Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
1
Cztery psychologie
Wykład III
Pedagogika
Przedmiot
psychologii
Zjawiska
materialne
Ruchy
dowolne
Symptomy
Zjawiska
psychiczne
Czynności
Wytwory
Nietrwałe
Trwałe
Dyspozycje
Osobowe
Obraz siebie
i świata
Naturalne
Wola
Charakter
Temperament
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
2
somatyka: reakcje
poznanie
zmysły emocje
intelekt rozum wola
natura
(w
ra
żli
w
o
s
ć
)
psy
c
hik
a
Model „mozaikowy”
Integracja, czyli „scalenie”
W obrębie dynamizmów podmiotu powstają struktury
zintegrowane
(„zestroje”).
Na przykład zestrój emocji i naturalnej ruchliwości
Naturalna ruchliwość to wytwór reaktywności ciała, które reaguje na bodźce
(materialne energie)
Jednak u człowieka trudno wskazać „czystą” reaktywność (nawet odruch
kolanowy nie jest tylko odruchem…)
Naturalna ruchliwość (reaktywność) jest wyrazem zmysłowej emotywności:
wzruszenia i podniecenia
Podniecenie
– ujawnia się w ciele (jego „reakcjach”)
Wzruszenie
– nie przejawia się w ciele; ono „promieniuje” wewnętrznie.
W ten sposób powstają typy temperamentalne.
Temperament to „wytwór” integracji piętra emotywnego i
piętra reaktywnego.
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
3
Czynności psycho-fizyczne,
psycho-dynamiczne
i…
Jeśli materiałem czynności psychicznych (np.
wrażenie) są tzw. dynamizmy ludzkiego bytu:
somatyczna reaktywność lub zmysłowa (tj. psychiczna)
emotywność, to powstają tzw. „zachowania”.
Jest w nich element psycho-dynamcizny i psycho-
somatyczny:
Podnieta wywołuje podniecenie
A podniecenie ujawni się jako „zachowanie”.
Ale:
wartość wywołuje wzruszenie (emocję).
A wzruszenie jest przedmiotem przeżycia. Nie jest to
zjawisko psycho-somatyczne!
.
Przedmiot zainteresowania
psychologa
Dla psychologa czy też pedagoga, który interesuje się
aktywnością człowieka pojawiają się zatem trzy
przedmioty:
osoba
pracująca (podmiot dynamiczny czynności),
czynność
osoby
i
wytwory
tychże czynności.
A także
dynamizmy
(podmiotu)
Psychologia jest zatem nauką o wytworach (głównie
behawioryzm), o
czynnościach psychicznych, oraz
o osobie, jako o podmiocie
tychże czynności (o
jego dyspozycjach, tj. dynamizmach).
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
4
Uzupełnienia - pojęcia
-
Czyli powtórka z ćwiczeń
"Nowe Życie" 2001
9
Rozwój wg Horney
„W sprzyjających warunkach tkwiące w jednostce zasoby
energii bywają zużytkowane do zrealizowania
wszystkich jej możliwości (...)
Zależnie od indywidualnych uzdolnień i skłonności, a
także od warunków, w jakich upłynęły wcześniejsze i
późniejsze okresy życia – człowiek
staje się
łagodniejszy lub surowszy,
bardziej ostrożny lub bardziej ufny,
bardziej lub mniej na sobie polegający,
nabywa natury refleksyjnej lub bardziej zwróconej ku
aktywności zewnętrznej,
a przede wszystkim rozwija swe indywidualne zdolności”
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
5
"Nowe Życie" 2001
10
Rozwój potencjalności
Potencjalność, czy jak ją też można nazwać
plastyczność, przejawia się w tym, że ogólne
uzdolnienia wrodzone
, jakie każdy byt z natury
posiada, samo przez się wystarcza do bardzo
niedoskonałych, słabych, początkowych czynów i że
dopiero częstsze ich
powtarzanie
nabywa coraz
większych do nich sprawności.
Czym jest powtarzaniem? -
doświadczaniem, uczeniem się
w różnych warunkach.
Kwestia powtarzania rozwinięta jest np. u K.
Twardowskiego: „O pojęciu wychowania”.
11
Usprawnianie
Usprawnianie jest to proces aktualizacji
poszczególnych potencjalności (możności) człowieka,
pod wpływem warunków zewnętrznych, w kierunku
właściwych im
wytworów
.
Proces aktualizacji dokonuje się pod wpływem
określonych warunków, a szczególnie pod wpływem
czynności wychowywania.
Wytworem aktualizacji są pewne akty osoby (będące
wytworami czynności psycho-somatycznych), które
określamy jako wyuczone (nabyte) zachowania. Akty
te są typowe dla danej osoby.
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
6
"Nowe Życie" 2001
12
Emocja
Emocja
– spontaniczne, czyli emotywne,
ustosunkowanie się
do otoczenia w aspekcie jego
wartości.
Występuje w dwóch odmianach: jako
wzruszenie
i jako
podniecenie
.
Wzruszenie jest „reakcją” na wartość wyższą, zaś
podniecenie jest dosłownie reakcją na wartości
podstawowe, czyli podniety. Tzw. „wartości wyższe”
budzą uczucia, czyli motywują.
Temperament jest „
mieszaniną
”, czyli swoistą dla
każdego proporcją wzruszenia i podniecenia w życiu
emocjonalnym.
"Nowe Życie" 2001
13
Wzruszenie
Wzruszenie (emocja) jest to swoista
„reakcja” na wartość; jest to reakcja swoista,
gdyż nie wyraża się w reakcji kierunkowej,
lecz w
przeżyciu wewnętrznym
.
Przeżycie wartości wiąże się z
uczestnictwem w dobru, które ktoś realizuje
lub reprezentuje.
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
7
"Nowe Życie" 2001
14
Podniecenie
Podniecenie
jest to „reakcja” sfery emotywnej na
podnietę.
Bliski i łatwo wyczuwalny związek z ciałem każe
nam uznać podniecenie za coś zmysłowego, za
dynamiczny przejaw zmysłowości.
UCZENIE SIĘ
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
8
"Nowe Życie" 2001
16
Czego uczy się człowiek?
Uczenie się
przeżyć
melancholiczność
Uczenie się
zachowań
choleryczność
Uczenie się
reakcji
kierunkowych
Sangwiniczność
Organizmiczna
mądrość
flegmatyczność
Proces „oswajania” wg A. Saint-Exupery’ego
— Nie jesteś tutejszy — powiedział lis. — Czego szukasz?
— Szukam ludzi — odpowiedział Mały Książę. — Co znaczy „oswojony"?
— Ludzie mają strzelby i polują — powiedział lis. — To bardzo kłopotliwe. Hodują także kury,
i to jest interesujące. Poszukujesz kur?
— Nie — odrzekł Mały Książę. — Szukam przyjaciół. Co znaczy „oswoić"?
— Jest to pojęcie zupełnie zapomniane — powiedział lis. — „Oswoić" znaczy „stworzyć
więzy".
— Stworzyć więzy?— Oczywiście — powiedział lis.
— Chodź pobawić się ze mną —
zaproponował Mały Książę. —
Jestem taki smutny...
— Nie mogę bawić się z tobą —
odparł lis. — Nie jestem oswojony.
— Ach, przepraszam — powiedział
Mały Książę. Lecz po namyśle
dorzucił: — Co znaczy
„oswojony"?
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
9
— Teraz jesteś dla mnie tylko małym chłopcem,
podobnym do stu tysięcy małych chłopców.
— Nie potrzebuję ciebie. I ty także mnie nie
potrzebujesz. Jestem dla ciebie tylko lisem,
podobnym do stu tysięcy innych lisów. Lecz
jeżeli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem
potrzebować. Będziesz dla mnie jedyny na
świecie. I ja będę dla ciebie jedyny na świecie.
— Zaczynam rozumieć— powiedział Mały Książę.
— Jest jedna róża... zdaje mi się, że ona mnie
oswoiła...
— To możliwe — odrzekł lis. — Na Ziemi zdarzają
się różne rzeczy...
— Och, to nie zdarzyło się na Ziemi— powiedział
Mały Książę.
Lis zaciekawił się: — Na innej planecie?
— Tak.
— A czy na tej planecie są myśliwi?
— Nie.
— To wspaniałe! A kury?
— Nie. — Nie ma rzeczy doskonałych —
westchnął lis i zaraz powrócił do swej myśli:
"Nowe Życie" 2001
19
— Jak się to robi? — spytał Mały Książę.
— Trzeba być bardzo cierpliwym. Na
początku siądziesz w pewnej
odległości ode mnie, ot tak, na trawie.
Będę spoglądać na ciebie kątem oka,
a ty nic nie powiesz. Mowa jest
źródłem nieporozumień. Lecz
każdego dnia będziesz mógł siadać
trochę bliżej...
— Poznaje się tylko to, co się oswoi —
powiedział lis. — Ludzie mają zbyt mało
czasu, aby cokolwiek poznać. Kupują w
sklepach rzeczy gotowe. A ponieważ nie
ma magazynów z przyjaciółmi, więc ludzie
nie mają przyjaciół. Jeśli chcesz mieć
przyjaciela, oswój mnie!
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
10
"Nowe Życie" 2001
20
— Co znaczy „obrządek?" — spytał
Mały Książę.
— To także coś całkiem
zapomnianego
— odpowiedział lis. —
Dzięki obrządkowi pewien dzień
odróżnia się od innych, pewna
godzina od innych godzin. Moi
myśliwi, na przykład, mają swój
rytuał. W czwartek tańczą z
wioskowymi dziewczętami. Stąd
czwartek jest cudownym dniem!
Podchodzę aż pod Winnice. Gdyby
myśliwi nie mieli tego zwyczaju w
oznaczonym czasie, wszystkie dni
byłyby do siebie podobne, a ja nie
miałbym wakacji.
—
Następnego dnia Mały Książę
przyszedł na oznaczone miejsce.
— Lepiej jest przychodzić o tej samej
godzinie. Gdy będziesz miał przyjść na
przykład o czwartej po południu, już od
trzeciej zacznę odczuwać radość. Im
bardziej czas będzie posuwać się
naprzód, tym będę szczęśliwszy. A jeśli
przyjdziesz nieoczekiwanie, nie będę
mógł się przygotować... Potrzebny jest
obrządek.
"Nowe Życie" 2001
21
W ten sposób Mały Książę oswoił lisa.
A gdy godzina rozstania była bliska, lis powiedział:
— Ach, będę płakać!
— To twoja wina — odpowiedział Mały Książę — nie życzyłem ci nic złego. Sam chciałeś, abym
cię oswoił...
— Oczywiście — odparł lis.
— Ale będziesz płakać?
— Oczywiście.
— A więc nic nie zyskałeś na oswojeniu?
— Zyskałem coś ze względu na kolor zboża — powiedział lis, a później dorzucił: — Idź jeszcze
raz zobaczyć róże. Zrozumiesz wtedy, że twoja róża jest jedyna na świecie.
Gdy przyjdziesz pożegnać się ze mną, zrobię ci prezent z pewnej tajemnicy
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
11
„Sekret” A. Saint-Exupery’ego (1)
Mały Książę poszedł zobaczyć się z różami.
— Nie jesteście podobne do mojej róży, nie macie jeszcze żadnej wartości —
powiedział różom. — Nikt was nie oswoił i wy nie oswoiłyście nikogo.
Jesteście takie, jakim był dawniej lis. Był zwykłym lisem, podobnym do stu
tysięcy innych lisów. Lecz zrobiłem go swoim przyjacielem i teraz jest dla
mnie jedyny na świecie.
Róże bardzo się zawstydziły.
— Jesteście piękne, lecz próżne — powiedział im jeszcze. — Nie można dla
was poświęcić życia. Oczywiście moja róża wydawałaby się zwykłemu
przechodniowi podobna do was. Lecz dla mnie ona jedna ma większe
znaczenie
niż wy wszystkie razem, ponieważ ją właśnie podlewałem.
Ponieważ ją przykrywałem kloszem. Ponieważ ją właśnie osłaniałem.
Ponieważ właśnie dla jej bezpieczeństwa zabijałem gąsienice (z wyjątkiem
dwóch czy trzech, z których chciałem mieć motyle). Ponieważ słuchałem jej
skarg, jej
wychwalań się, a czasem jej milczenia. Ponieważ...
jest moją różą
.
23
nie macie jeszcze żadnej wartości…
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
12
„Sekret” A. Saint-Exupery’ego (2)
Powrócił do lisa.
— Żegnaj — powiedział.
— Żegnaj — odpowiedział lis. A oto mój sekret. Jest bardzo prosty: dobrze
widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu.
— Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu — powtórzył Mały Książę, aby
zapamiętać.
— Twoja róża ma dla ciebie tak wielkie znaczenie, ponieważ poświęciłeś
jej wiele czasu.
— Ponieważ poświęciłem jej wiele czasu... — powtórzył Mały Książę, aby
zapamiętać.
— Ludzie zapomnieli o tej prawdzie — rzekł lis. — Lecz tobie me wolno
zapomnieć. Stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś.
Jesteś odpowiedzialny za twoją różę.
— Jestem odpowiedzialny za moją różę... — powtórzył Mały Książę, aby
zapamiętać.
„DOZNAWANIE WRAŻEŃ”
Fundament zjawisk psychicznych
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
13
Dwa typy aktywności
Aktywność to proces przejścia od „potencji”
do aktu (urzeczywistnienia).
Znamy dwa „tory” tego przejścia:
Czynność
(świadomą)
Uczynnienie
(nieświadome)
Te dwa typy aktywności inaczej są
poznawane wewnętrznie (introspekcyjnie):
O czynności mówimy:
„Ja działam”
O uczynnieniu:
„Coś się we mnie (ze mną) dzieje”
27
ciało: reaktywność
uc
zuc
iow
o
ść
pobudliw
ość
„podnieta”
„doznanie”
Przeżycie
i pragnienia
ruch
działanie
podniecenie
wzruszenie
Odzwierciedlenie
„Ja” ”Świat”
intelektrozum
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
14
Podmiot
Działanie (świadome)
Świat
=
działanie
„Doznanie”
wartości
Poznanie
„obiektu”
Przeżycie
(nieświadome)
Orientacja i poznanie
Podmiot
Działanie (świadome)
Świat
(=działanie)
„Doznanie”
Poznanie
„umysł”
Przeżycie
„serce”
wartość
To, co „pewne”
To, co „jasne”
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
15
"Nowe Życie" 2001
30
Warunkowanie: reakcji i
działania kulturowego
Warunkowanie reakcji
człowiek doświadcza podniet, jak również uczy się - drogą
warunkowania -
reagować podnieceniem na inne bodźce. Jest to
warunkowanie instrumentalne reakcji.
Same reakcje nie zmieniają się jakościowo.
Uczenie się działania kulturowego (doznań i przeżyć):
uwrażliwianie
W procesie uczenie się wzruszeń ma miejsce warunkowanie
„bodźców”, gdyż podmiot uczy się samego działania, jako
takiego, które zaspokaja jego potrzeby, a więc jest wartością.
W tym procesie człowiek doznaje działania, aby działać w nowy
sposób. Nowe działanie, działanie kulturowe, nie jest wynikiem
warunkowania reakcji, ale
naśladowania
.
CZTERY PSYCHOLOGIE
Jak to wszystko usystematyzować?
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
16
• materialne
• podmiotowe
(osobowe)
• psychiczne
(przedmiotowe)
• materialne
• osobowe
• podmiotowe
(osobiste)
• duchowe
(osobowe)
• psychiczne
Świadomość
Przeżycia
Zachowanie
Przedstawie
nia
ODZWIERCIE-
DLENIE
PRAGNIENIA
PRZEDSTA-
WIENIE
DYNAMIZM
przeżycie
poznanie
świ
ad
o
m
o
ść
d
e
c
y
zja
i wy
b
ó
r
p
rze
ży
c
ie
wa
rt
o
ś
c
i
Od zjawisk fizycznych
do zjawisk psychicznych
Od zjawisk duchowych
do zjawisk osobistych (podmiotowych)
Od
z
jaw
is
k
p
s
y
c
h
ic
z
n
y
c
h
do
z
jaw
is
k
d
u
c
h
o
w
y
c
h
(
o
s
o
b
o
w
y
c
h
)
Od
z
jaw
is
k
o
s
o
b
is
ty
c
h
d
o
z
a
c
h
o
w
a
n
ia
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
17
osobiste
(podmiotowe)
psychiczne
(przedmiotowe)
m
a
te
ri
a
lne
duchow
e
UMYSŁ
SERCE
PRZEDSTA-
WIENIE
DYNAMIZM
(AKTYWNOŚĆ)
Świadome
działanie
Doznawanie
działania
i
n
t
e
r
n
a
l
i
z
a
c
j
a
i n t e r i o r y z a c j a
aspekt
podmiotowy
aktywności
aspekt
przedmiotowy
aktywności
p
rze
ży
cie
wa
rt
o
śc
i
d
e
c
y
zja
i
p
o
s
ta
n
o
wi
e
n
ie
odczucie
odczucie
poznanie
r
e
f
l
e
k
s
j
a
o b i e k t y w i z a c j a
35
Psychologiczne „aspekty”
człowieka (zob. Kozielecki)
Behawioryzm
: podmiotowość reaktywna ciała: „odruch
kolanowy
” + warunkowanie reakcji
Psychoanaliza:
dynamizm popędowy i przeżycie, psychika
świadoma i psychika nieświadoma (emotywność).
Psychologia poznawcza
: wrażenia, przedstawienia i bogate
procesy psychiczne, które są oparte na przedstawieniach:
obiektywna „mapa poznawcza”, subiektywny „obraz siebie i
świata”.
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
18
36
Psychologiczne „aspekty”
człowieka (zob. Kozielecki)
Psychologia humanistyczna
: czysty duch, tj. świadomość,
która kreuje rzeczywistość. Człowiek nie jest uwarunkowany
ciałem i zmysłami.
Psychologia integralna
: ujmuje człowieka na wszystkich
poziomach jego podmiotowości.
Wyjaśnia, w jaki sposób człowiek działa i w jaki sposób doznaje
działania.
Podkreśla złożone zależności między poszczególnymi piętrami
ludzkiego bytu: aspekt „doznawania” (przeżycia i dezintegracji) i
aspekt integracji w świadomym działaniu.
BEHAWIORYZM
Psychologia bez… introspekcji
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
19
38
ciało: reaktywność
doz
na
w
an
ie
pobudliw
ość
podnieta
„bodziec”
wartości
= kultura
podniecenie
obraz świata: „To”
zachowanie
popędowe
"Nowe Życie" 2001
39
wiadomości
o RZECZACH
„Coś”
sytuacja
zewnętrzna
podniecenie
SZYBKA I KRÓTKA
>re-akcja<
wrażenie
Styl oparty na obserwacji:
SANGWINIK
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
20
"Nowe Życie" 2001
40
Uczenie się reakcji
kierunkowych
Warunek: stymulacja poznawcza i warunkowanie
reakcji kierunkowych
Skutki pozytywne
uczenia się reakcji
Dochodzi do aktualizacji podniecenia
Następuje uczenia się reakcji kierunkowych
Następuje nasilenie wrażeń poznawczych
Powstaje wiedza obiektywna (przedmiotowa) o rzeczach
Budzi się myślenie o wartościach podstawowych
Wykształca się skłonność do kontroli otoczenia
Nasila się orientacja ekstrawertywna
"Nowe Życie" 2001
41
Uczenie się reakcji
kierunkowych -
zagrożenia
Warunek: stymulacja poznawcza i warunkowanie
reakcji kierunkowych
Zagrożenia rozwojowe
Dominacja podniecenia (brak wzruszenia)
Odsunięcie czucia dotyku
„Zmechanizowanie” świadomości (skrajna ekstrawersja)
Utrudnienie korekty siebie (zapalczywość)
Utrudnienie pasywnego uczestnictwa (wzruszenia)
Indywidualizm
„Pożądanie oczu” (sensualizm)
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
21
Dynamizm reaktywny ciała
Ludzkie ciało cechuje się
reaktywnością
, tj. zdolnością do
reakcji.
Reakcje są wytworem czynności samego ciała. Nie są to
reakcje przypadkowe, ale instynktowne działania,
wyzwalane przez zmiany (bodźce), na które byt jest
uwrażliwiony.
Instynkt
wskazuje na sposób
zdynamizowania się właściwy samej naturze. W działaniu
„instynktownym” poszczególne reakcje charakteryzują się
celowością uczynnień somatycznego podmiotu, czego
przykładem jest instynktowna ochrona ciała przed
zagrażającym działaniem.
Zatem „instynktownie” to więcej niż „reaktywnie”.
43
Ciało i życie cielesne
Reakcje
na bodźce
„
Bodźcem
nazywamy każda zmianę w środowisku, prowadzącą do
reakcji ze strony odpowiednio wyposażonych komórek organizmu.
Zmiana w środowisku, określona jako bodziec, to różnego rodzaju
energia (świetlna, akustyczna, mechaniczna) o różnej intensywności.
Bodźce, w zależności od rodzaju energii, jaki reprezentują, odbierane są
przez wyspecjalizowane komórki czuciowe, czyli
receptory
.
W receptorach (…) dokonuje się przetworzenie bodźców na impulsy
nerwowe.
W części centralnej [CUN] impulsy ulegają przetworzeniu, a następnie
przekazaniu do
efektorów
, czyli narządów wykonawczych. Efektorami
najczęściej są mięśnie i gruczoły”
Dynamizm reaktywny a świadomość: dla zaspokojenia pragnień
cielesnych powstaje
popęd
: integracja piętra emotywnego:
podnieceń i piętra reaktywnego.
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
22
44
Założenia behawioryzmu
Nie sięga się do dynamicznego wyjaśnienia tych aktów, tj.
wyjaśnienia sięgającego „w głąb” podmiotu, do różnych
poziomów tej podmiotowości.
W klasycznym behawioryzmie następuje
redukcja
w
wyjaśnianiu do tych dynamizmów, które są widoczne.
Widać, że człowiek reaguje, oraz widać bodźce, które są
uważane za przyczynę. Jest to tzw. przyczyna wzorcza.
Środowisko wpływ na behawior (zachowanie).
Pomija się dynamizmy zmysłowe (emocje) oraz osobowe
(rozumność i wolę), traktując je jako nieistotne „procesy
pośredniczące” („O” w formule S – O – R).
Pomija się poznanie (wrażenie) i życie psychiczne
(psychologia poznawcza).
Pomija się przeżycia i pragnienia i motywy (psychoanaliza).
PSYCHOANALIZA
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
23
osobiste
(podmiotowe)
psychiczne
(przedmiotowe)
m
a
te
ri
a
lne
duchow
e
UMYSŁ
SERCE
PRZEDSTA-
WIENIE
DYNAMIZM
(AKTYWNOŚĆ)
Świadome
działanie
Doznawanie
działania
i
n
t
e
r
n
a
l
i
z
a
c
j
a
i n t e r i o r y z a c j a
aspekt
podmiotowy
aktywności
aspekt
przedmiotowy
aktywności
p
rze
ży
cie
wa
rt
o
śc
i
d
e
c
y
zja
i
p
o
s
ta
n
o
wi
e
n
ie
odczucie
odczucie
poznanie
r
e
f
l
e
k
s
j
a
o b i e k t y w i z a c j a
47
wzruszenie
umiejętność
czekania
powściąg
niepokoju
„Ktoś”
sytuacja
wewnętrzna
Świadomość:
SILNE
PRZEŻYCIE
u-czucie
Styl oparty na „ufności”:
MELANCHOLIK
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
24
"Nowe Życie" 2001
48
Uczenie się przeżyć
Warunek
: uczestnictwo i związane z nim warunkowanie
przeżyć.
Skutki pozytywne
uczenia się przeżyć:
Powstają wzruszenia (emocje)
Wzruszenie warunkuje uczenie się nowych przeżyć
(uczuć)
Pojawia się motywacja (tj. ”poruszenie” wewnętrzne)
Budzi się myślenie o tzw. wartościach wyższych
Następuje spontaniczna korekta siebie
Dochodzi do uczenie się doznań zewnętrznych (dotyku)
Wykształca się orientacja intuicyjna, introspekcyjna
"Nowe Życie" 2001
49
Uczenie się przeżyć -
zagrożenia
Warunek
: uczestnictwo i związane z nim warunkowanie
przeżyć.
Możliwe zagrożenia:
Dominacja wzruszenia (brak podniecenia)
Odsunięcie czucia siebie poprzez nasilone przeżycia i doznania
dotykowe
Następuje „emocjonalizacja świadomości” (neurotyczność)
Możliwy jest brak kontroli otoczenia
Subiektywność „odczuć” (aż do subiektywizmu)
Brak racjonalnego uczestnictwa (podniecenia i obiektywizacji
wartości)
Jednostronna orientacja: skrajna introwersja
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
25
Doznawanie
– bez poznania
Dominacja przeżycia i pragnienia
Przeżycie
jest to (spontaniczne) upodmiotowienie
stanu podmiotu: stanu ciała, stanu warstwy
emotywnej i stanu woli
Pragnienie
jest to przeżycie braku.
Powstaje
motywacja
, czyli poruszenie woli
Jest to motywacja nieświadoma, bo brak jest
odzwierciedlenia wrażeń.
Jest to aspekt podmiotowy aktywności.
Zawiązuje się „problem życiowy”
Radzenie sobie w życiu
Skoro życie człowieka
„Ujmuje się jako zorganizowaną i rozwijającą się
w zmieniającym się świecie
aktywność
, która
jest ukierunkowana na radzenie sobie z
codziennymi problemami życiowymi w dążeniu
do osiągnięcia wysokiej jakości życia” (M.
Kulczycki)
to na czym polega „radzenie sobie” z problemami
wytwórczymi? Czym są te „problemy”?
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
26
Co to znaczy „problem”?
Problem to coś więcej, niż „zadanie”.
Z „problemem” mamy do czynienia wówczas,
kiedy podejmowana aktywność powoduje nie
tylko skutek zewnętrzny, ale tak zwrotnie
wpływa na podmiot, że doznaje on, iż jego
położenie życiowe się poprawia lub
pogarsza. Jest to skutek wewnętrzny,
podmiotowy.
„Sytuacja stanowi dla człowieka stale pewien
problem samoregulacyjny:
jak zdobyć to, co w niej jest dodatnie, a uniknąć
tego, co ujemne, szkodliwe, przykre"
(Lewicki, 1960, s.35)
Co to znaczy „problem”?
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
27
Problem: obiektywnie i
subiektywnie
Problem w znaczeniu
obiektywnym
, to stan
rzeczy
, który wymaga od człowieka określonego
działania. Jeśli to działanie nie wystąpi, człowiek
poniesie
szkody
, czyli pogorszy swe położenie
życiowe.
Problem w znaczeniu
subiektywnym
, to
przeżycie
, w którym pewien stan rzeczy staje
się dla nas pociągający lub odpychający i
skłania do odpowiedniego działania
osobiste
(podmiotowe)
psychiczne
(przedmiotowe)
m
a
te
ri
a
lne
duchow
e
UMYSŁ
SERCE
PRZEDSTA-
WIENIE
DYNAMIZM
(AKTYWNOŚĆ)
Świadome
działanie
Doznawanie
działania
i
n
t
e
r
n
a
l
i
z
a
c
j
a
i n t e r i o r y z a c j a
aspekt
podmiotowy
aktywności
aspekt
przedmiotowy
aktywności
p
rze
ży
cie
wa
rt
o
śc
i
d
ecy
z
ja
i po
sta
n
o
wienie
odczucie
odczucie
poznanie
r
e
f
l
e
k
s
j
a
o b i e k t y w i z a c j a
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
28
ciało: reaktywność
intelektrozumwola
doz
na
w
an
ie
ps
y
c
hi
k
a
wrażenie
(podnieta)
„bodziec”
wartości
= kultura
podniecenie
wzruszenie
Dobro
(wola)
zachowanie
(„popęd”)
„serce”
pragnienie
„nerki”
pożądanie
„Ja”
„chęć”
„obraz”
świata
POZNAWANIE ZMYSŁOWE
I PSYCHIKA
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
29
Dynamizm reaktywny ciała
Ludzkie ciało cechuje się reaktywnością, tj. zdolnością do
reakcji. Reakcje są wytworem czynności samego ciała.
Nie są to reakcje przypadkowe, ale instynktowne działania,
wyzwalane przez zmiany (bodźce), na które byt jest
uwrażliwiony.
Instynkt
wskazuje na sposób zdynamizowania się właściwy
samej naturze. W działaniu „instynktownym” poszczególne
reakcje charakteryzują się celowością uczynnień
somatycznego podmiotu, czego przykładem jest
instynktowna ochrona ciała przed zagrażającym działaniem.
Zatem „instynktownie” to więcej niż „reaktywnie”.
Organizm
i życie wegetatywne
„Bodźcem nazywamy każda zmianę w środowisku, prowadzącą
do reakcji ze strony odpowiednio wyposażonych komórek
organizmu. Zmiana w środowisku, określona jako bodziec, to
różnego rodzaju energia (świetlna, akustyczna, mechaniczna) o
różnej intensywności.
Bodźce, w zależności od rodzaju energii, jaki reprezentują,
odbierane są przez wyspecjalizowane komórki czuciowe, czyli
receptory.
W receptorach (…) dokonuje się przetworzenie bodźców na
impulsy nerwowe. W części centralnej [CUN] impulsy ulegają
przetworzeniu, a następnie przekazaniu do efektorów, czyli
narządów wykonawczych. Efektorami najczęściej są mięśnie i
gruczoły”
(Przetacznik-Gierowska, 1989, str. 65).
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
30
Poznanie
Zdolność poznawcza polega w istocie nie na przyjmowaniu
energii, ale na przejmowaniu form zmysłowych bez ich
materii, a więc bez energii.
Arystoteles:
zmysł
jest „tym, co posiada zdolność
przyjmowania form zmysłowych [posiadanych przez ciało]
bez jego materii”, w podobny sposób jak wosk przyjmuje
znak sygnetu.
Poznanie nie jest jednak zjawiskiem fizycznym; fizyczna jest
zmiana w
organie zmysłowym
, a więc na poziomie układu
nerwowego. Poznanie jest to zjawisko psychiczne. Zmysł
przechodzi od potencji do aktu. Aktem zmysłu jest emocja i
pragnienie oraz poznanie i wrażenie.
• materialne
• podmiotowe
(osobowe)
• psychiczne
(przedmiotowe)
• materialne
• osobowe
• podmiotowe
(osobiste)
• duchowe
(osobowe)
• psychiczne
Świadomość
Przeżycia
Zachowanie
Przedstawie
nia
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
31
Obiektywizacja, czyli…
Dynamizm zmysłowy poznania polega na obiektywizacji, to
jest na przejęciu zmysłowej treści przedmiotowej z
materialnych form zmysłowych.
Obiektywizacja to tyle co „u-przedmiotowienie”.
Wytworem obiektywizacji jest „przedmiot”. Przedmiot
pozostaje zawsze w relacji do poznającego „podmiotu”, to
znaczy jest „na miarę” podmiotu i jego zdolności
poznawczej.
Inaczej poznaje proste zwierzę (owad), inaczej ssak, a
jeszcze inaczej człowiek.
Funkcja zmysłów
Zmysł jest tym, co ma zdolność doznawania „wartości”
działania i poznawania tego, „co” działa.
Dzięki zmysłom człowiek orientuje się w sytuacji w dwu
aspektach: doznaje wartości i poznaje to, czego doznaje.
Dwoistość tę podkreśla Joseph:
„staje się jasna zasadnicza i aktywna rola świata, gdy
uświadomimy sobie, że stanowi on
treść procesów
psychicznych
:
jako »wartościowości« dynamicznych interakcji
i jako »przedmioty« wszelkiej czynności percepcyjnej czy
poznawczej”
(Nuttin
, Struktura osobowości, 1968, str. 241).
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
32
Podmiot
Działanie (świadome)
Świat
=
działanie
„Doznanie”
wartości
Poznanie
„obiektu”
Przeżycie
(nieświadome)
Świadomość
.
Świadomość
jest zdolnością do odzwierciedlenia
poznanych treści. Dzięki temu „widzimy” przedmioty świata
tak, jak w zwierciadle.
Nasuwa się tutaj porównanie do procesu powstawania
fotografii:
Poprzez
działanie
na zmysły dochodzi najpierw do
zmian
chemicznych w układzie nerwowym;
W procesie
poznania
rzeczy świata są potencjalnie zapisane jako
„przedmioty”.
Następnie następuje wywołanie „obiektów” psychiki poprzez
światło
intelektu
(świadomość ma naturę intelektualną) i powstają wrażenia.
W końcu można reflektować wrażenia: badać je, wyobrażać sobie,
co by było gdyby, itd. To
wewnętrzne widzenie
określa się mianem
introspekcji
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
33
66
Psychika:
zmysły i „życie zmysłowe”
Poznanie
Czynność psychiczna
”We
wrażeniach
odzwierciedlają się poszczególne cechy zmysłowe
obiektów działających na nasze receptory, takie jak barwa, kształt,
twardość lub szorstkość powierzchni itp., w
spostrzeżeniach
zaś
odzwierciedlamy te obiekty jako całość: spostrzegamy kwadrat lub kulę,
budynek (…) Można je uważać za formy poznawania rzeczywistości
przez człowieka.
W tym znaczeniu odbieranie wrażeń i spostrzeganie zaliczamy do
procesów poznawczych obok takich, jak procesy pamięci, wyobraźni
czy myślenia.”
Czucie, czyli poznanie siebie
„się wiedza”, potem świadomość: „się wiadomość”
Wrażliwość zmysłowa: pobudliwość
Refleksja i jej wytwór:
przedstawienie
Właśnie dzięki świadomości treści zmysłowe zostają
odzwierciedlone (widziane) jako
wrażenie
danej sytuacji.
Dzięki temu, że człowiek „widzi” przedmioty, może snuć
refleksję teoretyczną; greckie słowo theorein, od którego
wywodzi się słowo „teoria”, w pierwszym rzędzie znaczy
bowiem „patrzeć”.
Podobne treści zawarte są w słowie theaomai („patrzeć”, „oglądać”, a
dalej: „rozważać”), od którego pochodzi słowo „teatr” (theatron) jako
miejsce przedstawień.
W końcu – na bazie wrażeń – podmiot ujmuje poszczególne
cechy
zobiektywizowanego przedmiotu, a więc to wszystko,
co go różni od innych obiektów. Jest to metodyczna
refleksja
. Powstaje w ten sposób
„przedstawienie” świata
.
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
34
Osobowość jako wytwór
Na przedstawienie
składają się utrwalone w pamięci
wytwory refleksji.
Poznanie refleksyjne, uwieńczone przedstawieniem,
umożliwia dalszy rozwój życia psychicznego.
Wraz z ukształtowaniem się przedstawienia człowiek
zaczyna żyć niejako w
dwóch światach
:
Nie tyle reaguje na bodźce, co działa świadomie, kierując
się swoja własną „mapą poznawczą” rzeczywistości. Takie
czynności, jak wyobrażanie sobie, planowanie itd., nie są już
zależne od aktualnej sytuacji, ale od treści przedstawienia.
Osoba
tworzy sobie swoją
osobowość
.
ciało (reakcje)
zmysły (emocje)
rozum (wola)
wr
a
żli
wo
ś
ć
p
s
y
c
h
ik
a
przedstawienie
„świadomość”
pragnienie
Zintegrowany
dynamizm
Środowisko
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
35
ciało (reakcje)
zmysły (emocje)
rozum (wola)
wr
a
żli
wo
ś
ć
p
s
y
c
h
ik
a
„umysł”
=świadomość
Zintegrowany
dynamizm
Środo
w
is
k
o
„dusza”
= przedstawienie
p
ra
g
n
ie
n
ie
p
rze
ży
c
ie
„s
er
ce
”
czucie ciała
od-czucie
przeżyć
re
fle
k
s
ja
in
tr
o
s
p
e
k
c
ja
działanie
działanie
upodmiotowienie
(interioryzacja)
od-czucie
uprzedmiotowienie
o
d
zwi
e
rc
ie
d
le
n
ie
1
3
2
4
5
71
Regulacja, czyli uczenie się
zachowań sytuacyjnych
Warunek
: motywacja i warunkowanie instrumentalne wzruszeń.
Skutki pozytywne
uczenia się zachowań sytuacyjnych
Aktualizacja wzruszeń i ukierunkowane poznanie
(Sain-Exupery
: „poznaje się to, co się oswoi”)
Uczenie się zachowań sytuacyjnych
Wykształca się relacja do grupy, z którą współpracuje
Powstaje wiedza „obiektywna” o „wartościach”
Rozwija się orientacja obrazowa w sytuacji
Otwiera na nabywanie wiadomości i umiejętności
Korekta siebie >przez< wartość i kontrola otoczenia >dla<
wartości
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
36
72
Uczenie się zachowań
sytuacyjnych -
zagrożenia
Warunek: motywacja i warunkowanie instrumentalne
wzruszeń.
Możliwe utrudnienia rozwojowe
Nadmierna afektywność
Sytuacjonizm etyczny (instrumentalizm)
Represja uczuć cielesnych (na rzecz uczuć zmysłowych)
Możliwy konflikt uczucia i namiętności
„Samochwalstwo”
motywator
• rzecz
motyw
• treść
poznawcza
motywacja
• ukierunkowani
e woli
akt woli
• postanowienie
Dwa rodzaje motywacji:
motywacja materialna
Henryk Jarosiewicz
11 2010
Cztery psychologie
37
wartość
• relacja
motywacja
• ukierunkowanie
woli
wybór
• akt woli
(uleganie)
Dwa rodzaje motywacji:
motywacja nie-materialna