JUKA_DIAGNOZA_48str

Jadwiga Pytlarczyk

Diagnoza rozwoju dziecka

podstawą planowania procesu edukacyjnego

w przedszkolu i w szkole

SPIS TREŚCI

Wstęp

_______________________________________________________________________

I. Podstawy prawne

___________________________________________________________

II. Uzgodnienia terminologiczne

________________________________________________

III. Istota, cele i zakres diagnozy pedagogicznej

__________________________________

IV. Procedura i narzędzia do diagnozy

__________________________________________

V. Dokumentacja diagnozy

_____________________________________________________

VI. Wyniki diagnozy a planowanie pracy i wczesna interwencja specjalistyczna

______

VII. Zestaw narzędzi do diagnozy rozwoju dziecka

________________________________

Bibliografia

_________________________________________________________________

ISBN 978-83-7253-603-7

Wydanie drugie
Warszawa 2007
Wydawnictwo JUKA-91 Sp. z o.o.
ul. Jutrzenki 118
02-230 Warszawa
tel.: +48 22 381 72 07
fax: +48 22 381 72 10

www.juka.edu.pl

Redakcja: Magdalena Marczewska

Skład: Reflector Studio

WSTĘP

Prawidłowy rozwój oraz integracja funkcji percepcyjnych i motorycznych dziecka leżą
u podstaw umiejętności niezbędnych do codziennego funkcjonowania oraz osiągnięcia
gotowości szkolnej, a później także i sukcesu szkolnego. Rola nauczyciela w przedszkolu
i szkole polega na wspieraniu wszechstronnego rozwoju dziecka/ucznia. Aby wykonać to
trudne zadanie, trzeba poznać punkt wyjściowy do działań nauczycielskich, czyli aktualny
poziom rozwoju każdego dziecka. Często obserwujemy różnorodne problemy i trudności
w poszczególnych obszarach rozwoju, które utrudniają czy nawet uniemożliwiają dziecku
wykonanie różnych zadań. Czasami są to poważne deficyty, a czasem przejściowe
trudności. Nauczyciel powinien starać się dokładnie i wszechstronnie poznać swoich pod-
opiecznych, środowisko ich życia i działania. Pomocą dla pedagoga będzie znajomość
prawidłowości rozwojowych dziecka odpowiednich dla jego wieku. Pozwoli to ocenić, czy
obserwowany poziom rozwoju konkretnego dziecka, jego zachowanie są zgodne z normą
wskazywaną przez specjalistów z zakresu psychologii rozwojowej, czy może jest inaczej.

Pamiętaj!
Rozwój dziecka nie przebiega w sposób harmonijny i linearny. Dzieci rozwijają się w róż-
nym tempie i według własnych wzorców rozwojowych, za które odpowiedzialne są cechy
osobowościowe i temperamentalne. Wyposażenie genetyczne dziecka i środowisko
kulturowo-społeczne, w jakim się ono rozwija, ma na ten proces ogromny wpływ.
Ustalenie poziomu rozwoju dziecka ułatwi podjęcie decyzji o dalszych oddziaływaniach.
Przeprowadzenie diagnozy podopiecznych to dla każdego nauczyciela punkt wyjściowy
do pracy zarówno w przedszkolu, jak i w szkole.
Niniejsze opracowanie to krótki poradnik dla nauczyciela przedszkola oraz klasy I szkoły
podstawowej. Poznanie dziecka w tym okresie i właściwe zaplanowanie z nim pracy
(ewentualnie podjęcie wczesnej interwencji specjalistycznej) będzie miało swoje konsek-
wencje w postaci sukcesu szkolnego lub niepowodzenia.

I. PODSTAWY PRAWNE

Konieczność prowadzenia diagnozy wynika z potrzeby poznania dziecka w celu zaplano-
wania z nim pracy. Dotyczy to zarówno przedszkola, jak i szkoły. Jest to także zapisane
w odpowiednich aktach prawnych. Poniżej podaję tego przykłady.

1. Planowanie i realizacja procesu edukacyjnego opiera się na dobrej znajomości

wszystkich dzieci. Działania nauczyciela muszą być dostosowane
do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka.

Tak zakłada podstawa programowa przedszkola:
Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dzie-
cka

zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relac-

jach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym. Wynikające z powyższego
celu zadania,

dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka, nauczyciel

realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych /.../ Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.
Załącznik nr 1 (Dz.U. z 2002 r. Nr 51, poz. 458)

oraz szkoły podstawowej:
Nadrzędnym celem działań edukacyjnych szkoły

jest wszechstronny rozwój ucznia.

Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli zadań w zakresie nau-
czania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te tworzą wzajemnie uzupełniające
się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela. /.../ Nauczyciele w szkole pod-
stawowej

dostosowują sposób przekazywania odpowiedniej wiedzy, kształtowania

umiejętności i postaw uczniów do naturalnej w tym wieku aktywności.

Ważne jest rozpoz-

nanie poziomu sprawności warunkującego opanowanie przez uczniów podstawowych
umiejętności: czytania, pisania i liczenia; odpowiednio do tego prowadzenie ćwiczeń
usprawniających /.../ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego
2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół. Załącznik nr 2 (Dz.U. z 2002r. Nr 51, poz. 458)

2. Nauczyciele prowadzą diagnozę i dokumentują ją:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych
statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001r. Nr 61 poz. 624
z późniejszymi zmianami):

załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia dotyczy przedszkola i stanowi:

§ 15. Statut przedszkola określa szczegółowo zakres zadań nauczycieli związanych z:
1) współdziałaniem z rodzicami (prawnymi opiekunami) w sprawach wychowania
i nauczania dzieci, z uwzględnieniem prawa rodziców (prawnych opiekunów)

       do znajomości zadań wynikających w szczególności z programu wychowania
       przedszkolnego realizowanego w danym oddziale i uzyskiwania informacji
       dotyczących dziecka, jego zachowania i rozwoju,
   2) planowaniem i prowadzeniem pracy wychowawczo-dydaktycznej
       oraz odpowiedzialnością za jej jakość,

3) prowadzeniem obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie

       i zabezpieczenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowaniem
       tych obserwacji,
   4) współpracą ze specjalistami świadczącymi pomoc
       psychologiczno-pedagogiczną, opiekę zdrowotną i inną.

załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia dotyczy szkoły i stanowi:

§ 2. Statut szkoły określa w szczególności:

   1) cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające
       program wychowawczy szkoły, o którym mowa w odrębnych przepisach,
   2) sposób wykonywania zadań szkoły, z uwzględnieniem optymalnych warunków
       rozwoju ucznia, zasad bezpieczeństwa oraz zasad promocji i ochrony zdrowia,
   3) zadania zespołów nauczycielskich, o których mowa w § 14,
   4) szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów,
   5) organizację oddziałów sportowych, oddziałów mistrzostwa sportowego,
       oddziałów integracyjnych i oddziałów specjalnych oraz organizację nauczania
       języka mniejszości narodowych lub grup etnicznych, jeżeli szkoła takie oddziały
       lub nauczanie prowadzi,
   6) organizację działalności innowacyjnej i eksperymentalnej, jeżeli szkoła
       taką działalność prowadzi,
   7) organizację zajęć dodatkowych dla uczniów, z uwzględnieniem w szczególności
       ich potrzeb rozwojowych,
   8) formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych
       lub losowych potrzebna jest pomoc i wsparcie, w tym również pomoc materialna,
   9) organizację współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi
       oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc
       dzieciom i rodzicom,
10) organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami (prawnymi opiekunami)
       w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki.

3. Publiczne przedszkola i szkoły prowadzą diagnozę i odpowiednio do potrzeb
udzielają dzieciom pomocy psychologiczno-pedagogicznej:

Publiczne przedszkola i szkoły, a także placówki, o których mowa w art. 2 pkt 3, 3a, 5 i 7 ustawy
z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, zwane dalej „placówkami”, organizują i udzielają
uczniom, ich rodzicom oraz nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej /.../

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w spra-
wie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych
przedszkolach, szkołach i placówkach

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega w szczególności na:

1) diagnozowaniu środowiska ucznia,

  2) rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb
       ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia,
  3) rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych,
  4) wspieraniu ucznia z wybitnymi uzdolnieniami,
  5) organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

II. UZGODNIENIA TERMINOLOGICZNE

Termin

diagnoza pierwotnie był związany z medycyną. Później pojęcie to upowszechniło

się w naukach społecznych, a także technicznych. Posługują się nim również psycholo-
gia i pedagogika. Istnieje zatem diagnoza psychologiczna i pedagogiczna, przy czym na
ogół przypisuje się większe znaczenie diagnozie psychologicznej, a diagnoza pedago-
giczna traktowana jest często jako rodzaj diagnozy wstępnej (Kaja B., 1987, s. 24).
  We współczesnym ujęciu diagnozowania podkreśla się wagę zarówno doświadczenia,
jak i rozumowania jako dwóch filarów, na których się ono opiera. Doświadczenie gromadzi
dane empiryczne, które stanowią podstawę opisu i na drodze rozumowania prowadzą do
postawienia diagnozy. Rozumowanie polega w tym przypadku na przeprowadzaniu wielu
operacji  myślowych:  różnicowania,  sprawdzania  hipotez,  wyjaśniania  przyczynowego
i celowościowego, weryfikacji formułowanych sądów. W ten sposób diagnoza oznacza
zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji i oceny, a następnie
określenie badanego, złożonego stanu rzeczy; to odróżnia diagnozę od prostego zbiera-
nia informacji i ich porządkowania (Jarosz E., 2003, s. 675).
  Termin  diagnoza  pochodzi  od  greckiego  słowa  diagnosis,  co  oznacza  rozróżnianie,
osądzanie i funkcjonuje jako specjalistyczny odpowiednik słowa rozpoznanie. Jest roz-
poznaniem badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do znanego typu albo gatunku,
przez przyczynowe i celowościowe wyjaśnienie tego stanu rzeczy, określenie fazy obec-
nej oraz przewidywanego dalszego rozwoju (Ziemski S., 1973, s. 68).
  Diagnoza to rozpoznanie jakiegoś obiektu, zdarzenia czy jakiejś sytuacji w celu zdoby-
cia dokładnych informacji i przygotowania się do działań. Wśród różnych rodzajów diag-
nozy W. Okoń rozróżnia także diagnozę pedagogiczną dotyczącą np. jakichś trudności
wychowawczych lub innych (Okoń W., 1987, s. 52).
  Diagnoza to działalność rozpoznawcza, czyli zdobywanie informacji służących pozna-
waniu  dzieci,  uczniów.  Umożliwia  ona  zrozumienie  zachowań  dziecka  oraz  jego  wyni-
ków  w  nauce.  Pozwala  także  zaplanować  dalszą  pracę  wychowawczo-dydaktyczną.
(Strykowska J., 2003, s. 70).

III. ISTOTA, CELE I ZAKRES DIAGNOZY PEDAGOGICZNEJ

Istota diagnozy i jej zakres
Jak już wcześniej ustalono, sporządzenie diagnozy jest jednym z obszarów pracy nau-
czyciela. Diagnozowanie to proces ciągły, pozwalający na uchwycenie wielkości i zakresu
zmian dokonanych – czy dokonujących się – w dziecku i określenie, co dalej czynić, by
wspierać rozwój. W praktyce oświatowej najczęściej stosowane jest wąskie ujęcie diagnozy
rozumiane jako stosowanie testów wiadomości i umiejętności szkolnych. Ponieważ przed-
miotem pedagogiki przedszkolnej/szkolnej jest nie tylko kształcenie, często utożsamiane
z nauczaniem, ale rozwój całej osobowości dziecka, tak wąskie ujęcie diagnozy jest
niewystarczające dla potrzeb wychowania. Słuszne jest więc przyjęcie założenia, że dla
celów wychowania diagnoza powinna mieć charakter psychopedagogiczny. Takie ujęcie
pozwoli uchwycić cechy wewnętrzne dziecka (właściwości) oraz sytuacyjne wyznaczniki
jego zachowań i na tym tle zaprojektować dalsze działanie (Waloszek D., 1992, s. 9).

Diagnoza wymaga podejścia systemowego
  Systemowość oznacza, że podczas obserwacji i poznawania dziecko należy postrzegać
na  tle  środowiska  i  innych  czynników  determinujących,  które  mają  ogromny  wpływ  na
jego rozwój. Umiejętności i zachowania dziecka trzeba analizować z uwzględnieniem np.
sytuacji wychowawczych związanych z uczeniem się i organizacją środowiska uczenia się
dziecka (zagospodarowanie przestrzeni w klasie, dobór i dostępność zabawek, pomocy
dydaktycznych,  sprzętów).  Istotnym  elementem  diagnozy  jest  też  poznanie  warunków
życia dziecka w rodzinie, na podwórku i w przedszkolu/szkole, jego relacji z rówieśnikami
i dorosłymi, sposobów reagowania dziecka na zadania, na sytuacje trudne itp. Właściwe
działania wspomagające rozwój dziecka uwzględniają także stan zdrowia, zróżnicowanie
rozwojowe i kulturowe dzieci, ich zainteresowania i dotychczasowe doświadczenia itd.

J. Strykowska (2003, s. 71) dzieli diagnozę na:
1)

opisową – poznanie dziecka i jego możliwości. Dotyczy to:

       – rozwoju fizycznego,
       – rozwoju emocjonalnego i społeczno-moralnego,
       – rozwoju umiejętności językowych,
       – rozumienia pojęć matematycznych,
       – wiedzy o środowisku społeczno-kulturowym i przyrodniczym,
       – rozwoju procesów poznawczych,
       – innych elementów.
  2)

genetyczną – próba wyjaśnienia zależności i przyczyn aktualnego poziomu rozwoju

  (często problemów i deficytów). Pozwoli to na dobór metod i form pracy z dzieckiem
  lub zniwelowanie problemów i trudności. Dotyczy:
       – warunków życia, funkcjonowania dziecka w przedszkolu/szkole i poza placówkami,
       – stopnia zaspokojenia potrzeb dziecka,

       – rodzaju wpływów osobowych na dziecko,
       – stanu zdrowia, przebytych chorób i urazów,
       – sytuacji rodzinnej,
       – zdarzeń traumatycznych,
       – i innych czynników.

Postawienie dobrej diagnozy wymaga zatem uwzględnienia szeregu aspektów
(Czajkowska I., Herda K., 1989):

       • aspekt medyczny – dotyczy rozwoju fizycznego i motoryki oraz stanu zdrowia,
       • aspekt psychologiczny – dotyczy funkcji emocjonalno-motywacyjnych,
         osobowości, socjalizacji, funkcjonowania procesów poznawczych, lateralizacji,
         koordynacji różnych funkcji,
       • aspekt społeczny – dotyczy środowiska rodzinnego i funkcjonowania w grupie
         przedszkolnej/szkolnej,
       • aspekt pedagogiczny – obejmuje wiedzę i umiejętności odpowiednio
         do wieku dziecka i wymagań wynikających z podstawy programowej, a także
         rozpoznanie różnorodnych trudności i problemów.

Nauczycielskie rozpoznawanie dotyczy w szczególności aspektu pedagogicznego, ale
należy też brać pod uwagę rolę pozostałych aspektów.

Uwzględnianie wszystkich aspektów diagnozy pozwoli nauczycielowi na przejście przez
wszystkie ważne

fazy tego procesu:

– fazę rozpoznawania, gromadzenia informacji o wiedzy, umiejętnościach

i zachowaniach dziecka,

– fazę szukania przyczyn zaobserwowanego stanu,

– fazę ustalenia powiązań pomiędzy różnymi aspektami,

– fazę określenia stopnia zaawansowania danego zjawiska, np. trudności, deficytu,

– fazę stawiania prognozy,

– fazę ewaluacji działań.

Tylko takie podejście do procesu diagnozy daje szansę na planowanie efektywnego
postępowania pedagogicznego mającego na celu wspieranie indywidualnego rozwoju
dziecka i rozwiązanie ewentualnych trudności.

Diagnoza psychopedagogiczna jest zbieraniem informacji o dziecku. Zbieranie rozpo-
czyna się od oceny faktycznych umiejętności i zachowań w relacji do oczekiwanych
(prawidłowości rozwojowe). Jest to

diagnoza wstępna – na początku kontaktów nauczy-

ciela z dzieckiem. Proces edukacyjny w placówce wyznaczają cele, do których nauczyciel
– wychowawca zmierza. Aby osiągnąć założony cel lub zbliżyć się do niego, nauczyciel
musi znać aktualny, w chwili objęcia dzieci oddziaływaniem, stan ich rozwoju w różnych
sferach. Może wówczas odpowiednio do tego dobrać sytuacje, strategie, środki jego

wspomagania. Diagnoza jest częścią procesu formułowania celów edukacyjnych nau-
czyciela i celów dla dziecka, czyli tzw. celów operacyjnych. Zanim nauczyciel podejmie
decyzję o tym, co i jak chciałby dzieciom przekazać, jakie sytuacje stworzyć, aby pobudzić
ich aktywność, musi ocenić, co dzieci wiedzą, co potrafią zrobić. Musi wiedzieć, jakimi
dysponuje środkami, o co musi zadbać, musi wyznaczyć punkt wyjścia, którym są wiedza,
zainteresowania, umiejętności i doświadczenia dzieci. Jeżeli chce, na przykład, rozwijać
poczucie wartości u dzieci czy umiejętności matematyczne, nie wystarczy wiedzieć, jakie
są prawidłowości rozwojowe w tym względzie i jakie można formułować oczekiwania
i cele. Ważne jest, by na tej podstawie umieć zdiagnozować, opisać i ocenić, jaki poziom
rozwoju w tym zakresie reprezentują dzieci. Cele bazują na oczekiwaniach i standardach
programowych. Formułujemy je na podstawie wiedzy o zachowaniach dzieci w danym
stadium rozwojowym i indywidualnych cechach charakteryzujących dziecko lub określoną
grupę (tego, co dzieci mogą zrobić i jak mogą zrobić).

Odnosząc powyższe rozważania do praktyki, należy przyjąć, iż pierwsze kontakty nau-
czyciela z dziećmi (wrzesień, październik) powinny być nastawione na zbieranie ogólnych
informacji o nich samych i o ich zachowaniach, umiejętnościach i wzajemnych relacjach
– diagnoza wstępna.

Dopiero na tej podstawie nauczyciel może próbować udzielać odpowiedzi na nastę-
pujące pytania:

Jakie dziecko jest:

co potrafi, co wie, jakie ma cechy, jakie jest w relacjach
z innymi, jakie są jego mocne i słabe strony

Jakie może być:

jeśli nasilone zostaną optymalne oddziaływania, jeśli stworzy
się dziecku optymalne warunki, jakie są potencjalne możliwości
dziecka

Jakie chce być:

jakie ma potrzeby, dążenia, które są najsilniejsze, jakich brak,
czy jest gotowe pokonać trudności

Jakie powinno być:

jeśli weźmiemy pod uwagę wiek, jego przynależność do grupy
dziecięcej, rodziny, przygotowanie do życia, do udziału w życiu
przedszkola/szkoły

Jakie są przypusz-
czalne przyczyny
trudności i pro-
blemów:

jeśli weźmiemy pod uwagę wszystkie aspekty diagnozy:
medyczny, psychologiczny, społeczny

Diagnoza nie może być jednorazowa. Wymaga ciągłości. Zaprojektowany proces po-
winien trwać przez cały czas, może okresowo obejmować szersze lub węższe zakre-
sy oddziaływań. Diagnozę trzeba odnieść do prowadzonego procesu edukacyjnego
w przedszkolu/szkole, traktować jako integralną jego część.

Ciągłość diagnozy to ewaluacja skuteczności zaplanowanych oddziaływań
Procedura diagnozowania wymaga stwierdzenia, jakie działanie w stosunku do dziecka już
podjęto i jakie rezultaty uzyskano, po to, by opracować skuteczniejsze formy oddziaływań
wspierających  i  wspomagających  rozwój.  U  podstaw  diagnozy  psychopedagogicznej
leży porównanie stanu faktycznego ze stanem zakładanym przez cel wychowania, ocena
sytuacji  wychowawczej  i  jej  elementów,  rozpoznanie  doświadczenia  wychowanka  oraz
uzyskanego efektu procesu wychowania (Kaja B., 1987, s. 31).
Ewaluacja  określa  więc  stopień  zrealizowania  naszych  oczekiwań  sformułowanych  za
pomocą celów edukacyjnych. Czy dzieci poradziły sobie, tak jak przypuszczał nauczyciel
na podstawie wiedzy o konkretnych dzieciach i wiedzy teoretycznej, np. jak zachowywały
się w lesie, czy przestrzegają umów, czy właściwie dokonały klasyfikacji przedmiotów?
Ciągłość diagnozy pozwala na zauważenie nie tylko postępów dzieci, ale także nowych,
wcześniej nieobserwowanych zachowań, a czasem niepokojących zmian.
  Ewaluacja  zachowań  dzieci  dostrzegana  przez  nauczyciela  wiąże  się  także  z  oceną
skuteczności  oddziaływań  przedszkola/szkoły  dokonywaną  przez  rodziców,  którzy
obserwują  rezultaty  rozwojowe  swojego  dziecka,  na  przykład  w  zakresie  różnych
umiejętności  motorycznych,  językowych  czy  społecznych.  Bardzo  często  słuchają
wypowiedzi  dziecka  na  temat  tego,  co  robi  w  przedszkolu/szkole,  z  kim  się  bawi,  czy
chodzenie do przedszkola/szkoły sprawia mu przyjemność i dlaczego. Rodzice są obser-
watorami poczynań nauczyciela, zmian w środowisku dziecka, podejmowanych inicjatyw.
Wymieniają między sobą opinie i na tej podstawie formułują własne oceny.

Współpraca nauczyciela z rodzicami w procesie diagnozy jest niezwykle ważna

i konieczna
Rodzice  to  cenne  źródło  wiedzy  o  dziecku,  jego  rozwoju  i  środowisku.  Ich  wiedza,
spostrzeżenia i umiejętności wspierają działania przedszkola/szkoły w procesie pozna-
nia, a następnie wspomagania rozwoju wychowanka. Sprawiają także, że są one bardziej
skuteczne, wyczulone na specjalne potrzeby dziecka, bardziej całościowe i pogłębione.
Partnerstwo  oznacza,  że  włączanie  się  rodziców  w  działania  przedszkola/szkoły  nie
ogranicza się jedynie do sytuacji okazjonalnych, np. udziału w organizacji uroczystości,
finansowego bądź rzeczowego wspierania placówki. Oznacza uczestnictwo rodziców
w podejmowaniu decyzji na temat kierunków wspomagania rozwoju dziecka i ponosze-
nia za to odpowiedzialności. Ważna jest komunikacja dwustronna.
Rodzice otrzymują od nauczyciela w kontaktach z nim:
    •   Profesjonalny obraz rozwoju swojego dziecka, który opiera się na własnych
        spostrzeżeniach oraz wiedzy teoretycznej na temat prawidłowości, zachowań
        typowych, specyficznych dla danego etapu rozwoju, bez pominięcia
        cech różnicujących dzieci między sobą;
     •   Wiedzę na temat rozwoju kontaktów dziecka z innymi dziećmi i dorosłymi
         (czy dziecko podejmuje inicjatywy w tym względzie, czy wycofuje się z interakcji,
         co je interesuje, czy ma przyjaciół);

     •   Wiedzę o dziecku w kontekście prawidłowości rozwojowych, nie po to jednak, by
         dokonywać porównań między dziećmi, ale po to, aby lepiej stymulować ich rozwój;
     •   Informacje na temat różnych służb wsparcia socjalnego, pedagogicznego,
         medycznego, psychologicznego.

Każda ze stron tej partnerskiej interakcji ma jakieś atuty, które może zaproponować dru-
giej, aby właściwiej i całościowo oddziaływać na dziecko.

Cele diagnozy
Jak wynika z powyższych rozważań, celem diagnozy jest zrozumienie indywidualności
dzieci, mechanizmów oraz uwarunkowań ich rozwoju. Diagnoza może mieć różne cele.
Wśród najczęściej wymienianych wyróżnia się następujące:
•

Poznanie i zrozumienie dziecka jako indywidualności – poznanie cech, wiedzy,

umiejętności, uzdolnień, problemów każdego wychowanka. Ma to pomóc w tworzeniu
indywidualnego programu oddziaływań, we wspieraniu rozwoju – odpowiednio do indy-
widualnych potrzeb i możliwości dziecka.
•

Poznanie i rozumienie dzieci – poznanie wzorców rozwojowych charakteryzujących

dzieci  z  określonej  kultury,  środowiska  społecznego,  na  określonym  etapie  rozwoju.
Wiedza  tego  typu  daje  nauczycielowi  większą  kontrolę  nad  tym,  co  proponuje  dzie-
ciom. Umożliwia formułowanie wobec nich celów edukacyjnych. Daje większe poczucie
pewności, że to, co proponuje, będzie zgodne z możliwościami, umiejętnościami i zdol-
nościami wychowanków.
  •

Poznanie i zrozumienie każdej sfery rozwoju, a także wzajemnych powiązań

między nimi – rozwój dziecka jest specyficzny, wyznaczony przez indywidualne cechy
dziedziczne oraz wpływy środowiska, ale zarazem jest zintegrowany. Wszystkie sfery roz-
woju są zależne od siebie. Nauczyciel musi pamiętać, że gdy  koncentruje się na jednej ze
sfer, powinien brać pod uwagę jej  związek z innymi sferami, np. problemy z koncentracją
uwagi mogą wynikać z problemów zdrowotnych.
  •

Poznanie i zrozumienie wpływu różnych czynników na rozwój dziecka – stan

zdrowia, samopoczucie, zagospodarowanie przestrzeni, obecność osób obcych, pozy-
cja społeczna w grupie rówieśniczej, środowisko rodzinne to czynniki mogące wpływać
na aktywność dziecka i jego zachowanie. Diagnoza pozwala lepiej zrozumieć dziecko
na tle uwarunkowań genetycznych, rozwojowych, środowiskowych i planować działania
wspomagające rozwój.
•

Monitorowanie postępu w rozwoju dziecka – ocena postępu w rozwoju, zmian,

jakie zaszły w dziecku, analiza nabytych wiadomości i umiejętności. Dokonywanie takiej
oceny konieczne jest do dokumentowania całego procesu i korzystania z uzyskanych
danych w dalszych działaniach edukacyjnych. Umożliwia to planowanie sposobów
oddziaływania, ocenę skuteczności zrealizowanych metod i form w stosunku do dziecka,
korygowanie postępowania pedagogicznego.

•

Planowanie działań edukacyjnych – wybór lub tworzenie programu dla danej grupy

dzieci. Nauczyciel planuje własny program edukacyjny nie tylko na podstawie zatwier-
dzonych przez MEN dokumentów programowych. Są one traktowane jako punkt wyjścia
do własnej, krytycznej i refleksyjnej pracy intelektualnej. Planując działania edukacyjne,
nauczyciel uwzględnia przede wszystkim to, co wie o dzieciach, które ma pod swoją
opieką, o ich rozwoju, środowisku, cechach indywidualnych, doświadczeniach i zaintere-
sowaniach. Wszystko to musi być uwzględniane podczas planowania działań z dziećmi.

•

Planowanie działań interwencyjnych i wspomagających rozwój – w sytuacji

budzącej niepokój, gdy zachodzi podejrzenie nieprawidłowości i deficytów. Rodzice i nau-
czyciele muszą rozmawiać, poszukiwać przyczyn problemów i wspólnie podejmować
decyzje na temat ewentualnych interwencji i kierunków wspomagania. Wskazana jest
współpraca z instytucjami powołanymi do udzielania takiej pomocy, np. poradnia psycho-
logiczno-pedagogiczna, terapeuci. Kolejnym krokiem jest organizacja dla dziecka różnych
form wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, ewentualnie pomocy medycznej.

•

Poznanie i zrozumienie siebie – nauczyciel przede wszystkim musi zrozumieć siebie,

poznać motywy własnych działań, wartości, jakie nim kierują, wzajemne relacje z wy-
chowankami.

Pamiętaj!

Dokonując ewaluacji rozwoju dziecka, należy pamiętać o następujących
zagrożeniach:

     1.  Unikaj dokonywania porównań dzieci między sobą. Przeprowadzasz ewaluację
         po to, aby dowiedzieć się, co dziecko może zrobić, a czego nie może.
     2. Pamiętaj, aby nie generalizować wyników ewaluacji i nie nadawać dzieciom
         etykietek. Oceniasz dziecko po to, by mu pomóc, a nie zaszkodzić.
     3. Zbieraj informacje o indywidualnej linii i tempie rozwoju dziecka;
     4.  Poznaj uwarunkowania tego rozwoju: zdrowotne, środowiskowe, społeczne.
     5.  Wykorzystaj różnorodne metody i narzędzia oceny. Zbyt wąska ocena, w której
          zastosowano jedno narzędzie badawcze, może doprowadzić do zafałszowania
          obrazu rozwoju dziecka.
     6.  Jeśli coś cię niepokoi, porozmawiaj z rodzicami, poszukaj możliwości udzielenia
         dziecku pomocy.

IV. PROCEDURA I NARZĘDZIA DO DIAGNOZY

Diagnoza nie polega na zwykłym patrzeniu na dziecko czy rozmowie z jego rodzicami.

Jest to zamierzone, systematyczne, jednoprzedmiotowe i wielokierunkowe działanie
badawcze, w którym należy wykorzystywać zróżnicowane metody i narzędzia, aby otrzy-
many rezultat – w postaci wiedzy o rozwoju dziecka – był jak najbardziej obiektywny,
rzetelny i trafny.

Jednoprzedmiotowość działania badawczego oznacza, że w procesie badania wszyst-
kich obszarów rozwoju dziecka w danym czasie nauczyciel koncentruje się na jednym,
wyraźnie określonym przedmiocie badań, np. nawiązywaniu interakcji z rówieśnikami.
W taki sposób krok po kroku poznaje wszystkie sfery rozwoju dziecka, co daje w rezulta-
cie obraz całości.

Wielokierunkowość tego procesu oznacza konieczność wykorzysta-

nia wielu różnorodnych metod i narzędzi badawczych po to, by odpowiedź nie budziła
wątpliwości i była jednoznaczna. Przeprowadzamy diagnozę, ponieważ chcemy wiedzieć,
jak dziecko się rozwija, czy to, co mu proponujemy, wspomaga jego rozwój, jakie są jego
mocne i słabe strony, braki i osiągnięcia, wreszcie – dlaczego są takie, a nie inne.
   Metoda  diagnozy  to  sposób  postępowania,  którego  celem  jest  opis  wycinka
rzeczywistości będącego przedmiotem zainteresowania diagnosty.
Obejmuje ona szereg czynności takich, jak:
  •  zaplanowanie celów i przebiegu diagnozy,
  •  dobór technik diagnostycznych i konstruowanie narzędzi,
       ich zastosowanie i opis rzeczywistości,
  •  analizę wyników, dociekanie powiązań pomiędzy dostrzeganymi faktami,
  •  szukanie przyczyn ewentualnych nieprawidłowości,
  •  prognozowanie rozwoju,
  •  projektowanie działań interwencyjnych.
   Technikę diagnostyczną stanowią konkretne czynności praktyczne badacza. Odnoszą
się one do sposobu zbierania materiału diagnostycznego i jego oceny, np. obserwacja,
wywiad.  Wiąże  się  to  z  ustaleniem  celu  diagnozy,  uszczegółowieniem  problemu  i  do-
borem wskaźników.

Narzędzie badawcze diagnozy to wynik operacjonalizacji problemu badawczego jako

zestaw konkretnych wskaźników badanej sytuacji, w ramach których dokonuje się oceny.
W zależności od zastosowanej techniki narzędzia te przyjmują różną formę. Może to być
kwestionariusz lub arkusz obserwacyjny.
  W  metodologii  diagnozy  głównym  problemem  jest  adekwatność  doboru  metody  do
celu diagnozy i do zamierzeń pedagogicznych, przy czym generalnie nie istnieją gotowe
metody  diagnozy  do  zastosowania  w  konkretnych  przypadkach.  Metodę  obejmującą
całokształt  przebiegu  procesu  diagnostycznego  trzeba  tworzyć,  kierując  się  specyfiką
problemu,  zjawiska  i  osoby  badanej,  choć  dokonuje  się  to  na  podstawie  ogólnych
reguł wypracowanych przez metodologię. Przy doborze metody diagnozowania należy
każdorazowo uwzględniać to, iż badanie spraw ludzkich dokonuje się w relacji, w kontak-
cie poznawczym, ale też w emocjonalnej zależności. Poznanie zależy także od aktu woli
osoby badanej (Jarosz E., Wysocka E., 2006, s. 52–53).

1. Obserwacja

Najpełniejsze informacje o zachowaniach i umiejętnościach dziecka można uzyskać poprzez
obserwację (w grupie i w kontaktach indywidualnych). Obserwacja ta jest ukierunkowana.
Nauczyciel wie, co jest przedmiotem obserwacji, jakie są przejawy zaburzeń, ma wiedzę
o prawdopodobnych przyczynach, zna prawidłowości. Warunkiem wzajemnego pozna-
nia jest przebywanie ze sobą. Pobyt w przedszkolu czy nauka w klasach I–III tworzy dogo-
dne warunki do zastosowania tej techniki.
Obserwując dziecko w sytuacjach naturalnych, można zebrać informacje dotyczące:

  1.  zachowań społecznych w zakresie:
       a)  nawiązywania kontaktów z dziećmi i dorosłymi,
       b)  rozumienia umów,
       c)  przestrzegania ustalonych zasad,
       d)  sposobu komunikowania się z innymi,
       e )  sposobów reagowania na sytuacje problemowe i trudne,
        f )  sposobów rozwiązywania konfliktów powstałych w działaniu,
       g)  przyjmowania, nadawania roli w zadaniu, zabawie,
       h)  umiejętności współdziałania.

  2.  zachowań intelektualnych w zakresie:
       a)  pomysłowości,
       b)  rozwiązywania problemów,
       c)  zapamiętywania,
       d)  koncentracji uwagi,
       e)  dociekania,
        f )  zasobu wiedzy,
       g)  komunikowania się,
       h)  badania, eksperymentowania.
  3.  zachowań motorycznych w zakresie:
       a)  motoryki dużej,
       b)  sprawności manualnej,
       c)  koordynacji wzrokowo-ruchowej.
  4.  zachowań emocjonalno-wolicjonalnych w zakresie:
       a)  nastroju,
       b)  pobudzenia,
       c)  nastawienia do innych ludzi,
       d)  sposobu wyrażania emocji, uczuć,
       e)  motywacji,
        f )  wytrwałości w działaniu,
       g)  umiejętności pokonywania przeszkód.

2. Analiza wytworów dzieci

Drugą metodą jest analiza wytworów działania dzieci. Wytwory można ująć jako:
       a)  materialne:
            – rysunki, malunki,
            – budowle powstałe w zabawach dzieci w sali, w piaskownicy,
            – inne prace.
       b)   niematerialne:
            – wypowiedzi dzieci.
Wytwory (wyniki) analizujemy także z punktu widzenia sytuacji, w której powstawały. Nie
bez znaczenia jest, czy powstały na temat określony przez nauczyciela, czy nadany przez
samo dziecko, w wyznaczonym miejscu czy też w miejscu przez dziecko wybranym.

Rysunki i malunki dzieci często informują o:

       a)  emocjach dziecka,
       b)  pozycji dziecka w rodzinie, grupie,
       c)  wiedzy o sobie samym, o świecie,
       d)  rozwoju intelektualnym (np. test – „narysuj człowieka”),
       e)  sprawności motorycznej,
       f)  ogólnym nastroju,
       g)  pomysłowości, oryginalności, otwartości.

Wytwory niematerialne, głównie wypowiedzi dzieci (swobodne, zainspirowane, kiero-
wane), są źródłem informacji o rozwoju języka dzieci i sposobach jego zastosowania
w zależności od potrzeby, celu (określonego przez dziecko, przez nauczyciela).

3. Eksperyment diagnostyczny
Są  to  zaaranżowane  przez  nauczyciela  sytuacje,  które  pozwolą  na  zdiagnozowanie
osiągnięć  dzieci,  których  nie  można  było  zauważyć  w  trakcie  obserwacji  czy  też  po-
przez  analizę  wytworów,  np.  rozumienie  pojęć  matematycznych  w  zakresie  orientacji
w  przestrzeni,  klasyfikowania  itd.  Eksperyment  może  polegać  na  wykonywaniu  przez
dziecko poleceń nauczyciela: „połóż woreczek na krześle, pod krzesłem, obok krzesła”.
Sposób wykonania polecenia informuje o wiedzy i umiejętnościach dziecka. Próby takie
należy powtórzyć, aby uzyskać jednoznaczną odpowiedź w zakresie rozumienia i stosowania
pojęć przez wychowanka. Do eksperymentu diagnostycznego – w zależności od tego,
co badamy – potrzebne są pomoce, zabawki lub karty pracy.

4. Wywiad z rodzicami
Aby móc dokonać rzetelnej analizy zgromadzonej wiedzy o dziecku, potrzebne są do-
datkowe informacje, które pozwolą zrozumieć lub wyjaśnić nauczycielowi zachowania,
osiągnięcia, a także potrzeby i problemy dziecka.

Rodzice wnoszą do procesu diagnozy inną wiedzę o dziecku:
     •   informacje na temat zdrowia, przebytych chorób, urazów,
     •   historię rozwoju fizyczno-motorycznego, społeczno-emocjonalnego, umysłowego,
         językowego,
     •   wiedzę na temat roli dziecka w rodzinie,
     •   wiedzę o życiu rodziny, jej zwyczajach, stylu życia, innych członkach rodziny
         i pełnionych przez nich rolach w życiu dziecka,
     •   wiedzę o zachowaniach dziecka w innych sytuacjach społecznych niż te, których
         dziecko jest uczestnikiem w przedszkolu/szkole,
     •   wiedzę o tym, kiedy dziecko jest smutne, szczęśliwe, jak reaguje na zmiany,
     •   informacje na temat zainteresowań, uzdolnień, problemów;
     •   inne informacje.

V. DOKUMENTACJA DIAGNOZY

Rozwój dziecka powinien być systematycznie dokumentowany przez nauczyciela przed-
szkola/szkoły. Pozwala to śledzić tempo i kierunek zmian, jest pomocne w planowaniu
pracy, kontaktach z rodzicami i specjalistami. Rozpoczynając od diagnozy wstępnej,
należy okresowo (nie rzadziej niż dwa razy w ciągu roku) odnotowywać postępy dziecka.
Można je gromadzić w segregatorze grupowym z kieszonkami dla każdego dziecka.
W indywidualnej zawieszce powinna znaleźć się dokumentacja rozwoju dziecka we wszys-
tkich obszarach (wzory takich narzędzi znajdują się w rozdziale VII).

Może to być:
     •   arkusz rozwoju dziecka, gdzie nanoszone są wyniki prowadzonej diagnozy,
     •   karta wywiadu z rodzicami,
     •   arkusz samowiedzy,
     •   test niedokończonych zdań.

Ponieważ w arkuszu rozwoju są odnotowane efekty wszelkich spostrzeżeń nauczyciela
o dziecku, nie dołączamy do dokumentacji dowodów w postaci rysunków i kart pracy
czy też notatek. Te materiały znajdują się w teczkach prac, na półkach indywidualnych.
Ze względu na różnorodność metod stosowanych w procesie diagnozy zgromadzenie
wszystkich dowodów w postaci materialnej nie jest możliwe.

Tak przygotowana – syntetyczna i konkretna informacja o poziomie rozwoju i postępach
dziecka – i zgromadzona w jednym arkuszu jest czytelna zarówno dla nauczyciela, jak
i rodziców. Mogą oni na zebraniach lub w kontaktach indywidualnych zobaczyć arkusz
rozwoju swojego dziecka. Zastosowanie zaproponowanego w części VII narzędzia poz-
woli na łatwe zaprezentowanie informacji o dziecku (zamalowane pola to umiejętności
nabyte) oraz przybliżenie umiejętności – celów, do jakich zmierzamy (niezamalowane
pola).

VI. WYNIKI DIAGNOZY A PLANOWANIE PRACY I WCZESNA INTERWENCJA
SPECJALISTYCZNA

Diagnoza to źródło informacji o dziecku. Jest podstawą wszelkich oddziaływań nau-
czyciela na wychowanka. Powinna dostarczyć pełnego opisu funkcji dziecka, próbować
wyjaśnić obserwowane zjawiska oraz sformułować prognozy.
Diagnoza rozwoju dziecka jest procesem, na który składają się trzy zasadnicze kom-
ponenty (wcześniej, w rozdziale III, zostały scharakteryzowane jako kolejne fazy diagnozy):

•

diagnoza i opis aktualnego stanu, zachowania, umiejętności;

•

ocena/interpretacja, której dokonuje nauczyciel, porównując własne oczekiwania

       (na bazie wiedzy z zakresu psychologii rozwojowej) dotyczące poziomu rozwoju
    danego dziecka lub dzieci z faktycznymi rezultatami pochodzącymi z procesu
    diagnozy;
  •

planowanie, a więc formułowanie oczekiwań, a na ich podstawie – celów

    dla dalszych działań edukacyjnych w stosunku do danego dziecka lub danej grupy
    dzieci. Wiedza o tym, co dziecko już umie, wie i co może jeszcze osiągnąć,
    jest punktem wyjścia w planowaniu.

     Te trzy komponenty procesu diagnozy są tak bardzo ze sobą powiązane, że w codzien-
nym myśleniu o ewaluacji zupełnie się ich nie dostrzega, a jednak istnieją po to, by bardziej
świadomie i adekwatnie odpowiadać na indywidualne potrzeby dzieci.
     Opis  funkcjonowania  we  wszystkich  sferach  daje  możliwość  ustalenia  poziomu,  od
którego  należy  rozpocząć  wspomaganie  i  ustalenie  sfery  najbliższego  rozwoju.  Sfera
najbliższego rozwoju to realny, pierwszy cel, do jakiego zmierza oddziaływanie pedago-
giczne. Wiąże się to z rzeczywistymi możliwościami dziecka. Cel ten ustalany jest na bazie
tego, co dziecko już osiągnęło. Często proces dostosowania wymagań programowych
do możliwości wychowanka określa się w praktyce pedagogicznej jako

indywidualizację

oddziaływań. Indywidualizacja oddziaływań nauczyciela na dziecko wynika z zapisu
w podstawie programowej, która mówi: Celem wychowania przedszkolnego jest wspoma-
ganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka

zgodnie z jego wrodzonym potencjałem

i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przy-
rodniczym.
Zapisy dotyczące szkoły są podobne. Tak więc nauczyciel w trakcie zajęć oraz innych
sytuacji edukacyjnych powinien przygotowywać zadania dla dzieci odpowiednio do ich
możliwości tak, aby mogły nabywać nowe umiejętności i utrwalać te już nabyte. Stąd
zadania te powinny mieć różny stopień trudności i cel. Ważne jest, by cel ten był możliwy
do osiągnięcia, aby dziecko miało poczucie sukcesu i żeby widoczny był postęp.
W przypadku dostrzeżenia podczas prowadzonych obserwacji niepokojących sygnałów
dotyczących jakiegokolwiek obszaru rozwoju dziecka, nauczyciel powinien poinformować
o tym rodziców, wskazując potrzebę dodatkowych konsultacji ze specjalistami (np. w po-
radni psychologiczno-pedagogicznej). Pozwoli to na ustalenie potrzeby i zakresu działań

terapeutycznych. H. Nartowska podkreśla, że punktem wyjścia do działań zarówno pro-
filaktycznych, jak i terapeutycznych jest – obok diagnozy nauczycielskiej – także pełne
badanie psychologiczne (1980, s. 26).
Odpowiednio do wyników tych badań dziecku i jego rodzinie przysługuje  pomoc psycho-
logiczno-pedagogiczna udzielana przez przedszkole/szkołę lub odpowiednie instytucje.
Poniżej  prezentuję  przykładowy  system  udzielania  pomocy  psychologiczno-pedagog-
icznej  w  przedszkolu  (dodatkowe  informacje  odnoszące  się  do  szkoły  oznaczone  są
gwiazdkami*) opracowany na podstawie przepisów prawa oświatowego:

SYSTEM UDZIELANIA POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ
W PRZEDSZKOLU

Podstawy prawne

a) Rozporządzenie MENiS z 26.02.2002 r. w sprawie podstawy programowej...

Dz. U. nr 51, poz. 458/,

Rozporządzenie MENiS z 21.05.2001 r. w sprawie ramowych statutów...

/Dz. U. nr 61, poz. 624/,

c) Rozporządzenie MENiS z 7.01.2003 r. w sprawie zasad udzielania

i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej... /Dz. U. nr 11, poz. 114/,

d) Rozporządzenie MENiS z 11.12.2002 r. w sprawie szczegółowych zasad

działania publicznych poradni p-p... /Dz. U. nr 5 z 2003 r./,

e) Rozporządzenie MENiS z 12.02.2001 r. w sprawie orzekania o potrzebie

kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania... oraz wydawania

opinii o potrzebie wczesnego wspomagania... /Dz. U. nr 13, poz. 114/,

f) Rozporządzenie MENiS z 29.01 .2003 r. w sprawie sposobu i trybu

organizowania indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży

/Dz. U. nr 23, poz. 193/,

g) Rozporządzenie MENiS w sprawie zasad organizowania zajęć

rewalidacyjno-wychowawczych... /Dz. U. nr 14, poz. 76/,

h) Rozporządzenie MENiS z 19.02.2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia

przez publiczne przedszkola... dokumentacji /Dz. U. nr 23, poz. 225/,

i) Rozporządzenie MENiS z 4 kwietnia 2005 r. w sprawie organizowania

wczesnego wspomagania rozwoju dzieci /Dz. U. nr 68, poz. 587/,

j) Rozporządzenie z 18.01.2005 r. w sprawie warunków kształcenia, wychowania

i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych

społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych

lub integracyjnych /Dz. U. nr 19, poz. 167/.

ZASADY UDZIELANIA POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ
W PRZEDSZKOLU

1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega na:
  1) diagnozowaniu środowiska dziecka,
  2) rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb dziecka
    i umożliwianiu ich zaspokojenia,
  3) rozpoznawaniu przyczyn trudności w osiąganiu postępów oraz niepowodzeń,
  4) wspieraniu dziecka z wybitnymi uzdolnieniami,
  5) organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej
    /zgodnie z Rozporządzeniem MENiS z 7.01.2003 r./,
  6) podejmowaniu działań wychowawczych i profilaktycznych,
  7) prowadzeniu edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród dzieci, nauczycieli
    i rodziców,
  10) wspieraniu nauczycieli i rodziców w działaniach wyrównujących szanse
      edukacyjne dziecka,
  11) udzielaniu nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych
      wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania
      do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych dziecka,
      u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe
      lub specyficzne trudności w uczeniu się uniemożliwiające sprostanie
      tym wymaganiom,
  12) wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych,
  13) umożliwianiu rozwijania umiejętności wychowawczych rodziców i nauczycieli,
  14) podejmowaniu działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych.

2. Zadania, o których mowa w punkcie 1., są realizowane we współpracy z:
  1) rodzicami,
  2) nauczycielami i innymi pracownikami przedszkola,
  3) poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami
    specjalistycznymi,
  4) innymi przedszkolami, szkołami i placówkami,
  5) podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

3. Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest
dobrowolne i nieodpłatne.

4. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu może być udzielana
  na wniosek:
  1) ucznia,
  2) rodziców,
  3) nauczyciela,

  4) pedagoga,
  5) psychologa,
  6) logopedy,
  8) poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.

5. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu jest organizowana
  w szczególności w formie:
  1) zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych
    oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym,
  2) zajęć psychoedukacyjnych dla rodziców,
  3) porad, konsultacji i warsztatów dla rodziców i nauczycieli.

6. Objęcie dziecka /.../ zajęciami specjalistycznymi /.../ wymaga zgody rodziców.

7. Zajęcia specjalistyczne:

  1) korekcyjno-kompensacyjne organizuje się dla dzieci, u których stwierdzono
    specyficzne trudności w uczeniu się uniemożliwiające uzyskanie osiągnięć
    wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego;
    zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie terapii
    pedagogicznej; liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 5 uczniów;

  2) logopedyczne organizuje się dla dzieci z zaburzeniami mowy, które powodują
    zakłócenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę; zajęcia prowadzą
    nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej;
    liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 4 uczniów;

  3) socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym organizuje się
    dla dzieci z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne;
    zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie pracy
    o charakterze terapeutycznym lub socjoterapii; liczba uczestników zajęć wynosi
    od 3 do 10 uczniów.

  •  W szczególnie uzasadnionych przypadkach, za zgodą organu prowadzącego
    przedszkole, szkołę lub placówkę, zajęcia specjalistyczne mogą być
    prowadzone indywidualnie.

8. O objęciu dziecka zajęciami specjalistycznymi /.../ decyduje
dyrektor przedszkola.

  •  Udział dziecka w zajęciach specjalistycznych /.../ trwa do czasu zlikwidowania
    opóźnień w uzyskaniu osiągnięć edukacyjnych wynikających z podstawy
    programowej dla danego etapu edukacyjnego lub złagodzenia bądź wyelimino-
    wania zaburzeń stanowiących powód objęcia ucznia daną formą pomocy.

  •  O zakończeniu udzielania pomocy w formie określonej w ust. 1 decyduje dyrektor
    przedszkola na wniosek rodziców lub nauczyciela prowadzącego zajęcia
    specjalistyczne.

9. Zajęcia psychoedukacyjne organizuje się w celu wspomagania wychowawczej
  funkcji rodziny, zapobiegania zachowaniom dysfunkcyjnym dzieci
  oraz wspierania ich rozwoju:
  •  Zajęcia psychoedukacyjne dla dzieci i zajęcia psychoedukacyjne dla rodziców pro-
       wadzone są w grupach liczących nie mniej niż 10 osób.
  •  Zajęcia psychoedukacyjne prowadzą, w zależności od potrzeb, pedagog,
       psycholog, nauczyciel posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub
       logopedii szkolnej oraz inni nauczyciele posiadający przygotowanie
       do prowadzenia zajęć specjalistycznych.

10. Porad dla uczniów, rodziców i nauczycieli oraz konsultacji dla rodziców i nau-
czycieli udzielają, w zależności od potrzeb, pedagog, psycholog, doradca zawodowy,
nauczyciel posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej oraz
inni nauczyciele posiadający przygotowanie do prowadzenia zajęć specjalistycznych.

11.  Warsztaty dla rodziców i nauczycieli organizuje się w celu doskonalenia umiejętności
z zakresu komunikacji społecznej oraz umiejętności wychowawczych.
  •  Warsztaty prowadzą, w zależności od potrzeb, pedagog, psycholog oraz
       nauczyciele posiadający przygotowanie do prowadzenia zajęć specjalistycznych.

12. Pomoc psychologiczno-pedagogiczną organizuje dyrektor przedszkola.

13. W przedszkolu mogą być zatrudnieni pedagog, psycholog, logopeda
i inni specjaliści.

14. Organizacja udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedsz-
kolu obejmuje dzieci, rodziców i nauczycieli zatrudnionych w placówce (tabelka
poniżej).

ORGANIZACJA POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W PRZEDSZKOLU

Podmiot

Rodzaj

działania

Procedura postępowania

Dokumentacja Terminy

Osoby

odpowiedzialne

•Ustalenie celu diagnozy,

wybór techniki
•Opracowanie narzędzi
•Założenie teczek

indywidualnych dla dzieci
•Przeprowadzenie badań

wstępnych
•Ustalenie listy dzieci wskazanych

do udzielenia pomocy

psychologiczno-pedagogicznej
•Przekazanie informacji rodzicom

narzędzia

do diagnozy

indywidualne

teczki

wykaz dzieci

-p

•Rozmowy z rodzicami w celu

skłonienia rodziców do podjęcia

decyzji o badaniu w poradni

psychologiczno-pedagogicznej
•Przeprowadzenie badań
•Podjęcie działań w celu uzyskania

od rodziców wyników badania

w poradni psychologiczno-

-pedagogicznej

orzeczenia,

opinie

i p

ję

•Analiza wyników diagnozy oraz

orzeczeń, opinii o dzieciach z listy

wskazanych do pomocy psycholo-

giczno-pedagogicznej
•Określenie niezbędnych form pomocy

psychologiczno-pedagogicznej

w stosunku do wybranych dzieci
•Uzyskanie zgody rodziców

na objęcie dzieci pomocą psycho

logiczno-pedagogiczną
•Podjęcie decyzji o uruchomieniu

form pomocy: zajęcia korekcyjno-

kompensacyjne, terapia logopedy-

czna, socjoterapia*
•Powołanie Zespołu Wczesnego

Wspomagania (w zależności

od potrzeb dzieci i możliwości

kadrowych placówki)**
•Opracowanie indywidualnych

i grupowych programów

terapii lub wspomagania
•Założenie obowiązującej

dokumentacji

zgoda

rodziców

zarządzenie

dyrektora

programy

terapii

dzienniki zajęć

specjalistycz-

nych

ła

i •Monitorowanie postępów

dzieci
•Ewaluacja metod i form

narzędzia

diagnozy

i r

liz

-p

ów

•Zebranie informacji o potrzebach

w zakresie tematyki warsztatów

i zajęć psychoedukacyjnych

oraz problemów dotyczących

dziecka i jego środowiska

rodzinnego***
•Opracowanie planu warsztatów

dla rodziców

•Opracowanie planu zajęć

psychoedukacujnych

•Ustalenie terminu konsultacji

i porad dla rodziców

ankiety

plany pracy

specjalistów

ła

ów

•Ewaluacja zrealizowanych form

ankiety

•Zebranie informacji o potrzebach

w zakresie tematyki warsztatów

i zajęć psychoedukacyjnych oraz

problemów dotyczących dziecka

i jego środowiska wychowawczego

w przedszkolu***
•Opracowanie planu warsztatów dla

nauczycieli
•Opracowanie planu zajęć

psychoedukacyjnych

•Ustalenie terminu konsultacji

i porad dla nauczycieli

ankiety

plany pracy

specjalistów

•Analiza zrealizowanych form

dotyczących dziecka,

rodziców i nauczycieli

•Doskonalenie systemu

protokół rady

pedagogicznej

zmodyfiko-

wany system

pomocy psy-

chologiczno-

pedagogicznej

* W przypadku szkoły formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej są też zajęcia dydaktyczno-
-wyrównawcze,  które  może  prowadzić  nauczyciel  uprawniony  do  pracy  z  dziećmi  w  klasach  I-III
(nie  musi  mieć  specjalistycznych  kwalifikacji).  Zajęcia  dydaktyczno-wyrównawcze  oganizuje  się
dla  uczniów,  którzy  mają  znaczne  trudności  w  uzyskaniu  osiągnięć  z  zakresu  określonych  za-
jęć  edukacyjnych  wynikających  z  podstawy  programowej  dla  danego  etapu  edukacyjnego.
W  szkołach  mogą  być  też  organizowane  klasy  wyrównawcze  i  klasy  terapeutyczne  na  za-
sadach określonych w Rozporządzeniu MENiS z 7.01.2003 r.

** Wczesne wspomaganie dotyczy wyłącznie dzieci z opinią o wczesnym wspomaganiu od chwili
wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole (nie dotyczy szkoły).

*** Formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla rodziców i nauczycieli organizowane są
zarówno w przedszkolach, jak i w szkołach. Uprawnieni do ich prowadzenia są specjaliści: psy-
cholog, terapeuta, logopeda i inni.

VII. PRZYKŁADOWY ZESTAW NARZĘDZI DO DIAGNOZY ROZWOJU DZIECKA

Poniżej proponuję przykładowy zestaw narzędzi, które można wykorzystać w procesie
prowadzenia i dokumentowania diagnozy. Wypełnione arkusze mogą znaleźć się w indy-
widualnej zawieszce każdego dziecka.

Karta wywiadu z rodzicami służy do zebrania informacji o dziecku od rodziców. Pozwoli
to dostrzec niektóre uwarunkowania zdrowotne i środowiskowe oraz zwróci naszą uwagę
na specjalne potrzeby dziecka.

Arkusz samowiedzy uzupełni wiedzę nauczyciela o dziecku: o tym, jak siebie postrzega,
jakie jego zdaniem ono jest, a jakie chciałoby być. Jest to swoista samoocena.
Dzięki tym informacjom nauczyciel będzie wiedział, czy i jak wzmocnić dziecko i poprawić
jego samoocenę. Ma ona związek z jego zachowaniem, pozycją w grupie i kontaktami
społecznymi z rówieśnikami.

Podobną funkcję spełnia

test niedokończonych zdań: pozwala lepiej poznać dziecko,

jego potrzeby, emocje, motywy, marzenia.

Arkusz rozwoju jest przeznaczony do dokumentowania rozwoju dziecka podczas całego
pobytu w przedszkolu. W arkuszu nauczyciel odnotowuje wszystkie dane zgromadzone
w czasie procesu diagnozy: podczas obserwacji, analizy wytworów, eksperymentu diag-
nostycznego, najistotniejsze dane z wywiadu z rodzicami. Poniższy arkusz to zbiór infor-
macji o tym, jakie dziecko jest, co potrafi, jaką posiada wiedzą oraz do czego zmierza.
Może być wykorzystany także przez nauczyciela klasy I w celu przeprowadzenia wstępnej
diagnozy rozwoju ucznia rozpoczynającego naukę w szkole.

Każde narzędzie jest zaopatrzone w instrukcję informującą o sposobie wykorzystania.

Karta wywiadu z rodzicami

INSTRUKCJA: Kartę wypełnia nauczyciel podczas rozmowy z jednym lub obojgiem ro-
dziców. Tam, gdzie są kwadraciki, trzeba zaznaczyć krzyżykiem właściwą odpowiedź i/lub
dopisać informację w odpowiednim miejscu.

Imię i nazwisko dziecka

__________________________________________________________

Wywiad przeprowadzony z: matką ojcem
Telefony kontaktowe: matka

_______________________

ojciec

_________________________

inny/do kogo

____________________________________________________________________

1. Skład rodziny:

rodzina pełna
niepełna/z powodu?

__________________________________________________________

rozbita

2. Opieka nad dzieckiem:

  oboje rodziców
  matka
  ojciec
  inne  osoby/kto?

______________________________________________________________

3. Dziecko najwięcej czasu spędza z:

  oboje rodziców
  matka
  ojciec
  dziadkowie
  inne osoby/z kim?

____________________________________________________________

4. Problemy zdrowotne:

w czasie ciąży

________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

przebyte poważne choroby

____________________________________________________

_____________________________________________________________________________

urazy, zabiegi chirurgiczne

____________________________________________________

_____________________________________________________________________________

aktualne przewlekłe choroby

__________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Dziecko stale pobiera lekarstwa/jakie?

__________________________________________

_____________________________________________________________________________

5. Warunki mieszkaniowe:

  dziecko ma swój pokój
  dziecko dzieli pokój z rodzeństwem
  wspólny pokój całej rodziny

6. Warunki materialne:

  bardzo dobre
  dobre
  wystarczające
  złe
  korzystamy  z  pomocy/kogo?

__________________________________________________

_____________________________________________________________________________

matka pracuje/ewentualnie podać gdzie

________________________________________

_____________________________________________________________________________

ojciec pracuje/ewentualnie podać gdzie

________________________________________

_____________________________________________________________________________

inna sytuacja wspomagająca rodzinę/jaka?

_____________________________________

_____________________________________________________________________________

7. Komunikacja w rodzinie:

codzienne wspólne zajęcia/zabawy rodziców z dzieckiem/ile czasu?

______________

_____________________________________________________________________________

rodzice rozmawiają z dzieckiem o przedszkolu, szkole, ważnych dla dziecka

sprawach/jak często?

_________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

w rodzinie mówi się wprost o swoich uczuciach, emocjach

w rodzinie podczas rozmowy panuje atmosfera szacunku i szczerości

jest zła atmosfera, brak otwartej komunikacji

inne informacje na ten temat

___________________________________________________

_____________________________________________________________________________

8. Obowiązki dziecka w domu

_____________________________________________________________________________

9. System wychowawczy

  dziecko ma spełniane wszelkie życzenia
  rodzice decydują we wszystkich sprawach za dziecko
  rodzice stawiają dziecku wysokie wymagania/jakie?

_____________________________

_____________________________________________________________________________

stosowane są nagrody/jakie?

__________________________________________________

_____________________________________________________________________________

stosowane są kary/jakie?

______________________________________________________

_____________________________________________________________________________

zawierane są umowy z dzieckiem/czego dotyczą?

_______________________________

_____________________________________________________________________________

inne informacje na ten temat

__________________________________________________

_____________________________________________________________________________

10. Opinia rodziców o dziecku:

uzdolnienia/jakie?

____________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

zainteresowania/jakie?

________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

problemy, trudności/jakie?

_____________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Dziecko korzysta z pomocy specjalistów/jakich?

________________________________

_____________________________________________________________________________

11. Specjalne potrzeby dziecka/jakie, czego dotyczą?

____________________________

_____________________________________________________________________________

12. Inne ważne informacje, o których nauczyciel powinien wiedzieć, aby właściwie
opiekować się dzieckiem i wspomagać jego rozwój:

_____________________________________________________________________________

Data wywiadu:

________________________

________________________ ________________________

/Podpis rodziców/ /Podpis nauczyciela/

Arkusz samowiedzy

INSTRUKCJA: Arkusz przeznaczony jest dla dzieci 5-6-letnich lub starszych. Nauczyciel
wypełnia go w trakcie dwukrotnej rozmowy z dzieckiem.
Pierwsze badanie: Nauczyciel pyta dziecko, jakie chciałoby być, i kolejno podaje cechy
z arkusza. Zaznacza odpowiedzi na arkuszu kolorem

czerwonym odpowiednio: 1, 2 lub 3.

„1” oznacza nie; „2” – nie wiem lub niezdecydowanie dziecka; „3” – tak.
Drugie badanie: nauczyciel pyta o te same cechy i na tym samym arkuszu zaznacza kolo-
rem

niebieskim odpowiednio: 1,2 lub 3.

Analiza arkusza: Uzyskane informacje świadczą o tym, co dziecko wie o sobie i jaki ma
stopień samooceny. Rozbieżność pomiędzy tym, jakie chciałoby być, a tym, jak siebie
postrzega, widać na arkuszu /inaczej zaznaczone cechy kolorem niebieskim i czerwo-
nym.

Jaki jestem/jaki chcę być?

Imię i nazwisko dziecka

__________________________________________________________

Wiek dziecka

____________________________________________________________________

Data badania: pierwszego:

_____________________

drugiego:

_____________________

Ładny

1 – 2 – 3

Dobry

1 – 2 – 3

Sprawiedliwy

1 – 2 – 3

Mądry

1 – 2 – 3

Koleżeński

1 – 2 – 3

Wytrwały

1 – 2 – 3

Szczęśliwy

1 – 2 – 3

Lubiany

1 – 2 – 3

Pomysłowy

1 – 2 – 3

Uczciwy

1 – 2 – 3

Sprawny fizycznie

1 – 2 – 3

Grzeczny

1 – 2 – 3

Cichy, spokojny

1 – 2 – 3

Test niedokończonych zadań

INSTRUKCJA: Test polega na tym, że nauczyciel rozpoczyna zdanie, a dziecko je kończy.
Nauczyciel zapisuje uwagi. Pozwala to lepiej poznać emocje dziecka, jego motywy i potrzeby.

Imię i nazwisko dziecka

__________________________________________________________

Data rozmowy:

______________________

Dokończ zdania:
1. Lubię robić

__________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

2. Nie lubię robić

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. Boję się

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

4. Chciałbym, aby

______________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

5. Nie lubię, kiedy

_______________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

6. Gdy się cieszę, to

____________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

7. Kiedy jestem smutny, to

______________________________________________________

_____________________________________________________________________________

8. O problemach rozmawiam z

__________________________________________________

_____________________________________________________________________________

9. Gdy się złoszczę, to

__________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

10. Wstydzę się

_________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

11. Lubię przebywać z

___________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

12. Lubię rozmawiać z

___________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

13. Gdybym miał złotą rybkę, to poprosiłbym ją o

___________________________________

_____________________________________________________________________________

14. Gdy będę dorosły, to

__________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Arkusz rozwoju

INSTRUKCJA: Arkusz ten jest przeznaczony do dokumentowania rozwoju dziecka pod-
czas jego całego pobytu w przedszkolu lub do badania wstępnego w klasie I szkoły pod-
stawowej. Czas rozpoczęcia obserwacji odnotowujemy w arkuszu – to bardzo ważna infor-
macja. Jeśli dziecko rozpoczyna edukację przedszkolną na przykład jako pięciolatek lub
dopiero jako sześciolatek, zapisujemy to odpowiednio w arkuszu.

Istnieje jeden arkusz na cały okres przedszkolny i wędruje razem z dzieckiem przez
kolejne lata. Każda strona arkusza przeznaczona jest na inny obszar rozwoju i zawiera
umiejętności, jakie dziecko w wieku przedszkolnym jest w stanie nabyć. Na słoneczkach
(legenda) nauczyciel zaznacza kolory: trzylatek – zielony, czterolatek – żółty, pięciolatek –
niebieski i sześciolatek – czerwony, klasa I – różowy. Kolory mogą być inne, ale stosujemy
je konsekwentnie i w odniesieniu do wszystkich dzieci przez cały okres dokumentowania
diagnozy.

Diagnozę prowadzimy systematycznie i dwukrotnie w ciągu roku wypełniamy arkusz: na po-
czątku roku szkolnego (wrzesień, październik) i na końcu (maj, czerwiec). Nauczyciel
musi w procesie diagnozy na początku roku szkolnego zauważyć wszystkie umiejętności
zaproponowane w arkuszu i – jeśli dziecko posiada daną umiejętność – zamalować pole
z tą umiejętnością. Jeśli jest to dziecko trzyletnie, wszystkie nabyte umiejętności będą za-
malowane na zielono (lub inny wybrany kolor). Niezamalowane pola oznaczają, że dziecko
tych umiejętności nie posiadło. Na koniec roku szkolnego nauczyciel zamalowuje pola
z nowo nabytymi umiejętnościami. Można dodatkowo dopisać na zamalowanym polu cyfrę
„II”, co oznacza drugie badanie w ciągu roku szkolnego.

W kolejnym roku szkolnym, po wakacjach, nauczyciel dalej obserwuje postępy dzieci i odpo-
wiednio koloruje pola, ale teraz dziecko jest już czterolatkiem, więc zostanie zastosowany
kolor żółty. Sytuacja powtarza się na koniec roku szkolnego (nadal kolor żółty z zaznacze-
niem „II” – drugie badanie w tym roku szkolnym).

Kolejne lata to dalsze zamalowane pola – nabyte umiejętności i odpowiednio do wieku
zastosowane kolory. W każdej chwili można zajrzeć do arkusza, by od razu zauważyć, ile
umiejętności posiada dziecko i do czego zmierzamy (do jakich umiejętności – wskazują
to nie pokolorowane pola). Arkusz ten to doskonała pomoc dla nauczyciela w kontaktach
z rodzicami. Można łatwo otworzyć indywidualną dokumentację diagnozy, by przekazać
informacje o postępach dziecka.

Kończąc edukację przedszkolną, dziecko posiada wypełniony cały arkusz z umiejętno-
ściami. Różne kolory pokazują, w jakim wieku dziecko nabywało kolejne umiejętności i do-
kumentują tempo jego rozwoju. Puste pola oznaczają, że dziecko, idąc do szkoły, nie
posiada tych umiejętności. Arkusz w taki sam sposób wykorzystujemy w oddziale przedsz-
kolnym (u sześciolatków). Tu koniecznie trzeba oznaczyć „I” pierwsze badanie i „II” drugie
badanie. Jeśli nauczyciel stosuje trzy badania (na początku roku, na półrocze i na końcu,

stosuje odpowiednio oznaczenia „I, II, III”). Dokumentacja diagnozy z przedszkola nie jest
przekazywana do szkoły. Po wakacjach dziecko jest już uczniem klasy I, a kilka miesięcy
różnicy – pomiędzy diagnozą końcową w przedszkolu, a wstępną w szkole – to okres
kolejnego postępu w rozwoju dziecka. Nauczyciel w szkole podstawowej samodzielnie
poprowadzi i udokumentuje ten proces.

Arkusz może więc wykorzystać nauczyciel klasy I na początku roku szkolnego dla ustale-
nia poziomu rozwoju i umiejętności dziecka rozpoczynającego naukę w szkole (diagnoza
wstępna) w celu właściwego zaplanowania pracy lub podjęcia działań interwencyjnych
(dodatkowe badania, terapia pedagogiczna).

W sytuacji, gdy oddział dzieci sześcioletnich znajduje się w szkole, nauczyciel wykorzystu-
je ten sam arkusz rozwoju dziecka w oddzialeu przedszkolnym i klasie pierwszej (ta sama
placówka), stosując odpowiednio dwa różne kolory – według instrukcji.

DIAGNOZA ROZWOJU DZIECKA

od 3 do 6 lat (badanie wstępne w klasie I) (niepotrzebne skreślić)

1. Imię i nazwisko

_______________________________________________________________

2. Data urodzenia

_______________________________________________________________

3. Data rozpoczęcia obserwacji

___________________________________________________

4. Wiek dziecka w chwili rozpoczęcia obserwacji

___________________________________

5. Zachowanie w grupie

_________________________________________________________

________________________________________________________________________________

6. Zachowanie w kontakcie indywidualnym

_________________________________________

________________________________________________________________________________

7. Sytuacja rodzinna, istotne dane z wywiadu

______________________________________

________________________________________________________________________________

8. Uzdolnienia w opinii rodziców

____________________________________________________

________________________________________________________________________________

9. Uzdolnienia w opinii nauczyciela

_______________________________________________

________________________________________________________________________________

10. Problemy, niepokojące objawy (opinia rodziców)

________________________________

________________________________________________________________________________

11. Problemy, niepokojące objawy (opinia nauczyciela)

_____________________________

________________________________________________________________________________

12. Inne ważne informacje

_______________________________________________________

________________________________________________________________________________

ŻA

ŁA

óż

odu przez niskie przeszkody

Zapina guziki

Ma płynne ruchy dłoni podczas rysowania,

pisania

Nawleka korale

ykonuje szlaczki

na dużym formacie

Pisze wyrazy

, łącząc

poprawnie litery

Utrzymuje równowagę,

idąc po linii, torze

o dł. 3 m

Trafia piłką, woreczkiem

do celu

Modeluje

z plasteliny wg wzoru

Sprawnie posługuje się

nożyczkami

Odwzorowuje znaki

graficzne

Kreśli litery

Skacze na jednej nodze

przez 5 sekund

Potrafi chodzić do tyłu

Kozłuje piłkę

Poprawnie trzyma przy

bory do rysowania

Odwzorowuje figury

geometryczne

Jego rysunek jest

bogaty

w szczegóły

Stoi na jednej nodze

przez 5 sekund

Potrafi chodzić w bok krokiem

dostawnym

Łapie piłkę

ysuje poprawnie postać człowieka

Przetwarza obraz ruchowy na obraz

graficzny

Kreśli cyfry

i znaki matematyczne

Skacze obunóż

w miejscu

chodzi po scho-

dach, stawiając nogi

naprzemian

Rzuca piłkę znad głowy

Odpowiednio naciska przybory do pisania,

rysowania

Odtwarza ruchem obraz

graficzny

ykonuje szlaczki

w zeszycie

Biega samodzielnie

Przeskakuje z nogi na nogę kilkakrotnie

iąże sznurowadła

ysuje po śladzie

Odtwarza ruchy

, gesty

innych

Trzyma się w liniaturze

łu

ś,

, ź

, d

ź,

, m

, g

Poprawnie artykułuje

wszystkie głoski

Stosuje czas przyszły

Poprawnie odmienia

czasowniki

Ma bogate słownictwo

Poprawnie artykułuje

t, d

Poprawnie artykułuje

n, l, ł, j

Stosuje czas przeszły

Poprawnie odmienia przez przypadki części

mowy

Opowiada historyjkę

obrazkową

Poprawnie artykułuje

k, g

Poprawnie artykułuje

w, f

Stosuje czas teraźniejszy

Poprawnie stosuje końcówki: -li, -ły

Opowiada usłyszane

opowiadanie

Poprawnie artykułuje r

Poprawnie artykułuje dż

Łączy zdania złożone

spójnikami

Stosuje zaimki:

ten, tamten, mój, twój,

jego, jej

Opowiada treść obrazka

Poprawnie artykułuje

s, sz

Poprawnie artykułuje ż

ypowiada się

prostymi zdaniami

Stosuje przyimki:

na, pod, obok

Stosuje techniki żywego

słowa

Poprawnie artykułuje

cz, c

Poprawnie artykułuje

p, b, m

ypowiada się po

jedynczymi wyrazami

Stosuje przymiotniki

opisujące cechy

przedmiotów i osób

Stosuje przysłówki

IĘ

, M

YŚ

ię

–3

)

Rozumie polecenia

złożone

Rozumie związek

między przedmiotami, osobami na obrazku

ymyśla zakończenia

opowiadania,

historyjki

Ma bogate słownictwo

Zapamiętuje 4–6 wyrazów

Rozumie proste

polecenia

Stosuje określenia: najpierw

, potem,

na koniec

ymyśla tytuł, nazwę, imię

Opowiada

historyjkę obrazkową

Zapamiętuje 3 wyrazy

Zapamiętuje proste wiersze, piosenki

Odróżnia zmiany

odwracalne

i nieodwracalne

Rozumie związek przyczyna – skutek

Opowiada usłyszane

opowiadanie

Zapamiętuje

4–

tó

jednocześnie

Zapamiętuje rymowankę

Zapamiętuje polecenia

Układa historyjkę

obrazkową

Rozumie i tworzy

symbole

Zapamiętuje

3 przedmioty pokazane

jednocześnie

Zapamiętuje przedmioty

pokazywane kolejno

Zapamiętuje kolejność

czynności

Układa w kolejności wydarzeń 2–3 obrazki

Rozumie zasady gry

zabawy

Kojarzy słowo z przedmiotem

Zapamiętuje szeregi 4–5

elementów

Zapamiętuje kolejność

gestów

Układa wg zasady

np. wg wielkości

Układa opowiadanie

do rozpoczętego wątku

ŚC

Nazywa proste

instrumenty

Nazywa zjawiska atmosferyczne

Zna i opisuje

ciekawe zawody

Ma bogatą wiedzę o innych krajach

Nazywa

podstawowe kolory

Nazywa cechy ludzi,

przedmiotów

Podaje swój adres

Nazywa podstawowe

zawody: lekarz,

nauczyciel, listonosz...

Nazywa swoją ojczyznę,

zna symbole narodowe

Nazywa zwierzęta

domowe

Nazywa podstawowe

czynności ludzi

Nazywa części

garderoby

Rozpoznaje i nazywa: szkło, papier

, plastik,

tkanina

Ma bogatą wiedzę o innych obszarach

klimatycznych

Nazywa części ciała

Nazywa zwierzęta

egzotyczne

Ma bogatą wiedzę

o urządzeniach technicznych

Nazywa surowce: piasek, węgiel, sól,

kamień, drewno, metale

śl

, d

ąc

/ja

, m

Nazywa stopnie pokrewieństwa

Nazywa czynności samoobsługowe

Nazywa

podstawowe

środki lokomocji

Kojarzy rośliny

i zwierzęta

z ekosystemem

Ma bogatą wiedzę

przyrodniczą

Nazywa przedmioty codziennego użytku

Nazywa popularne owoce i warzywa

Nazywa popularne

urządzenia techniczne

i maszyny

Nazywa ekosytemy

(las, pole łąka...)

Ma bogatą wiedzę o społeczeństwie

śr

ód

ów

ró

żn

ią

ię

ół

Dorysowuje brakujące

elementy

skazuje różnice

pomiędzy podobnymi

literami, cyframi

Układa trudne puzzle

yszukuje wśród

obrazków

atematycznych taki, jak pokazywany przez

nauczyciela

Dostrzega różnice

pomiędzy podobnymi

elementami,

Odnajduje wśród innych dwie takie same cyfry

litery

Układa proste puzzle

yszukuje wśród

obrazków tematycz-

nych jeden różniący się

szczegółem

Odnajduje na ilustracji przedmiot pokazany

na małym obrazku

Układa szlaczki

wg wzoru

Składa obrazek

5–

ęś

yszukuje wśród

obrazków tematycznych

taki, jak pokazywany przez nauczyciela

Odnajduje szczegóły różniące dwa obrazki

Układa figury

geometryczne wg wzoru

Składa obrazek

z 4 części

yodrębnia przedmiot,

/kształt/ z tła

Odnajduje wśród

obrazków

atematycznych dwa

takie same

Modeluje plastelinę

(drut) wg wzoru

Składa obrazek

z 3 części

yróżnia wśród

innych dwa takie same

przedmioty

Odnajduje wśród

obrazków tematycznych

dwa takie same

Dopasowuje połówki

(symetria)

Składa obrazek

z 2 części

ŁU

, C

óż

dź

ię

kó

–

Określa kierunek,

skąd dochodzą dźwięki

Rozpoznaje głoski

w śródgłosie

Dokonuje syntezy

prostych wyrazów

Czyta dłuższe teksty

ze zrozumieniem

Rozpoznaje brzmienie

znanych

instrumentów

Dostrzega nastrój

w głosie:

smutno, wesoło

yróżnia głoski w wygłosie

Układa model wyrazu

czyta zdania ze zro- zumieniem – łączy zdanie z obrazkiem

Rozpoznaje głosy

kolegów

Rozpoznaje piosenki

po melodii

yróżnia głoski w nagłosie

Układa

schemat wyrazu

Czyta wyrazy

ze zrozumieniem –

łączy napis z obrazkiem

Rozpoznaje głosy ludzi – męski, żeński

Odróżnia cechy

dźwięków:

krótko – długo

Dzieli wyrazy na sylaby

Rozpoznaje samogłoski

i spółgłoski

Czyta sylaby

Czyta książki

Rozpoznaje odgłosy

przyrody

Odróżnia cechy

dźwięków:

cicho – głośno

Powtarza sylaby i wyrazy

Analizuje długie wyrazy

Rozpoznaje

podstawowe litery

Zna podstawowe znaki

interpunkcyjne

Rozpoznaje odgłosy

z otoczenia

Odróżnia cechy

dźwięków:

wysoki – niski

Słyszy i powtarza głoski

Analizuje proste wyrazy

Dokonuje syntezy długich wyrazów

Zna wszystkie zmiękczenia

i dwuznaki

eś

gó

, d

ół

Orientuje się w schemacie własnego ciała

Nazywa miesiące

Liczy

w zakresie

przekraczającym 20

Dodaje

i odejmuje na palcach

w zakresie

przekraczającym 10

Rozumie określenia do przodu, do tyłu

Rozumie określenia:

wyżej, niżej

Nazywa dni tygodnia

Liczy w zakresie

przekraczającym 10

Odejmuje na konkretach

do 10

Rozumie określenia:

przede mną,

za mną

Rozumie określenia:

wysoko, nisko

trz

oś

i rytm pór roku

Liczy do 10 na konkretach

Dodaje na konkretach

do 10

Rozumie określenia:

na, pod, obok

Rozumie określenia:

dalej, bliżej

Dostrzega rytm dnia

i nocy

Liczy do 5

na konkretach

rozpoznaje znaki: +, –,

=, <, >

Rozumie określenia: większy

, mniejszy

największy

, najmniejszy

Rozumie określenia:

daleko, blisko

Dostrzega

i rozumie pojęcie rytm

Prawidłowo

stosuje określenia: rano,

popołudnie, wieczór

Rozpoznaje cyfry

Rozumie określenia:

duży

, mały

Rozumie określenia: na zewnątrz, wewnątrz

Poprawnie określa strony: prawa, lewa

ło

śl

: d

, j

, p

Liczy i wskazuje

liczebność na obiektach

zastępczych, np.

na palcach, patyczkach.

Porównuje liczebność

zbiorów

Poprawnie korzysta

z przyborów

do mierzenia, np. linijki

Rozumie stałość

objętości

Klasyfikuje wg kilku cech

Mierzy: stopa za stopą, krokami, umowną miarą

Rozumie stałość

długości

Klasyfikuje wg 2 cech

Porównuje wysokość: wysoki, niski, niższy

wyższy

, najniższy

najwyższy

Porównuje ciężar za pomocą wagi

szalkowej: lekki, ciężki, lżejszy

, cięższy

, taki sam

Klasyfikuje przedmioty

i figury wg 1 cechy

Porównuje długość:

długi, krótki, taki

sam, dłuższy

, krótszy

najdłuższy

, najkrótszy

Określa

i porównuje objętości płynów: więcej, mniej,

tyle samo

Rozwiązuje

zadania z treścią

Dodaje

i odejmuje w pamięci

w zakresie

przekraczającym 10

Poprawnie stosuje

liczebniki porządkowe

do 20

Rozpoznaje: kulę,

sześcian

Zapisuje za pomocą

cyfr i znaków

śc

i m

Dodaje

i odejmuje w pamięci

do 10

Poprawnie stosuje

liczebniki porządkowe

do 10

Rozpoznaje: koło, kwadrat, trójkąt,

prostokąt

Rozumie stałość masy

SŁ

, R

ŁE

-M

sł

że

i w

Utrzymuje

w porządku miejsce

zabawy

, pracy

Dzieli się zabawkami, pożycza niezbędne

przedmioty

Potrafi zastosować się do zasad współdziałania

Koryguje własne

zachowanie

Posługuje się widelcem

Samodzielnie

ubiera się i rozbiera

Pomaga innym

Ocenia własne

zachowanie, potrafi przyznać się do winy

Odróżnia wartość:

tolerancja

Posługuje się łyżką

Myje zęby

Stosuje formy grzecznościowe

Odróżnia zachowanie dobre od złego (ocenia

innych)

Odróżnia wartość:

sprawiedliwość

Samodzielnie załatwia potrzeby fizjologiczne

Myje ręce po wyjściu

z toalety

Przestrzega umów

Przestrzega ustalonych

zasad zachowania

w środowisku przyrodniczym

óż

śc

ęk

, d

Zapina guziki

Kulturalne zachowuje się

podczas posiłku

Określa swoje mocne

i słabe strony

ywiązuje się

z obowiązków

Odróżnia wartości: prawda, uczciwość

Zawiązuje buty

Posługuje się serwetką

Nazywa emocje

Stosuje się do zasad

podczas pobytu

w miejscach publicznych

Stosuje podstawową

umiejętność

rozwiązywania

konfliktów

Bibliografia

Czajkowska I., Herda K., Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole,
Warszawa, WSiP, 1989

Jarosz E., Diagnoza (w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku),
Warszawa, 2003

Jarosz E., Wysocka E., Diagnoza psychopedagogiczna.
Podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa, 2006

Kaja B., Problemy diagnozy i terapii zaburzeń rozwoju u dzieci w wieku przedszkolnym,
Bydgoszcz 1987

Nartowska H., Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka,
Warszawa, WSiP, 1980

Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa, PWN, 1987

Strykowski W., Strykowska J., Pielachowski J., Kompetencje nauczyciela szkoły
współczesnej, Wydawnictwo eMPi

Poznań, 2003

Waloszek D., Funkcje przedszkola wobec dziecka. Diagnoza i jej znaczenie w planowaniu
pracy z dziećmi w przedszkolu, Zielona Góra, 1992

Ziemski S., Problemy dobrej diagnozy, Warszawa, PWN, 1973

Notatki

________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________