21.10.2010

Relatywizm moralny – spór o to, czy istnieją zasady

Teorię relatywizmu moralnego stworzyła polska uczona

Rozróznia ona 4 terminy

Relatywizm aksjologiczny – przeciwstawiana jest wówczas absolutyzmowi – uważa się,
że osądy moralne są tylko względnie słuszne. Dwie sprzeczne opinie moralne w tej samej
sprawie mogą być jednoczeńnie słuszne i niesłuszne. U jego podstaw leży założenie, że nie
istnieją żadne zasady moralne, które pozwalają nam rozstrzyc, czy coś jest moralne czy nie.
Są to więc zwolennicy emotywizmu – zalezą jedynie od naszych uczuć.

Zwolennik takiego relatywizmu uważa, że każdą opinię moralną można uznać za słuszną lub
niesłuszną w oparciu o obiektywne


- obiektywne, stałe i niezmienne prawa historii ( zgodnie z Marksem moralne jest o, co służy
klasie panującej ) – moralność jest pochodną tych praw.

Relatywizm aksjologiczny w stanowisku umiarkowanym – uważa, że przynajmniej niektóre
opinie moralne są tylko względnie słuszne – jeśli umieścim je w obrębie systemu moralnego,
lub kontekstu cywilizacyjnego np.; słuszność małżeństwa poligamicznego – ale tylko w
naszym kręgu kulturowym

2. Relatywizm metodologiczny ( przeciwstawiany naturalistycznej koncepcji ) – uważa,
że wszelkie uzasadnienia norm moralnych maja tylko względny charakter – nie ma norm
uniwersalnych dla wszystkich ( to co moralne dla jednego niekoniecznie dla drugiego ?).
Argumenty, które w sposób absolutny uzasadniają decyzje moralną nieistnieją.

Na przeciwległym biegunie doktryny naturalistyczne …

3. Relatywizm sytuacyjny ( sytuacjonizm etyczny )– przeciwstawiany pryncypializmowi –
wszelkie normy moralne obowiązują tylko względnie – nie ma takich, ktre obowiązywałyby
wszystkich, zawsze i w każdej sytuacji – ludzie w swym życiu bardzo często spotykaja się z
konfliktem norm moralnych – dylemat moralny – czy poinformować chorego o śmiertelnej
chorobie. Są sytuacje, w których nie ma rozwiązania pozwalającego pogodzić ze sobą
normy moralne. Nie ma takich nrm moralnych, które by takich sytuacji wyjątkowych nie
dopuszczały.
Pryncypialiści uważają, że istnieją normy nie dopuszczające wyjątków. Normy ogólne –
„kochaj bliźniego swego”

Tylko normy średniego stopnia konkretyzacji dopuszczają wyjątki.

Zwolennicy pryncypializmu uważają, że moralność można przedstawić w postaci systemu
opartego na rozbudowanym zbiorze norm – kodeks moralny. Kodeks powinien być
szczegółowy i wyczerpujący ( w przeciwieństwie do dekalogu )

Relatywiści są przeciwni budowaniu takich kodeksów, gdyż normy moralne nieustannie
wchodzą ze w konflikt i kodeks mógłby nadmiernie komplikować problem, pozatym
moglibyśmy odnieść wrażenie, e odpowiedzialność za nasz czyn bierze na siebie twórca
kodeksu – norma ma nad nami władze i decyduje o naszym zachowaniu. Każdy więc
człowiek decydować winien sam w każdej sytuacji o tym co moralne

Pryncypialiści twierdzą, że normy moralne obowiązują w sposób obiektywny. Relaccjoniści
natomiast twierdzą, że moralność opiera się na założeniach subiektywnych.

Koncepcja Prima facie – w przypadku konfliktu moralnego pierwszeństwo ma ta norma, która
jako pierwsza przychodziłam do głowy w przypadku danej sytuacji

4. Relatywizm kulturowy – 2 sposoby

a) Relatywizm opisowy – normy moralne obowiązują tylko względnie – względnie w
odniesieniu do danej kultury – nie ma norm, które obowiązują w każdej kulturze

Uniwersaliści natomiast uważają, że są takie normy, nawet, gdy nie są one doceniane

Jako jedyny, ten spór może być badany za pomocą narzędzi empirycznych – badamy, czy
jakaś norma powszechna jest we wszystkich kulturach.

W XIX wieku uważano, że są normy moralne właściwe wszystkim ludziom, gdyż
nawet „dzicy” posiadają jakieś proste normy moralne.
Na początku XX w wraz z rozwojem antropologii powstały wątpliwości, że jakieś normy
moralne są uniwersalne, gdyż okazywało się, że treść podobnych norm moralnych jest inna
np.; nie zabijaj – Izraelici uważali za bliźnich tylko swoich krajan.

b.

Relatywizm kulturowy w wersji normatywnej – wartość każdej kultury jest względna
– nie można uznać żadnej kultury za lepszą lub gorszą pod względem moralnym. Nie
można oceniać moralnych zasad innych kultur przez pryzmat własnej.

Czy nie istnieją jednak ponad kulturowe kryteria oceny moralności? Czy pewne zachowania
nie są moralnie złe zawsze? Czy ludzie z tytułu tylko tego, że są ludźmi posiadają
przyrodzone prawa ?

Skrajne podejście relatywizmu jest więc nie do pogodzenia z koncepcją uniwersalnych praw
człowieka.

Wolność jako warunek moralnej kwalifikacji ludzkich zachowań – nie możemy z moralnego
punktu widzenia oceniać zachowania w warunkach całkowitego braku swobody decyzji.
Może to być najwyżej moralne poczucie winy, ale subiektywne – poczucie winy członka
wydarzeń, który przecież nie ma na nie żadnego wpływu

Zarys historii idei etycznych.

Sokrates

Koncentrował się na prowadzeniu dialogu. Przekonany był, że najwyższy sens ma
dochodzenie do prawdy poprzez pytania ( znacznie łatwiej zrozumieć nam poglądy, które
sami wygłosimy )
Za główny przedmiot swej filozoficznej refleksji uważał samego człowieka. Poczesne
miejsce w tych badaniach zajmowały rozważania do moralności. Poszukiwał arete ( cnota
). Uważał, że człowiek dąży w swym życiu do szczęśliwości – eudajmoni – ale szczęście w
sensie rozwoju człowieka, pełnej harmonii ze światem. Owo szczęście możemy osiągnąć
przez arete - nie istnieje jedna, określona cnota. Różni ludzie winni realizować rózne cnoty
– powinni spełniać się w swojej roli. Dlaczego więc tak wielu ludzi jest złych? Jedynie
nieliczni ludzie wiedzą jak należy żyć, gdyż większość jest intelektualnie niezdolna do
poznania arete. Przyjmował stanowisko intelektualizmu etycznego – żyjemy dobrze, czy źle
jeśli wiemy co jest dobre, a co złe i odwrotnie. Takie stanowisko możemy zaatakować z tego
punktu widzenia, że często wiemy co należy robić, a nie robimy tego. Jednakże wiedza, czy
mówienie o tym co dobre, a co złe sprzyja dobrym zachowaniom. Wprowadził więc do etyki
kategorie cnoty i stanowisko intelektualizmu etycznego. ( pytania akuszerskie )

PLATON

Przeciwstawia się ówczesnemu relatywistycznemu podejściu greków do norm moralnych
Uważał, że świat, w którym żyjemy na codzienni jest tylko odbiciem świata rzeczywistego,
świata idei, który poznawalny jest tylko za pomocą rozumu. Ów świat idei ma swoją
hierarchię – są 3 idee najwyższe – dobro, prawda i piękno. Dobro jest ideą najwyższą. Dobro
jest niezależne od człowieka – działanie dobre jest takie ze swej natury, a wprowadzanie
nowych zasad moralnych jest działalnością poznawczą.( „Eutyflon” ). ( czy zasady są
moralne, bo bogowie tak każą, czy dlatego, że są moralne więc bogowie na nie wskazują –
koncepsje dobra i zła są pierwotne względem bogów ).

Jego zdaniem dla każdej klasy, dla każdego stanu istnieją inne wymagania moralne.

Wykład 28.10.2010

ARYSTOTELES

„Metafizyka” – od tytułu tego dzieła pochodzi nazwa całej gałęzi filozofii ( tak nazwał księgę
po „Fizyce” meta- po ) Zrywa z pomysłem istnienia świata idei którego świat rzeczywisty
jest odbiciem. Prawda dobro i piękno są zawarte w amym bycie – to byt jest dobry i piękne
– dobro utożsamiał ze szczęściem ( eudajmonizm – dobre moralnie jest to co prowadzi
do szczęścia ). Rozumiał eudajmonizm jako stan… życie szczęśliwe to życie mądre.
Mądrość powinna być najwyższą cnotą mędrca, czyli człowieka dobrego. Polegaa ona na
wybieraniu złotego środka i odrzucaniu skrajności. Człowiek dobry potrafi odrzuciś skąpość
i rozrzutność, a wybiera hojność , odrzucamy brawurę i tchórzostwo, a wybieramy odwagę.
Pewne postawy z natury są złe, i te należy odrzucić ( okrutnik )

Człowiek to zoon politicon – człowiek może osiągnąć szczęście jedynie wchodząc w dobre
relacje z innymi ludźmi. Nie ma eudajmonii bez tych relacji. Najwyżej wśród tych relacji
stawiał przyjaźń jako wartość lepszą od innych, nawet miłości między kobietą a mężczyzną.
Arystoteles jest twórcą samego terminu etyka. Oprócz etyki interesowała go także polityką
jako sposobem organizowania życia społ – była dla niego sposobem zapewniania ludziom
szczęścia. Jest też twórcą metafizycznej koncepcji złożoności bytu z materii i formy –
hylemorfizm. Nie jest tak, że byty postrzegalnne nie są tylko odbiciem świata idei, wszystkie

są realne – forma decyduj o przynależności gatunkowej – zespół cech decydujących o
przynależności do grupy, a materia decyduje o indywidualności bytu należącego do danej
grupy.


EPIKUR

Stworzył najbardziej wyrafinowaną koncepcje etyki – hedonizm – dobre jest to, co sprawia
przyjemność. Dobre zachowania to takie, które maksymalizują przyjemność i minimalizują
cierpienie. Dobre jest także przyjęcie pewnego cierpienia w celu osiągnięcia większej
przyjemności. Źródłem cierpienia człowieka jest przedewszystkim strach – przed bogami i
przed śmiercią –twierdził, że nie należy się bać bogów, bo oni nami się nie interesują. Lęk
przed śmiercią jest irracjonalna – dopóki żyjemy nie ma śmierci, a gdy przychodzi to nie ma
nas.

Św. Tomacci

Dominikanin. Wykładowca na Sorbonie i autorytet w dziedzinie teologii i filozofii. „ Summa
teologie” – zawiera spore fragmenty o char. Teologicznym. Jego dzieła jeszcze za życia
znalazły się na indeksie ksiąg zakazanych, a jego myśli przeciwni byli filozofowie czerpiący z
Platona. Tomizm, jako koncepcja teologiczna powrócił do łask na mocy dekretu papieskiego i
stała się podstawą doktrynalną kościoła katolickiego.

Jego zdaniem normy moralne są niezależne od kondycji ludzkiej, są raczej obiektem poznania
niż przekonani. Interesowało go to w jaki sposób człowiek poznaje dobr i zło – odpowiedzią
na to była koncepcja syntezy – każdy z nas posiada zdolność rozpoznawania doba i zła.
Konscjencja – pewna władza rozumu pozwalająca rozstrzygać określone sytuacje poprzez
odniesienie ich do pewnych ogólnych norm moralnych. Człowiek powinien więc podejmować
decyzje zgodnie ze swoim przekonaniem i może najwyżej ponosić odpowiedzialność moralną
za to, że zostaly źle ukształtowane. Przez prawo rozumiał ogólne rozporządzenie rządzącego
daną społecznością mającym na celu dobro tej społeczności. Każde prawo powinno być te
ogłoszone w odpowiedni sposób. Wyróżniał następujące rodzaje prawa.

Lex eterna – plan wg. którego bóg świat stworzył i wg. której go utrzymuje. Prawo wieczne,
które jest niepoznawalne przez człowieka. W jaki sposób człowiek może poznawać normy
postepowania wynikające z lex eterna? Może mu to objawić sam bóg

a.

– lex divina – ogłaszane w nadzwyczajny sposób jak promulgacja dekalogu, czy pisma
świętego. Prawo boskie jest jednak w ograniczony sposób dostępne – żyją ludzie,
którzy norm tych nieznaną np. poganie. Czy postępują więc źle nie postpując wg nich

b.

Lex naturalis – człowiek może poznawać obiektywne normy poznania za pomocą
rozumu( konscjencja ). Mogą dobro i zło poznać poprzez obserwację stworzenia .
Źródłem tego prawa jest natura i jest ono poznawalne za pomocą rozumu ( pojęcie to
pojawiło się już u Cycerona, jednak jako dosyć ogólne hasło ). Jest to partycypacja,
udział ludzkiej rozumnej natury prawie wiecznym – lex eterna. Człowiek jest
częścią stworzenia i może je poznawać za pośrednictwem stworzenia obserwując
je, obserwując siebie. Istotą prawa naturalnego jest to, że jest ono poznawalne za
pomocą rozumu. To właśnie czyni prawo naturalne prawem naturalnym. Preambułom
prawa naturalnego jest zasada, że dobrem jest to, co należy czynić, a zło tym, co
należy unikać. ( tautologie i zasada sprzeczności mają charakter jałowy – poznanie
jednak oparte jest na tej zasadzie i bez niej nie można stworzyć żadnej podstawy

teoretycznej ). Jeżeli ktoś tę zasadę odrzuci, to nie będzie w stanie stworzyć żadnego
spójnego systemu twierdzeń, które pozwolą tę zasadę realizować. Czy skazywa jakieś
inne normy realizacji prawa naturalnego – poznanie norm PN możliwe jest poprzez
obserwację ludzkich skłonności. Chodzi o najbardziej charakterystyczne skłonności
dla wszystkich ludzi

- skłonność do zachowania życia
- skłonność człowieka do zachowania swojego gatunku
- dążenie do poznania prawdy, a w szczególności tej o bogu

Same te skłonności gotowych odpowiedzi nam nie dają, ale kierunkuja nasze myślenie. Nie
jest to katalog norm moralnych, a pewna metoda dochodzenia do nich.

c.

Lex humana – prawo ustalane przez ludzką władzę ( kościół też ). Wymagał, y było
zgodne z prawem naturalnym. Rozumiał rolę lex humana w ten sposób, że lex divina
dostarcza nam norm ogólnych, a ludzkie życie składa się z bardzo szczegółowych
sytuacji. Lex Schumana ma konkretyzować normy boskie i wywodzić z nich
szczegółowe prawa. Koncepcja ta postrzegana jest także przez pryzmat koncepcji
metafizycznej Tomasza. Każdy byt składa się z dwóch cech – z istoty i z istnienia.
Istota to cechy konstytutywne istot pozwalające zaliczyć je do pewnej grupy, a
istnienie doprowadza do tego, że z bytów potencjalnych stają się realnymi. Ale
Tomasz wskazywał też na innego rodzaju złożoność bytu – każdy byt składa się z aktu
i możności – każdy byt jest tym, czym jest w tej chwili, ale również tym, czym stać
się może. Gdybyśmy chcieli scharakteryzować jakiś byt, to musimy brać pod uwagę
to, czym może się stać ( np.: ziarno i roślina ). Potencjalność stwarza pewnego rodzaju
napięcie, które zawiera pewien element powinności moralnej – kim jestem dziś i kim
być mogę, co wyznacza nam kierunek naszego postępowania.

TOMASZ HOBBES

Wiek 17, świadek wojny 30 letniej i rewolucji w Anglii. Poszukiwał odp. Na pytanie o
naturę form życia społecznego. Interesowało go to, jak powstało państwo. Swoje rozważania
rozpoczął od wizji społeczeństwa pierwotnego bez jakiejkolwiek formy życia społecznego.
Myślicieli opisujących stany pierwotne możemy podzielić na optymistów i pesymistó
antropologicznych. Życie pierwotne było dobre i szczęśliwe. Ludzie byli w pełni wolni i
mogli robić to co chciał, ale cecha ludzkiej natury, którą jest egoizm powodował, że każdy
chciał realizować swoje interesy. Wojna wszystkich przeciw wszystkim. Stan ten był dla ludzi
nie do wytrzymania. Ludzie więc zdecydowali się kosztem wolności zyskać bezpieczeństwo
– postanowili powierzyć pełną władzę nad sobą –władca mógł z poddanymi zrobić co che,
ale miał on dobrą wolę i nie pragnął ich krzywdzić. Jest wszechobecnym lewiatanem, ale
wszystkim gwarantuje minimum bezpieczeństwa przed samowolą. Sprawiedliwym miało być
to, co za takie uzna państwo.



David Hume

Jako filozof był reprezentantem empiryzmu, który doświadczeniu przyznaje kluczową role w
procesie poznawania rzeczywistości.

W swym traktacie o naturze ludzkiej zawarł krótki fragment, który miał wpływ na rozumienie
etyki. Wywód ten dotyczył stwierdzenia, że filozofowie opisują człowieka, jego kondycję,
miejsce w świecie, a potem gładko przechodzą do rozważań o ludzkiej moralności.
Przechodzą od tzw. is sentences – opisują co jest do tzw. odd sentences – jak być powinno.
Nie protestuje przeciw temu, ale jego zdaniem nie ma w tym żadnych przesłanek, które
by tego typu postępowanie usprawiedliwiały. Jedni uważali, że nie rozumiał pewnych
argumentów, a inni natomiast, że jest to wyrafinowana krytyka. Brzytwa humea –
stwierdzenie, że z bytu nie wyprowadza się powinności – w XX w. nazwano to błędem
naturalistycznym. Nazywano tak każdą próbę wyprowadzania zasad moralnych ze zdań
opisowych. Dziś powracamy do pierwotnego rozumienia tego pojęcia – zakaz wyprowadzania
powinności z bytu.

Hume wnikliwej analizie poddawał ludzkie emocje – nie można formułować sądów
moralnych o tego tpu przeżycia, które towarzyszą opisywaniu rzeczywistości gdyż … stąd
wniosek, że sądy moralne nie mają charakteru poznawczego. Powstają na bazie innych
przeżyć psychicznych, które nazywał emocjami moralnymi. Możemy nazwać go więc
pierwszym w historii etyki emotywistą. „Rozum jest niewolnikiem emocji”, a oznacza
to, że intensywnie te emocje przeżywa. Propagował życzliwość, która miała zapewnić
szczęście wszystkim członkom społeczeństwa. Jego empiryzm spotykał się ze sceptycyzmem
poznawczym – krytyka koncepcji obiektywnego związku przyczynowo skutkowego – w jaki
sposób dochodzimy do wniosku, że skoro jest jakiś skutek to jest przyczyna – jego zdaniem
nie mamy żadnych podstaw do zakładania, że wystąpiły pewne fakty, bo wcześniej zaszły
inne.

Dzieła Davida Huma były dobrze znane mieszkającemu w innej części europy filozofowi
Immanuelowi Kantowi. Prowadził dość ascetyczny tryb życia. Całe swe życie spędził w
Królewcu. Żadko opuszczał rodzinne miasto, ale nigdy nie opuścił granic państwa pruskiego.
Dzieła huma były dla njego bardzo inspirujące. Mówi się, że jego myśl zaczyna się tam, gdzie
huma się kończy. Uważał, że ludzie myślą za pomocą kategorii przyczyny i skutku, poznają
je, tworzą zgodnie z tymi kategoriami naukę. Nie można więc zakwestionować tylko tego
procesu, ale należy zbadać dlaczego ludzie myślą tymi kategoriami. Jego zdaniem ludzie
formułują 3 rodzaje sądów

Analityczne – nie wyrażają niczego więcej ponad treść słów, którymi są wyrażane.
Wystarczy rozumieć sens słów użytych do stworzenia zdania. Sądy aprioryczne.
Syntetyczne – aby poznać sens zdania nie wystarczy rozumieć tylko sensu słów użytych do
budowy zdania, ale należy odwołać się do doświadczenia . Sądy aposterioryczne

Uważał jednak, że są sądy syntetyczne o charakterze apriorycznym - czysta matematyka i
czyste przyrodoznawstwo. Zadał sobie pytanie jak są one możliwe. Doszedł do wniosku, że
ludzkie poznanie nie ma charakteru statycznego. Przyjmował, że to co jawi się jako zjawisko
w poznaniu istnieje jakiś… ( ja jebe…)

Kategoria czasu, przestrzeni i związku przyczynowo-skutkowego. Zauważył, że człowiek
nie potrafi myśleć inaczej o otaczającym świecie niż za pomocą kategorii czasu i przestrzeni.
Stwierdził, że czas i przestrzeń nie są kategoriami zewnętrznymi, ale są kategoriami poznania
ludzkiego. Czas i przestrzeń nie są obiektywnymi wartościami świata, lae to my świat
poznajemy przy pomocy kategorii czasu i przestrzeni. Podobnie jest z kategorią związku
przyczynowo skutkowego – nie potrafimy myśleć o rzeczywistości inaczej niż za pomocą
tego związku. Jest to aparatura naszego poznania. Zdaniem Kanta czysta matematyka jest

nauką o czasie i przestrzeni. Czasem przestrzenią zajmuje się geometria. Czysta matematyka
to forma o naszych formach poznawczych, nauka nad samym sobą, przyrządami własnego
poznania. Czyste przyrodoznawstwo jest nauką o związku przyczynowo skutkowym, o
własnej strukturze poznawczej obiektu poznającego.

Krytyka praktycznego rozumu i … - zachodzi posiedzi nimi swoista paralela …

Etyka nie jest sztuką o życiu w przyjemności. Pytanie o to co służy szczęściu i przyjemności
nie jest pytaniem etycznym.

…

Kant jest zatem reprezentantem stanowiska

Kluczowe znaczenie dla moralnej oceny czynu jest to… Czyn jest moralnie dobry jeśli jest
dopełnieniem moralnego obowiązku. Skąd mamy wiedzieć jakie są te obowiązki. Uważał, że
istnieje obiektywne, moralne prawo. Uważał, że powinno ono mieć charakter autonomiczny.
Znaczy to, że normy moralne wyrażające moralną powinność muszą być odkrywane przez
człowieka w jego wnętrzu. Przeciwstawiał te autonomię heteronomii reprezentowanej
np. przez prawo, które ma charakter zewnętrzny. Istnieje niebezpieczeństwo, że każdy
rozpozna inne cechy, ale kant uważał, że możliwe jest rozpoznanie pewnych cech moralności,
uniwersalnych dla wszystkich ludzi z zachowaniem autonomii i wolności ludzkiej. W jak
sposób można połączyć wolność, autonomię z istnieniem pewnego katalogu wartości. Tu
widać paralelę między krytyką praktycznego i … rozumu.

Imperatyw Kategoryczny – musimy wyróżnić jeden, który zapisujemy wielkimi literami.
Imperatywy kategoryczne to pewne nakazy i zakazy różniące się od hipotetcznych tym, że
mają charakter zewnętrzny. Różni ludzie formułują róznego rodzaju imperatywy. Jak dzieje
się to, że pomimo autonomii i wolności dochodzą do podobnych wniosków. Poznanie sfry
rzeczywistości odbywa się poprzez kategorię Imperatywu Kategorycznego – postępuj tak,
jakby zasada twego postępowania miała stać się powszechnym prawem przyrody. Uważał,
że w świecie bytu istnieją pewne prawa natury niezależne od człowieka, nie można im się
przeciwstawić i nie można ich uczynić.

Wiek XIX

W WB powstał nurt myśli etycznej, który ma zwolenników i znajduje zastosowanie do dnia
dzisiejszego. Utylitaryzm – Bendham i Johna Mill. Nawiązywał do starożytnego hedonizmu
utożsamiając dobro moralne z przyjemnością . Nowością w utylitaryzmie było to, że za
pomocą rozumu skonstruować pewien algorytm, który pozwoli w każdej sytuacji wybrać
zachowanie moralne przy założeniu, że moralne jest to, co przyjemne. Wyżej więc należy
stawiać takie postępowanie, które
Zapewni jak największą przyjemność
Zapewni jak najdłuższą przyjemność
Da nam największą pewność osiągnięcia przyjemności
Pozwoli nam osiągnąć przyjemność bez cierpienia

Syn Milla John Stuart rozwinął ideę utylitaryzmu nową ideę. Dodatkowym założeniem
algorytmu ma być liczba osób, która zyska przyjemność, lub której cierpienie zostanie
uśmierzone

Podkreśla się jednak niemożność stworzenia odpowiedniego algorytmu, a to ze względu
na niejednorodność wartości ważnych dla różnych ludzi. Rachunek nie radzi sobie też z
cierpieniem jednych kosztem przyjemności innych.

Karol Marks


Podstawowym prawem historii jest to, że rozkład środków produkcji decyduje o tym jakie
stosunki społeczne obowiązują w danej epoce. Wyróżnił kilka epok charakteryzujących się
stosunkami produkcji

Wspólnota pierwotna – brak podziału pracy, form organizacji społecznej
Niewolnictwo – niewolnik i jego właściciel. Niewolnik traktowany przedmiotowo, to on
wytwarzał wszelkie dobra, które należały do pana.
Feudalizm – wasal i pan feudalny – wasal nie był niewolnikiem, właśnością pana, ale musiał
dla niego pracować
Kapitalizm – robotnicy i właściciele fabryk

Każda z tych epok charakteryzująca się swoistym stosunkiem do środków produkcji

Następną epoką ma być epoka komunizmu – zniknąć miały klasy społeczne, a środki
produkcji staną się własnością wszystkich . Jest to proces obiektywny, przejście to będzie
miało miejsce, ale przyśpieszyć je mogła rewolucja.

18.11.2010

Nadbudowa i baza

Nadbudowa – charakterystyczne dla danej struktury ekonomicznej układ stosunków, a w
szczególności stosunek do środków produkcji
Baza – Środki produkcji

Są ze sobą powiązane w ten sposób, że zmiany w bazie implikują podobne zmiany w
nadbudowie. Zmiana w sposobie produkcji powoduje zmiany obyczajowe i moralne. Nie ma
więc jednej moralności, gdyż jako element nadbudowy ulega stalym zmianą. Zachodzą w
niej zmiany jakościowe – każda struktura społeczno ekonomiczna posiada charakterystyczną
moralność. W ramach tej struktury każda klasa ma własną moralność, często skrajnie
różną od tej drugiej np.: burżuazja jako moralną pojmowała własność. Moralnością klasy
robotniczej będzie dążenie do zmian. Mówił także o moralności rewolucyjnej – wszystko
co służy rewolucji jest moralnie dobre. Wszystko więc, co moralne dla jednej klasy jest
niemoralne dla drugiej. Ten stan rzeczy miał przeminąć wraz z państwem komunistycznym –
zapanuje jedna moralność

1.

Moralność jest ewolucyjna

2.

Moralność ma charakter klasowy

3.

Przeświadczenie, że po nastaniu komunizmu nastanie jedna moralność

Fryderyk Nicze

Poddawał gruntownej krytyce normy zarówno obyczajowe jak i moralne społeczeństwa w
którym żył. Były jego zdaniem regresywne, wymyślanne przez ludzi małych by ograniczać
ludzi wielkich. Wyróżniał dwie klasy ludzi
- Nadludzi
- Ludzie zwykli – plebs, słudzy
Każda z tych grup kieruje się różnymi systemami wartości. Nadludzie są twórczy
spontaniczni odważni. Dla Zwykłych ważne są ckliwość, współczucie, pracowitość. Normy
moralne należące do ludzi małych powstają w oparciu o mechanizm psychologiczny – tzw.
mechanizm resentymentu – to czego nie możemy osiągnąć jest złe, co powoduje wytworzenie
zasady zakazu dążenia do tego, czego osiągnąć nie możemy. Za podobny stan rzeczy
obarczał judaizm i chrześcijaństwo. Widział jednak możliwość wyzwolenia się dla nadludzi
– odrzucenie norm moralnych zwykłych ludzi i ich aparatu pojęciowego – pojęć dobra, zła,
grzechu itp. Filozofia ta odrzuca autorytety moralne.


Siegmund Freud

Etyka – analiza ludzkiego zachowania podejmowanego w sposób wolny. Poprzez swoje
odkrycia psychologiczne- psychologii głębi, nie czy podświadomości dostarczył argumentów
na podważenie wolnej woli człowieka. Jeżeli te mechanizmy istnieją to oznacza to, że
człowiek nie jest podporządkowany swojej woli.

Nurty myśli moralnej XX wieku

5.

Egzystencjalizm – za jego protoplastę uważamy duńskiego filozofa Serena
Kierkegaarda. Nurtował go problem odpowiedzialności za swe własne czy – czy
może go od niej zwolnić przyzwolenie od boga, pewne normy, które nakazuje nam
bóg – chodzi mianowicie o Abrahama, który bez wątpliwości zgodził się zabić
syna z nakazu boga. Głębokie przeświadczenie, że człowiek ponosi całkowitą
odpowiedzialność za swe czyny.

Ateistyczny nurt egzystencjalizmu - założeniem tego nurtu jest śmierć boga – człowiek
ponosi odpowiedzialność za swe czyny – NIK inny nie jest winien jego dokonań i nikt
nie może go od nich uwolnić – Albert Camus, Jean Paul Sartr. Nie ma sensu budowanie
norm moralnych, gdyż nie ma to sensu, bo każda sytuacja przed której stajemy wymaga
od nas decyzji i wzięcia odpowiedzialności za efekty tej decyzji. Formowanie kodeksów
moralnych jest niemożliwe gdyż moralność nie może być zamknięta w normach
generalnych.

Epoka, w której żyjemy nazywana jest zazwyczaj postmodernizm – pewien nurt kulturow
przejawiający się w różnych dziedzinach sztuki – architektura, sztuki plastyczne, muzyka,
literatura. Jest to również nurt filozoficzny, lecz trudno podać jego charakterystykę w tym
zakresie. Możemy podać ogólne jego cechy. Ogromna rola rozumu w życiu społecznym
– przeciwieństwo oświecenia – epoki tryumfu rozumu. Trwała tak długo jak długo ludzie
tworzyli koncepcje nowego wspaniałego świata, który ma być osiągnięty za pomocą
rozumu. Epokę tę charakteryzuje też scjentyzm- przeświadczenie o tym, ze wszystkie
problemy zostaną rozwiązane. Postmoderniści opierając się o metodę fałszywej narracji -
wskazują, że nauka wcale nie służy do tego, by rozwiązywać nasze problemy. Postulują

odrzucenie wielkich narracji jak marksistowska, które nie miały rozwiązać naszych
problemów, lecz ustalić pozycję naukowca w społeczeństwie
Feminizm – wielkie narracje były pisane tak, by zapewnić pozycję mężczyzn

Epoka postmodernizmu w zakresie etyki jest epoką dominacji relatywizmu i jego
normatywna wersja – każda cywilizacja ma własną moralność, nie należy porównywać
różnych moralności różnych kultur.
Kolejną cechą jest indywidualizacja – każdy ma własną moralność i tak właśnie powinno
być
Emotywizm
Antykognitywizm

Moralność w przypadku np. in vitro, eutanazji jest rozpatrywana w ograniczeniu do tego
partykularnego problemu, bez norm generalnych w moralności.

Młodzież nie jest gorsza- nie ma po prostu wspólnej płaszczyzny moralnej, do której
można się odwołać i ocenić wartość młodzieży (???)

Filozofia dyskursu – Karl Otto Apel, Jurgen Habelmass. Apel określi warunki dyskursu
jaki toczyć się powinien w społeczeństwie. Dyskurs ten ma dotyczyć problemów
technicznych itp., ale także norm moralnych. Posiada on pewną moc legitymizacyjną –
stanowi jedyne uzasadnienie tych norm, gdyż społeczeństwo na te normy się zgodził.
Nie wymagają w związku z tym jakijś pierwotnej umowy –dyskurs jest bieżący i wyniki
dyskursu na bieżąco się zmieniają . Obowiązują w nim pewne zasady – zasady idealnej
sytuacji komunikacyjnej
- uczestnicy dyskursu mają wypowiadać się w sposób szczry
- każdy ma możliwość wzięcia udziału w dyskursie
- każdy może domagać się uzasadnienia czyjeś tezy
- nikt nie może być zmuszony do odstąpienia od swojej tezy
Itp.

Kluczowe znaczenie ma tu sprawiedliwość proceduralna – dyskurs ma się toczyć według
proceduralnych reguł i wtedy będziemy w stanie dojść do prawdziwych wniosków.

Nie ma tu potrzeby odwoływania się do jakiejś koncepcji metafizycznej – do dyskursu
może przystąpić każdy, ważne tylko, by przestrzegał reguły dyskursu. Podobnie jak u
Kanta filozofia ta określa pewne ramy, które powinny być zachowane przy tworzeniu
norm moralnych.

Filozofia dyskursu i postmodernizm są sobie przeciwstawne. W jednej obowiązuje
indywidualizm, w drugiej zaś współpraca, która na drodze konsensusu ma nas
doprowadzić do prawdy.

Alister McIty – powrót Arystotelesowskiej filozofii cnoty.

25.11.2010r

Idea praw człowieka

Coś o św. Tomku

WON CZARNUCHU – czyli o prawach człowieka w konstytucji amerykańskiej
K

02.12.2010

Czym jest sprawiedliwość, czemu, komu można ją przypisać, o kim mówimy, że jest
sprawiedliwy. W starożytności sprawiedliwość traktowano jako cnotę – ważną, ale jedną z
wielu (Platon), lub jako wzór doskonałości moralnej ( Arystoteles)

Sprawiedliwość – oddać każdemu co mu się należy. Nie każdemu należy się to czego się
domaga i nie każdy domaga się tego co mu się należy.

W starożytności człowiek jest sprawiedliwy. Miano sprawiedliwości jest synonimem dla
moralności.
Arystoteles mówił o sprawiedliwości w sytuacji rozdzielania pewnych dóbr i zaszczytów.
Poruszał więc problem sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej). Jaka zasada
wypełniałaby postulat tego rodzaju sprawiedliwości?

1.

wszystkim dać po równo.

2.

Przy rozdzielaniu zaszczytów, dóbr pod uwagę bierzemy zasługi.

Oprócz sprawiedliwości dystrybutywnej Arystoteles wyróżniał sprawiedliwość
wyrównawczą. Pojawiał się w przypadkach zachowań powodujących zobowiązania i w
sytuacji nierówności między ludźmi. Ta idea zpstała rozwinięta przez św. Tomasza do tzw.
sprawiedliwości komutatywnej. Obejmuje ona

1.

Ekwiwalentność świadczeń wzajemnych – czy istnieje sprawiedliwa cena?

2.

Naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym np. przywrócenie
stanu sprzed wyrządzenia szkody (restytucja). Z przyczyn praktycznych często
jest to odszkodowanie – jak obliczyć odszkodowanie za krzywdę o charakterze
niemajątkowym.

Istnieją pewne podobieństwa między sprawiedliwością rozdzielczą i komutatywną. Problem
sprawiedliwości pojawia się zawsze między jednostkami. Tymi jednostkami są ludzie, ale
kogo uznać za człowieka? Przez wieki to pojęcie odnosiło się tylko do współplemieńca, nie
miało charakteru uniwersalnego. Jeśli weźmiemy wszystkich ludzi niezależnie od ich kultury,
religii itp. Ale od kiedy? Czy nienarodzony człowiek ma jakieś prawa? Czy pewne prawa
posiadał będzie człowiek znajdujący się w stanie wegetatywnym? Jak wskazać moment
śmierci?

W wieku XVII sprawiedliwość określono jako efekt umowy społecznej. Zgodnie z tą
koncecją sprawiedliwe będzie zachowanie zgodne z podstawami zawartej umowy społecznej.
Sprawiedliwy więc jest ten, który postępuje z umową. To rozumienie sprawiedliwości stawia
nam pyanie jak powinno wyglądać sprawiedliwie zorganizowane państwo. R. Nozick – w
jakiej sytuacji usprawiedliwione jest korzystanie z dóbr – można korzystać z dóbr nabytych w
sposób słuszny, lub nabytych zgodnie z zasadami istniejącymi w danej społeczności.

Koncepcji Nozika przeciwstawiamy koncepcję sprawiedliwości J. Rawlsa. Czas, w jakim
została wydana spowodował, że cieszyła się wielkim zainteresowaniem.

W jaki sposób powinny być rozwiązywane problemy społeczne? Do tej pory były to
odpowiedzi przedstawiające koncepcje utopijne. Dla Rawlsa nie jest jednak ważne jaki
system społeczeństwo ostatecznie wybierze. Ważna jest droga, jaką społeczeństwo podążać
będzie do tej ostatecznej formy organizacji. Rawls, dla uniknięcia realizacji interesów
prywatnych proponuje przyjąć konstrukcję, w której nie udzielono żadnej pomocy żadnej
klasie. Mamy odpowiedzieć na pytanie komu należy udzielić pomocy w sytuacji, w której
nie znamy naszej pozycji w społeczeństwie. Decyzje musimy podjąć będąc za tzw. zasłoną
niewiedzy. Wtedy uda się ustalić czystą formę sprawiedliwości. Znając te metodę musimy si
kierować dwoma zasadami

1.

Zasada wolności – organizujemy życie społ. Tak, by ludzie sami mogli decydować o
sobie

2.

Zasada dyferencji – powinniśmy wpływać na społeczeństwo w sposób, który zapewni
wybieranie przez jego poszczególnych członków decyzji, które zapewnią realizację
potrzeb tego społeczeństwa

Te warunki sprawiedliwości wymagają tego, by ze środków publicznych pomocy udzielać
tym, którzy w punkcie wyjścia znaleźli się w sytuacji upośledzonej. Istotne jest to jakimi
indywidualnymi talentami jesteśmy obdarzeni, gdzie się urodziliśmy, istotne są nasze choroby
itp. Jakie są środki oddziaływania, które maja zapewnić jednakowy punkt wyjścia?

Chaim Perelmann „O sprawiedliwości” – książka porządkuje wiedzę na temat
sprawiedliwości. Tak samo traktujemy osoby należące do tej samej grupy wyróżnione ze
względu na pewną istotną cechę. Oznacza to, że jednakowo traktujemy ludzi, którzy mają
podobny do naszego społeczny status. Początkowo status ten określało urodzenie. Kapitalizm
natomiast jako to kryterium wskazuje majątek. Mechanizm rynkowy jest tu sposobem
rozdziału dóbr.