Diagnoza funkcjonalna podstawą planowania procesu dydaktycznego

Sporządzenie właściwej diagnozy funkcjonalnej jest jednym z najtrudniejszych, a jednocześnie niezbędnych elementów pracy pedagogicznej. W oparciu o nią można skonstruować indywidualny program edukacyjno- terapeutyczno- wychowawczy dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Jej zakres może być różny dla różnych celów. Inną diagnozę funkcjonalną postawi np. okulista, inną fizjoterapeuta, inną logopeda, inną pedagog.

Sama diagnoza polega na ustaleniu miejsca analizowanych faktów, zjawisk, stanów w określonym obszarze aktywności badanego ucznia, w powiązaniu z innymi obszaram itej aktywności. Obejmuje również diagnozę sytuacyjną, ukazującą różnice w funkcjonowaniu człowieka w wyróżnionym obszarze aktywności w zależności od zmieniających się, powtarzalnych okoliczności (np. zachowanie się ucznia w domu i w szkole, zdolność do skupienia uwagi na różnego rodzaju materiale, motywacja do pracy samodzielnej i pracy w grupie).

Opracowanie diagnozy jest jednym z najtrudniejszych, a jednocześnie niezbędnych elementów pracy pedagogicznej, szczególnie w przypadku dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE).

Diagnoza funkcjonalna dotyczy zarówno słabych, jak i mocnych stron dziecka, inaczej mówiąc ukazuje jego ograniczenia, jak i też możliwości. Określa również poziom (etap) rozwoju dziecka w poszczególnych sferach; w przypadku dziecka z niepełnosprawnością często wskazuje również moment, w którym zatrzymał się rozwój.

Opracowując diagnozę warto posłużyć się obszarami zachowania adaptacyjnego podane w Encyklopedii psychologii  przez Kostrzewskiego. Obszary te są zgodne z zaleceniami WHO i moim zdaniem niezwykle przydatne w opracowaniu prawidłowej diagnozy.

Obszar komunikowania się to umiejętność przekazywania informacji w sposób werbalny i niewerbalny oraz zdolność rozumienia i wykonywania poleceń.

W umiejętności komunikowania się za pomocą przekazu werbalnego na bazie materiału językowego dziecko konkretyzuje wytwory i przebiegi swoich myśli, uczuć i pragnień. Sprawność mówienia konieczna jest do nabywania nowej wiedzy i prawidłowego funkcjonowania w najrozmaitszych sytuacjach życia codziennego. Bez kontaktu językowego z innymi ludźmi nie jest możliwe osiągnięcie przez człowieka pełni rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. Dzieci, u których opanowanie mowy jest z powodu różnych przyczyn zaburzone, przejawiają także, w mniejszym lub większym stopniu trudności w społecznym przystosowaniu się, które to przystosowanie się jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania jednostki.
Częstym zjawiskiem towarzyszącym upośledzeniu umysłowemu jest znacznie późniejsze pojawienie się poszczególnych stadiów rozwoju mowy.
Zaburzenia mowy to zaburzenia w porozumiewaniu się takie jak: jąkanie się, zaburzenia artykulacji, zaburzenia związane z językiem lub zaburzenia związane z głosem, które negatywnie wpływają na osiągnięcia szkolne dziecka.
Niezdolność do prawidłowej artykulacji dźwięków związanych z mową może być spowodowana przez czynniki biologiczne (np. uszkodzenie mózgu, uszkodzenie nerwów kontrolujących mięśnie używane w artykulacji mowy, poważne anomalie budowy w obrębie ust, takie jak rozszczepienie podniebienia). Innymi czynnikami mogącymi powodować zaburzenia mowy są warunki środowiskowe – przede wszystkim jakość komunikacji rodzic- dziecko, zaburzenia emocjonalne i utrata słuchu

Yja

Obszar samoobsługi to umiejętność realizowania potrzeb fizjologicznych, zaspokojenia głodu, ubierania się, troski o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny.

Obszar życia domowego to zdolność do funkcjonowania w domu, prowadzenia domu, dbałości o ubranie, własność osobistą, bezpieczeństwo domowe.Należy tu również umiejętność przygotowania posiłku, planowania wydatków, robienia zakupów, właściwego zachowania się w domu i w najbliższym otoczeniu oraz umiejętność informowania innych o własnych decyzjach i potrzebach.

Obszar uspołecznienia to umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych, nawiązywania więzi przyjaźni, rozpoznawania uczuć innych osób, umiejętność kontroli własnego zachowania, podejmowania odpowiedzialnych decyzji, przestrzegania norm społeczno - moralnych, rozumienia na czym polega przyzwoitość i uczciwość oraz umiejętność radzenia sobie z wymaganiami innych osób.

Obszar użytkowania dóbr społecznych to umiejętność korzystania ze środków transportu, sektora usług, sklepów, magazynów, szkoły, kościoła, biblioteki, teatru, kina, muzeum i innych placówek kulturalnych i rekreacyjnych.

Obszar samodzielności to umiejętność podejmowania decyzji, działania stosownego do sytuacji i warunków, planowania własnych działań i przestrzegania ustalonego planu działania, zdolność do wykonywania koniecznych i niezbędnych działań, rozwiązywania problemów zarówno w znanych jak i nowych sytuacjach, umiejętność poszukania pomocy i obrona swoich praw.

Obszar zdrowia i bezpieczeństwa to troska o własne zdrowie i odżywianie się, dbanie o badania okresowe, rozpoznawanie u siebie objawów choroby, leczenia się, zapobiegania, znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy i przestrzegania podstawowych zasad bezpieczeństwa.

Obszar umiejętności szkolnych to zdolności poznawcze i umiejętności nabywane w czasie nauki szkolnej, jak pisanie, czytanie, liczenie, podstawowe wiadomości dotyczące otaczającego świata, zdrowia, spraw związanych z płcią, wiadomości z geografii i nauk społecznych. W umiejętnościach tych chodzi o wykorzystanie zdobytej wiedzy do samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym.

Obszar wolnego czasu to umiejętność wykorzystania wolnego czasu stosownie do własnych zainteresowań, wieku życia i norm kulturowych.

• Znaczące środowisko pozadomowe

– szkoła

– przedszkole

Adekwatność wymagań do możliwości

• obniżone

• współmierne czyli właściwe

• nadmierne

Diagnoza funkcjonalna:





 wskazuje na zakres pomocy koniecznej dziecku do uzyskania optymalnego poziomu funkcjonowania (np. warunki oprzyrządowania lub protezowania, konieczne do kompensacji zaburzonej funkcji w określonym obszarze aktywności)

 ukazuje sytuacje (np. w codziennym życiu dziecka, w przedszkolu, podczas nauki w klasie), które można wykorzystać dla optymalizacji (wspomagania) rozwoju dziecka (np. wpływ grupy na poziom wykonywania zadań, preferowane formy aktywności, preferowane wzmocnienia).

aktywności; możliwie całościowy obraz funkcjonowania dziecka w różnych sferach):

1. wywiad ukazujący spójny obraz funkcjonowania dziecka;

2. obserwacja dziecka w sytuacjach naturalnych;

3. obserwacja zachowania w sytuacjach standaryzowanych;

4. wybrane elementy skal rozwojowych, uzupełniające dotychczasowe badania;

5. szczegółowy opis funkcjonowania dziecka, z wyjaśnieniem związków rozwojowych pomiędzy zaburzeniami w różnych sferach (z możliwością wizualizacji w formie profilu diagnostycznego czy też diagramu kołowego); wskazanie mocnych i słabych stron dziecka;

6. wnioski terapeutyczne.

Podobny tryb postępowania może zostać zawężony do określonej, wybranej sfery aktywności

(np. tylko do kompetencji komunikacyjnych).

Do diagnozy funkcjonalnej wykorzystujemy różne narzędzia, może to być również kombinacja narzędzi diagnostycznych służących do oceny funkcjonalnej różnych funkcji. Możemy posługiwać się zarówno obserwacją, jak i różnego rodzaju testami. Bardzo użyteczne są różnego rodzaju ogólne i szczegółowe skale rozwojowe. Na osobie diagnozującej spoczywa odpowiedzialność za:

1. dobór narzędzi diagnostycznych o określonej trafności (dobrane są narzędzia o zadowalających parametrach psychometrycznych – narzędzia badają to, co mają badać);

2. trafność doboru narzędzi diagnostycznych do charakterystyki funkcjonalnej wybranego obszaru aktywności (dobrane są narzędzia do takich aspektów funkcjonowania, które rzeczywiście są istotne dla właściwej oceny wybranej aktywności).

Uwaga: sięgnięcie po określone narzędzie (nawet złożone, o szerokim spektrum diagnozy) nie zwalnia nas z konieczności refleksji nad każdym etapem pełnego procesu badania, analizy i wnioskowania diagnostycznego.

Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia), WHO 2001:

 przyjęta do użytku międzynarodowego jednogłośnie przez 191 krajów (w tym Polskę) uczestniczących w 55. Zgromadzeniu Ogólnym Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 2 dniu 22 maja 2001 (uchwała WHA54.21);

 należy do tzw. Rodziny Międzynarodowych Klasyfikacji WHO;

 prace nad wdrażaniem w Polsce przez Zespół

 rekomendowana do szerokiego, interdyscyplinarnego upowszechnienia w skali miedzynarodowej;

 do użytku praktycznego w szczególności w powiązaniu z tzw. „klasyfikacją diagnoz”, czyli Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD (International Statistical Classification of Diseases and Related Heath Problems). W dobiegających końca pracach nad ICD-XI uwzględnia się powiązania z zastosowaniem ICF;

 Obejmuje 1545 hierarchicznie uporządkowanych kategorii funkcjonalnych z różnych poziomów organizacji biologicznej;

 W praktyce działania różnych specjalistów tworzy się i wykorzystuje zestawy, liczące od kilku do kilkudziesięciu (nawet 120) kategorii ICF, dobierane odpowiednio do różnie określanych celów (przy ściśle określonej procedurze adaptacji!);

 Umożliwia interdyscyplinarny dialog i porozumienie (stosowane różne zestawy kategorii,

lecz wiedza o siatce pojęciowej ICF jako całości oraz o stosowanych metodach pomiaru);

 Prace nad implementacją ICF w Polsce: tłumaczenia, leksykon, Komitet Współpracy w Zakresie Implementacji ICF, kurs wykładowców ICF, strona internetowa i kursy on-line, prace nad zastosowaniami, programy badawcze i tworzenie baz danych, opracowanie podręczników, przygotowanie periodyku on-line „ICF – Applications and Basics” (za: L. Sikorski, E. Bobiatyńska, 2009: Implementacja ICF w Polsce. Aktualna sytuacja i perpektywy, CSIOZ);

 Zakończono prace nad tłumaczeniem i akceptacją środowiskową terminologii wersji odnoszącej się do dzieci i młodzieży (ICF-CY);

 Konieczność podjęcia współpracy środowiskowej pedagogów i pedagogów specjalnych w zakresie projektów nad zastosowaniem ICF i ICF-CY w obszarze działań edukacyjnych – zadanie szczególnie istotne w świetle upowszechniania idei edukacji włączającej!