Zabezpieczenie społeczne

dr Łukasz Wróblewski

Katedra Europeistyki

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

[e-mail]

Pomoc społeczna w Polsce – wybrane zagadnienia

•

Podstawa prawna

– Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. (z późn. zm.) o pomocy społecznej, Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593

• ubóstwo
• sieroctwo
• bezdomność
• bezrobocie
• niepełnosprawność
• długotrwała lub ciężka choroba
• przemoc w rodzinie
• ofiary handlu ludźmi
• trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego
• integracja cudzoziemców
• potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności
• bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego,

zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych i niepełnych

• alkoholizm i narkomania
• zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa
• klęska żywiołowa i ekologiczna
• dotacji przedmiotowej dla przedsiębiorcy do posiłków sprzedawanych w barach

mlecznych

2

•

Pomoc społeczna polega na

– przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń;
– pracy socjalnej;
– prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej;
– analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy

społecznej;

– realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;
– rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach

zidentyfikowanych potrzeb.

•

„[…] istotne (jest) […] odejście od postrzegania pomocy społecznej wyłącznie
jako źródła świadczeń pieniężnych, na rzecz modelu wspierającego
indywidualną aktywność osób korzystających z tej pomocy [...]” [NIK 2013]

3

•

Z

adani

e

w

łas

ne i
zl

econe

gm
iny

•

Z

adani

a

w

łas

ne i
zl

econe

pow

iat

u

•

Z

adani

a

sa

m

or

ządu

w

oj

ew
ództ

w

a

•

Z

adani

a

w

oj

ew
ody

•

Z

adani

a

m

ini

st

ra w
łaś

ci

w

ego do

spr
aw
zabez

pi

ecz
eni
a

społ
eczne

go

Pomoc społeczna w Polsce – wybrane zagadnienia

•

Kryteria przyznania pomocy

– dochód z miesiąca poprzedzającego (co do zasady)

• dla osoby samotnie gospodarującej dochód nie przekraczający kwoty 634 zł
• dla osoby w rodzinie dochód nie przekraczający kwoty 514 zł

– Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty uprawniające do zasiłków

okresowego i celowego

– wywiad środowiskowy

• Rozporządzenie Ministra Pracy I Polityki Społecznej z dnia 8 czerwca 2012 r. w sprawie

rodzinnego wywiadu środowiskowego, Dz.U. 2012 poz. 712

– wywiad przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie

udzielenia pomocy

– w sprawach niecierpiących zwłoki, wymagających pilnej interwencji ośrodka pomocy

społecznej lub powiatowego centrum pomocy rodzinie, wywiad przeprowadza się
w terminie do 2 dni od dnia otrzymania wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia

– wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo w miejscu ich

pobytu

– uwzględnienie indywidualnej sytuacji osoby starającej się o pomoc
– aktualizacja wywiadu nie rzadziej niż co 6 m-cy
– odmowa wywiadu lub jego części jest równoznaczna z odmową przyznania pomocy

społecznej

4

Pomoc społeczna w Polsce – wybrane zagadnienia

•

Kryteria przyznania pomocy

– kontrakt socjalny jako aktywna forma pomocy społecznej (od 2004 r.)

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 listopada 2010 r. w sprawie wzoru

kontraktu socjalnego, Dz.U. 2010 nr 218 poz. 1439

– pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia

i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań
zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny

» efektywność i skuteczność (?)
» utrata prawa do innych świadczeń
» nieprzeprowadzenie wywiadu, szkolenia i kursy w zawodach zwyżkowych,
» nieokreślone lub źle określone cele, działania i rezultaty
» niewystarczająca liczba pracowników socjalnych (rozwiązanie: 1 pracownik

przypadający na nie więcej niż 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących)

» nacisk na kontrakty współfinansowane z EFS (metodyka i finansowanie)
» dominacja instrumentów pasywnych

5

Pomoc społeczna w Polsce – wybrane zagadnienia

Świadczenia pieniężne oferowane w ramach pomocy

społecznej – wybrane świadczenia

•

Świadczenia pieniężne oferowane w ramach pomocy społecznej

– Zasiłki

• Zasiłek stały i okresowy
• Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy

– Zasiłek celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem niezbędnych potrzeb

życiowych

– Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych ze zdarzeniem losowym
– Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych z klęską ekologiczną lub żywiołową
– Zasiłek celowy na zasadach zwrotu
– Specjalny zasiłek celowy

– Pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie
– Pomoc na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki
– Pomoc na uchodźców na utrzymanie i pokrycie kosztów związanych na nauką języka polskiego
– Wynagrodzenie dla opiekuna z tytułu sprawowania opieki, przyznane przez sąd

6

Zasiłek stały i okresowy

•

Kryteria dostępu

– Zasiłek okresowy (nie niższy niż 20 zł)

• Zasiłek okresowy jest przyznawany w szczególności w okolicznościach,

– np. długotrwała choroba, niepełnosprawność, możliwość nabycia uprawnień do

świadczeń z innych systemów ZS (niezdolność do pracy z powodu wieku lub
całkowita niezdolność do pracy)

• Zasiłek okresowy a podjęcie zatrudnienia w ramach kontraktu socjalnego

– do 2 m-cy od decyzji o zatrudnieniu w ramach kontraktu socjalnego (nie częściej

niż raz na 2 lata)

• Zasiłek okresowy na zasadach zwrotu

– świadczenie może być przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo

rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe, ale pod warunkiem
zwrotu części lub całości kwoty zasiłku (art. 41)

• Zasiłek okresowy ustala się w wysokości

– w przypadku osoby samotnie gospodarującej

» różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a

dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 634
zł miesięcznie;

– w przypadku osoby w rodzinie

» różnicy między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na

osobę w rodzinie

– kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 50% różnicy między

» kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej

osoby;

» kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny

7

Ś

wia
dc

ze

nie
obli
ga

tor
yjn

e

Zasiłek stały i okresowy

•

Kryteria dostępu

– Zasiłek stały (nie niższy niż 30 zł)

• Zasiłek stały przysługuje

– pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku

lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium
dochodowego osoby samotnie gospodarującej;

– pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub

całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę
w rodzinie jest niższy od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

• Zasiłek stały ustala się w wysokości

– w przypadku osoby samotnie gospodarującej

» różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a

dochodem tej osoby

– w przypadku osoby w rodzinie

» różnicy między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na

osobę w rodzinie

• Zasiłek stały nie przysługuje

– w przypadku zbiegu uprawnień do zasiłku stałego i renty socjalnej, świadczenia

pielęgnacyjnego lub dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty
prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego
pobierania

8

Ś

wia
dc

ze

nie
obli
ga

tor
yjn

e

•

Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy

– Zasiłek celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem niezbędnych potrzeb

życiowych

– Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych ze zdarzeniem losowym

• świadczenie może być przyznane osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku

zdarzenia losowego

• może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi

– Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych z klęską ekologiczną lub żywiołową

• świadczenie może być przyznane osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku

klęski żywiołowej lub ekologicznej

• może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi

– Zasiłek celowy na zasadach zwrotu

• świadczenie może być przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie

albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe

• pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku

– Specjalny zasiłek celowy

• świadczenie może być przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie

albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium ustawowe

• w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie

gospodarującej lub rodziny

• świadczenie nie podlega zwrotowi

9

Ś

wia
dc

ze

nie
fa

kult
aty

wne

Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy

Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy

•

Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych ze zdarzeniem losowym (zadanie własne)

–

przyznane osobom lub rodzinom, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego

i

•

Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych z klęską ekologiczną lub żywiołową (zadanie zlecone)

–

można przyznać niezależnie od dochodu

–

charakter uznaniowy

–

wysokości nie ustala ustawa

–

zależy od okoliczności oraz możliwości budżetowych

•

Zasiłek celowy na zasadach zwrotu

–

można przyznać niezależnie od dochodu

–

w szczególnie uzasadnionych przypadkach

–

pod warunkiem zwrotu całości lub części

•

Specjalny zasiłek celowy

–

można przyznać przy przekraczaniu kryterium dochodowego

–

w szczególnie uzasadnionych przypadkach

–

nie podlega zwrotowi

–

w wysokości nieprzekraczającej kryterium dochodowego

10

Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy - zasiłek

celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem

niezbędnych potrzeb życiowych

•

Zasiłek celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem niezbędnych potrzeb życiowych

– dla zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej dla osób, które nie mają na to środków finansowych

• np. leki, leczenie, opał, żywność, odzież, niezbędne przedmioty użytku domowego, koszt pogrzebu,

drobne remonty i naprawy w budynku lub lokalu mieszkalnym

• świadczenia opieki zdrowotnej

– dotyczy osób bezdomnych oraz innych niemających dochodu oraz możliwości uzyskania

świadczenia

– w części bądź całości

• również w formie biletu kredytowanego

– także dla osób objętych kontraktem socjalnym

• wypłacany niezależnie od dochodu, przez okres do 2 miesięcy od dnia, w którym osoba objęta

kontraktem socjalnym, w trakcie jego realizacji, stała się osobą zatrudnioną

– odmowa zasiłku:

• nieprzedstawienie dowodu zakupu
• nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia przez osobę bezrobotną lub prac społecznie

użytecznych

• brak współdziałania z pracownikiem socjalnym w zakresie wychodzenia z trudnej sytuacji

życiowej (kontrakt socjalny ?)

• nieuzasadniona odmowa leczenia, np. odwykowego

11

Zasady zwrotu

•

Obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa na

–

osobie i rodzinie korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej

–

spadkobiercy osoby, która korzystała ze świadczeń z pomocy społecznej

• z masy spadkowej

–

małżonku, zstępnych przed wstępnymi osoby korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej

• jedynie w przypadku gdy nie dokonano zwrotu wydatków, w wysokości przewidzianej w decyzji dla

osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej

•

Wydatki na usługi, pomoc rzeczową, posiłki, zasiłki na ekonomiczne usamodzielnienie, zasiłki okresowe
i zasiłki celowe przyznane pod warunkiem zwrotu podlegają zwrotowi w części lub całości,

–

jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby zobowiązanej do zwrotu wydatków przekracza kwotę
kryterium dochodowego.

•

W przypadku pokrycia kosztów pogrzebu przez gminę poniesione wydatki podlegają zwrotowi z masy
spadkowej, jeżeli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy.

•

Przykład

–

„[…] Łódzki magistrat przez cztery lata wypłacał samotnej matce zasiłek rodzinny. Gdy zauważył swój błąd,
zażądał zwrotu 15 tys. zł plus 5 tys. zł odsetek […]”.

–

„[…] pod koniec 2014 roku urzędnik odmówił jej przyznania kolejnych pieniędzy na jedno dziecko.
Dopatrzył się bowiem, że jedna z córek nie miała prawnie zasądzonych alimentów. A to, zgodnie z prawem,
uniemożliwiało wypłatę świadczeń rodzinnych […]”

–

Świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze
świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny

(art. 98)

12

Świadczenia niepieniężne oferowane w ramach pomocy

społecznej

•

Świadczenia niepieniężne otrzymywane w ramach pomocy społecznej

– praca socjalna
– posiłek
– bilet kredytowany
– składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne
– pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie
– sprawienie pogrzebu
– poradnictwo specjalistyczne
– interwencja kryzysowa
– schronienie
– niezbędne ubranie (odzież)
– pobyt i usługi domu pomocy społecznej
– mieszkanie chronione
– pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym,

pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób
usamodzielnianych

13

Świadczenia niepieniężne oferowane w ramach pomocy

społecznej – wybrane świadczenia

•

Bilet kredytowany

–

bilet kredytowany to rodzaj zasiłku celowego w formie niepieniężnej

–

może być przyznany osobom bez dochodu lub z bardzo niskim dochodem, które muszą udać się do innej miejscowości
celem załatwienia ważnych spraw rodzinnych lub urzędowych

–

w przypadku odmowy przyznania biletu kredytowanego ustawa wymaga wydania decyzji administracyjnej, ale bez
konieczności przeprowadzenia wywiadu środowiskowego

–

bilet kredytowy uprawnia do przejazdu wyłącznie w klasie drugiej, pociągami osobowymi lub pośpiesznymi, ale tylko
w wyjątkowych sytuacjach, jeżeli nie ma innego połączenia niż pociąg pospieszny

•

Składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne

•

Interwencja kryzysowa

–

interwencja kryzysowa stanowi zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących
w stanie kryzysu

–

celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia
sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej

–

interwencją kryzysową obejmuje się osoby i rodziny bez względu na posiadany dochód

–

w ramach interwencji kryzysowej udziela się natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej,
a w zależności od potrzeb

•

poradnictwa socjalnego lub prawnego, sytuacjach uzasadnionych schronienia do 3 miesięcy

•

matki z małoletnimi dziećmi oraz kobiety w ciąży dotknięte przemocą lub znajdujące się w innej sytuacji
kryzysowej mogą w ramach interwencji kryzysowej znaleźć schronienie i wsparcie w domach dla matek
z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży

– również ojcowie z małoletnimi dziećmi albo inne osoby sprawujące opiekę prawną nad dziećmi

•

Praca socjalna

–

praca socjalna a kontrakt socjalny

14