1

PLANOWANIE FINANSOWE W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Potrzeba planowania finansowego w przedsiębiorstwie

Każde przedsiębiorstwo podejmuje decyzje i prowadzi przedsięwzięcia dotyczące

zarówno działalności bieżącej jak i inwestycyjnej. Ich urzeczywistnienie wymaga określenia

niezbędnych środków i sposobów postępowania – a zatem planowania.

Planowanie w przedsiębiorstwie jest sformalizowanym procesem podejmowania

decyzji, w którym wypracowuje się pożądany obraz przyszłego stanu przedsiębiorstwa i

określa sposoby jego osiągnięcia. Każdy plan jest formułowany dla zapewnienia sprawnej

realizacji postawionego celu. Plany powinny wskazywać, jakie działania prowadzą do

zamierzonego celu, jakie od niego oddalają, jakie mogą ze sobą kolidować, a jakie są po

prostu nieistotne

1

.

Planowanie, obok organizowania, motywowania i kontroli jest jedną z podstawowych

funkcji zarządzania. Funkcje te przedstawiają czynności ukierunkowane na osiąganie celów

założonych przez przedsiębiorstwo. Planowanie pośród wymienionych funkcji wyróżnia to,

że jest bazą dla wszystkich pozostałych. Bez planowania nie ma właściwego organizowania,

motywowania, ani odpowiedniego kontrolowania.

Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie to ciągły proces określania sposobów

osiągania celów finansowych. Cele te wynikają z przyjętych przez przedsiębiorstwa strategii

rozwoju. Plan finansowy jest zbiorem zestawień finansowych obejmujących wartościowe

wyniki rozpatrywanych przez przedsiębiorstwo możliwości. Wyniki analizowanych

scenariuszy rozwoju mogą jednak doprowadzić nawet do zmiany strategii. Z planu

finansowego może bowiem wynikać, że przyjęcie danej strategii nie przyniesie oczekiwanych

rezultatów.

Tworzenie planów w ujęciu wartościowym jest niezbędne dla właściwego

funkcjonowania przedsiębiorstwa. Plan finansowy tworzą zestawienia finansowe „pro forma”.

Zbudowanie planu pozwala na pełną ocenę działań podejmowanych w przedsiębiorstwie, a w

fazie ich realizacji na ich koordynację i kontrolę. Proces planowania finansowego obejmuje

1

S. Nahotko, A. Sameer, Budżetowanie operacyjne i finansowe w przedsiębiorstwie Metody i przykłady, Oficyna

Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego Sp z o.o., Bydgoszcz 2002, s. 20.

2

bowiem także wprowadzanie do stworzonych planów danych rzeczywistych i porównanie ich

z wielkościami planowanymi

2

.

Planowanie jest zatem nieodzowne dla osiągnięcia zamierzonego celu. Za cel główny

działalności przedsiębiorstwa uznaje się zazwyczaj maksymalizację wartości rynkowej

kapitału właścicieli. Potrzeba planowania finansowego w przedsiębiorstwie wynika zatem z

dążenia przedsiębiorstwa do maksymalizacji wartości. Planowanie finansowe jest niezbędnym

narzędziem zarządzania służącym realizacji tego celu.

Planowanie

finansowe

wspiera

proces

podejmowania

decyzji

strategicznych

(wieloletnich) jak i operacyjnych (najczęściej dotyczących jednego roku). Odpowiednio mówi

się zatem o długoterminowym i krótkoterminowym planowaniu finansowym

3

.

Planowanie strategiczne powinno obejmować strategię rozwoju wieloletniego,

pozycjonowania firmy na rynku, koncepcje rozwoju sprzedaży, produktów, produkcji,

dystrybucji oraz plany długookresowych operacji kapitałowych i finansowych. Planowanie

długoterminowe ma za zadanie m.in. pozwolić na ocenę efektywności przedsięwzięć

inwestycyjnych pod kątem podjęcia decyzji ich przyszłej realizacji. Ocena efektywności

inwestycji jest procesem planowania nakładów inwestycyjnych w aktywa trwałe, które

generowały będą w przyszłości strumienie pieniężne.

Plany operacyjne są ukierunkowane na realizację zadań operacyjnych i

podporządkowują bieżące działania przedsiębiorstwa realizacji celów strategicznych.

Ważnym elementem planowania krótkoterminowego jest ocena utrzymania płynności

finansowej przedsiębiorstwa.

Konieczność planowania finansowego można uzasadnić wymieniając korzyści płynące

tego procesu, do których można zaliczyć

4

:



umożliwienie rozważania i porównywania szeregu scenariuszy rozwoju zdarzeń i

badania ich wpływu na sytuację przedsiębiorstwa; w przypadku scenariuszy

określających niekorzystny rozwój sytuacji, proces planowania obejmuje

wskazanie działań zaradczych; planowanie ma służyć także określeniu ryzyka;



badanie interakcji pomiędzy decyzjami inwestycyjnymi a wyborami źródeł

finansowania inwestycji;

2

Porównaj: J. Mizerka „Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie” w „Studia z finansów przedsiębiorstwa”

Zeszyty naukowe Seria I, Zeszyt 264 ,Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 1998, s 9 i nast.

3

Patrz: Ross, Brealey, Brigham

4

porównaj: S.A. Ross, R.W. Westerfield, B. D. Jordan, Finanse przedsiębiorstw, dom Wydawniczy ABC,

Warszawa 1999, s. 108 – 109.oraz ……R.A. Brealey, S.C. Meyrs, Podstawy finansów przedsiębiorstw, PWN,
Warszawa 1999, tom 2, s 1112 – 1120.

3



zapewnienie spójności i wykonalności planów operacyjnych tworzonych w

różnych komórkach przedsiębiorstwa oraz określenie relacji pomiędzy

poszczególnymi miernikami efektywności działania przedsiębiorstwa (udział w

rynku, rentowność sprzedaży, rentowność kapitału własnego, płynność).



motywowanie osób zarządzających przedsiębiorstwem do działań nastawionych

na realizacje przyjętych przez przedsiębiorstwo celów.

Opracowanie kompletu planowanych dokumentów finansowych (dokumentów „pro

forma”) pozwala na pełną ocenę działań podejmowanych w przedsiębiorstwie, a w fazie ich

realizacji – na ich koordynację i kontrolę. Różnica pomiędzy sformułowanym celem strategii

ogólnej a wartością z prognozy jest tzw. luką planistyczną. Jest ona sygnałem do zmian w

planowaniu strategicznym.

PLANOWANIE FINANSOWE – proces, w którym sprawdzane są konsekwencje finansowe

również stosunkowo mało prawdopodobnych scenariuszy rozwoju zdarzeń.

PROGNOZA – kategoryczny sąd o zajściu określonego zdarzenia w przyszłości

.

Metody prognozowania:



metody analizy i prognozowania szeregów czasowych (statystycznych) – oparte na

diagnozowaniu przeszłych danych o kształtowaniu się prognozowanej wartości

zmiennych



metody modelowania przyczynowo – skutkowego – oparte na modelach zmian

prognozowanych wartości (zmiennych) przy wykorzystaniu tzw. zmiennych

objaśniających, które opisują mechanizm ich zmiany



metody analogowe – oparte na analizie informacji o zjawiskach podobnych



metody heurystyczne – oparte na wykorzystaniu opinii ekspertów, intuicji,

doświadczeniu

Ogólne zasady konstrukcji planu finansowego

5

:



Plan finansowy tworzą zestawienia finansowe pro forma

- w pierwszej kolejności konstruowany jest rachunek zysków i strat

- następnie tworzy się zestawienie przepływów pieniężnych

- ostatnim zestawieniem jest bilans

5

Opracowano na podstawie: J. Mizerka „Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie” w „Studia z finansów

przedsiębiorstwa” Zeszyty naukowe Seria I, Zeszyt 264 ,Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 1998, s 9 i nast.

4

- dla uzyskania syntetycznych wyników, a także porównań sytuacji badanego

przedsiębiorstwa na tle branży, warto policzyć również wskaźniki finansowe

W przypadku kiedy rozważana jest decyzja o podjęciu projektu inwestycyjnego, powinno się

najpierw stworzyć zestawienia dla tego projektu, a następnie pokazać go na tle całej firmy.



Należy dostosować dobór horyzontu prognozy oraz kroku czasowego

6

do potrzeb planu.

*

Plan długoterminowy:

*

Plan krótkoterminowy



Plany finansowe mogą być sporządzane:



w cenach stałych: nie potrzeba prognozować wskaźników wzrostu cen. Z jednej strony

unika się w ten sposób ryzyka błędu prognozy, z drugiej strony dokonuje się dużego

uproszczenia rzeczywistości, gdyż zakłada się petryfikację relacji pomiędzy cenami

produktów, towarów, usług sprzedawanych, a cenami materiałów, towarów, usług

nabywanych. Jest to zatem założenie o stałości relacji pomiędzy przychodami ze

sprzedaży, a kosztami zmiennymi.



w cenach zmiennych: co oznacza konieczność przyjęcia założeń dotyczących

wskaźników wzrostu cen poszczególnych pozycji zestawień.

W przypadku planowania wg cen stałych należy wyeliminować stopy inflacji ze stóp

procentowych. W sytuacji, kiedy obowiązują ceny z początku horyzontu prognozy, koszty,

czy przychody finansowe za okres 1, 2 czy następne, nie mogą być obliczane według stopy

procentowej zawierającej stopę inflacji. Realna stopa procentowa może być obliczona w

oparciu o następującą formułę:

1 + r

nom

= (1 + r

real

) * (1 + inf)

gdzie:
r

nom

- nominalna roczna stopa procentowa,

6

Określenie „krok czasowy” dotyczy podziału okresu w ramach horyzontu prognozy na mniejsze odcinki

czasowe (np. roczny horyzont planowania dzieli się na kwartały)

5

r

real

- realna roczna stopa procentowa,

inf - roczna stopa inflacji.

Stąd:

r

r

real

nom









1

1

1

inf



Plan powinien być konstruowany w formie skomputeryzowanego modelu symulacyjnego.



Podsumowaniem planu powinna być analiza wrażliwości na zmiany przyjętych założeń

Planista musi brać pod uwagę nie tylko najbardziej prawdopodobny scenariusz rozwoju

wydarzeń. Stosowane metody to:



Metoda jednej różnicy. Polega na zmianie wartości jednej zmiennej (reszta zmiennych

- ceteris paribus). Jest to badanie pozwalające na określenie istotnych czynników

determinujących wynik projektu i szacowanie, jak się on zmieni w zależności od

wartości przypisywanych poszczególnym zmiennym.



Analiza scenariuszy: zakłada jednoczesne powiązane ze sobą zmiany większej liczby

zmiennych (zbioru parametrów).

Metody konstruowania zestawień finansowych pro forma

Dla potrzeb budowy planu finansowego (prognozy przychodów, kosztów, wpływów,

wydatków, wartości poszczególnych pozycji bilansu) można polecić następujące metody

prognozowania:



zmian proporcjonalnych

Niektóre koszty, pozycje aktywów i pasywów są powiązane wprost proporcjonalnie ze

sprzedażą lub inną kategorią (wskaźnikiem)

Przykłady: Koszty zmienne materiałów (liczymy ich udział w sprzedaży, a następnie tak

uzyskany wskaźnik mnożymy przez prognozowane wartości sprzedaży; UWAGA! Należy

oczywiście uwzględnić różnice w tempie zmiany cen sprzedawanych produktów a

kupowanych materiałów).



statystyczne (m.in. funkcja regresji jednej zmiennej)



heurystyczne

6

Etapy konstruowania zestawień finansowych pro forma

Rachunek zysków i strat

krok 1 . Przyjęcie ogólnych założeń dotyczących parametrów finansowych.

Do parametrów tych można zaliczyć:



stopę inflacji,



wskaźniki wzrostu cen produktów, usług, czy towarów (jeżeli plan konstruowany jest

w cenach zmiennych),



stopy oprocentowania kredytów,



stawki podatków (bez stawek podatku VAT, gdyż planowany rachunek wyników

podobnie jak sprawozdanie finansowe sporządzany jest bez uwzględniania tego

podatku),



kursy walut obcych.

Planista z reguły musi podjąć się oszacowania wskaźników wzrostu cen i ilości

produktów sprzedawanych, cen i ilości dóbr i usług kupowanych. Dla tego celu należy

posłużyć się informacjami uzyskanymi dzięki analizie danych historycznych i własnym

doświadczeniem. Reszta parametrów to parametry o charakterze makroekonomicznym

(prognozy rządowe, akty prawne (podatki) instytuty badawcze).

W przypadku prognozy kursów walut można się posłużyć:

o

metodą szacowania trendu statystycznego

o

teoretyczną koncepcją parytetu stóp procentowych i efektu Fishera

W tym drugim przypadku w warunkach wolnokonkurencyjnego rynku walutowego

będzie występowała tendencja do spełnienia następującego układu równań:

7

krok 2 . Szacowanie przychodów ze sprzedaży

Najlepszym rozwiązaniem jest szacowanie przychodów na podstawie zaplanowanej

ilości sprzedawanych wyrobów (w tym przypadku przychody ze sprzedaży w poszczególnych

okresach to iloczyny ilości i cen jednostkowych).

Zdarza się jednak, że na przykład z powodu bardzo dużego zróżnicowania cen, bądź bardzo

dużej ilości asortymentu oszacowanie przyszłych przychodów jako iloczynów ilości i

średnich cen może okazać się niewykonalne. Wówczas planując przychody ze sprzedaży

trzeba się odwołać do przychodów uzyskiwanych przez firmę w przeszłości i przychód ze

sprzedaży obliczyć jako iloczyn przychodu z przeszłości i założonego wskaźnika wzrostu

(spadku). Obliczając wskaźnik wzrostu przychodów należy wziąć pod uwagę zarówno wzrost

cen, jak i wzrost ilości sprzedawanych dóbr, czy usług.

Wskaźnik wzrostu przychodów= (1+wsk. wzrostu cen)*(1+wsk. wzrostu ilości)-1

Prognoza sprzedaży jest najważniejszą częścią planu marketingowego, a co za tym idzie

podstawą pozostałych planów funkcjonalnych w przedsiębiorstwie. Dlatego odpowiednia

diagnoza rynku jest niezbędna dla integracji planów marketingowych i planów finansowych,

a w konsekwencji integracji biznesplanu jako całości.

W literaturze znany jest także podział metod prognozowania sprzedaży na:



„z góry do dołu” – prognozowanie oparte na danych wtórnych dotyczących

zmiennych ekonomicznych lub branżowych



„z dołu do góry” – prognozowanie oparte na wynikach badań rynku,

uwzględniających jego segmentację.

krok 3 . Szacowanie zmiennych kosztów operacyjnych.

Dobrze jest posługiwać się wskaźnikami materiało- i energochłonności;

koszt tarcicy niezbędnej do wyprodukowanie stołu = 0,02 m3(zużycie) * 990 zł (cena)

Określając wszystkie parametry materiałów użytych do produkcji na podobnej zasadzie

tworzy się macierz materiałochłonności i odpowiednio macierz energochłonności .

W przypadku, kiedy planista nie dysponuje wartościami współczynników materiało- i

energochłonności, powinien próbować oszacować jednostkowe koszty materiałów i energii

dla poszczególnych wyrobów w oparciu o dane historyczne. „Grozi” to jednak brakiem

uwzględnienia postępu technologicznego – w przypadku np. modernizacji zaplecza

produkcyjnego, czy nowej technologii wykonywania prac.

8

W przy braku możliwości planowania za pomocą współczynników materiałochłonności i

energochłonności można zaplanować te koszty na podstawie historycznych wskaźników

udziału tych kosztów w przychodach ze sprzedaży (częsty przypadek w firmach handlowych).

krok 4. Szacowanie innych kosztów operacyjnych

- wynagrodzenia: wg parametrów: ilość pracowników, średnia płaca, obciążenia ZUS,

Jeżeli występuje duże zróżnicowanie płac w firmie, to warto dokonać podziału pracowników

na grupy i obliczać kwoty wynagrodzeń brutto w poszczególnych grupach posługując się

zakładanymi w poszczególnych okresach średnimi płacami dla danej grupy pracowników.

- amortyzacja: Szacowana jest wg planu wycofywania i nabywania składników majątku

trwałego podlegających amortyzacji oraz na podstawie informacji o wartości początkowej

środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych oraz o kwotach ich

dotychczasowego umorzenia.; amortyzacja nie podlega przeliczaniu o wskaźnik inflacji,

- inne koszty operacyjne:

krok 5. Szacowanie przychodów i kosztów finansowych.

Konieczny jest harmonogram zaciągania i spłaty kredytu długoterminowego

(krótkoterminowego po oszacowaniu przepływów pieniężnych), innych źródeł obcego

finansowania (np. leasing, emisja obligacji) oraz przyjęcie założenia co do stopy zwrotu z

inwestycji finansowych.

krok 6. Obliczenie wyniku brutto, podatku, wyniku netto.

Przepływy pieniężne

Dysponując rachunkiem wyników pro forma można szacować przepływy środków

pieniężnych w celu ustalenia stanu środków pieniężnych w poszczególnych okresach. W

zestawieniu przepływów pieniężnych wyróżnia się trzy grupy przepływów: grupę

przepływów związanych z działalnością bieżącą firmy (operacyjne), grupę przepływów

związanych z inwestycjami materialnymi i kapitałowymi (inwestycyjne) oraz grupę

przepływów związanych z finansowaniem działalności firmy (finansowe). Konstruowanie

9

zestawienia przepływów pieniężnych musi zostać poprzedzone zaplanowaniem

zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto

krok 7. Zaplanowanie poziomów poszczególnych elementów kapitału obrotowego netto

Wartość zapasów materiałów można szacować w oparciu o formułę:

Zapasy materiałów

t

=

Koszt materiałów

t

x okres magazynowania materiałów

t

liczba dni w okresie

Zapasy produkcji w toku

t

=

Koszt wytworzenia

t

x długść cyklu produkcji

t

liczba dni w okresie

Zapasy wyrobów gotowych

t

=

Koszt

wytworzenia

t

x okres magazynowania produktów

t

liczba dni w okresie

Wartość należności można szacować w oparciu o formułę:

Należności

t

=

Przychody ze sprzedaży

t

x okres spływu należności

t

liczba dni w okresie

Wartość zobowiązań bieżących można szacować w oparciu o formułę:

Zobowiązania

t

=

koszty przy których odraczana jest płatność

t

x okres

regulowania zobowiązań

t

liczba dni w okresie

Dość często planista natrafia na problem wyboru grup kosztów w oparciu o które szacować

wartości zobowiązań i zapasów. Rozwiązanie tego problemu zależy od szczegółowości

posiadanych danych. Najistotniejsze jest oczywiście trzymanie się raz przyjętej definicji

kosztów zapasów czy zobowiązań w całym planie.

krok 8. Oszacowanie przepływów z działalności operacyjnej

I.

Zysk (strata) netto

II.

Korekty razem

1. Amortyzacja

2. Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy)

10

3. Zmiana stanu zapasów

4. Zmiana stanu należności

5. Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych, z wyjątkiem pożyczek i

kredytów

6. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych

7. Inne korekty

III. PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (I-II)

krok 9. Ustalenie spodziewanych wydatków na zakup wartości niematerialnych i

majątku trwałego oraz przychodów z ich sprzedaży

B.

Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej

I.

WPŁYWY

1) Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2) Zbycie inwestycji w nieruchomości
3) Z aktywów finansowych, w tym: zbycie aktywów finansowych, dywidendy i udziały

w zyskach, spłata udzielonych pożyczek długoterminowych, odsetki, inne wpływy z
aktywów finansowych.

II.

WYDATKI

1) Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2) Inwestycje w nieruchomości
3) Na aktywa finansowe, w tym: nabycie aktywów finansowych, udzielone pożyczki

długoterminowe

III. PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO z działalności INWESTYCYJNEJ (I-II)

krok 10. Zaplanowanie źródeł finansowania, kwot pozyskanych z poszczególnych źródeł

oraz ustalenie programu wywiązywania się ze zobowiązań wobec dostarczycieli kapitału.

C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I.

WPŁYWY

1) Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instrumentów kapitałowych

oraz dopłat do kapitału

2) Kredyty i pożyczki (zaciągnięcie)
3) Emisja dłużnych papierów wartościowych
4) Inne wpływy finansowe

11

II.

WYDATKI

1) Nabycie udziałów (akcji) własnych
2) Dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli
3) Spłaty kredytów i pożyczek
4) Wykup dłużnych papierów wartościowych
5) Płatności zobowiązań z tytułu leasingu finansowego
6) Odsetki
7) Inne wydatki finansowe

III. PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO z działalności FINANSOWNEJ (I-II)

krok 11. Przepływy i stan środków pieniężnych w poszczególnych okresach

D. Przepływy pieniężne netto, razem (A.III + B.III+C.III)

E. Środki pieniężne na początek okresu

F. Środki pieniężne na koniec okresu (E + D)

krok 12. Skonstruowanie bilansu na koniec każdego z okresów horyzontu prognozy

Nie powinno się dopuszczać do przerwania ciągłości czasowej; bilansem otwarcia w

planie finansowym powinien być bilans sporządzony w oparciu o dane rzeczywiste na dzień,

który jest momentem początkowym dla planu. W prezentowanym ogólnym algorytmie

budowy planu finansowego konstruowanie bilansu polega w zasadzie na mechanicznym

zestawieniu danych uzyskanych w krokach od 1 do 11. W tym algorytmie bilans pełni rolę

kontrolną; niezgodność stron bilansu każe poszukiwać błędu w którymś z zestawień

sporządzonych wcześniej.

Procedura konstruowania zestawień finansowych pro forma zawiera sprzężenia

zwrotne; stany środków pieniężnych uzyskane w zestawieniu przepływów pieniężnych mogą

powodować konieczność zmiany założeń dla rachunku wyników i konieczność ponownego

obliczenia wyniku finansowego. (ujemne stany środków pieniężnych jako rozwiązanie

niedopuszczalne – wymagają korekty założeń, np. zaplanowania dodatkowego kredytu

krótkoterminowego).