki, bez pełnej wiedzy na temat wszystkich możliwości, są

zwykle świadome przynajmniej niektórych z nich, które to
przyjmują za podstawę szacowania kosztów i zysków.

- Jednostki współzawodniczą ze sobą w dążeniu do uzyskania

korzyści poprzez swoje transakcje.

- Jednostki zawsze dążą do osiągnięcia zysku z transakcji, będąc

ograniczonymi przez posiadane zasoby.

Teorie wymiany

Przedmiotem wymiany mogą być:
- dobra materialne
- uczucia
- usługi
- symbole

Kapitał

Pierre Bourdieu wyróżnił cztery typy kapitału:

1. Kapitał ekonomiczny – pieniądz, przedmioty materialne, które

mogą być wykorzystane do produkcji dóbr i usług.

2. Kapitał społeczny – pozycje i relacje w grupach i sieciach

społecznych.

3. Kapitał kulturowy – umiejętności, zwyczaje, nawyki, style

językowe, wykształcenie, gust, styl życia.

4. Kapitał symboliczny – uprawomocnienie posiadania pozostałych

trzech typów kapitału na różnych poziomach i w różnych

konfiguracjach.

Kapitał

Formy kapitału mogą ulegać przekształceniom jedna w drugą – ta

możliwość jest jednak ograniczona.

Stopień podatności na przekształcenia stanowi przedmiot zmagań

społecznych.

Np. ograniczony stopień możliwości przekształcenia kapitału

kulturowego w ekonomiczny i na odwrót, ekonomicznego na
kulturowy.

Dystrybucja czterech typów kapitału determinuje strukturę klasową

systemu społecznego.

Kapitał –

podział klasowy społeczeństwa USA wg. Bourdieu

Klasa dominująca

Klasa dominująca

• Fakcja dominująca – najzasobniejsza w kapitał

ekonomiczny, który może być zamieniony na inne kapitały.

Głównie posiadacze środków produkcji – klasyczna

burżuazja.

• Fakcja pośrednia – posiada pewien kapitał ekonomiczny

wraz ze średnim poziomem kapitału kulturowego,

społecznego i symbolicznego – wysoko wykwalifikowani

specjaliści.

• Fakcja zdominowana – znikomy kapitał ekonomiczny

przy najwyższym w tej klasie kapitale społecznym,

kulturowym i symbolicznym – ludzie nauki, artyści,

intelektualiści.

Kapitał –

podział klasowy społeczeństwa USA wg. Bourdieu

Klasa średnia

Klasa średnia

• Fakcja dominująca – najzasobniejsza w kapitał

ekonomiczny (w tej klasie – niższy niż u swojego

odpowiednika w klasie wyższej) – drobna burżuazja,

właściciele małego biznesu

• Fakcja pośrednia – pewien poziom wszystkich rodzajów

kapitału w podobnych ilościach – wykwalifikowani

pracownicy umysłowi

• Fakcja zdominowana – znikomy kapitał ekonomiczny

przy wysokim kapitale społecznym, kulturowym i

symbolicznym – nauczyciele, pracownicy sektora kultury.

Kapitał –

podział klasowy społeczeństwa USA wg. Bourdieu

Klasa niższa

Klasa niższa

• Fakcja dominująca – najwyższy w tej klasie kapitał

ekonomiczny – wykwalifikowani pracownicy fizyczni.

• Fakcja pośrednia – niższy poziom kapitału

ekonomicznego, jak i pozostałych rodzajów kapitałów –

półwykwalifikowani robotnicy bez udokumentowanych

kwalifikacji.

• Fakcja zdominowana – nieznaczna ilość kapitału

ekonomicznego, pewien kapitał symboliczny –

niewykształceni ideolodzy i intelektualiści na miarę osób

biednych i pracujących.

Kapitał

Habitus – zespół poglądów, ocen, osądów, postrzeżeń i zachowań

charakterystycznych dla przedstawicieli danej klasy.

Habitus tworzy kanon smaku, mowy, ubioru, obejścia i innych

reakcji.

Bourdieu zwracał uwagę na smak – jako upodobania związane ze

sztuką, sposobem ubierania się, preferencje w kwestii żywności
itp.

Smak zmienia się wraz z położeniem klasowym.

„Smak wolności i luksusu” – charakterystyczny dla klasy wyższej,

jest oddalony od sfery ekonomicznej i potrzeb materialnych, to
„czysty ogląd”, forma nad treścią.

Estetyka „popularna” – klasa robotnicza – smak konieczności, sztuka

przedstawia rzeczywistość, treść nad formą, prostota i uczciwość.

Socjologia miasta

Socjologia miasta to jedna z podstawowych dyscyplin socjologii,

zajmująca się społecznymi aspektami rozwoju miast,
zagadnieniami przestrzeni społecznej, procesami urbanizacji,
problematyką społeczności lokalnych.

Szkoła chicagowska – Robert E. Park

- Nobilitacja badań terenowych

- Główny temat badawczy – urbanizacja

„Niemal każde donioślejsze twierdzenie, jakie można sformułować

na temat współczesnego społeczeństwa, zawiera urbanizm, jako
jedną z teorii wyjaśniających” – Louis Wirth.

Socjologia miasta

Główne założenia:

- Występuje pewna tendencja w rozmieszczaniu się ludności

według określonego i powtarzalnego wzoru.

- Poszczególne skupiska wyróżniają się położeniem

przestrzennym, ale i określonymi cechami zamieszkującej je
ludności (np. obyczaje, przynależność etniczna).

- Owe cechy wynikają z danego miejsca, jak i z tradycji ludności

napływowej.

- Naturalnym stanem miasta i ludności miejskiej jest zmiana.

- Główne procesy zachodzące w przestrzeni miejskiej:

koncentracja, centralizacja, segregacja, inwazja i sukcesja.

- Zasadnicze procesy dadzą się przyporządkować określonym

punktom i przedstawić za pomocą map i diagramów.

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń, w której żyjemy nie jest już tworem natury, jest

to dzieło tworzone przez człowieka w sposób
uwarunkowany czynnikami przyrodniczymi, społecznymi i
kulturowymi – B. Jałowiecki.

Wytwarzanie Przestrzeni jako proces społeczny

Formy przestrzenne można rozróżnić ze względu na pełnione przez

nie funkcje, są to więc obszary o określonym przeznaczeniu.

Wyróżniamy pięć zasadniczych form przestrzennych: produkcji,

konsumpcji, symboliki, wymiany i władzy.

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń produkcji:

- Rolnicza – pola, łąki, zagrody, wsie ( w ich

podstawowej funkcji wytwórczej).

- Pozarolnicza – warsztaty, fabryki,

kopalnie, biura, laboratoria, studia
radiowe i telewizyjne.

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń konsumpcji:

Obszary związane ze zbiorową i

indywidualną wymianą dóbr oraz z
reprodukcją siły roboczej – mieszkania,
szkolnictwo, służbę zdrowia, tereny
rekreacyjne.

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń symboliki:

Obszary związane wysoko cenionymi w

danym społeczeństwie wartościami:

- związane z przeszłością (np. pomniki,

zabytki),

- związane z kultem religijnym (np. kościoły,

meczety),

- związane z manifestacją postaw

ideologicznych, (np. Plac Czerwony).

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń wymiany:

1. Rynki – lokalne, regionalne, krajowe,

międzynarodowe – oraz towarów, usług,
pracy, informacji.

2. Teren wraz z urządzeniami służącymi

wymianie – centa handlowe, targowiska,
dzielnice handlowe, magazyny, dworce
kolejowe, lotniska, porty.

Przestrzeń i miejsce

Przestrzeń władzy:

1. Terytorium objęte jurysdykcją.
2. Obszar zajmowany przez instytucje

sprawowania władzy.

Przestrzeń i miejsce

Czynniki warunkujące wytwarzanie

przestrzeni:

1. Przyroda – środowisko naturalne:

a) Przyroda stawia opór – ludzie pokonują te przeszkody za pomocą

dostępnych im środków technicznych;

b) Przyroda to „dobro”, które należy chronić, człowiek pozostawia ją

świadomie jako niezagospodarowaną, „wolną”.

c) Bariery progowe przestrzeni przyrodniczej:

- uniwersalne (progi skażenia wody, powietrza, gleby)
- zasobowe – ograniczona ilość dóbr naturalnych
- regionalne – nagromadzenie czynników szkodliwych w rezultacie
określonego sposobu wytwarzania przestrzeni.

Przestrzeń i miejsce

Czynniki warunkujące wytwarzanie

przestrzeni:

2. Rozwój techniki i technologii (sił wytwórczych

społeczeństwa):

- rozwój możliwości ludzkich w skali historycznej, przekraczanie

barier dalszego rozwoju gospodarczego,

- Wzrost produkcji żywności pociągający za sobą powstawanie

większych skupisk ludności – wzrost miast i urbanizacji;

- Coraz doskonalsze środki transportu i komunikacji umożliwiające

łamanie barier przestrzennych.

Przestrzeń i miejsce

Czynniki warunkujące wytwarzanie

przestrzeni:

3. Stosunki panowania i podległości:

- ekonomiczny punkt widzenia – stosunki własności,

- polityczny punkt widzenia – władza,

- Ideologiczny punkt widzenia – klasy, warstwy, grupy dominujące

w społeczeństwie.

Przestrzeń i miejsce

Czynniki warunkujące wytwarzanie

przestrzeni:

4. Systemy wartości i kategorie kultury:

Kategorie postrzegania i pojmowania przestrzeni oraz relacji

czasoprzestrzennych (np. sacrum – profanum)

Przestrzeń i miejsce

Definicja przestrzeni:

W skład pojęcia przestrzeni można zakwalifikować dwa sposoby jej
rozumienia.
Po pierwsze, jest to przestrzeń fizyczna, dany obszar, terytorium.
Po drugie, to przestrzeń społeczna, tj. ogół relacji, emocji,
wyobrażeń, jakie wykreowały jednostki w odniesieniu do owej
przestrzeni fizycznej.

Przestrzeń fizyczna jest jedynie bazą, na której jednostki budują za
pomocą symboli przestrzeń społeczną.

Przestrzeń społeczna to zespół uczuć i wyobrażeń jednostek

dotyczących przestrzeni fizycznej oraz reakcje tychże jednostek
związane z owymi emocjami.

Przestrzeń i miejsce

Yi-Fu Tuan określił przestrzeń w odniesieniu do

emocji jednostki. Przestrzeń jest przez jednostkę
korelowana z wolnością i zagrożeniem.

Daje jednostce poczucie otwartości i braku

ograniczeń.

Przestrzeń i miejsce

Z. Bauman opisał przestrzeń gościnną oraz przestrzeń niegościnną.

Elementy przestrzeni wywołujące negatywne emocje, bądź
obojętne dla jednostki, powodują, że postrzegana przez ową
jednostkę przestrzeń jest dla niej niegościnna. W takich
warunkach, jednostka stara się zakończyć swoje działania w danej
przestrzeni i ją opuścić.

Przestrzeń, której jednostka nie nadaje znaczenia, można określić

mianem przestrzeni pustej. Przestrzeń pusta stanowi „strefę
niczyją”, znajdującą się między liczącymi się przestrzeniami.

Przestrzeń znacząca - dla jednostki przestrzeń nabiera znaczenia,

gdy jednostka zaznajomi się z kodem pozwalającym odczytać ową
przestrzeń. Od sposobu percepcji i waloryzacji przestrzeni zależy
zachowanie jednostek, sposób,
w jaki postrzegają przestrzeń, oraz jaką treść nadają przestrzeni.

Przestrzeń i miejsce

Nadając znaczenie przestrzeni, jednostka konstruuje jej ramy,

przypisuje funkcje, sens i symbolikę.

Zamykając i „uczłowieczając” przestrzeń, jednostka tworzy z niej

miejsce.

Miejsce stanowi dla jednostki desygnat bezpieczeństwa i stabilności.

Nazwanie miejsca przez jednostkę polega na artykulacji słów je
oznaczających wraz z dodaniem określenia „moje”.

Przestrzeń i miejsce

przestrzeń niegościnna

przestrzeń niegościnna

pusta przestrzeń

pusta przestrzeń

przestrzeń

znacząca

przestrzeń

znacząca

miejsce

własne

miejsce

własne

Rodzaje przestrzeni
postrzegane przez
jednostkę

Przestrzeń i miejsce

Tożsamość terytorialna powstaje poprzez

postrzeganie i emocjonalnie-afektywną
ocenę danego wycinka środowiska
dokonywaną przez jednostkę. Owe
spostrzeżenia wobec danego wycinka
środowiska jednostka wciela do koncepcji
swojej osoby oraz postrzega jako składnik
samego siebie (A. Trąbka).

Przestrzeń i miejsce

Poziomy tożsamości
terytorialnej

kraj – konstrukcja, pojęcie

dom,

ulica

, dzielnica –

indywidualne doświadczenie

miasto

-konstrukcja, pojęcie

- indywidualne
doświadczenie

Miasto staje się
indywidualnie
doświadczalne
gdy jednostka
uświadomi sobie
istnienie miasta
jako odrębnej
całości przez
dostrzeżenie
opozycji w
stosunku do
innych miast.

Nowe wspólnoty

Społeczeństwo tradycyjne - wspólnoty

Społeczeństwo tradycyjne - wspólnoty

Rozwój kapitalizmu –

zrzeszenia

Rozwój kapitalizmu –

zrzeszenia

Społeczeństwo miejskie – indywidualizm

Społeczeństwo miejskie – indywidualizm

Społeczeństwo ponowoczesne –

nowe wspólnoty (neoplemiona)

Społeczeństwo ponowoczesne –

nowe wspólnoty (neoplemiona)

Nowe wspólnoty

W procesie budowy kultury miejskiej, jednostka
zorientowana indywidualistycznie podlega
procesowi wykorzenienia z grup wspólnotowych.
Następnie jednostka, konstruując swoją
indywidualistyczną tożsamość, nawiązuje kontakty
z coraz liczniejszymi innymi osobami. W rezultacie
zjawisku wykorzenienia towarzyszy zjawisko
ponownego zakorzenienia lub inaczej – proces
dezindywidualizacji – przejście do nowych form
uspołecznienia i więzi społecznych.

Nowe wspólnoty

Wspólnota

tradycyjna

Przynależność ze względu

na urodzenie lub zwyczaj

Przynależność ze względu

na urodzenie lub zwyczaj

Trwała i stabilna struktura

Trwała i stabilna struktura

Angażowanie całej

osobowości jednostki

Angażowanie całej

osobowości jednostki

Statyczna struktura

Statyczna struktura

Siłą jest kontrola członków

Siłą jest kontrola członków

Bezpośredni kontakt

członków wspólnoty

Bezpośredni kontakt

członków wspólnoty

Trwanie

Trwanie

Neoplemię

Przynależność świadoma

i dobrowolna

Przynależność świadoma

i dobrowolna

Brak trwałej i stabilnej struktury

Brak trwałej i stabilnej struktury

Możliwość przynależności

jednostki do wielu neowspólnot

bez zaistnienia konfliktu

Możliwość przynależności

jednostki do wielu neowspólnot

bez zaistnienia konfliktu

Dynamiczna i otwarta struktura

Dynamiczna i otwarta struktura

Siłą jest moc integracji jednostek

Siłą jest moc integracji jednostek

Brak konieczności

bezpośredniego kontaktu

członków wspólnoty

Brak konieczności

bezpośredniego kontaktu

członków wspólnoty

Stawanie się

Stawanie się

Nowe wspólnoty

Zindywidualizowana jednostka, aby

dokonywać ekspresji siebie, wychodzi ze
swojej sfery prywatnej w sferę publiczną.

To w sferze publicznej istnieje możliwość

dalszego rozwoju osobowości i kreowania
„autentycznego ja”.

Uczestnictwo w nowych wspólnotach daje

jednostce poczucie sensu, przynależności,
identyfikacji, a także określony styl życia.

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Sfera publiczna - dziedzina życia społecznego, w

której ludzie mogą omawiać sprawy interesujące
wszystkich.

Założenie: debata przeprowadzana jest w

oderwaniu od zwyczaju, dogmatu czy użycia siły
- spory rozstrzygane są dzięki racjonalnej
argumentacji.

Powstanie sfery publicznej - XVIII wiek.

Przyczyna - upowszechnienie się różnego rodzaju

forów debaty publicznej: klubów, kawiarni,
czasopism czy gazet

.

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Sfera

intymn

a małej

rodziny

Sfera

intymn

a małej

rodziny

Sfera

intymn

a małej

rodziny

Sfera

intymn

a małej

rodziny

Doświadcze-

nie

prywatne

jednostki

Doświadcze-

nie

prywatne

jednostki

Doświadcze-

nie

prywatne

jednostki

Doświadcze-

nie

prywatne

jednostki

Publiczny

dyskurs

jednostek

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Rozdział

państwa i

społeczeństw

a

Rozdział

państwa i

społeczeństw

a

Sprzężenia

interesów

państwa i

społeczeństw

a

Sprzężenia

interesów

państwa i

społeczeństw

a

Upaństwowie

nie

społeczeństw

a i

uspołecznieni

e państwa

Upaństwowie

nie

społeczeństw

a i

uspołecznieni

e państwa

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Kurczenie się sfery publicznej wywołane jest
brakiem stabilności w gospodarce rynkowej.

W takim przypadku rosnące w siłę państwo dąży
do przywrócenia stabilizacji gospodarczej
poszerzając wpływ biurokracji na coraz to nowe
zakresy życia społecznego.

Problemy społeczne są redefiniowane przez
państwo jako problemy techniczne, które mają być
rozwiązywane przez technologie i procedury
administracyjne a nie poprzez debatę publiczną.

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Rezultat:

Następuje zanikanie wolności i rozprzestrzenianie
się państwa biurokratycznego oraz poczucie
pozornej zdolności państwa do konstruowania i
kontrolowania życia społecznego.

Wniosek:

Ratunkiem dla przywrócenia wolności jest
wskrzeszenie sfery publicznej

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Zmiana w podejściu do kultury

Czytelnictwo czasopism literackich, książek czy udział w
klubach nierozerwalnie związane z prowadzeniem dyskusji,
zanikło – abstynencja od literackiego i politycznego
dyskursu.

Zachowania jednostek oglądających telewizję czy seans
filmowy odbywają się już w klimacie społecznym i nie
wymagają przedłużenia w postaci dyskusji.

J. Habermas rozróżnia publiczność rozprawiającą o
kulturze od społeczności konsumującej kulturę.

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Warunki do odrodzenia się sfery
publicznej

Podstawa do odbudowy porządku
społecznego – racjonalność –
zawarta w procesie działania
komunikacyjnego, w którym aktorzy
akceptują bądź sprzeciwiają się
wzajemnym roszczeniom co do
ważności.

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Warunki do odrodzenia się sfery
publicznej

Racjonalność komunikacyjna - mowa
pozbawiona przymusu, zmierzająca do
wytworzenia konsensusu, posługująca się
argumentami, z pośrednictwem których różni
uczestnicy interakcji, przezwyciężając swoje
subiektywne zapatrywania, dzięki wspólnemu
podzielaniu rozumowo umotywowanych
przekonań, upewniają się zarazem co do jedności
świata obiektywnego oraz intersubiektywności ich
życiowego związku.

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Nowe media – odrodzenie sfery publicznej

Robert Putnam - komunikacja za pomocą nowych
mediów jest bardziej demokratyczna, mniej
zmanipulowana, a jej uczestnicy dostrzegają
szersze spektrum możliwych rozwiązań.

Przykłady wad sfery publicznej on-line:

- nadreprezentacja wąskiej grupy użytkowników,

- populizm,

- infantylizacja.

Jürgen Habermas – sfera publiczna

Warunki efektywnej debaty on-
line (Monika Sadlok):

-kontakt pomiędzy uczestnikami ma

swój początek i kontynuację
w rzeczywistości,

- koncentracja dyskusji wokół
konkretnego tematu,

- stosowanie się w dyskusji do ogólnie
zaakceptowanych reguł.

Elementy metodologii nauk społecznych

Nauka – 1). Działalność zmierzająca do

realizacji pewnych celów.

2). Wytwory tej działalności.

Nauki formalne (dedukcyjne) – matematyka,
logika – oparte na wnioskowaniu
niezawodnym.
Nauki empiryczne (indukcyjne) – tworzące
twierdzenia oparte na wynikach obserwacji
danej dziedziny rzeczywistości, która stanowi
przedmiot badań.

Elementy metodologii nauk społecznych

Sposoby wnioskowania

Wnioskowanie dedukcyjne – wnioski
wynikają z przesłanek, wnioskowanie o
jednostkowych przypadkach na podstawie
praw ogólnych.

Wnioskowanie indukcyjne – wyciąganie
ogólnych wniosków na podstawie
jednostkowych przypadków.

Elementy metodologii nauk społecznych

Badania naukowe – ciąg czynności od
zadania pytania do udzielenia nań odpowiedzi.

Metoda – określony i powtarzalny sposób
(schemat lub wzór) postępowania świadomie
skierowanego na realizację pewnego celu
poprzez dobranie odpowiednich środków.

Cechy metody:
Powtarzalność, celowość, świadomość.

Elementy metodologii nauk społecznych

Trzy cele badań:

1. Eksploracja

- zaspokojenie ciekawości badacza,

- zbadanie możliwości podjęcia szerszych

badań,

- wypracowanie metod, które zostaną użyte w

dalszych badaniach,

Elementy metodologii nauk społecznych

Trzy cele badań:

2. Opis

Trafny, dokładny opis zestawu różnych cech
danego przedmiotu.

3. Wyjaśnienie

Poszukiwanie i udzielenie odpowiedzi na
pytanie „Dlaczego?”

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

1. Wstępne sformułowanie tematu

Sformułowanie pytania, na które poszukujemy

odpowiedzi. Pytanie owo:

- dotyczy aktualnego stanu niewiedzy

- jest wyrażone w języku naukowym

(prostym, jednoznacznym, zrozumiałym)

- Jest sformułowane tak, że wiadomo jak

działać, żeby znaleźć odpowiedź

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

2. Eksplikacja problematyki badawczej

- badanie literatury przedmiotu

- uszczegółowienie, doprecyzowanie

problemu badawczego – ułożenie do pytania
ogólnego kilku pytań bardziej
szczegółowych – pytania mają być istotne
dla naszego problemu, odpowiedź na nie
może być możliwa dzięki zakładanym przez
nas metodom i technikom

- wybór i uzasadnienie hipotez badawczych

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

2. Eksplikacja problematyki badawczej (c.d.)

- jakie zagadnienia są nadrzędne

- jakie zagadnienia są podrzędne

- jakie inne tematy są powiązane z naszym

tematem

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

Jak przedstawia się sytuacja osób bezrobotnych w

powiecie rzeszowskim?

Jak przedstawia się sytuacja osób bezrobotnych w

powiecie rzeszowskim?

W jaki sposób osoby

bezrobotne poszukują

zatrudnienia?

W jaki sposób osoby

bezrobotne poszukują

zatrudnienia?

Czy osoby bezrobotne

korzystają z usług PUP?

Czy osoby bezrobotne

korzystają z usług PUP?

W jaki sposób osoby

bezrobotne docierają do

pracodawców?

W jaki sposób osoby

bezrobotne docierają do

pracodawców?

Jak osoby bezrobotne oceniają

lokalny rynek pracy?

Jak osoby bezrobotne oceniają

lokalny rynek pracy?

Jak bezrobotni

oceniają działania

PUP?

Jak bezrobotni

oceniają działania

PUP?

Jak bezrobotni

postrzegają swoją

sytuację na rynku

pracy?

Jak bezrobotni

postrzegają swoją

sytuację na rynku

pracy?

Przykładowy schemat pytań dotyczących projektu badawczego

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

3. Operacjonalizacja problematyki badawczej

- wyrażenie wszystkich pojęć i terminów

teoretycznych tak, aby miały jednoznaczny
sens empiryczny

lub

były wyznaczone przez czynności, jakie

należy wykonać, aby poznać dane zjawisko.

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

3. Operacjonalizacja problematyki badawczej

(c.d.)

Definicja sprawozdawcza – wskazuje

dotychczasowe znaczenie danego wyrazu w
danym języku

Definicja projektująca – wskazuje, w jakim

znaczeniu autor danej pracy badawczej,
będzie używał definiowanego słowa

-

konstrukcyjna – zupełnie nowa definicja danego słowa

- regulująca – precyzująca znaczenie danego wyrazu

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

4. Przygotowanie narzędzi badawczych

- Przygotowanie czegoś, co pomoże

odpowiedzieć na postawione pytania –
potwierdzić hipotezy (np. ankieta,
kwestionariusz wywiadu, scenariusz
wywiadu pogłębionego, koncepcja
eksperymentu).

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

5. Pilotaż badań

Sprawdzenie

- przyjętych technik i metod badawczych

- Poprawności eksplikacji i operacjonalizacji

problemu

- testowanie i sprawdzenie kwestii

techniczno-organizacyjnych

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

6. Dobór próby

Wybranie części populacji, w której

przeprowadzone będą badania (próba
reprezentatywna, celowa)

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

7. Realizacja badań empirycznych

Gromadzenie materiału empirycznego poprzez

wykorzystanie określonych wcześniej i
przygotowanych narzędzi

(prowadzenie wywiadów, wykonywanie ankiet,

analiza materiałów zastanych itp.)

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

8. Weryfikacja zebranego materiału

empirycznego

Sprawdzenie zebranego materiału

empirycznego pod kątem jego przydatności
do dalszych analiz (liczba niewypełnionych
ankiet, ewentualne zniekształcenia, ocena
wiarygodności zebranego materiału)

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

9. Wstępne grupowanie materiału surowego

Kodowanie – stworzenie bazy danych

zawierającej zebrany materiał empiryczny

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

10. Analiza materiału empirycznego

- obliczanie częstości

- obliczanie podstawowych miar

statystycznych

- testy korelacji

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników

badań

Sprawdzanie, czy postawione hipotezy

znajdują potwierdzenie w wynikach badań.

Elementy metodologii – etapy procesu badawczego (Grzegorz Babiński)

12. Pisanie końcowego raportu z badań

Podsumowanie. Wyłonienie ewentualnych

generalnych prawidłowości, typowych
zjawisk, wniosków, prognoz na kontynuację
badań.

Elementy metodologii - Hipotezy

Hipoteza – niezweryfikowane twierdzenie,

którego sprawdzenie odbywa się przez
wyprowadzenie ze zgromadzonych danych
związków empirycznych.

Jest to przypuszczenie, wynikające z obecnego

stanu wiedzy na dany temat oraz obecnego
zaawansowania danego procesu
badawczego.

Elementy metodologii - Hipotezy

Przykłady hipotez:

Pytanie 1:
Jaka wartość życiowa jest najważniejsza dla

respondentów?

Hipoteza 1:
Respondenci , wśród wartości życiowych,

najbardziej cenią rodzinę.

Elementy metodologii - Hipotezy

Przykłady hipotez:

Pytanie 2:
Jaką cechę miasta wojewódzkiego cenią

najbardziej osoby w wieku 18 – 24 lat?

Hipoteza 2:
Najbardziej cenioną cechą miasta

wojewódzkiego wśród osób w wieku 18-24
lat jest oferta uczelni wyższych.

Elementy metodologii - Hipotezy

Przykłady hipotez:

Pytanie 3:
Jaki wpływ na ogólną ocenę miasta

zamieszkania postulowaną przez
respondenta ma wysokość jego
miesięcznych dochodów?

Hipoteza 3:
Im wyższe miesięczne dochody respondenta,

tym postulowana przez niego ogólna ocena
miasta zamieszkania jest wyższa.

Elementy metodologii – Pytania ankietowe

Pytania zamknięte:

Czy podczas ostatnich wakacji wyjeżdżał(a)

Pan/Pani za granicę?

□

tak

□

nie

Elementy metodologii – Pytania ankietowe

Pytania półotwarte:

Jaką wartość życiową ceni Pan/Pani

najbardziej?

□ zdrowie
□ kariera
□ rodzina
□ pieniądze
□ praca
□ inną wartość (jaką?)

……………………………….

Elementy metodologii – Pytania ankietowe

Pytania otwarte:

Ze znalezieniem pracowników w jakich
zawodach Państwa firma miała trudności?
……………………………………………………………
……………………………………………………………
……………………………………………………………

Elementy metodologii – Pytania ankietowe

Zalety i wady

Pytania zamknięte

Zalety:
- Mniej czasochłonne
- Nie wymagają pisania
- Mniej kosztowne
- Łatwiej przetwarzalne
- Użyteczne przy testowaniu

hipotez
- Nie wymagają rozbudowanego

instruktarzu dla respondentów

Wady:
- Brak spontaniczności

odpowiedzi
- Ograniczają wybór możliwych

odpowiedzi
- Czasem zbyt powierzchowne
- Mogą złościć respondentów

Elementy metodologii – Pytania ankietowe

Zalety i wady

Pytania otwarte

Zalety:
- Spontaniczne odpowiedzi
- Możliwość sondowania
- Użyteczne do testowania

hipotez dotyczących idei,

świadomości.

Wady:
- Czasochłonne
- Kosztowne w przypadku

wywiadów
- Skomplikowane kodowanie
- Wymagają większego wysiłku

respondenta.

Elementy metodologii – Budowa pytania na skali Likerta

Pytania budowane na skali Likerta

dotyczą przede wszystkim pomiaru
postaw.

Jest to skala jednowymiarowa, a wyniki uzyskane z

poszczególnych pytań dają się porównywać.

Przykład:
Czy uważa Pan/Pani, że oferta rzeszowskich kin jest

atrakcyjna?

□ zdecydowanie tak
□ raczej tak
□ trudno powiedzieć
□ raczej nie
□ zdecydowanie nie

Elementy metodologii – Budowa pytania na skali Likerta

Tabela 1. Ocena atrakcyjności oferty rzeszowskich kin

Czy oferta rzeszowskich

kin jest atrakcyjna?

Liczba

odpowiedzi

Odsetek

odpowiedzi

Zdecydowanie tak

34

19,54

Raczej tak

82

47,13

Trudno powiedzieć

12

6,90

Raczej nie

27

15,52

Zdecydowanie nie

19

10,92

Razem:

174

100,00

Respondenci na ogół określają ofertę rzeszowskich kin jako
atrakcyjną – uważa tak około 67% badanych ( w tym około 20%
ankietowanych uważa ofertę za zdecydowanie atrakcyjną).
Odmiennego zdania jest 26% badanych ( w tym 11% twierdzi,
ze oferta ta jest zdecydowanie nieatrakcyjna). 7% respondentów
nie ma określonego zdania na ten temat.

Elementy metodologii – Budowa pytania na skali Likerta

Przykład:

Hipoteza: Mężczyźni, w porównaniu z kobietami, lepiej

oceniają ofertę rzeszowskich kin.

Do weryfikacji hipotezy potrzebujemy, oprócz danych

dotyczących atrakcyjności oferty kin, dane dotyczące
rozkładu płci w próbie.

Płeć

Liczba odpowiedzi

Odsetek

odpowiedzi

kobiety

94

54,02

mężczyźni

80

45,98

Razem

174

100

Tabela 2. Rozkład populacji według płci

Elementy metodologii – Budowa pytania na skali Likerta

Tabela 2. Ocena atrakcyjności oferty kin a płeć

Czy oferta rzeszowskich

kin jest atrakcyjna?

Płeć

Ogółem

Kobiety

Mężczyźni

l. odpowiedzi

odestek

l. odpowiedzi

odsetek

l. odpowiedzi

odsetek

Zdecydowanie tak

11

11,70%

26

32,50%

34

19,54%

Raczej tak

27

28,72%

41

51,25%

82

47,13%

Trudno powiedzieć

29

30,85%

3

3,75%

12

6,90%

Raczej nie

17

18,09%

6

7,50%

27

15,52%

Zdecydowanie nie

10

10,64%

4

5,00%

19

10,92%

Razem:

94

100,00%

80

100,00%

174

100,00%

Z powyższej tabeli wynika, że mężczyźni wykazują tendencję do wystawiania
lepszych ocen ofercie rzeszowskich kin. Około 84% badanych mężczyzn twier-
dzi, że jest ona atrakcyjna (w tym 33% uważa, ze zdecydowanie atrakcyjna).
Kobiety były bardziej krytyczne w ocenach. Jako atrakcyjną, ofertę kin uwa-
żało 40% respondentek ( w tym 12% jako zdecydowanie atrakcyjną).
29% kobiet (i 13% mężczyzn) uważa ofertę za nieatrakcyjną.
31% respondentek nie potrafiło wskazać jednoznacznej oceny. Wśród męż-
czyzn, nie potrafiło określić swojej oceny 4% badanych.

Elementy metodologii – Poziomy pomiaru

Pomiar nominalny – wartości są jedynie

wzajemnie rozłączne i wyczerpujące

Proszę podać swoją płeć

□ kobieta
□ mężczyzna

Elementy metodologii – Poziomy pomiaru

Pomiar porządkowy – zmienne posiadają

wartości, które można uporządkować w
ciągu logicznym

Jakie jest Pana/Pani wykształcenie?

□ podstawowe
□ gimnazjalne
□ średnie
□ wyższe

Elementy metodologii – Poziomy pomiaru

Pomiar interwałowy – zmienne posiadają

wartości, które umożliwiają określenie
faktycznych odległości między nimi

Jaki jest Pana/Pani rok urodzenia?

□ 1980
□ 1981
□ 1982
□ 1983

Elementy metodologii – Poziomy pomiaru

Pomiar ilorazowy – zmienne posiadają

wartości, które umożliwiają określenie
odległości między nimi, oraz oparte są na
bezwzględnym punkcie zerowym

Ile ma Pan/Pani dzieci?

□ 0
□ 1
□ 2
□ 3

Elementy metodologii – jak poprawnie konstruować pytania

Jaki jest Pana/Pani ogólny miesięczny dochód

brutto (w zaokrągleniu do pełnych złotych)?

Odpowiedzi swymi zakresami nie mogą na

siebie nachodzić, mają być rozłączne

Kafeteria błędna

□ do 1000 zł

□ 1 000 zł – 2 000 zł

□ 2 000 zł – 3 000 zł

□ 3 000 zł – 4 000 zł

□ 4 000 zł i więcej

Kafeteria prawidłowa

□ do 999 zł

□ 1 000 zł – 1 999 zł

□ 2 000 zł – 2 999 zł

□ 3 000 zł – 3 999 zł

□ 4 000 zł i więcej

Elementy metodologii – jak poprawnie konstruować pytania

Jak Pan/Pani ocenia stan polskiej piłki nożnej?

W przypadku pytań na skali liczba odpowiedzi
Po jednej i po drugiej stronie odpowiedzi

neutralnej ma być równa.

Kafeteria błędna

□ dobrze

□ trudno powiedzieć

□ raczej źle

□ źle

□ zdecydowanie źle

Kafeteria prawidłowa

□ zdecydowanie dobrze

□ raczej dobrze

□ trudno powiedzieć

□ raczej źle

□ zdecydowanie źle

Elementy metodologii – jak poprawnie konstruować pytania

Jaki samochód Pan/Pani posiada?

Pytanie ma być jednoznacznie sprecyzowane.
Kafeteria ma zawierać odpowiedzi jednego

typu, adekwatnego do zadanego pytania

Kafeteria musi być wyczerpująca

Kafeteria błędna

□ Opel

□ kombi

□ zielony

□ osobowy

□ niemiecki

Kafeteria prawidłowa

□ sedan

□ kombi

□ coupe

□ van

□ inny (jaki?) ………..