1

EGZAMIN

PEDAGOGIKA POROWNAWCZA

29.05.2012r

1. PRZEDMIOT BADAŃ PEDAGOGIKI PORÓWNAWCZEJ

Pedagogika porównawcza jest dzisiaj na ogół pojmowana jako interdyscyplinarna nauka
pedagogiczna, która z perspektywy synchronicznej i diachronicznej bada zjawiska i fakty
pedagogiczne w ich związkach politycznych, społeczno – ekonomicznych i kulturowych oraz
porównuje ich podobieństwo i różnice w dwóch lub kilku krajach, obszarach, kontynentach
lub globalnie. Przy tym dąży przede wszystkim do lepszego zrozumienia wyjątkowości
każdego zjawiska pedagogicznego w jego własnym systemie edukacyjnym do znalezienia
adekwatnego uogólnienia w celu doskonalenia kształcenia.

Przy analizowaniu zjawisk i faktów pedagogicznych pedagogika porównawcza przyjmuje trzy
punkty widzenia:
a) Synchroniczny (horyzontalnie symultaniczny, geograficzny, internacjonalny)
b) Diachroniczny ( wertykalnie chronologiczny, historyczno – rozwojowy)
c) Funkcjonalny (umiejscowiony w szerszym kontekście stosunków i wpływów politycznych,

ekonomicznych, społecznych, kulturalnych ewentualnie religijnych)

Wczesna pedagogika porównawcza jest mocno zaangażowana w badania służące zarówno
wyznaczaniu kierunków polityki edukacyjnej jak i realizacja tejże polityki poprzez programy
mające na celu wprowadzanie reform edukacyjnych na szczeblu narodowym oraz
międzynarodowym (jak w przypadku UE).
Wykorzystany jest tu dorobek teoretyczny i metodologiczny pedagogiki porównawczej.
Zasadnicze kierunki europejskiej polityki edukacyjnej pokrywają się w znacznej mierze z
głównymi celami strategicznego programu.
Education and Training 2020, który dostarcza danych dla tworzenia strategicznych ram
Europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia

2. FUNKCJE PEDAGOGIKI PORÓWNAWCZEJ



Teoretyczna (poszerza wiedzę teoretyczną o nowe konteksty)



Praktyczna (wyniki badań wpływają na wprowadzenie konkretnych rozwiązań)



Prognostyczna (wyznaczają przyszłość. Przewidywanie  to zawsze zmienia
rzeczywistość edukacyjną)



Międzynarodowo – integracyjna



Propedeutyczna (poszerzenie wiedzy na temat pedagogiki porównawczej)

3. STRUKTURA PEDAGOGIKI PORÓWNAWCZEJ

•

studium kształcenia za granicą

(Study of Foreign Education)

•

pedagogika krajów rozwijających się

(Education for Development)

•

pedagogika międzynarodowa

(International Education)

•

edukacja wielokulturowa lub międzykulturowa

(Multicultural Education lub Intercultural Education)

2

4.ETAPY HISTORYCZNEGO ROZWOJU PEDAGOGIKI PORÓWNAWCZEJ

a) Okres PREKONSTYTUTYWNY

[od starożytności do 1817 roku]

 Marco Polo (1254-1324) „Milion” (Opisanie świata 1299rok)
 Johann Gottfried Herder (1744-1803) „Jurnalmeiner Reise im Jahr” 1769rok

b) Okres KONSTYTUTYWNY

[od 1817r. do 1900r.]

Marc Antonie Jullien de Paris (1775-1848) „Esquisse et vues preliminaries d’un ouvrage
sur I’education compare” („Szkice I przygotowanie przedwstępne do pracy edukacji
porównawczej” 1817r.)

„Podróżnicy pedagogiczni” np. Victor Cousin (1792-1867) – delegowano wówczas
różnych ludzi, którzy mieli podpatrzeć dobre rozwiązania i praktyki w innych krajach,
które można będzie wykorzystać w kraju delegata (tzw. Pedagogiczne szpiegostwo)

c) Okres KLASYCZNY

[od 1900r. do 1950r.]

Analiza historyczna – poszukiwanie „siły determinującej”
Konferencja w Guildford w roku 1900r.
Michael Sadler (1861-1943) „How for can we learn anything of practical value from the
study of foreign systems of education ?
Isaac Leon Kandel (1881-1965)
Friedrich Schneider (1881-1974)
Sergiusz Hessen (1887-1950)
Nicholas Hans (1888-1969)

1925r. Międzynarodowe Biuro Edukacji w Genewie (Bureau International d’ Education –
BIE) – towarzystwo to na początki prywatne powstało z inicjatywy Eduarda Cloparede’a
lecz po pewnym czasie okazało się, że działalność tego biura jest bardzo ważna i
potrzebna. To biuro dało początek działalności edukacyjnej UNESCO a następnie stało się
jej częścią.

d) Okres INTERNACJONALIZACJI KSZTAŁCENIA

[od ok. 1955r.]  tak to nazwała Vanova

Międzynarodowe i globalne badania porównawcze prowadzone przez organizacje
międzynarodowe: ONZ (UNESCO), OECD i inne

Przedmiot badań wyznaczają problemy światowej gospodarki i globalnego rynku pracy

[świat zachodni zaczyna się coraz bardziej integrować. Zachód przeżył w latach 50’ szok
ponieważ ZSRR wcześniej niż Ameryka wystrzelił na orbitę rakietę – szok „sputnikowy”]
Ten okres można nazwać również okresem ekonomizacji

3

4. TEORIE W PEDAGOGICE PORÓWNAWCZEJ

a) Teoria konwergacji

Społeczno – ekonomiczne, kulturowe i techniczne imperatywy interpretacja
wymuszająca harmonizację szkolnictwa poszczególnych krajów

b) Teoria kapitału ludzkiego

Wykształcenie jest katalizatorem stopniowego wzrostu wartości siły roboczej i w związku
z tym –wzrostu gospodarczego. Obecnie uznaje się raczej, że stopa zysku jest jedynie
przybliżonym wskaźnikiem wydajności systemu edukacyjnego

c) Teoria funkcjonalizmu strukturalnego

Teoria ta stara się odpowiadać na pytania jak struktura społeczeństwa a szczególnie
struktura szkół, które mogą być pojmowane jako system, może zwiększyć zdolność do
życia danej społeczności i jej skuteczności. Inaczej mówiąc jakie zależności istnieją
między strukturą a funkcją (jaka struktura jest najbardziej funkcjonalna)

d) Teoria kapitału kulturowego

Siły intelektualne są rozłożone nierównomiernie. To kręgi władzy decydują o tym kto
odziedziczy społeczny kapitał i co będzie wchodzić w skład tego dziedziczenia

e) Teoria kontroli społecznej

Kształcenie jest środkiem przymusu lub nawet ucisku. Równocześnie inni jego zwolennicy
twierdzą, że do zdań szkoły należy patriotyczne wychowanie obywateli co legitymizuje
działania państwa i usprawiedliwia tę formę kontroli społecznej

f) Teoria marksistowska

Odkrycie praw i współpracy tendencji rozwojowych oraz istotnych zjawisk i problemów w
szkolnictwie (polityce szkolnej, kształceniu i pedagogice)różnych krajów w ich
konkretnym historycznym wzajemnym oddziaływaniu, z ideologią włącznie czyli w ich
konkretnej polityczno – ekonomicznej determinacji

g) Teoria modernizacji

Jest jednym z głównych narzędzi gospodarczej i politycznej modernizacji krajów III świata
jest edukacja

h) Teoria zależności

Dawne mocarstwa kolonialne, które posiadają wciąż znaczne wpływy w byłych koloniach,
pozwalają na rozwój ich systemów kształcenia jedynie w zakresie, który uważają za
odpowiednie do realizacji swych interesów ekonomicznych i strategicznych

5. METODY W PEDAGOGICE PORÓWNAWCZEJ
a) Historyczna (podejście narodowe)
b) Geograficzna (mapy geograficzne zjawisk edukacyjnych)
c) M. funkcjonalna (technika analizy ścieżkowej)
d) M. problemowa
e) Kontekstowa (Edmund King)
f) Klasyfikacyjna (klasyfikacje statystyczne)
g) Ekonomiczne (związki między kształceniem a wzrostem gospodarczym)
h) Dynamiczna (oparta na klasyfikacji metodologicznej – P. Rossello)  nie można z góry

zakładać stałej metody badań porównawczych a to z powodu ich odmiennych celów i
założeń. Badania w zakresie pedagogiki porównawczej dzielą się na 5 grup.

i) Etnograficzna

4

6. ORGANIZACJE I ISNTYTUCJE ZAINTERESOWANE BADANIAMI KOMPARATYSTYCZNYMI

a) UNESCO ONZ ( 1945r. -United Nations Educational Scientific and Cultural Ornanization)

 UNESCO wspiera szereg programów będących bogatym źródłem materiałów do

badań komparatystycznych. Jednakże bezpośrednio nie jest odpowiedzialne za
ich publikację. Zadanie to leży w kompetencjach Międzynarodowego Biura
Edukacji (BIE), które w 1969 roku weszło w skład UNESCO. Jego głównym
zadaniem jest gromadzenie dokumentacji na temat kształcenia ze wszystkich
państw. Zapewnia także wydawanie publikacji z konferencji ministrów oświaty,
które odbywają się co dwa lata, na przemian z ogólnymi konferencjami UNESCO.
Na podstawie roboczych materiałów z każdej konferencji powstają studia
komparatystyczne, uzupełnione odnośną bibliografią. Bibliografia publikowana
jest także w biuletynie Educational Documentation and Information: Bulletin of
the BIE. Ponadto BIE wydaje publikacje zawierające wskaźniki międzynarodowe,
na przykład Directory of Educational Research Institutions.

b) WORLD BANK (1945r. – w ramach ONZ)

 Bank Światowy z siedzibą w Waszyngtonie, a właściwie jego wydział do spraw

kształcenia i zatrudnienia (Education and Employment Division), opracowuje
monografie o sytuacji kształcenia w poszczególnych krajach oraz ogólne studia
analizujące badania związane z polityką.

c) OECD (1960-1961r. – Organization for Economic Cooperation and Development – Polska

weszła do OECD w 1996r. powstało wówczas również G7 w którego skład weszły takie
państwa jak: USA, Kanada, Japonia, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Włochy oraz Rosja)

 W roku 1971 OECD powołała do życia The Centre for Educational Research and

Innovation (CERI) z siedzibą w Paryżu. Zadaniem tej organizacji jest wspieranie
badań naukowych w zakresie pedagogiki oraz weryfikacja innowacji w
kształceniu w państwach członkowskich OECD. CERI realizuje także projekty
długofalowe, z których najważniejszy poświęcony jest opracowaniu naukowych i
technicznych wskaźników w kształceniu. Rezultatem tego projektu jest Handbook
on International Educational Indicators (Międzynarodowy podręcznik
wskaźników oświatowych).

d) RADA EUROPY

Agendą Rady Europy jest Rada Współpracy Kulturalnej (Council of Cultural
Cooperation), która tworzy od roku 1976 różne programy międzynarodowe w
dziedzinie kształcenia i kultury.

W roku 1968 pod egidą Rady Europy powstała Europejska Dokumentacja i
Informacja o Systemach Edukacyjnych (European Documentation and
Information System for Education - EUDISED). W ramach tej organizacji
funkcjonuje komputerowa baza danych, zawierająca informacje o badaniach
prowadzonych w państwach członkowskich Rady.

7.

RAPORTY EDUKACYJNE UNESCO (wymienić daty, krotka charakterystyka)

a) „Uczyć się aby być” – Edgar Faure 1972r.
Ten tytuł z perspektywy następnych raportów powinien być interpretowany jako pełnia
osobowa – całkowite stawanie się człowiekiem, wykorzystanie potencjału człowieka. Faur
podkreśla zalety wychowania ogólnego. Rozwój od najwcześniejszych lat. Zlikwidowanie
barier w edukacji (do lat 70’ wiele systemów posiadało „ślepe uliczki” np. osoba, która poszła
do zawodówki musiała po niej iść do pracy a jak ktoś chciał dalej się uczyć to musiał się
„cofnąć” w edukacji).

5

Dlaczego powstał ?
Zauważono, że pod wpływem rozwoju przemysłu, techniki, komunikacji i automatyzacji od
edukacji zaczęto wymagać, nu lepiej przygotowała pokolenia do życia, pracy, aktywności
obywatelskiej i kulturalnej. Chciano, by edukacja zaczęła spełniać potrzeby rozwoju i
równocześnie wyzwalała go. Kolejnym czynnikiem była eksplozja demograficzna (XX wiek)
przyczyniająca się do zwiększenia liczby szkół oraz rozwoju innych form edukacji pozaszkolnej
i oświaty dorosłych.

Znaczenie:
Raport przyczynił się do ożywienia prac nad systemem oświaty w wielu krajach oraz
zapoczątkował ważną epokę reform i przemian w edukacji.

Wybrane zasady:



Człowiek powinien mieć możliwość uczenia się przez całe życie



Wybór metod kształcenia powinien być swobodny



Najistotniejszą kwestią strategii oświatowej powinna być edukacja dorosłych



Bardzo ważne jest samokształcenie



Tryb nauczania powinien być przystosowany do ucznia

b) „Uczyć się bez granic” – Klub Rzymski 1979r.
Klub Rzymski to nie do końca sformalizowane towarzystwo działaczy społecznych i
naukowców, które pod koniec lat 70’ awansowało na stanowisko wyroczni edukacyjnej. Jest
to uczenie się funkcjonowania nie tylko w szkołach. Uczenie to wiąże się z doświadczeniem z
przeszłości. Eksperci z klubu Rzymskiego twierdzą „jeżeli będziemy się uczyli tylko w ten
sposób to światu grozi zagłada”. Musimy się zacząć uczyć inaczej i nie polegać tylko na
informacjach które już zostały zgromadzone ponieważ nie ma możliwości, żeby dzisiejsze
informacje przekazywane uczniom w szkole były dla nich potrzebne i przydatne za 20lat.
Powinniśmy się uczyć jak się uczyć. We współczesnym systemie edukacyjnym obciąża się
nauczycieli a tym samym pomija się ucznia polegając tylko na zdolnościach nauczyciela do
nauczania. Ucznia nie uczy się jak się powinien uczyć. Klucze do uczenia się nie jest nauczanie
a samodzielne uczenie się. Trzeba nauczyć ludzi jak się uczyć ponieważ nie można nauczyć
niczego kogoś kto sam nie chce się uczyć. Raport rozpoczyna się od katastroficznej wizji jak
będzie wyglądał świat jeżeli niczego nie zmienimy i jakby wyglądał gdybyśmy zmienili swoje
zachowanie.

Luka ludzka – dystans między rosnącą złożonością świata, a ludzką zdolnością sprostania jej.
Mówi ona o tym, że uczenie się to rodzaj postaw wobec wiedzy i życia. Jest ono procesem
przygotowania się do nowych sytuacji.

W jaki sposób zewrzeć lukę ludzką?
Należy umieć uczyć się innowacyjnie. Takie uczenie się charakteryzuje się przewidywaniem,
kładzie nacisk na myślenie w czasie przyszłym. Celem jest uchronienie przed skutkami
wywołanymi uczeniem się przez szok. Uczenie innowacyjne charakteryzuje się też
uczestnictwem czyli formalnym udziałem w podejmowaniu decyzji. Jest to postawa, która
wyraża współdziałanie, dialog ale i zdolność wczuwania się i nieustannego weryfikowania
zasad działania.

6

c) „Edukacja – jest w niej ukryty skarb” – Jacques Delors 1996r.
Ten raport pojawił się w zupełnie innej rzeczywistości. W dobie komputeryzacji i
informatyzacji. W połowie lat 90’ nie ma miejsca na romantyzm edukacyjny. Ten raport ma w
sobie dużo realizmu. Pokazuje on, że edukacja ustawiczna powinna sięgać daleko poza
dotychczasową praktykę, występującą w krajach europejskich. Kształcenie to ma służyć
uzupełnieniu, aktualizowaniu wiedzy, przekwalifikowaniu oraz ułatwieniu awansu
zawodowego.

Znaczenie:
Podkreśla znaczenie kształcenia w okresie dynamicznych przemian społeczno –
gospodarczych
Ukazuje, że edukacja ustawiczna musi objąć wszelkie działania umożliwiające człowiekowi
poznanie dynamiki świata, ludzi i samych siebie

8. CZTERY FILARY EDUKACJI

a) „Uczyć się aby wiedzieć”

Wiedza = wartość

Zdobywanie wiedzy

Umiejętność uczenia się

Umiejętność rozwijania wiedzy

b) „Uczyć się aby działać”



Stosowanie wiedzy w praktyce



Kompetencje



Kwalifikacje



Aktywna postawa

c) „Uczyć się aby żyć wspólnie”

Współdziałanie

Poznanie innego i inności

Różnorodność

Współzależność

Integracja

d) „ Uczyć się aby być”



Człowiek = jednostka twórcza



Uczyć się bycia człowiekiem wartościowym



Samokształcenie (edukacja ustawiczna)

9. POSTINDUSTRIALIZM ( na czym polega i czym charakteryzuje się społeczeństwo

postindustrialne)
Są to państwa, którego głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa
polegająca na wytwarzaniu przedmiotów lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji. Do
istotnych cech tego społeczeństwa należy m.in. tworzenie ponadnarodowych korporacji oraz
skupienie się w wielkich aglomeracjach miejskich, co powoduje rozwój kultury masowej
(muzyka, film, Internet)

7

Wprowadzenie pierwszej automatycznej taśmy produkcyjnej w zakładach Forda stało się to
początkiem szybkich przemian w przemyśle. W miarę postępu automatyzacji produkcja
stawała się coraz szybsza, łatwiejsza i tańsza. Fizyczna praca człowieka miała w niej coraz
mniejszy udział. W gospodarce krajów rozwiniętych coraz większa liczna pracowników
pochodziła z produkcji sektora usług. Procesy te zdaniem A. Talraine-a i D. Bella doprowadziły
do narodzin społeczeństwa postindustrialnego

Społeczeństwo postindustrialne – jest to społeczeństwo, którego głównym źródłem
utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu przedmiotów, lecz
wytwarzanie i przetwarzanie informacji

Do istotnych cech tego społeczeństwa należą m.in. tworzenie ponadnarodowych korporacji
oraz skupienie się w wielkich aglomeracjach miejskich, co powoduje rozwój kultury masowej
(muzyka, film, Internet)

10. TEORIA KAPITAŁU LUDZKIEGO I JEJ ZWIĄZEK Z POLITYKĄ EDUKACYJNĄ

Postęp ekonomiczny uzależniony jest od postępu w edukacji czyli im bardziej wykształcony
naród tym większe zyski dla wszystkich

Wykształcony jest katalizator stopniowego wzrostu wartości siły roboczej i w związku z tym
następuje wzrost gospodarczy. Kapitał ludzki nagromadzony przez pracowników to np. zasób
wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności.
Na zainteresowanie ekonomi światowej edukacji znacząco wpłynęła opracowana w latach
60/70 XIX wieku teoria kapitału ludzkiego (Theodore Schultz a także J. Mincer, G.S Becher)
głosząca, że inwestycje w kapitał ludzki stanowią główny czynnik wzrostu gospodarczego

11. GŁÓWNA TEZA TEORII KAPITAŁU LUDZKIEGO

Na zainteresowanie ekonomii światowej edukacją znacząco wpłynęła opracowana w latach
60 XX wieku TEORIA KAPITAŁU LUDZKIEGO (Theodore Schultz a także J. Mincer i G.S. Becker),
głosząca, że inwestycje w kapitał ludzki stanowią główny czynnik wzrostu gospodarczego

12. GŁOWNE OBSZARY INWESTYCJI W KAPITAŁ LUDZKI

Ogół działań, które wpływają na przyszły pieniężny i fizyczny dochód przez powiększenie
zasobów w ludziach

 Wydatki na ochronę zdrowia (zwiększają długość życia)
 Wydatki na kształcenie
 Wydatki na przyuczenie do zawodu
 Wydatki związane z migracją
 Wydatki na uzyskanie informacji zawodowych
 Wydatki na badania naukowe

13. GŁÓWNE PRZSŁANIE TZW. „RAPORTU BENGEMANA”

„Pierwsze kraje, które wkroczą na drogę do społeczeństwa informatycznego uzyskają

największe korzyści. One ustalają porządek rzeczy dla wszystkich którzy pójdą w ich ślady. Dla
kontrastu kraje które odkładają decyzję lub preferują rozwiązania częściowe mogą
doświadczyć w najbliższej dekadzie katastrofalnego spadku inwestycji lub zmniejszenia liczby
miejsc pracy”

8

14. ROLA EDUKACJI W SYSTEMIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Główne cele oświaty

•

Tworzenie wolnego rynku usług oświatowych. Szkoły muszą współzawodniczyć z sobą o
przyciąganie uczniów, co musi doprowadzić do wyższej jakości oświaty.

•

Wolność wyboru najlepszej oferty na rynku usług oświatowych.

•

Osiągnięcie wysokiej jakości nauczania potwierdzonej wynikami egzaminów.

•

Decentralizacja władzy poprzez przeniesienie jej w dół hierarchii oświatowej, aż do szkoły,
co daje szanse na bardziej sprawne kierowanie procesami nauczania i uczenia się.

•

Opracowanie i realizowanie programów nauczania odpowiadających potrzebom rynku i
wymaganiom związanym z powstawaniem gospodarki globalnej.

•

Zakres i przedmiot reform jest w dużej mierze determinowany przez czynniki ekonomiczne, a
głównie przez potrzeby rynku pracy. Rozwój szybko zmieniającej się postindustrialnej
ekonomii zależy w coraz większym stopniu od edukacji.

•

Celem procesów restrukturyzacji na obszarze edukacji jest zwykle zmiana sposobu
zarządzania szkołami i systemem szkolnym. Odbiera się wiele prerogatyw pedagogom i
nauczycielom a przekazuje się je aktorom pozaedukacyjnym, wykorzystującym edukację
głównie dla korzyści ekonomicznych. W rezultacie sfery biznesu narzucają edukacji własne
struktury i sposoby działania.

•

Biznes jest zainteresowany wejściem do szkoły publicznej, zawierając z państwem kontrakty
na realizację usług (zarządzanie i kierowanie procesami oświatowymi) i dostarczanie
zamawianych towarów (technologie informacyjne)

•

Imperatyw ekonomiczny dostarcza nowego wzoru racjonalności dla edukacji oraz
szkolnictwa. Odwołuje się on do idei „wolnego rynku edukacyjnego". Oczekuje się, że szkoły
będą konkurować o „klienta". Zakłada się też, że będą wykorzystywały swoje zasoby, tak jak
gdyby były prywatnymi firmami. Swoją „menedżerską dojrzałość" i produktywność mają przy
tym demonstrować na skali „pomiarów osiągnięć".

15. TRÓJKĄT WIEDZY (Knowledge Triangle)

TRÓJKĄT WIEDZY (The Knowledge Triangle):
edukacja-badania-innowacje

edukacja

badanie

innowacje

Sfera edukacji

Sfera
biznesu

9

16. DECENTRALIZACJA (różne znaczenia pojęcia, ekonomiczny aspekt decentralizacji)

Termin decentralizacja nie ma ścisłego znaczenia. Odnosi się do szerokiego spektrum
zjawisk, które mają jedną wspólną cechę „wszystkie dotyczą dynamicznych związków
między centrum a peryferiami”



Decentralizacja jako redystrybucja władzy z centrali na peryferie. Następuje to
zwykle w wyniku inicjatyw legislacyjnych, dotyczących, zwłaszcza przekazania
środków.



Decentralizacja jako strategia uzyskania większej skuteczności np. w sektorze
oświaty. Zakłada się bowiem, że decentralizacja wpłynie na lepsze wykorzystanie
środków.



Decentralizacja w podejmowaniu decyzji dotyczących programów nauczania.
Decyzje w tych sprawach podejmowane są przez środowisko lokalne.

„Zdecentralizowana centralizacja”
Decentralizacja władzy oświatowej nie przebiegała jednak ściśle według założeń
wypracowanych w ramach tej wizji. Rezultatem przemian podjętych u końca lat
osiemdziesiątych było bowiem umocnienie i rozszerzenie roli centralnej administracji
oświatowej i ograniczenie kompetencji lokalnych władz oświatowych.

Powierzenie autonomii decyzyjnej szkół na poziomie dyrektorskim zaowocowało
niewspółmiernym ograniczeniem autonomii i elastyczności na poziomie indywidualnych
nauczycieli. Szkoły uzyskały status niezależnych podmiotów rynkowych, jednak
nauczyciele zostali obłożeni szeregiem ograniczeń programowych i metodycznych. Jak
zauważa Gerald Grace: ′demokratyczna rozliczalność wobec zewnętrznego rynku nie
musi skutkować poprawą kondycji wewnętrznej demokracji w szkole′ .

17. ROZLICZALNOŚĆ (istota pojęcia)

Najistotniejszą cechą współczesnych reform staje się sprawa rozliczalniści za wyniki
nauczania ze strony nauczycieli, szkoły, administracji oświatowej. Skuteczny system nie może
prawidłowo działać bez ustalenia jasnego i przejrzystego podziału odpowiedzialności, który
byłby realizowany w warunkach wielostronnej kontroli.

18. RÓŻNE SYSTEMY ROZLICZALNOŚCI

Systemy oświatowe można podzielić na taki, które rozliczają się ze swojej
odpowiedzialności wobec:

 Rodziców (Dania, Szwecja)
 Państwa (USA, Nowa Zelandia)
 Podatników (Stan Arizona w USA)
 Sektora prywatnego (Anglia)

19. EKONOMICZNE ZNACZENIE ROZLICZALNOŚCI

Współczesne państwo narodowe nie jest w stanie zagwarantować niezbędnych usług
oświatowych na poziomie ujawniających się potrzeb. Coraz powszechniej zaczęto przyjmować, że
potrzeby te można jedynie zaspokoić w wyniku działania mechanizmów podaży i popytu.
Rola centralnej administracji oświatowej przestała polegać na szczegółowej kontroli i inspekcji.
Ograniczona została do ustalenia kryteriów, według których zaczęto mierzyć skuteczność oświaty
i przydzielać fundusze na realizację zadań podejmowanych przez szkoły publiczne i prywatne

10

Istnieje łatwa do zaobserwowania tendencja:

W czasach gorszej koniunktury i generalnie kryzysu ekonomicznego wzmagają się centralne
naciski na rozliczalność i efektywność szkół.

Rozliczalność (accountability), jako wymaganie stawiane szkołom odgrywa rolę przeciwwagi dla
ich autonomii.

20. WARUNKI FUNKCJONOWANIA I EFEKTYWNOŚCI ROZLICZALNOŚCI W RAMACH SYSTEMU

OŚWIATOWEGO

Jądro thatcherowskiej wizji przyszłości przetrwało i wzmocniło się pod rządami Labourzystów. Wizja
ta zakłada system oświatowy jako system luźno powiązanych lub całkowicie niepowiązanych
autonomicznych i samorządnych szkół, charakteryzujących się następującymi kluczowymi cechami:

1) dyrektorzy są lepiej zorientowani w sytuacji swoich szkół niż władze oświatowe, stąd potrafią

lepiej identyfikować szkolne priorytety.

2) szkoły powinny być rzeczywistymi podmiotami procesów doskonalenia i rozliczalności;
3) dobre szkoły przetrwają, zaś najlepsze szkoły będą doskonale prosperować na rynku

otwartym dla rodzicielskiego wyboru.

Termin decentralizacja nie ma ścisłego znaczenia. Odnosi się do szerokiego spektrum zjawisk, które
mają jedną wspólną cechę: wszystkie dotyczą dynamicznych związków między centrum a peryferiami.
Decentralizacja jako redystrybucja władzy z centrali na peryferie. Następuje to zwykle w wyniku
inicjatyw legislacyjnych, dotyczących, zwłaszcza przekazania środków.
Decentralizacja jako strategia uzyskania większej skuteczności np. w sektorze oświaty. Zakłada się
bowiem, że decentralizacja wpłynie na lepsze wykorzystanie środków.
Decentralizacja w podejmowaniu decyzji dotyczących programów nauczania. Decyzje w tych
sprawach podejmowane są przez środowisko lokalne

21. IDEOLOGIA NOWEJ PRAWICY

1) ISTOTA CZŁOWIEKA

Zdaniem Laudera (1990) interpretacja istoty człowieka według Nowej Prawicy opiera się
na dwóch doktrynach:

a) człowiek to jednostka posiadająca, „głównie właściciel własnej osobowości, zdolności,
która nic nie zawdzięcza państwu, że jest taka a nie inna"
b) jednostka umotywowana jest do działania przez własny interes - pogoń za bogactwem,
statusem i władzą a uwarunkowania te mają charakter przedspołeczny i nieodwracalny

2) SPOŁECZEŃSTWO

Społeczeństwo kapitalistyczne jest idealną strukturą ponieważ jednostki są wolne, by
kierować się własnym interesem w gromadzeniu bogactwa. Najlepiej wyraziła to
Margaret Thatcher, mówiąc: „Nie ma społeczeństwa, są tylko jednostki".

3) ROLA PAŃSTWA

Struktury i wpływ państwa powinien być minimalny: jedynie policja i armia są potrzebne
do utrzymania pokoju, wszystko inne może być poddane regulacjom wolnorynkowym.
Idzie o to, by akumulacja bogactwa i współzawodnictwo niezbędne do istnienia zdrowej
gospodarki nie były hamowane przez protekcjonistyczne regulacje.

4) ROLA OŚWIATY, NAUCZYCIELI, NAUCZANIA

a) opłaty za oświatę są wnoszone przez klienta, gdyż oświata jest towarem (jednostka
korzysta z oświaty i dlatego powinna płacić);

11

b) współzawodnictwo jest motorem działania - „brak współzawodnictwa prowadzi do
małej skuteczności systemu oświaty ze względu na brak harmonii między
umiejętnościami rozwijanymi w szkole a tymi, które są poszukiwane na rynku pracy”.

Nowa Prawica wyraża przekonanie, że oświata publiczna jest nieskuteczna, tak jak i sam
nauczyciel. Nauczyciele nie powinni brać udziału np. w tworzeniu polityki oświatowej, a
skoncentrować się na własnym interesie powiązania nauczania z potrzebami rynku.

5) GŁÓWNE CELE OŚWIATY

Tworzenie wolnego rynku usług oświatowych. Szkoły muszą współzawodniczyć z
sobą o przyciąganie uczniów, co musi doprowadzić do wyższej jakości oświaty.

Wolność wyboru najlepszej oferty na rynku usług oświatowych.

Osiągnięcie wysokiej jakości nauczania potwierdzonej wynikami egzaminów.

Decentralizacja władzy poprzez przeniesienie jej w dół hierarchii oświatowej, aż
do szkoły, co daje szanse na bardziej sprawne kierowanie procesami nauczania i
uczenia się.

Opracowanie i realizowanie programów nauczania odpowiadających potrzebom
rynku i wymaganiom związanym z powstawaniem gospodarki globalnej.

6) POLITYKA OŚWIATOWA

 Uzależnienie plac nauczycieli od wyników nauczania.
 Wprowadzenie bonów oświatowych, które pozwolą rodzicom na wybór szkoły

nie tylko publicznej, ale i prywatnej. Zmusi to szkoły do lepszej pracy.

 Odrzucenie polityki rejonizacji szkół, co umożliwi wyeliminowanie z rynku szkół

mających złe wyniki nauczania.

 Systematyczne ocenianie pracy nauczycieli oparte na narodowym systemie

wskaźników jakości pracy nauczycielskiej.

 Zwiększenie samorządności szkoły. Może to dodatnio wpływać na osiągnięcia

wysokich wyników, jak i pozwalać na rozliczanie z pracy nauczyciela, kierownika,
członków rady szkoły.

 Ograniczenie roli nauczycielskich związków zawodowych.
 Zawieranie kontraktów z kierownikami szkół i ich zastępcami na ściśle określony

czas. Ułatwi to prowadzenie kontroli jakości, jak i ustalenie płacy w zależności od
wyników.

 Przygotowanie centralnych programów nauczania uwzględniających potrzeby

rynku, zwłaszcza w odniesieniu do kompetencji technologicznej.

Ostatnio wprowadzane reformy nauczania idą w kierunku tworzenia ogólnonarodowych
programów nauczania oraz ustalenia ścisłych zakresów wiedzy i umiejętności w
poszczególnych przedmiotach. Z jednej strony wydaje się, że strategie zmian dotyczą
sposobu skoncentrowania procesów nauczania i uczenia się na wiedzy i umiejętnościach,
pozwalających uczniom dobrze funkcjonować we współczesnym świecie. Z drugiej strony
wydaje się, że określone standardy mogą być użyteczne w przygotowaniu nauczyciela do
pracy w szkole, natomiast nauczanie umiejętności krytycznego i twórczego myślenia
wykracza poza takie wąsko pomyślane cele.

22. IDEOLOGIA LIBERALIZMU

Liberalizm kładzie nacisk na znaczenie roli edukacji w procesie stratyfikacji społecznej. To
właśnie edukacja (jej „jakość" i „ilość") ma przesądzać o miejscu człowieka w społeczeństwie,
jego sukcesie zawodowym i społecznym. Mamy tu do czynienia z ideą „społeczeństwa
edukacyjnych listów uwierzytelniających".

12

Liberalizm propaguje więc edukację dla „nierówności", gdzie jednostka — konkurując z
innymi o wejście na poszczególne szczeble „drabiny edukacyjnej" uzyskuje możliwość
optymalnego rozwoju własnych uzdolnień i odpowiednie kwalifikacje. Decydującą rolę
odgrywają w tym kontekście predyspozycje i pracowitość.

Nawiązujące do tych poglądów teorie edukacyjne proponują podejście reformistyczne, które
charakteryzuje się zapewnieniem „równości na starcie", a następnie „edukacją
kompensującą", która skupia się na wyjaśnianiu niepowodzeń, likwidowaniu barier i
dostarczaniu zróżnicowanych propozycji programowych. A zatem, w ujęciu liberalnym
równość utożsamiana jest z „egalitaryzmem korektywnym".

23. IDEOLOGIA EGALITARYZMU

„Edukacja dla równości" to zasadniczy motyw ideologii edukacyjnej pojawiającej się w
dyskursie kojarzonym z poglądami socjaldemokracji. Kładzie ona nacisk nie tylko na
koncepcję „równego startu", ale także i — do pewnego stopnia — „równych rezultatów".
„Wyrównywanie osiągnięć edukacyjnych" ma przynieść bardziej „sprawiedliwe
społeczeństwo", które zgodnie z dążeniami lewicy będzie „budować lepszy świat”.

Odwołująca się do idei „edukacji dla równości” teoria radykalna preferuje „egalitaryzm
wyrównujący", koncentrujący się na „równości szans życiowych". Podstawowym kryterium
oceny równości możliwości edukacyjnych na gruncie tej teorii jest stopień zaspokojenia
potrzeb edukacyjnych wszystkich ludzi, a niepowodzenia systemów edukacji w zapewnieniu
równości wyjaśniane są najczęściej na płaszczyźnie klasowej struktury społecznej.

24. PROCES PRZECHODZENIA PAŃSTW NARODOWYCH OD POLITYKI WELFARE STATE DO

WORKFARE STATE – IMPLIKACJE DLA POLITYKI EDUKACYJNEJ

Rola oświaty, nauczycieli, nauczania
a) opłaty za oświatę są wnoszone przez klienta, gdyż oświata jest towarem (jednostka
korzysta z oświaty i dlatego powinna płacić);
b) współzawodnictwo jest motorem działania - „brak współzawodnictwa prowadzi do małej
skuteczności systemu oświaty ze względu na brak harmonii między umiejętnościami
rozwijanymi w szkole a tymi, które są poszukiwane na rynku pracy”.

Nowa Prawica wyraża przekonanie, że oświata publiczna jest nieskuteczna, tak jak i sam
nauczyciel. Nauczyciele nie powinni brać udziału np. w tworzeniu polityki oświatowej, a
skoncentrować się na własnym interesie powiązania nauczania z potrzebami rynku.

Główne cele oświaty
•

Tworzenie wolnego rynku usług oświatowych. Szkoły muszą współzawodniczyć z sobą o
przyciąganie uczniów, co musi doprowadzić do wyższej jakości oświaty.

•

Wolność wyboru najlepszej oferty na rynku usług oświatowych.

•

Osiągnięcie wysokiej jakości nauczania potwierdzonej wynikami egzaminów.

•

Decentralizacja władzy poprzez przeniesienie jej w dół hierarchii oświatowej, aż do szkoły,
co daje szanse na bardziej sprawne kierowanie procesami nauczania i uczenia się.

Opracowanie i realizowanie programów nauczania odpowiadających potrzebom rynku i
wymaganiom związanym z powstawaniem gospodarki globalnej

Polityka oświatowa
•

Uzależnienie plac nauczycieli od wyników nauczania.

13

•

Wprowadzenie bonów oświatowych, które pozwolą rodzicom na wybór szkoły nie tylko
publicznej, ale i prywatnej. Zmusi to szkoły do lepszej pracy.

•

Odrzucenie polityki rejonizacji szkół, co umożliwi wyeliminowanie z rynku szkół mających złe
wyniki nauczania.

•

Systematyczne ocenianie pracy nauczycieli oparte na narodowym systemie wskaźników
jakości pracy nauczycielskiej.

•

Zwiększenie samorządności szkoły. Może to dodatnio wpływać na osiągnięcia wysokich
wyników, jak i pozwalać na rozliczanie z pracy nauczyciela, kierownika, członków rady szkoły.

•

Ograniczenie roli nauczycielskich związków zawodowych.

•

Zawieranie kontraktów z kierownikami szkół i ich zastępcami na ściśle określony czas.
Ułatwi to prowadzenie kontroli jakości, jak i ustalenie płacy w zależności od wyników.

Przygotowanie centralnych programów nauczania uwzględniających potrzeby rynku, zwłaszcza
w odniesieniu do kompetencji technologicznej

Workfare state – państwo zachęcające do pracy

Welfare state - Państwo opiekuńcze (ang. welfare state), także: państwo dobrobytu, państwo
bezpieczeństwa socjalnego – koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw.
ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach
50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem
państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na
rozwiązywanie problemów społecznych.

Konserwatyści przeciwstawiają się pluralizmowi i różnorodności w edukacji. Dążą do przywrócenia
stanu, w którym szkoła kształtuje „produkcyjny kapitał ludzki", a jednocześnie „wytwarza i kreuje
intelektualnych przywódców narodu". Takie podejście sprowadza kształcenie do „powrotu do
podstaw" (dla większości), „edukacji doskonałości" (dla wybranych i najbardziej uzdolnionych) oraz
dążenia do rozwoju jednostek w zgodzie z „jedynie słusznymi" wartościami.
Edukacyjne teorie konserwatywne (merytokratyczne) preferują „egalitaryzm konkurencyjny", w
którym dostęp do edukacji i elitarnych zawodów zarezerwowany jest dla osób o wysokich
uzdolnieniach. „Rekrutacja" kandydatów odbywa się poprzez — dokonywany zwykle za pomocą
testów — pomiar wiedzy, uzdolnień, osiągnięć i postaw

Edukacja dla równości to zasadniczy motyw ideologii edukacyjnej pojawiającej się w dyskursie
kojarzonym z poglądami socjaldemokracji. Kładzie ona nacisk nie tylko na koncepcję „równego
startu", ale także i — do pewnego stopnia — „równych rezultatów". „Wyrównywanie osiągnięć
edukacyjnych" ma przynieść bardziej „sprawiedliwe społeczeństwo", które zgodnie z dążeniami
lewicy będzie „budować lepszy świat”.

Odwołująca się do idei „edukacji dla równości” teoria radykalna preferuje „egalitaryzm
wyrównujący", koncentrujący się na „równości szans życiowych". Podstawowym kryterium oceny
równości możliwości edukacyjnych na gruncie tej teorii jest stopień zaspokojenia potrzeb
edukacyjnych wszystkich ludzi, a niepowodzenia systemów edukacji w zapewnieniu równości
wyjaśniane są najczęściej na płaszczyźnie klasowej struktury społecznej.
Dość niejednoznaczne i kontrowersyjne jest zaliczanie wszystkich partii, które tak same o sobie
twierdzą, do grona partii socjaldemokratycznych, ponieważ jedne są za budową ustroju
socjalistycznego, natomiast inne są mu przeciwne. Nawet partie, które formalnie są partiami
demokratycznego socjalizmu (brytyjska Partia Pracy, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec) prowadzą

politykę socjalliberalizmu (między innymi trwające do dziś reformy społeczne brytyjskiej Partii Pracy
rozpoczęte w 1997 roku nie miały wymiaru socjaldemokratycznych reform gospodarczych).

14

Mimo to większość partii opowiada się za państwem opiekuńczym, polityką pełnego zatrudnienia,
równością szans w dostępie do edukacji, kultury, opieki zdrowotnej i zwiększeniem równości
dochodów (dystrybucja dochodu narodowego).

KONKLUZJA:
Polska jako kraj zawsze przejawiała model państwa opiekuńczego, które ze względu na swoje
położenie geograficzne nie zawsze mogło dobrze wypełniać przyjętą przez siebie rolą. Edukacja
publiczna nie zawsze jest skuteczna ponieważ Polacy powinni zwrócić większą uwagę na nauczyciela.
Współcześnie odchodzi się od opiekowania się wszystkimi (często ten model kojarzy się z
kapitalizmem) w stronę liberalizmu ekonomicznego a więc państwa w którym obywatele są zachęcani
do wolnego wyboru również w sferze edukacji – chodzi o szeroko rozumiane rozwiązywanie
problemów społecznych ale nie tylko przez państwo lecz w dużej mierze przy współudziale
zainteresowanych członków społeczeństwa.

25. TQM

To rodzaj wszechstronnego zbiorowego wysiłku zorientowanego na ustawiczne doskonalenie
przedsiębiorstwa we wszystkich aspektach, sferach, efektach, działalności – to nowa filozofia
zarządzania

26. CZOŁOWI TWÓRCY TQM

a) William Edwards Deming (1900 – 1993) przybył do Japonii w 1947 roku. Był pierwszym

amerykańskim specjalistą, który w sposób metodyczny przekazywał japońskim
inżynierom i menedżerom wiedzę na temat statystycznej kontroli jakości.

Filozofia zarządzania jakością zaproponowana przez Deminga zrewolucjonizowała
japoński przemysł, zapewniając japońskiej gospodarce supremację na rynkach
światowych.

b) Joseph Moses Juran (1904 – 2008) urodził się w Rumunii. Tak jak Deming był specjalistą

w zakresie statystyki matematycznej.

W 1954 roku został zaproszony do wygłoszenia serii wykładów dla japońskich inżynierów.
Juran pozostał w Japonii. W 1979 roku powołał Instytut Jurana. W 1986 roku opublikował
„trylogię jakości” (planowanie, sterowanie i doskonalenie).

27. DEFINICJA JAKOŚCI

jakość definiowana jest przez klienta, a nie producenta czy świadczącego usługi

jakość rozumiana jest jako zgodność z potrzebami, wymaganiami, oczekiwaniami
klienta

klientem jest odbiorca (wewnętrzny, zewnętrzny) półproduktu, produktu, usługi

dochodzenie do jakości nie odbywa się poprzez wykrywanie braków, usterek, ale
ciągłe doskonalenie produktu i usługi

za jakość odpowiedzialni są wszyscy w zakładzie, a nie tylko kierownictwo

w dochodzeniu do jakości zasadnicze znaczenie ma praca zespołowa

fundamentalne znaczenie ma ciągłe doskonalenie pracowników

15

28. CYKL DEMINGA

W cyklu Deminga poza planowaniem i wykonywaniem zasadnicze znaczenie ma ciągłe
porównywanie rezultatów działania z założonymi celami. Oznacza to ciągłą dbałość o jakość
na każdym etapie działania i, jeżeli zachodzi potrzeba, wprowadzanie działań doskonalących
celem uniknięcia braków i usterek produkcyjnych.
Tego rodzaju działanie nie wymaga kontroli jakości produktu finalnego lub usług.

Cykl Deminga funkcjonujący w procesach oświatowych wymusza monitorowanie jakości
pracy na każdym etapie procesu nauczania, doprowadzając do podejmowania działań
doskonalących, które ograniczają powstawanie luk w wiedzy i umiejętnościach uczniów do
minimum.

Istnieją różnice w sposobie interpretowania i stosowania TQM pomiędzy zakładami
przemysłowymi, instytucjami handlowymi, sektorem usług publicznych i edukacyjnych.
Główne, fundamentalne zasady pozostają jednak takie same. Można je sprowadzić do
następujących tez:

•

jakość definiowana jest przez klienta, a nie producenta czy świadczącego usługi;

•

jakość rozumiana jest jako zgodność z potrzebami, wymaganiami, oczekiwaniami klienta;

•

klientem jest odbiorca (wewnętrzny, zewnętrzny) półproduktu, produktu, usługi;

•

dochodzenie do jakości nie odbywa się poprzez wykrywanie braków, usterek, ale ciągłe
doskonalenie produktu i usługi;

•

za jakość odpowiedzialni są wszyscy w zakładzie, a nie tylko kierownictwo;

•

w dochodzeniu do jakości zasadnicze znaczenie ma praca zespołowa;

•

fundamentalne znaczenie ma ciągłe doskonalenie pracowników.

PLAN



DZIAŁANIA DOSKONALĄCE WYKONANIE




PORÓWNYWANIE WYKONANIA Z CELEM

29. DOKTRYNA JAKOŚCI

Oznacza dbałość o jakość i jej ciągłe sprawdzanie na wszystkich etapach wytwarzania
produktu czy świadczonej usługi. Troska o jakość przejawiana na wszystkich stanowiskach
pracy prowadzi do wytworzenia produktu bez usterek i braków. Dzięki TQM dostrzega się i
docenia potencjał twórczy w każdym pracowniku oraz szanuje się autonomię każdej
jednostki, a także potrzebę czucia się podmiotem, a nie przedmiotem w procesie produkcji.

Z jakością szkoły wiąże się osiąganie założonych celów, nieustanne doskonalenie i
zaspokajanie potrzeb klientów. Dobra szkoła, o wysokiej jakości pracy pedagogicznej, to taka
szkoła, która zadowala, a nawet zachwyca swych głównych klientów. Stworzenie takiej szkoły

16

wymaga odejścia od tradycyjnego zarządzania i przyjęcia zarządzania jakością. Dobrze
ilustruje to model odwróconej piramidy.

Polega na badaniu rezultatów procesu pracy - wytworzonego produktu finalnego. Kontrola
odnosi się do przeszłości: odbywa się po zakończeniu procesu produkcyjnego i jest
prowadzona przez osoby trzecie, nie wytwarzające danego produktu i nie przez tego, kto go
nabywa. Odpowiedzialność za jakość produktu w procesie kontroli jest oddzielona od osób,
które produkt wytworzyły.

30. ELEMENTY SKŁADOWE TQM

a) Klienci – zgodnie z filozofią TQM klientem instytucji jest osoba lub grupa osób będących

odbiorcą produktu lub usługi. Zarządzenie jakością wymaga od instytucji. Zarządzanie
jakością wymaga od instytucji rozpoznawania oczekiwań klientów i podejmowania
działań zmierzających do ich zaspokajania.

Wiele instytucji stosujących zasady TQM twierdzi, że jakość jest ważniejsza od zysku.
Logika jest tu prosta: jeżeli potrzeby klienta są zaspokajane, osiąganie zysku jest
oczywistą tego konsekwencją.

W praktyce oznacza to potrzebę systematycznego pozyskiwania informacji zwrotnej od
klienta dla upewnienia się, czy produkt lub usługa jest na poziomie przez niego
oczekiwanym. Potrzeba taka występuje także w edukacji i powinna być realizowana
poprzez regularne monitorowanie pracy szkoły i ewaluację każdej fazy usługi
edukacyjnej.

b) Wartości – instytucja stosuje zasady TQM przykłada dużą wagę do uznawanych wartości i

do tego jak one wpływają na stosunki w miejscu pracy. Centralnym pojęciem zarządzania
jakością jest „misja” która:

 określa kierunek działania
 jest czynnikiem jednoczącym wysiłki
 określa kryteria do podejmowania decyzji
 wyraża uznawane wartości
 zapewnia ciągłość działania
 określa kogo uważa się za klienta
 charakteryzuje instytucje wobec społeczności lokalnej
 stanowi dedykacje do działania

niestety nie wszystkie szkoły mają jasno określone misje. Najczęściej formułuje
cele ogólne i szczegółowe swej działalności

c) Kierownictwo – kierujący instytucją stosującą zasady TQM nie tylko wykazuje

zainteresowanie wartościami i dbałością o ludzi ale powinien być odpowiedzialny za
stworzenie i realizację wizji rozwojowej instytucji, winna go cechować kreatywność,
wrażliwość, powinien delegować uprawnienia na podwładnych, przejawiać postawę
innowacyjną wyrażającą się wprowadzaniem potrzebnych i cennych z punktu widzenia
jakości zmian.

Kierownictwo zorientowane na jakość powinno kochać zmianę postrzeganą jako
nieustanną tendencję do takiego prowadzenia instytucji, aby stale się zmieniała sama, a
nie zmieniana była przez innych.

17

Dyrektor szkoły powinien kierować szkołą, koncentrując się na rezultatach jej pracy
pedagogicznej, a nie administrować nią.

d) Zespoły – zarządzanie jakością wymaga ciągłej dbałości o rozwój zespołów pracowniczych

oraz o dobrą organizację pracy zespołowej. Głównie chodzi o to, aby zespoły pracownicze
były zespołami efektywnymi, z jasno określonymi i uznawanymi wartościami by
odznaczały się wysokim poziomem umiejętności zaangażowania. Działania zespołów
powinny być stale ewaluowane w wyniku zbierania informacji zwrotnych i przeglądu
efektów pracy. Zespoły powinny być otwarte, umożliwiając swym członkom wymianę
doświadczeń, zgodę, współpracę i wspólne podejmowanie decyzji dotyczących jakości.
Takimi cechami powinny charakteryzować się także rada pedagogiczna placówki
oświatowej i zespoły uczniowskie w klasach.

Stan taki można osiągnąć dzięki właściwemu ukształtowaniu wszystkich zjawisk
składających się na dynamikę grupową rady pedagogicznej i zespołów uczniowskich:

 Cele i normy grupowe
 Struktury społeczne
 Związki koleżeńskie i przyjacielskie
 Popularność
 Integracja i polaryzacja
 spoistość grupy
 panująca w niej atmosfera.

e) Procesy – ważnym wymogiem zarządzania jakością jest doskonalenie nie tylko procesu

kierowania instytucją, ale także procesu pracy. Chodzi głównie o podjęcie takich działań,
które eliminują usterki i braki. Koniecznością staje się również opracowanie dokumentacji
organizacyjnej dotyczącej realizacji poszczególnych zadań, a umożliwiającej sporządzanie
raportów o uzyskanych wynikach.

Powinien też zostać stworzony mechanizm przekazywania informacji zwrotnej, który
dawałby klientowi możliwość wypowiadania swych opinii. Niezbędnym wymogiem
doskonalenia procesu pracy są także przeglądy jakości mające na celu weryfikację
poprawności stosowanych procedur działania.

Wszystkie te działania powinny prowadzić do osiągania założonych wymagań jakości
zgodnych z przyjętymi standardami. Tak rozumiane usprawnienie procesu pracy jest
środkiem do osiągania poziomu jakości oczekiwanego przez klientów. Doskonalenie
procesu pracy prowadzi do dostosowania się do oczekiwań klientów.

Zarządzanie jakością wymaga rezygnacji ze struktury organizacyjnej hierarchicznej i
przejęcie struktury sieciowej. Pod pojęciem „sieć” rozumie się określony typ struktury
organizacyjnej, która charakteryzuje się następującymi cechami:

 Brak hierarchii
 Brak członu kierowniczego
 Brak podporządkowania
 Dominacja więzi informacyjnych o więzi współpracy
 Tymczasowością ustaleń odnośnie obowiązków uprawnień i odpowiedzialności
 Specjalizację wynikającą z zainteresowań i fachowości
 Minimalnym stopniem sformalizowania procedur działania

18

f) Struktura – struktura organizacyjna sieciowa jest związkiem autonomicznych zespołów,

które są w stanie współpracować zarówno z klientami jak i wzajemnie ze sobą, i które są
powiązane z personelem kierowniczym wyższego szczebla odpowiedzialnym za strategię
działania instytucji. Kierownictwo powinno mieć tylko tyle władzy ile jest konieczne
ponieważ obowiązki i uprawnienia są delegowane na zespoły odpowiednio do zadań,
jakie mają one wykonywać. Tworzenie takiej struktury organizacyjnej wymaga zmiany
filozofii organizacyjnego myślenia, a to nie jest łatwe zwłaszcza w oświacie, w której
nadal dominują struktury organizacyjne hierarchiczne. Struktura organizacyjna sieciowa
stwarza najkorzystniejsze warunki do osiągania wysokiej jakości pracy szkoły.

31. CELE STRATEGICZNE ET 2020

a) Cel 1

„Realizacja koncepcji uczenia się przez całe życie i mobilności”

 Jest on dynamiczny, zmienny, elastyczny, globalny oraz jest „rynkiem

pracodawcy”

 Te wszystkie cechy są wymagane przez uczenie się przez całe życie
 Globalizm współczesnego rynku pracy oraz fakt, że jest rynkiem „pracodawcy”, a

więc regulowanym przez popyt na siłę roboczą wymaga mobilności

b) Cel 2

„Poprawa jakości i skuteczności kształcenia i szkoleń”

Wprowadzenie do placówek edukacyjnych strategii wypracowanych na gruncie
teorii zarządzania, umożliwiających regulowanie ich funkcjonowanie za pomocą
instrumentów ekonomicznych np. amerykańska ustawa „No Child left Behind”

Warunkiem możliwości rozliczalności w edukacji jest porównywalność efektów
kształcenia osiąganych w różnych placówkach

Aby spełnić ten warunek wprowadzono standaryzację treści kształcenia oraz
wystandaryzowanych narzędzi badań i efektów kształcenia

c) Cel 3

„Promowanie równości, spójności społecznej i aktywności obywatelskiej”

 Ma ono służyć przede wszystkim mobilności
 Ważna jest umiejętność adaptacji do różnych społeczności lokalnych, które

również mogą być wielokulturowe

 Europejczyk w XXI wieku powinien funkcjonować w każdym kraju europy równie

dobrze jak w kraju rodzinnym

d) Cel 4

„Zwiększenie kreatywności i innowacyjności w tym przedsiębiorczości na wszystkich
poziomach kształcenia o szkolenia”

 Ten cel wynika bezpośrednio, podobnie jak cel 1, z wymagań, jakie stawia

pracownikom współczesny rynek pracy.

 Kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość są cechami, które nie tylko

ułatwiają znalezienie pracy, ale i jej efektywne wykonywanie.

32. BUDOWANIE SPOŁECZEŃSTWA OPARTEGO NA WIEDZY



Efektywne uczenie się przez całe życie (od przedszkola do emerytury włącznie)

- nabywanie kompetencji i umiejętności zgodnych ze zmieniającymi się potrzebami rynku pracy



Mobilność

- learning mobility

19

- labour-market mobility

-

nabywanie kompetencji komunikacyjnych

i interkulturowych

SPOŁECZEŃSTWO OPRATE NA WIEDZY

33. ZNACZENIE „UCZENIA SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE” (LIFELONG LEARNING) W EUROPEJSKIEJ

POLITYCE EDUKACYJNEJ
Efektywne uczenie się przez całe życie (Lifelong Learning) - od przedszkola do emerytury
włącznie
- nabywanie kompetencji i umiejętności zgodnych ze zmieniającymi się potrzebami rynku
pracy

34. ZNACZENIE „MOBILNOŚCI” (LEARNING MOBILITY, LABOUR-MARKET MOBILITY) W

EUROPEJSKIEJ POLITYCE EDUKACYJNEJ
Mobilność
- learning mobility
- labour-market mobility
- nabywanie kompetencji komunikacyjnych i interkulturowych

35. PROCES BOLOŃSKI – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

W dniu 19 czerwca 1999 r. ministrowie edukacji 29 krajów podpisali Deklarację Bolońską. Jest
to dokument zawierający zadania prowadzące do zbliżenia systemów szkolnictwa wyższego
krajów europejskich.
Głównym celem Deklaracji Bolońskiej jest stworzenie do 2010 roku Europejskiego Obszaru
Szkolnictwa Wyższego.

•

wprowadzanie przejrzystych i porównywalnych systemów stopni oraz wdrożenie Suplementu
do Dyplomu,

•

przyjęcie systemu kształcenia opartego na dwóch/trzech poziomach kształcenia;

•

powszechne stosowanie systemu punktów kredytowych (tj. ECTS - European Credit Transfer
System);

•

promocja mobilności studentów, nauczycieli akademickich, naukowców oraz personelu
administracyjnego;

•

promocja współpracy europejskiej w zakresie zwiększenia poziomu jakości szkolnictwa
wyższego;

BADANIE

EDUKACJA

INNOWACJE

20

•

promocja europejskiego wymiaru szkolnictwa wyższego, szczególnie w zakresie rozwoju
zawodowego, mobilności oraz zintegrowanych programów nauczania, szkolenia i badań.

36. MODEL CLARKE’A – CHARAKTERYSTYKA MODELI UCZELNI WYŻSZYCH

a) Model z przewagą władzy państwa nad szkołami wyższymi („francuski”, „sowiecki”)
Rola państwa: duża
Rola oligarchii akademickiej: mała (lub średnia)
Rola rynku: mała (lub żadna)

b) Model rynkowy („angloamerykański”)

Rola państwa: mała (lub bardzo mała)
Rola oligarchii akademickiej: średnia
Rola rynku: duża

c) Model z dużą rola oligarchii akademickiej („humboldtowski” lub „germański”)

Rola państwa: średnia (lub duża)
Rola oligarchii akademickiej: duża
Rola rynku: mała (lub bardzo mała)


W Polsce występuje system mieszany.
W sektorze publicznym rozwiązania są bliskie „germańskiemu” modelowi oligarchii
akademickiej.
W sektorze niepublicznym natomiast sytuacja jest bliższa amerykańskiemu modelowi
rynkowemu, z tym, że w polskich szkołach „prywatnych” rola państwa jest większa niż
rola władz stanowych w Ameryce. Natomiast rola oligarchii akademickiej jest znacznie
bardziej ograniczona w polskich szkołach niepublicznych (najczęściej prywatnych) przez
indywidualnych właścicieli, niż przez właścicieli uczelni niepublicznych w USA, którymi z
reguły są organizacje, a nie osoby.

37. DIAGNOZA POLSKIEGO SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W RAPORCIE O KAPITALE

INTELEKTUALNYM POLSKI

Indeks kapitału intelektualnego dla studentów plasuje Polskę na 13 miejscu, pośród 16
krajów europejskich, które objęte są porównaniem. Oznacza to, że gorzej niż w większości
krajów UE przygotowujemy młodych ludzi do wejścia w dorosłe życie a w tym również na
rynek pracy. Na to niekorzystne miejsce w istotnym stopniu wpływają m.in. :

o

Niska liczba polskich uczelni umieszczona na tzw. Liście Szanghajskiej

o

Niska liczba polskich artykułów naukowych na milion mieszkańców

o

Bardzo niski poziom subsydiów na edukacje dla podmiotów prywatnych jako % PKB

Mierniki sukcesu:

 Wzrost liczby studentów na studiach doktorskich
 Wzrost odsetka dorosłych polaków aktywnych edukacyjnie
 Wzrost odsetka młodych doktorów, profesorów ( w wieku 30-40lat)
 Wzrost liczby publikacji w pismach naukowych z listy filadelfijskiej
 Wzrost odsetka studiujących na kierunkach naukowo – technicznych
 Wzrost liczby uczelni polskich na liście szanghajskiej
 Większy udział środków przedsiębiorstw w strukturze finansowania nauki
 Wzrost liczby osób z tytułami naukowymi zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw
 Wzrost wskaźników mobilności zawodowej
 Poprawa oceny kluczowych kompetencji absolwentów uczelni przez pracodawców

21

 Wzrost odsetka studiujących/wykładających za granicą i z zagranicy

36.STRATEGIE ZMIAN W POLSKIM SZKOLNICTWIE WYŻSZYN PROPONOWANE W RAPORCIE
„POLSKA 2030”

Raport Polska 2030

W ciągu najbliższych 20 lat niezwykle ważna dla rozwoju kapitału intelektualnego będzie rola
uniwersytetów i innych uczelni wyższych .

Z jednej strony uczelnie powinny odpowiadać na

zapotrzebowanie rynku pracy przez właściwe kształcenie studentów, z drugiej zaś muszą
zapewnić rozwój potencjału badawczo-rozwojowego Polski.
Wokół uniwersytetów powinna się także formować tzw. klasa kreatywna, ważna z punktu
widzenia rozwoju kapitału społecznego.

Skuteczna strategia zapewniania jakości szkolnictwa wyższego powinna identyfikować przede
wszystkim te problemy, które można rozwiązać w stosunkowo krótkim czasie, wykorzystując
już dostępne narzędzia prawne i finansowe. Są to między innymi:

• wprowadzenie systemu monitorowania losów absolwentów uczelni wyższych, co pozwoli
na sparametryzowanie pomiaru jakości kształcenia poszczególnych uczelni;

• rozważenie nowych zasad finansowania studiów wyższych przez odejście od założenia
darmowych studiów przy jednoczesnym wprowadzeniu kredytu studenckiego lub bonu
edukacyjnego, który zniesie obecne nierówności w dostępie do dobrej edukacji wyższej;
wprowadzenie deregulacji prawnych zwiększających kompetencje rektora i dziekanów w
zakresie polityki zatrudniania i wynagradzania pracowników oraz dysponowania majątkiem
uczelni wyższej;

• profesjonalizacja zarządzania uczelniami przez zmianę zasad doboru osób na kluczowe
stanowiska (zastąpienie procedur demokratycznych przyczyniających się częstokroć do
zachowania status quo przez procedury merytokratyczne – otwarte, międzynarodowe
konkursy);

• wprowadzenie prawnego obowiązku powoływania na uczelniach ciał kolegialnych o
charakterze programowo-doradczym (rady interesariuszy, rady patronackie), których
zadaniem będzie zapewnianie coraz większej synergii i spójności między realizowaną misją
edukacyjną a potrzebami lokalnych i regionalnych społeczności eliminacja wszelkich,
nierzadko absurdalnych, barier międzynarodowej wymiany wiedzy (jak np. wytycznych
Centralnej Komisji ds. Uznawania Stopni i Tytułów podważających zasadność
pisania prac naukowych w językach obcych).

• ułatwienie dyfuzji wiedzy między uczelniami a sektorem przedsiębiorstw przez zniesienie
istniejących przeszkód w tworzeniu tzw. spółek odpryskowych (academic spin-offs) i
stworzenie przejrzystych regulacji dotyczących podziału praw do własności intelektualnej.
Kwestią o istotnym znaczeniu jest również rozwinięcie wewnętrznych
systemów zarządzania jakością na uczelniach.