Etyka zawodowa

Prof. Dr hab. Marek Adamkiewicz

Zaliczenie=> to co na wykładach

Marek Adamkiewicz=> „od etyki do bioetyki”

Etyka ma charakter kaznodziejski a nawet para-religijny. Etyka zawodowa zamiast filozofii ma charakter refleksji praktycznej. Etyka to nauka która wchodzi w obręb filozofii.

Jest to refleksja nad funkcjonowaniem norm moralnych i wartości moralnych które jawią się w aspekcie kulturowym.

2 sfery materii: człowiek i świat artefaktów.

Normy: to zakazy i nakazy określonego postępowania.

Wartości: to co jest szczególnie cenne i cenione przez człowieka.

Celem etyki jest analiza oddziaływania norm i wartości na człowieka żyjącego tutaj i teraz.

Uczynienie naszego życia znośnym.

Rozważa zakres znaczeniowy pojęcia dobro i charakter przeobrażeń tego zjawiska. Stanowi osnowę rozważań nad istotą dobra i źródła, podstawę badań tego dobra.

Etyka jest częścią aksjologii.

Filozofia zarządzania P. Drucker'a

Każde działanie ma swoją filozofię.

Filozofia- dziedziną najbardziej ogólną

Teoria bytu - antologia, instrument - artefakty

Teoria poznania- epistemologia, instrument-nauka

Teoria wartości- aksjologia filozoficzna, *teoria piękna- estetyka *teoria dobra- etyka

Etyka to nauka o moralności, pojęcie od greckiego słowa „ethos” znaczy obyczaj. Stworzona przez Arystotelesa w V wieku p.n.e. Podzielił wiedzę na filozofię: praktyczną i teoretyczną.

Logika: bardzo ważna do opisu rzeczywistości.

Sylogizm: wnioskowanie

Teoretyka: matematyka, fizyka, antologia

Praktyka: etyka, ekonomika, polityka

Moralność: od łać. „mores” obyczaj który oznacza ład i porządek. Moralność to faktycznie występujące w zbiorowościach stanowiska na dobro i zło oraz przekonanie odwzorowane w konkretnym przekonaniu człowieka zwróconego na dobro a nie na zło.

Każda rzecz posiada swoje przeciwieństwo antynomia

Cel życia jest paradoksalny (śmierć)

Etyka (teoria dobra)

etyka normatywna:

-aksjologia moralna -aretologia -deantologia

etyka opisowa:

-socjologia moralności -psychologia moralności -historia moralności

metaetyka:

-j. etyki -logika m -problemy: wolnej woli, sprawiedliwości, wolności, sumienia

Etyka normatywna (bioetyka):

-biogeneza - to co ma związek z początkiem życia człowieka i rozwoju

-bioterapia - wszystko to co doprowadza człowieka do nieśmiertelności

-tanatologia - to co dotyczy śmierci człowieka

Etyka normatywna - najważniejsza:

- o wartościach moralnych

- wadach i zaletach

- obowiązki i powinności (konstruuje kodeksy)

Etyka opisowa:

-empiryczna - ankiety

- co należy do zjawisk psychologii

- tym co było w przeszłości, analizuje, wydobywa

Metaetyka: dla specjalistów:

-dla znawców, nauki, by wykazać wyższość na pewnym tle

Sumienie głos wewnętrzny

Człowiek który ma sumienie - współczuje

Rozwój myśli etycznej i jej podstawowe kierunki, kategorie i wartości

Powszechnie za ojca etyki uznaje się Sokratesa: „Nie ważne są drzewa w gaju oliwnym, ale człowiek, który spaceruje po tym gaju.” Hasło Sokratesa „poznaj samego siebie, po to by troszczyć się o samego siebie o swoją duszę”

Wg Juliana Ochorończa etyka jako autonomiczna nauka obejmuje etykę: opisową, normatywną, stosowaną.

Współcześnie powszechnie preferowany jest podział etyki jako dyscypliny filozoficznej na: etykę opisową, etykę normatywną i metaetykę.

Współcześnie w literaturze anglosaskiej dość powszechnie preferowany jest podział na: mikroetykę, etykę moralną, makroetykę.

Ze względu na szczegółowość lub ogólność podejmowanych problemów moralnych i uzasadnień… norm i zaleceń, szczególnie zwolennicy etyki identyfikowanej przede wszystkim z etyką normatywną rozróżniamy dwa wielkie działy etyki a mianowicie:

- etykę ogólną

- etykę szczegółową

Metafizyka- to co znajduje się poza krańcem fizyki ( przyrody)

Wg Romana Ingardena etyka:

-teoretyczna

-normatywna

- stosowana (teologia postępowania)

Eschatologia - nauka o celach ostatecznych

Etyka - nauka o postępowaniu

Hobbes - refleksje dotyczące : „ciał natury”, „ciał sztucznych”

Etyka - nauka o zachowaniu człowieka, o moralności

Różnica między wiedzą filozoficzną a nauką:

Wg Arystotelesa dwie metody poznania:

Bacon - opracował metodę indukcji przechodzenia od konkretów (faktów) przez sądy szczegółowe do ogólnych - metoda naukowa ( odwrotna do dedukcyjnej)

Etyka - wiedza która ma charakter filozoficzno-naukowy. Zbudowana na bazie dedukcji i indukcji.

Etyka- jest wiedza o tym co dobre i złe, o obyczajach, zwyczajach, zachowaniach ludzi, którzy zmierzają do cnoty i tym samym mają za cel unikanie lub eliminowanie wad, w swym działaniu i jego skutkach

Sokrates - „ etyka jest to wiedza o tym co jest dobre i złe w domostwach ludzkich”

Etyka

Przedmiot:

Język, kategorie i funkcje wypowiedzi etycznych. Dobro, cnoty, zalety i wady oraz normy i zasady

Działy:

Metaetyka( filozofia etyki )

• przedmiot etyki

• język etyki

• metody etyki

Obyczaje, zwyczaje i zachowania oraz działania moralne- funkcjonujące normy moralne, faktyczne wartości i zasady; fakty moralne.

Deskryptywna (opisowa)

• Historia moralności

• Psychologia moralności

• Socjologia moralności

Jak jest lub jak było? Dobro i zło, dobro najwyższe i dobro wspólne oraz dobro moralne- postulowanie wartości, zasady i reguły etyczne.

Normatywna(właściwa)

• Ogólna

• Szczegółowa (indywidualna) społeczna i moralna

Jak być powinno?

Felicytologia- filozofia zajmująca się szczęściem.

Główne kierunki etyczne (według kryterium dobra najwyższego);

• Intelektualizm etyczny wiedza=(prawda; dobro; piękno; sprawiedliwość)

• Eudajmonizm szczęście

• Cynizm samowystarczalność

• Hedonizm przyjemność

• Epikureizm przyjemność i unikanie cierpień

• Stoicyzm obojętność

• Teocentryzm Bóg=(Prawda, dobro, szczęście, wiara, nadzieja,

miłość)

• Perfekcjonizm osoba ludzka=(dobre dzieło boże) DOSKONAŁOŚĆ

• Rygoryzm powinność, obowiązek

• Pragmatyzm skuteczność

• Ewolucjonizm doskonalenie się

• Rewerentyzm cześć dla życia

Kategorie etyczne:

• Dobro indywidualne(summum bonum)

• Dobro wspólne(bonum comunoe)

Między te dobra z biegiem czasu wcisnęło się również dobro zawodowe, które określane jest mianem dobra molarnego (od łacińskiego mol-drobina) w XIX/XX w.- okres industrializacji.

• Dobro globalne

Czyli mamy 4 rodzaje etyki: indywidualna, społeczna, zawodowa (molarna) i globalna.

Dobro- urzeczywistnianie potrzeb, zamiarów i pragnień przez człowieka.

Dobro zawodowe- urzeczywistnianie potrzeb, zamiarów i pragnień przez grupę zawodową.

Pomiędzy tymi wszystkimi rodzajami dobra dochodzi do konfliktów.

Arystoteles powiedział-„Najważniejszy w naturze człowieka jest rozum. Człowiek nie posiadający wiedzy nie może postępować dobrze.”

Intelektualizm etyczny- pragnieniem człowieka jest wiedza o sobie samym. Ludziom trzeba dać wiedzy.

Arystoteles

Każdy człowiek dąży do szczęścia (szczęściem jest posiadanie trzech rodzajów dóbr):

Duchowych Zewnętrznych Wewnętrznych

(dobra intelektualne) (bogactwo) (zdrowie)

Posiadanie tych dóbr daje eudajmonię.

Natura człowieka jest trójdzielna:

• Część rozumna- duchowa

• Część poniekąd rozumna- wewnętrzna

• Nierozumna- zewnętrzna

Cynizm (kynizm)

Najważniejsze są dobra duchowe, człowiek powinien dążyć do samowystarczalności

Cyrenaicy- najważniejsze są dobra cielesne.

Czwórmian etyczny:

• Nie należy się bać Boga

• Śmierci nie ma dla nas gdyż jeśli umieramy to nic nie czujemy, możemy ją tylko postrzegać u innych (oddzielenie atomów duszy od atomów ciała)

• Nie należy się obawiać cierpień fizycznych gdyż jeśli są ciężkie to są krótkotrwałe zaś jeśli długie to na tyle lekkie że nie ma się ich co bać.

Stoicyzm -> najważniejsze dobro - obojętność

Natura - jest to sposób konieczny i rozumny determinowany przez rozum który przenika wszystko

Wolność człowieka - zrozumienie konieczności, nie przeciwstawianie się losowi

Zachować obojętność wobec: bogactwo i nędza; dobre urodzenie i złe; zdrowie i choroba

Rewerentyzm -> łac. Rewerencje -> cześć, ukłon

1952 -> zainicjowany przez Alberta Schweitzera - wszystko co istnieje dąży do życia

W ludzkim postępowaniu zawsze mamy do czynienia z konfliktem, jakie wybrać życie. Czyste sumienie jest umysłem diabła.

Rewerentyzm inaczej ekofilozofia lub ekologizm

Rozwijany jest w 3 kierunkach:

1. antropocentrycznym (szacunek do życia, ale tylko do życia człowieka)

2. przyrodocentryzm (szacunek do życia na całej planecie [ziemia ->gaja ->planete/istota żyjąca])

3. biocentryzm (szacunkiem obejmuje każde życie, od wirusa do człowieka)

Zastosowanie zasad i wartości etyki ogólnej w etykach zawodowych.

Platon ->dialog „państwo”-> natura składa się z 3 elementów 1 zasady

• część rozumna (pragnie prawdy) -> mądrość

• część popędliwa (pragnie dobra) -> męstwo

• część pożądliwa (pragnie piękna) ->umiarkowanie

• zasada określająca relacje między tymi elementami

Osobowość składa się z 3 komponentów:

• racjonalnego

• emocjonalnego

• behawioralnego

Dawanie -> sprawiedliwość (według Platona)

4 cnoty kardynalne Platona: mądrość, męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość

(człowiek powinien do tego dążyć)

4 wady kardynalne - zaprzeczenie 4 cnót

• mądrość - głupota

• męstwo - tchórzostwo

• umiarkowanie - brak umiarkowania

• sprawiedliwość - brak sprawiedliwości/wyzysk (tego należy unikać)

Arystoteles - umiar jest najlepszy

Nadmiar - wada	Cnota - umiar	Niedostatek lub brak - wada
1) porywczość	łagodność	nienawiść
2) zuchwałość	męstwo	tchórzostwo
3) bezwstyd	wstyd	skrajna nieśmiałość
4) nieumiarkowanie	umiarkowanie	niewrażliwość na przyjemności
5) zawiść	współczucie	oburzenie
6) zysk	sprawiedliwość	strata
7) rozrzutność	hojność	sknerstwo
8) chełpliwość	szczerość	udawana głupota
9)pochlebstwo	przyjażń	wrogość
10) służalczość	godność	zrozumiałość
11) zbytek	odporność	surowość
12)próżność	wielkoduszność	skąpstwo
13)marnotrawstwo	szczodrość	skąpstwo
14)przebiegłość	rozsądek	Głupkowatość

Arystoteles -> natura: część rozumna, poniekąd rozumna i bezrozumna

-> lub rozumna animalna i roślinna

Definicje cnoty- złotego środka- najlepiej zachować umiar miedzy nadmiarem i niedostatkiem czegoś

Etyki zachowania - zaczęły się rozwijać w czasie industrializacji (uprzemysłowienie)

Etyka zawodowa w szerokim znaczeniu:

• metaetyka zachowania (dlaczego przedstawiciele zawodu postępują według zasad etyki normatywnej)

• etyki dyplomatywne (opisuje przedstawicieli danego zawodu)

• etyka normatywna (jak powinien postępować przedstawiciel danego zawodu)

Etyka zawodowa (w wąskim znaczeniu) jest zespołem bardziej specjalnych, niż ogólnych norm i zobowiązań wymaganych od pełniących określone funkcje zawodowe. Jest on po prostu treścią zawartą w kodeksach deontologicznych określonych zawodów. Treść ta ułożona w uporządkowany logicznie zespół norm zwie się „kodeksem deontologicznym” danego zawodu - kodeksem obowiązków zawodowych.

Etyka zawodowa (w szerokim znaczeniu) bada postępowanie przedstawicieli określonych zawodów, opisuje je i uzasadnia adresowane do nich zobowiązania, oczekiwania oraz powinności związane z wykonywaną profesją.

Z cnot kardynalnych (cnoty ogólne) wyprowadzane są cnoty zawodowe (cnoty specjalne):

• Z mądrości → cnota profesjonalizmu (znajomość wiedzy związanej z tym zawodem)

• Z męstwa → cnota perfekcjonalizmu (dążenie do doskonałości w wykonywaniu danego zawodu)

• 
  Z umiarkowania → cnota pragmatyzmu i pracedogizmu (dążenie do skuteczności w działaniu)

• Ze sprawiedliwości (dawanie każdemu, to co mu się należy) → cnota prawości (praworządności) (zgodnie z wymaganiami, przepisami prawa)

Struktura kodeksów zawodowych powinna wskazywać: cel, misje, i powołanie danego zawodu.

Etyki zawodowe(kodeksy zawodowe) są rygorystyczne i antyrygorystyczne ze względu na cel, misje i powołania danego zawodu.

Rygorystyczne - związane z wykonywaniem danego zawodu, który jest powołaniem (np. księża, wojskowi, lekarze). Nie uwzględniają dobra indywidualnego wykonującego daną profesję (np. kodeks Hipokratesa dobro molarne-troska o zdrowie innych)

Antyrygorystyczne - związane są ze stosunkiem pracy i stosunkiem zatrudnienia. Uwzględniają dobro indywidualne (wykonujący dany zawód musi być szczęśliwy).

2. Kodeks powinien określać dobro zawodowe(moralne).

3. Określać podstawowe powinności, obowiązki.

4. Kodeks powinien wskazywać odpowiedzialność i sankcję.

W rygorystycznych etykach zawodowych → odpowiedzialność przed „sądem koleżeńskim”

Sankcje:

• Upomnienia

• Nagana

• Pozbawienie prawa wykonywania danego zawodu

Kodeksy zawodowe i role programów etycznych w działalności firm i instytucji.
Etyka biznesu → (wymyślili Amerykanie); to etyka uniwersalna, jest etyką zatrudnienia i etyką molarną, adresowana jest do ludzi wolnych i struktur organizacyjnych z nich złożonych, ludzi i firm podejmujących aktywność zawodową w warunkach wolności, przestrzegania prawa i gospodarki wolnorynkowej.

Bierze ona „w nawias” zawodowe etyki rygorystyczne rozwija etyki antyrygorystyczne.

Nobilituje ona zysk, dochód, przyrost wolności i doskonalenia relacji między ludźmi.

Związane jest to z przeświadczeniem utylitaryzmu, że suma dóbr składa się na dobro wspólne.

Bogaci i zasobni obywatele stanowią o sumie bogactwa. W tym przeświadczeniu o zdolności, dobrobycie i praworządności społeczeństwa nie stanowi to, że każdy robi to co jemu z natury jest należne, ale to co służy jego interesowi. Suma tych interesów buduje bogactwo społeczeństwa i państwa. Czym bardziej poszczególni ludzie zabiegają o swój interes, tym bardziej zasobne jest państwo i społeczeństwo, ludzie i obywatele.

Cnoty etyki biznesu:

Efektywność (zysk, dochód i przyrost wartości.)

-ekonomiczna

-estetyczna

-ekologiczna

-etyczna

„3E” : etyczna, ekonomiczna, efektywność

*Mądrość -> profesjonalizm -> efektywność

*Męstwo -> perfekcjonalizm -> etyczność

*Umiarkowanie -> pnagnetyzm -> estetyczność i ekologiczność

*Sprawiedliwość -> prawość -> ekonomiczność

Sposób analizowania decyzji i ich skutków zalecane przez centrum rozwoju etyki

Czynność	Pytanie
Establish Take Have Indentify Select Plus	Możliwe działania Etyczne konsekwencje tych działań Stosunki interesariuszy do konsekwencji Porównanie konsekwencji Wybór najlepszego działania Ocena działania

Wnioski z punktu widzenia ekonomiczno - etycznego

1. ??? ??? indywidualnie osiągają te osoby, które jako pierwsze postąpiły niemoralnie

2. Jeżeli liczba osób naruszających regułę jest większa niż połowa to następują straty indywidualne

3. Jeżeli wszyscy naruszają regułę to korzyść wspólną jest zerowa

4. Największa korzyść jest wtedy, gdy wszyscy przestrzegają reguł

5. Im więcej osób narusza reguły tym mniejsze są korzyści indywidualne

6. Nieuczciwi liczą na to ze nie zostaną zdemaskowani

7. Nieuczciwi są najbardziej zainteresowani w przestrzeganiu reguł, etyki

Program etyczny obejmuje

- kodeks zawodowy

- szkolenie etyczne

- audyt etyczny

- badanie opinii i innych dokumentów opisujących zachowanie w organizacji

Najlepsze (preferowane) sposoby zarządzania:

• Takie samo. wykształcenie - partycypacyjne

• Różne poziomy intelektualne - autorytarne

• Zróżnicowanie ale niewielkie - demokratyczne

Cztery typy refleksji etycznej:

• Normatywno - wartościujące (cała etyka normatywna w tym zawodowa)

• Opisowo - wyjaśniająca (etyka opisowa)

AD.1. dotyczy zakazów i nakazów; cnót i postulatów moralnych oraz analiza wzorców i ideałów etycznych

AD.2. dotyczy - etyki tutaj i teraz się przejawiającej. Analiza moralności społecznej, grup i warstw społecznych. Zespołów nieformalnych, klas, indywidualnej moralności

Etyka zawodowa - część etyki zawodowej; konstruuje oraz argumentuje systemy moralne, które są przedstawione za pomocą zasad, które regulują aktywność jednostek. Regulacja taka odbywa się za pomocą wskazań jak ludzie powinni się zachowywać, a jakich zachowań powinni unikać. Dlatego posługuje się formami nakazu i zakazu.

Etyka normatywna:

• Zajmuje się badaniem sankcji (sankcja sprawuje role nagrody i kary)

↓

Zadość uczynienie za tzw. Czyn moralny

↓ ↓

długotrwały krótko trwały

Etyka normatywna przywiązuje dużą wagę do kodeksów

Kodeks

- ogólny

-szczegółowy

Wartości - to wszystko co cenne i cenione przez człowieka

W etyce najwyższa wartość to dobro

Normy najwyższe - summum bonum :

*hedonizm(przyjemność) *Eudaimonium i utylitaryzm(szczęście) *Teocentryzm (Bóg)

Czyn moralny jest sumą:

• Intencje

• Obowiązek

• Odpowiedzialność

Czyn moralny = intencje + obowiązek + odpowiedzialność / wolna wola = postępowanie moralne

8 działów etyki normatywnej:

1. Aksjologia Moralna - nauka o wartościach

2. Aretologia- nauka o cnotach

3. Deontologia - nauka o obowiązkach

4. Felicytologia - szczęście człowieka

5. Perfekcjonistka - o doskonałości człowieka

6. Prakseologia - o sprawnym działaniu

7. Biotechnika - nauka o życiu pomyślnym

8. Etyka społeczna - o moralności katolickiej

AD.1 klasyfikacje wartości moralnych; hierarchie - stopień, ranga ważności owych walorów w skali różnych ocen człowieka; stopień hierarchii - nadawanie wartościom znaczenia wyższego lub mniejszego.

AD.2 przymioty(zalety) i wady człowieka, analiza dyspozycji do postępowania zacnego (budującego cnotę)

AD.3 bada intencje, skutki i stopień zaangażowania człowieka w czyn moralny długo- lub krótkotrwały. Buduje kodeksy, które maja charakter etyk zawodowych

AD.4 ( Tatarkiewicz) wiedza o sposobach uzyskiwania szczęścia osobistego

AD.5 ( Kant) ideały i wzory osobowe, szczytem jest imperatyw kategoryczny - postępuj wedle takiej zasady moralnej, której chciałbyś, aby stała się kodeksem moralnym (regułą moralną)

Ad.6Warunki skutecznego działania

Ad.7Praktyczne wskazówki jak osiągną pomyślność w życiu. Budowanie pogody ducha (ataraksja)

Budowanie warunków przeciwko:

-Unikanie chorób

-Unikanie leku przed utratą bliskich

-Unikanie starości

-Unikanie leku przed śmiercią

Ad. 8 (Perum Naorum) Encyklika - zachowanie osób i wiernych w stosunku do różnych sytuacji.

• Internalizacja - proces wychowania społecznego 3 etapy

• Naucza się młodzieży wartości które są im obce, odbywa się to na poziomie rodziny.

• Młodzi ludzie przyswajają je, tracą poczucie własnej odporności

• Wpajanie tych wartości kolejnym pokoleniom.

Kto tych wartości nie przyjmie -> jest samotny -> „czarna owca”

Pytanie: Dlaczego tak być powinno i dlaczego tak jest?

1

Sądy szczegółowe

Sądy ogólne

Sądy szczegółowe

Fakty, sądy konkretne, zjawiska, rzeczy jednostkowe

Ludzka wiedza jest stworzona metodą dedukcji, konkretyzacji, aproksymacji

---